InfoHub Logo

Ol kezde ákeı ujymshardyń qoıyn baǵatyn. Mektepten jazǵy demalysqa tarasymen, men de maldyń bir jaǵyna shyǵysyp, o kisige qolǵanat bolatynmyn.

Bir jyly jaılaýǵa eldiń aldymen kóship, taýdyń taqalmasyndaǵy Batpaqty degen jerge baryp qondyq. Eshbir qorshaýy joq jaıdaq qoramyzdyń tór jaǵy — qojyrqaı tasty, butaly betkeı. Onyń kólbeńki eteginde taýdan qulap túsip, bir-birine súıene turyp qalǵan dáý-dáý túıe tastar jatatyn. Olardyń asty men ara-arasynda sýyrdyń ini, aıýdyń apanyndaı qýys-qýystar bar eken.

Malymyz túnde betkeıge súıenip, sol tastardyń tóńireginde jýsaıdy. Úıimiz onyń aıaq jaǵyndaǵy tepseń jerde.

Sonda kóship barǵan kúni-aq tún ortasynda «dúrr» etip qoı úrikti! Ákeı úıde jatyp, «A-eeı, aıt, aıt, aıdaq!» dep aıǵaılap-aıǵaılap qoıdy. Qora qaıta tynyshtaldy.

Tańerteń turǵanda qoılarymyz qoranyń ortasyn tastap, shet-shetinde jatqanyn kórdik. Ala bóten eshteńe baıqalmady. Sonda da ákeı ekeýmiz qoıdy qoradan sanap órgizdik. Malymyz túgel eken.

Kelesi túni taǵy da qoı úrikti. Ákeı úıde otyryp ta, syrtqa shyǵyp ta taý jańǵyrta aıǵaılady. «It-qus, birdeme kelip, birer maldy jaıǵap jatqan joq pa?» dep, ekeýmiz qorany bir aınalyp shyqtyq. Ondaı eshteńe kózge túspedi. Shetke shyqqan maldy qoraǵa qaraı qaıyryp, qaıta kelip jatyp qaddyq. Bir tańǵalarlyq jaıt: odan keıin de ár tún saıyn osy jaǵdaı qaıtalandy da otyrdy. Sóıtip, ol ózi úırenshikti nársege aınaldy. Ákeı jaıbaraqat sıaqty. Men bolsam «Qoı túnde tas astyndaǵy innen shyqqan sýyrdan úrketin shyǵar» deımin ishimnen.

***

Bir kúni men malymyzdy Arshaly jaqqa aıdap tastap, úıge qaıtyp kele jattym. Qora shetine jetkende óz kózime ózim senbeı, sostıyp turdym da qaldym! Qoranyń ortasyndaǵy álgi dóńbek tastardyń túbinde bir top kók sur kúshik órip júr! Kádimgi ıttiń kúshikteri qusap, birin-biri qýyp, alysyp oınaıdy. Bireýleri teri me birdemeni tistep tartysady. Biri julyp ala qashady. Eki-úsheýi qýady, jetedi, talasady, umar-jumar bolysady.

Bir kezde turǵan ornymnan qozǵalyp, júre bastap edim, olar meni kórip, údireıe qaraı qaldy da, qıpaqtaı baryp tas astyna kirip-kirip ketti.

Men úıge asyǵa júgirip kelip:

— Qoranyń ortasynda qasqyrdyń uıasy bar eken! Kúshikteri tastyń astyna kirip ketti! — dedim aptyǵa sóılep. Ákeı oǵan onshalyq eleń ete qoımady. Menen buryn bilip, bir sebeppen ádeıi maǵan aıtpaı júrgen sıaqty kórindi.

O kisi men aıtqan jańalyqty jaıbaraqat qana tyndap:

— Óı, onda jumystaryń bolmasyn! Tıispeńder! Bizge zıany bolmaıdy. Eshkimge tisten shyǵarmańdar! Aýyzdaryńa ıe bolyndar! Bireý-mireý tıisip, kúshikterine zıan keltirse, aıtpady demeńder, qasqyr aınaladaǵy eldiń malyna qyrǵıdaı tıedi. Jurttyń obalyna qalamyz. Bizdi de aıamaıdy. Sondyqtan otpen oınamaı, tynysh júrińder! — dep qatty eskertti.

Ákeıdiń aıtqany zań. Syrtynan qarap, bóltirikterdiń alysyp, qýysyp oınaǵanyn kórgenimiz bolmasa, olardyń qasyna da barmaımyz.

***

Kúnde tańerteń qoı órgizgende, bir jerde jatyp qala ma deıtin aqsaq-toqsaq, áljýaz qoı-qozylardy qorada alyp qalatynbyz. Bir kúni qaǵynǵan álgi bóltirikter uıalarynyń qasyna barǵan sondaı bir qara qozyny jabylyp óltirip qoıypty.

Ony kórip kelgen men:

— Ana qasqyrdyń kúshikteri bir qozyny óltirip tastapty ǵoı! «Zıany joq» dep edińiz, — dedim ákeıge.

— Qoı, eshteńe etpeıdi bir qozy. Sol jerde jata bersin, tıispeńder, — dedi ákeı, taǵy da qasqyrdyń «sózin sóılep».

O kisiniń aıtqany boıynsha onyń qasyna da barmadyq, ólgen qozyny da almadyq.

