InfoHub Logo

Taý betkeıindegi qalyń ormannyń shet jaǵyn balpıǵan bir sary Sýyr mekendeýshi edi. Ol tańerteńgilik ininen syrtqa shyqty. İn aýzynda balasha tik túregelip, badyraq kózin júgirte aınalasyn barlady. Shunaq qulaǵyn dybysqa tosyp, tumsyq-tanaýy men qylshyq murttaryn qybyrlata aýany ıiskedi. Bóten eshteńe sezilmegen soń, ininen eki arqan boıyndaı uzap, orman jaqtaǵy kógalǵa bardy.

Ol shoqıa otyryp, taýburshaqtyń kógin jeı bastap edi, aǵash arasynan birdeńe syldyr ete qaldy. Saýysqannan saq Sýyr inine qaraı tura qashty. İn aýzyna baryp, taǵy da tik túregelip, «shóń, shóń-shóń!» dep álgi jaqqa úrke qarady. Sóıtse onda bir uzyn qulaq sur Qoıan júr eken.

Onyń ózine zıany joǵyn burynnan jaqsy biletin sary Sýyr qaıtadan sonda baryp jaıyla bastady.

Ony kórgen sur Qoıan sekeńdep kelip:

— Sálem, Sýyreke! Menen tura qashqanyń ne? — dep qasqa tisin aqsıta kúldi.

Sýyr da oǵan jymıa qarap:

— E, amansyń ba, Qoıanjan? Sen ekenińdi qaıdan bileıin, bir­deńe syldyr etken soń, Qasqyr ma dep qalǵanym ǵoı. Iá, bul jaqqa kelip qalypsyń ǵoı, jaısha ma? — dedi.

— Oı, Sýyreke, men munda kelgeli biraz bop qaldy. Saǵan qudaıy kórshimin. Ana bir úlken qaraǵaıdyń túbinde keýegim bar. Ózińdi kúnde syrtyńnan kórip júrmin. İnińnen kóp uzamaısyń, alysqa baryp jaıylmaısyń. «Munysy nesi eken, á?» dep, ózińmen kezdes­kende suraǵaly júr edim.

— Onyń ras endi, Qoıanjan. Senimen bizdiń jaýlarymyz kóp qoı. Jerde qasqyr, túlki, aıý, ıt, taǵy basqa tistileri bar; kók­te qarshyǵa, búrkit, úki sıaqty tyrnaqtylar bar degendeı. Biz qaýipti sezisimen inimizge jetip úlgirýimiz kerek. Tipti jaýymyz sol inniń aýzynda tursa da biz báribir solaı júgiremiz. Biz sender sıaqty júırik emespiz. İnnen alystap ketsek, oǵan jete almaı, jańaǵy jaýlarymyzdyń tis-tyrnaǵyna ilinemiz. Sondyqtan da innen onsha uzap ketpeıtinimiz ras.

— Meniń taǵy bir tańǵalatynym, — dedi Qoıan Sýyrǵa jaqyndaı túsip. — Bul mańaıda sý joq. Alysqa sý izdep barmaısyńdar. Sender sonda sýdy qaıdan tabasyńdar!?

— Ras aıtasyń, Qoıanjan. Biz eshqaıda sý izdep barmaımyz. Mynadaı kók balaýsa shópke jaıylamyz da, osylardyń boıyndaǵy sóli bizge jetkilikti sý bolady. Basqa sýdy kerek etpeımiz.

— Kúzge qaraı bul shópteriń qýraıdy ǵoı. Onda qaıtesińder?

— Sol kezden bastap biz innen attap shyqpaı, uzaq uıqyǵa jatamyz.

— Sonda qashanǵa deıin jatasyńdar?

— Kóktemniń basyna deıin, ıaǵnı jerden qar ketip, kók qyltıa bastaǵanǵa deıin alty-jeti aıdaı jatatyn shyǵarmyz.

— Oıbaı, o-oı! Tipti uzaq eken ǵoı! — dep kózi badyraıa tańǵaldy Qoıan. — Áneýgúni bir ýys shópti aýzyńa kóldeneń tistep alyp, inińe kirip bara jatqanyńdy kórdim. Sonda sender qysqa azyq jınap alasyńdar ma?

— Joq, Qoıanjan, biz qysqa azyq jınamaımyz. Ol shópti jatatyn jerimizge tósenish etemiz. Kóktemde indi jańartqanda, ony qaıtadan syrtqa shyǵaryp tastaımyz.

— Oıbaı-aý, alty-jeti aı boıy nár tatpasańdar ashtan ól­meısińder me!? — dedi Qoıan taǵy tańǵalyp.

— Joq, dostym, biz oǵan ashtan ólmeımiz. Jazda semirip, denege jıǵan maıymyz qys boıy qorek bolady. Sirá, Qoıanjan, ózderiń qysqa azyq jınaıtyn shyǵarsyńdar? — dedi Sýyr.

— Joq, Sýyreke, bizdiń Qoıandar qysqa azyq ta jınamaıdy, sender sıaqty uzaq uıqyǵa da jatpaıdy.

— Sonda sender qaqaǵan qarly qysta qalaı tirshilik ete­siń­der!?

— Qysta júnimiz qalyńdap, túr-túsimiz de biraz ózgeredi. Qysta da jazdaǵydaı jan-jaqqa óristep jaıylamyz. Tapqan shóbimiz ben aǵash-butanyń búrshigin jep, qabyǵyn kemiremiz. Aıaǵymyz jetken jerdegi malshynyń maıadaǵy shóbine de túsemiz. Sóıtip, jyl on eki aı boıy tynymsyz tirshilik etemiz. Túrli-túrli jaýlarymyzdan janymyzdy saqtaımyz. Sóıte júrip, kójekterimizdi de ósiremiz. Mine, solaı, dostym.

