InfoHub Logo

Qurmanǵazy otyz orys óltirip, han ony «Qurmanǵazy júrgen jerinde ustalsyn» dep buıryq bergen eken. Qurmanǵazynyń rýy qyzylqurt eken. Sodan Qurmanǵazy qashyp júrip bir kúni Tóremurat batyrdyń úıine kelip, oǵan qyzmetke júrgisi keletinin aıtqan. Tóremurat júrýge ulyqsat etken. Sonda qyzmet istep júre beredi. Onyń kim ekenin bilmeıdi. Tóremurattyń joldasy ańǵarǵysh adam eken, Qurmanǵazynyń tegin júrispen júrmegen adam ekenin bilip bir kúni Tólemuratqa:

— Batyr, osy qarańnan (Qurmanǵazy aryq, uzyn qara kisi eken) qorqam, tegin adam emes, osynyń ońaıyn surap, ulyqsat bergeniń maqul, óıtkeni bir kesiri tıer, — deıdi. Tólemurat bir kúni Qurmanǵazyny shaqyryp alyp:

— Al, shyraǵym, sen qaıdan júrgen kisisiń, jónińdi aıtshy? — degende: — Meniń atym Qurmanǵazy. Otyz orysty óltirip, qylmysty bolyp qashyp júrmin. Han «ustalsyn» degen edi, soǵan qashyp júrmin. Sizge panalap keldim, — deıdi.

— Ol aıtqanyń durys. Men seni qolymnan kelgenshe panalatamyn, biraq hanǵa kúshim jetpeıdi. Álim degen rýda eki batyr bar. ... Sol ekeýi osy kúnge deıin hanǵa durys baǵynǵan joq. Han da olarǵa bata almaıdy. Sol eki batyrǵa bar, solar panalar, — deıdi.

Qurmanǵazy kúreń atyna minip, sol eki batyrǵa kelip: «Sizderge qyzmetke júreıin dep edim», — deıdi. Batyrlar kelisip jylqy baǵýǵa jumysqa alady. Qurmanǵazyǵa «aryq qara» dep at qoıady. Sóıtip júrgende Kishi júzde bir toı bolyp, soǵan saýyn aıtady. Soǵan eki batyr eki kók moınaq at jaratady. Jáne Qurmanǵazyǵa:

— Aryq qara, myna kúreń atyńnyń múshesi táýir eken, báıgige qospaısyń ba? — deıdi. Sonda Qurmanǵazy:

— Qossam qosarmyn, — deıdi de júre beredi. Aıtylǵan ýaqytynda toı bolady. Eki batyr jaratqan eki atyn alyp barady. Han da júırik eki-úsh atyn jaratyp ákelgen eken Qurmanǵazy da kúreń atyn alyp keledi. Attardy báıgige de jibergende Qurmanǵazyǵa:

— E, aryq qara, atyńdy báıgige qosasyń ba? — deıdi ázildep.

— Qosamyn, — deıdi.

— E, qalaı qospaqshysyń, jaratqan joqsyń ǵoı, terin alǵan joqsyń. Toq at shaba ma?

— Oı, terin aýyrlaǵan at bola ma? — deıdi de, kúreńniń ústine qyryq jastaǵy bir adamdy mingizip, attyń syryn aıtyp, báıgige jiberedi. Báıgi on kóshtik jerden bolady. Kúreń at báıginiń aldynda jalǵyz, ústindegi kisi basyn tarta almaı ókpesi qysylyp, áreń keledi. Kúreń at birinshi bas báıgini alady. Endi balýan kúresi bolǵanda han «túıe balýan» degen, denesi adamǵa bitpegen bir zor adamdy shyǵarady. Baı eki batyrǵa:

— Al, batyrlar, balýanyńdy shyǵaryń, — deıdi. Batyrdyń balýandarynan biri de shyqpaıdy. Sóıtip turǵanda bir batyr Qurmanǵazyǵa:

— Qalaı, aryq qara, kúresip kóresiń be myna balýanmen? —  deıdi. Qurmanǵazy:

— Jaraıdy, — dep ortaǵa qaraı shyǵyp, sheshinbesten ústindegi kúpisimen júre beredi. Batyrlar:

— Toqta, qaıda barasyń? Sheshinseıshi, — deıdi. Qurmanǵazy:

— Eı, kıimin aýyrlaǵan balýan balýan bola ma? — deıdi de kúresedi. Kúreste hannyń túıe balýanyn jyǵady. Sol ýaqytta eki batyr qýanyp «aryq qarany» qushaqtap:

— Áı, sen Qurmanǵazy emessiń be? — degende:

— Aı, aǵaılar, meni óltirdińiz ǵoı, myna han meni ustap alady ǵoı, — deıdi. Sonda eki batyr:

— Joq, shyraǵym, endi ekeýimizdiń bireýimiz ólmeı seni ustap bermeımiz, — degenshe bolmaıdy, hannyń áskerleri qorshap alady. Eki batyr urysyp aldyrtpaı ketedi. Artynan eki batyrǵa kisi salady. «Qurmanǵazyny bizge uryssyz ber, eger ustap bermeseń, urys bolady» dep kelgen kisini keıin qaıtarady.

— Beretin kisimiz joq, uryssa urysqansha, tóbelesse tóbeleskenshe turamyz, — deıdi. Artynan eki myńǵa jýyq áskerimen eki batyr urysyp, taǵy jeńedi. Biraq biri aýyr jaralanyp qaıtady. Sodan keıin qalǵan bir batyr Qurmanǵazyǵa:

— Al, shyraq, ekeýimizdiń bireýimiz ólmeı ustap bermeımin dep edim, álde de ózim ólmeı seni ustap bermeımin. Biraq, endi sen basqa jerge ketkeniń táýir bolar edi. Jalǵyz kúshim jetpes, — deıdi. Qurmanǵazy «maqul» dep kúreń atyna minip qashqyndyq jolmen kete barady. Sóıtip, júrgende kóptegen jyldar ótkesin, Qurmanǵazyny ustap túrmege salady. Artynan sheshesi izdep barǵanda, aýyz-aýyz jolyqtyrmaıdy. Sonda jatyp «Qaıran sheshem» degen kúıdi shyǵarady.

---