InfoHub Logo

Ermek degen balanyń aq kúshigi men kók kúshigi boldy. Aq aıýdyń balasyndaı aq kúshiktiń aty — Appaqaı da, kók bóriniń bóltirigindeı kók kúshiktiń aty — Kókjal edi.

Olar óte súıkimdi jáne oıynpaz bolatyn. Ekeýi bir úıshikte birge jatatyn, birge uıyqtaıtyn. Bir ydystan birge tamaq iship, jup jazbaı birge júrip, birge oınaıtyn.

Degenmen ekeýiniń minez-qulqy eki basqalaý edi: aq kúshik sál jýastaý, kók kúshik bolsa oǵan qaraǵanda buzaqylaý. Keıde onyń aq kúshikke álimjettik jasaıtyn jaman ádeti bar bolatyn. Sol mineziniń kesirinen birde ol óte qıyn jaǵdaıda qaldy.

Ol ózi bylaı boldy. Ekeýi tús áletinde ekinshi aýysymda oqıtyn Ermekti mektepke shyǵaryp salyp, qaqpa aldynda qalǵan. Sodan birin-biri qýyp, alysyp oınaı júrip, úıden bylaıyraq shyǵyp ketti. Ózderi buryn kórmegen bir jarlaýyt jyraǵa baryp, ár nárseni qyzyqtap ary-beri júrdi.

Aq kúshik bir jerden bir ultaraqtaı teri taýyp alyp, sony aýzyna tistep tur edi, oǵan qasynda júrgen kók kúshik kelip jarmasty. Sóıtip ekeýi álgi terini kókparsha tartysyp qaldy.

Olary alǵash oıyn sıaqty-aq edi, bara-bara egeske aınalyp ketti. Birinen-biri julyp almaq bolyp, ary julqysty, beri julqysty. Tipti áýeli tumsyqtaryn tyrjıtyp, yryldasa bastady. Birese aq kúshik súıredi, birese kók kúshik súıredi. Sóıte-sóıte olar jyranyń tabanyna tústi.

Eńis jaqqa shyǵyp alǵan Kókjal Appaqaıdy dyryldatyp ala jóneldi. Appaqaı aýzyndaǵy terini eriksiz jibere saldy. Kókjal óz ekpinimen baryp artyndaǵy sý orǵan qýysqa tústi de ketti!

Bul shuqyr kók kúshik shyǵa alatyndaı jer emes edi: ózi kisi boıyndaı tereń, qabyrǵasy da tip-tik, tómengi jaǵy qarańǵy qýys.

Osyǵan tap bolǵan kók kúshik tartyp alǵan «oljasyn» tastady. Jantalasyp, shuqyrdan shyǵar jol izdedi. Bir jerge jarmasyp, joǵary qaraı órmelep edi, odan qaıta qulap tústi. Endi qaıterin bilmeı, kókke qarap qyńsylaı bastady.

Oǵan jany ashyp ketken aq kúshik te qosyla qyńsylap, shuqyrdy jaǵalap shyr aınaldy. Jan-jaǵyna jaltaqtap, «kómek surap» sháýildep úrdi de.

Biraq onysyn eshkim estimedi, eshkim kórmedi. Óıtkeni, bul ara úıden de, joldan da qaltarystaý, eskerýsiz jer edi. Tek bir ala qanat saýysqan ǵana birdeńeni sezgendeı bolyp, sondaǵy bir aǵash basynda shyqylyqtap otyrdy.

Sonymen kók kúshik oılamaǵan jerden ólim men ómir arasynda qaldy. Endi ony bireý taýyp, shyǵaryp almasa, bitti deı ber.

***

Bir ýaqytta Ermektiń apasy kúshikterge tamaq quıǵaly syrtqa shyqqan. Mundaıda ol ekeýi júgirip kelip, quıryqtaryn bulǵańdata aıaǵyna oralýshy edi, bul joly aýlada kórinbedi.

— Kó-ókjal, Kókjal, ká, ká! — dep daýystap shaqyrdy.

Olar kelmedi.

— Áke-aý, bular qaıda júr!? Ermektiń sońynan ketti me eken? — dep, qaqpadan shyǵyp qattyraq daýystady:

— A-appaq, Appaq, ká, ká! Kó-ókjal, Kókjal, ká, ká!

Bul daýysty estip, álden ýaqytta Appaqaı keldi. Ony kórgen Ermektiń apasy:

Áı, qaıda júrsińder? Kókjal qaıda? — dep, balaǵa sóılegendeı erkelete sóılep, ıtaıaqqa tamaq quıdy.

Appaqaı sylpyldatyp tamaǵyn iship jatty. Kókjal joq. Sol arada ydysyn kóterip, sút suraǵan kórshi áıel kele qaldy.

— Bizdiń álgi kók kúshikti kórmediń be? — dedi Ermektiń apasy.

— Baǵana ekeýi de ana jol jaqta júrgen, — dedi ol.