— «Kójek» demekshi, sender osy týǵan soń «Qanjyǵada kó­risermiz» dep kójekterin tastap ketedi deıdi ǵoı. Sol ras pa ózi?

— Joq, Sýyreke, olaı emes. Biz kójekterimizdi olaı tastap ket­peımiz. Biraq olarǵa sırek baramyz. Bizdiń sútimiz óte nárli, qýatty. Bir emizip ketsek, kójekterimiz birneshe kún boıy ashyq­paıdy. Sondyqtan olarǵa sonshama ýaqyt barmaı­myz. Bul — olardy aman saqtaýdyń bir amaly. Eger olarǵa qaıta-qaı­ta bara bersek, olardyń aınalasy izge tolyp, qasqyr, túlki, ıt sıaqty izshil de ıisshil jaýlarymyz sol iz arqyly kójekterimizdi taýyp alyp, jep qoıar edi. Sondyqtan sırek baryp, sırek emizemiz. Biraq «Qanjyǵada kórisermiz» dep múlde tastap ketpeımiz.

— Uzyn qulaq kórshim, baıqaýymsha, ekeýmizdiń kóp jaýlarymyz ortaq sıaqty. Biz olardan inge tyǵylý arqyly qorǵanamyz dedim ǵoı. Al sender qalaı qorǵanasyńdar?

— Bizdi basqalar «Jelaıaq júırik» deıdi. Rasynda jópsheńdi qasqyr, túlki, ıtterge jetkizbeımiz. Jetken jaǵdaıda da olaı-bylaı bultara qashyp, dińkesin qurtamyz. Sóıtip, kóp rette osy aıaqtyń arqasynda aman qalamyz. Al endi búrkit, qarshyǵa, úki sıaqty qanatty jaýlarymyz bar emes pe? Olardan da zymyraı qashyp, oń-solǵa bultaryp, inge, qalyńǵa kirip qutylýǵa tyrysamyz.

— Qoıanjan, osy sender úshin eń qıyn ýaqyt qaı mezgil bolady? Qys pa, jaz ba?

— Árıne, qys kezi qıyn-aq. Qysta azyq tabý da ońaı emes. Ony álginde aıttym. Onyń ústine jaýlarymyz da tamaq tappaı qaǵynyp ketedi. Bizdiń olardan qorǵanýymyz da qıyndaı túsedi. Júrgen izimiz qar betinde saırap jatady. İzge túsken jyrtqyshtar timiskilep júrip taýyp alady. Degenmen ondaıda ońaılyqpen taptyrmaıtyn bir amalymyz bar.

— Sonyńdy aıtshy, bálkim bizge de paıdasy bar shyǵar, — dedi Sýyr.

Qoıan bir túbir aǵashtyń ústine qarǵyp shyqty. Artqy eki aıaǵymen tik túregelip, boıyn soza jan-jaǵyna qarandy. Uzyn qulaǵyn olaı-bylaı buryp dybys tyńdady. Sodan keıin túbirden sekirip túsip, Sýyrdyń qasyna bardy. Taǵy da jan-jaǵyna qaranyp alyp, aqyryn sybyrlaı sóıledi:

— Sen muńy bir muńdas, qudaıy kórshimsiń. Muny basqa eshkimge tisińnen shyǵarmaıdy dep senem. Bóten bireýler estip qalyp, qasqyr, túlki, tazylarǵa jetkizip júrmesin dep saqtanyp jat­qanym ǵoı. Ol ózi bylaı: qysta túnimen tamaq izdep talaı jerdi sharlaımyz. Sodan tań ata panasy bar bir jerge kelip tyǵylamyz. Biraq júrgen, júgirgen izimiz qar betinde, ásirese jańa jaýyp basylǵan kóbik qarda saırap jatady. İzge túsken ıisshil qasqyr, túlki, ıtterdi adastyrý úshin, kelip tyǵylǵan aǵash nemese top buta, shı, qýraılardyń aınalasyn shıyrlap, birneshe ret aınalyp shyǵamyz. Keri qaraı da aınalamyz.

— Ol páleler de solaı aınalyp júrip taýyp alady ǵoı? — dedi Sýyr taǵatsyzdanyp.

— Durys aıtasyń. Sony bilip bizder álgi panalaǵan jerden bylaıyraq shyǵamyz. Sonan soń sol izimizben keri qaraı júremiz de qolaıly bir buta, shı sıaqtylardyń tusyna kelgende, sonyń túbine sekirip baryp túsemiz. Sóıtip, jańaǵy izimiz ben sekirip túsken jerimizdiń arasynda jalǵasyp jatqan iz bolmaıdy. Biraq jaqyn jerden ıisimizdi sezip qoıýy múmkin ǵoı. Sondyqtan odan da arǵy birneshe buta, shılerdiń túbine sekirip túsip, álgi izimizden alystap ketemiz. Sóıtip, ıisimizdi de sezbeıtindeı jerge baryp tyǵylyp jatamyz, — degeni de sol edi, sary Sýyr sasqalaqtap:

— Oıbaı, kep qaldy! — dep inine qaraı tura júgirdi.

— Ne kep qaldy!? — dep sasyp qalǵan Qoıannyń qulaǵyna da tosyn gýil estildi.

Jalt qarasa, bir Búrkit bularǵa qaraı quıylyp keledi eken!

Sýyr baryp óz inine, Qoıan qasyndaǵy qalyń butaǵa zyp berip úlgirdi.

Qapy qalǵan qara Búrkit Sýyr inine daýyldata shúıilip kelip, qaıqaıa qaıta kóterilip ketti.

---