Sodan sol kúni túnde kelip, eneleri kúshikterin bajyldatyp talady-aı kep! Qoı «dúr-dúr» etip, byt-shyt bolyp úrikti!

Ákeı bizge:

— Mine, kórdińder me aqyldysyn? «Kórshiniń qozysyn óltirdińder, aqymaqtar!» dep, bóltirikterin jazalap jatyr, dedi de, syrtqa qarata aıǵaılap-aıǵaılap qoıdy.

Qora qaıta tynyshtaldy.

Ákeı ekeýmiz syrtqa shyǵyp, bytyrap ketken qoılardy qoraǵa qaraı qaıyryp qoıdyq.

Tańerteń turǵanda qarasaq, qoı-eshki qoranyń shet jaǵyndaǵy tastarǵa baryp jatypty. Qasqyr tań atpaı ketip qalǵan kórinedi.
«Bul pále yzaly sıaqty. Malǵa zıany tıip júre me» dep saqtana bastadyq. Kóbinese óriske aıdap jiberip, keshke qaraı jıyp túsetin qoıdy endi sońynan qalmaı baǵatyn boldym.

***

Bóltirikter qozyny óltirgennen keıingi úshinshi kún bolatyn. Sybylyqtap jańbyr jaýyp turǵan. Qoıdy óristen qoraǵa qaraı qaıyryp tastap, maldyń ór jaǵyndaǵy bir shoqyda otyr edim, birdeńe astyńǵy jaqtan syldyr etkendeı boldy. Jalt qarasam, qasqyr eken!

O toba! Ol bir qara qozyny moınynan tistep, jetektep alypty! Ony kádimgideı quıryǵymen uryp, aıdap qoıady!

Men ornymnan qozǵalmaı otyrmyn. Biraq onyń qasymnan ótip bara jatyp, shoqyda shoshaıyp otyrǵan meni baıqamaýy múmkin emes. Tipti áýeli o pále qozy ákelgenin maǵan ádeıi kórsetip ótken bolý kerek.

Sóıtip, qasqyr álgi qara qozyny bizdiń qoıdyń shetine aparyp qoıa berdi de, ózi soǵan qarap shoqıyp otyrdy.

Qozy beıshara mańyrap baryp qoıǵa qosyldy. Bastaryn kóterip, bóten qozyǵa qaraı qalǵan qoılar qasqyrdy da kórip, úrikpek bolyp údireıe qalysty.

Qasqyr silekeıin jalanyp qoıyp, búlkekteı jelip, artqa qaıtyp ketti.

Qoraǵa kelgennen keıin álgi qozyny ustap alyp, ústi-basyn tegis qaradym. Eshbir jeri jaraqattanbapty. Qulaǵynda eni de joq eken.

Men buǵan tańǵala kelip, úıdegilerge:

— Qasqyr bizdiń qoıǵa bir qara qozy ákelip qosty! — dedim ekpindeı sóılep.

Olardyń biri «Óı, ótirik!» dese, ekinshisi «Shyn bolsa shyn shyǵar, eshkimge aıtpaıyq» dedi.

Men senbegenderine sál qyzaraqtap:

— «Ótirik» degenderiń ustap alyp kórińder! Bizdiń qozylardyń qulaǵynda eni bar. Onyń eni joq! — dedim.

Olar meni qoraǵa ertip baryp, álgi qara qozyny óz kózderimen kórdi.

Bireýleri ony «qasqyr ákelip qosty» degenge áli de senińkiremeı:

— Basqa bireýdiń qoıynan qosylǵan shyǵar? — dedi. Men oǵan ózimshe kúıip-pisip:

— Qaıdaǵy qoıdan qosylady, bul jaqta eshkimniń qoıy joq bolsa!? — dedim.

Endi sózge ákeı aralasyp:

— Qasqyrdyń ondaıy bolady deıtin. Muny buryn da bir-eki adamnan estigenim bar. Bul álgi bóltirikteri óltirgen qara qozyny tólegeni ǵoı. Qazir munyń kimniń maly ekenin bilmeımiz. Ie shyǵyp jatsa ózi alar, shyqpasa bizde qalar, — dedi.

***

Qozy ákep bergennen keıin de qasqyrdyń túnde bóltirikterin talaýy kóbeıip ketti. Men ákeıden:

Bul nege talaıdy? — dep surap edim, o kisi:

— Ana ereseıip qalǵan páleler qoradaǵy malǵa umtylatyn bolý kerek. Enesi soǵan jibermeı, qıqarlaryn jazalaıtyn sıaqty, — dedi.

— Bul ózi malǵa maza bermeıtin boldy ǵoı, basqa jerge jyljyp qonsaq qaıtedi? — dedim men ákeıge.

— Rasynda bóltirikteri de ereseıip qaldy. Taǵy da zıan jasap júre me, kún ashylǵan soń, kóshsek kósheıik, — dedi ákeı.

Biraq kelesi túni kútpegen jerden qorada tylsym tynyshtyq ornady: bóri de bóltirikterin talamady, qoı da úrikpedi.

«Bul nege bulaı bola qaldy!?» dep, ákeı tańerteń baryp tas astyndaǵy apandy qarasa, qasqyr bóltirikterin ertip bizden buryn «kóship ketipti».

---