— Qap, qudaı-aı! Bireý alyp ketken ǵoı ony. Jaqsy tóbet bolatyn neme edi! Ermek te jylaıdy-aý endi, — dedi de, — qoı, mynadan da aıyrylyp qalarmyz, — dep, tamaǵyn iship bolyp, jalanyp otyrǵan Appaqaıdy úıshikke kirgizip, qamap qoıdy.

Qas qaraıa mektepten Ermek keldi. Eki kúshigi kúndegishe arsalańdap addynan shyǵyp,aıaǵyna oralmady.

Ermektiń kelgenin bilip, Appaqaı úıshikti tyrmalap, qyńsylap ketti.

Ermek úıshiktiń esigin ashyp, Appaqaıdy qushaqtap, kóterip aldy. Onyń arqa-basyn sıpaı turyp, kók kúshigin joqtaı bastaǵanda, úıden apasy shyqty.

— Apa, Kókjal qaıda!? — dedi.

— Óı, ol osy tústen beri joq. Sen ketken soń bular myna jol jaqta júrse kerek. Bireý alyp ketti me eken deımin. Jaqsy ıt bolatyn neme edi, qarashy endi! Osy aýyldyń bir qaǵynǵan balalary alsa, qaıtyp berer. Tabylyp qalar, júr úıge, tamaǵyńdy ish.

Alǵash Ermektiń kóńili bosap, jylaǵysy kelgen. Biraq odan ne paıda? Aqylǵa salyp oılana bastady.

«Apasy aıtqandaı, «qaǵynǵan balalar alsa» kimder alady?» deıdi ishinen. «Baǵana, ózi mektepke bara jatqanda, myna kórshi aýyldan kelip oqıtyn eki bala qarsy jolyǵyp edi. Ekeýi de osy Kókjal joǵalǵan jolmen júr edi. Olar alsa, sol aýyldan keletin bir dosy bar, sol arqyly bilýge bolady». Osyndaı oılanýdan keıin:

— Men ony tappaı qoımaımyn! Erteń mektepke habarlandyrý jazamyn, — dep kádimgideı qatýlana sóılep, Appaqaıdy úıshikke qaıta qamady.

Ózi úıge kirdi de, sómkesin qoıyp, kıimin aýystyryp kıip, qolyn jýyp kelip tamaǵyn ishti. Kók kúshigin oılaı otyryp teledıdar kórdi. Birazdan keıin sabaq daıyndaǵaly ústelge otyryp edi, kúshigi oıynan ketpeı, aldymen ol týraly habarlandyrý jazýǵa kiristi.

Kádimgideı mandaıyn sıpap otyryp, oısha qurastyryp aldy da, sonan soń baryp qaǵazǵa túsirdi: «Habarlandyrý. Bizdiń bir kók sur kúshigimiz joǵaldy. Aty — Kókjal. Sony kórgen adamnyń 4 «a» synyp oqýshysy Ermekke habarlasýyn suraımyz.Syılyǵy bar».

Bul habarlandyrýyn eki-úsh qaıtara oqyp shyqty. «Erteń apama kórsetip, qaıta kóshirip jazarmyn» dep jaýyp qoıdy da, syrtqa shyqty.

Tún tastaı qarańǵy eken. Aýyldyń ár-ár jerinen úrgen ıttiń daýsy keledi. Appaqaı Kókjaldy izdep, qyńsylap tur. Tipti ol aıanyshty daýyspen sháýildeı úrip, daýsyn soza ulyp ta jiberdi.

Ermek ony úıshikten shyǵaryp, biraz kóterip júrdi. «Sen Kókjaldy oılap, qyńsylap jylama. Biz ony erteń-aq tabamyz» dep, kúshigin úıshigine qaıta jaıǵastyrdy da, ózi úıge kirip jatyp qaldy.

Kók kúshigin oılap jatyp uıyqtap ketti. Tús kórdi. Túsinde ózi unatpaıtyn bir bala qasyna kelip: «Seniń kók kúshigińniń qaıda ekenin men bilemin. Áýeli syılyǵyńdy ata. Qansha aqsha beresiń? Sonan soń aıtamyn», — dedi...

***

Torǵaı shyryldady. Qyzyl átesh qanatyn qaǵyp-qaǵyp jiberip, keńirdegin soza: «Ta-ń at-ty-y!» dep jar saldy. Álden ýaqytta Ermek te uıqysynan oıanyp, taǵy da kók kúshigin oılady: «Kókjal bizdi izdep, qyńsylap jylaǵan shyǵar. Bóten ıt oǵan tumsyǵyn tyrjıta yryldap, tamaq ishkizbegen shyǵar. Urlaǵan adam ony qıyn jerge qamap tastaǵan shyǵar...» degen sıaqty biraz jaılardy qıaldap jatqanda, syrttan sıyryn saýyp, apasy kirdi.

Ermektiń oıaý ekenin kórip:

— Tur, balam-eı. Ana aq kúshik syńaryn joqtap, túnimen qyńsylady, — dedi.

Ermek apyl-ǵupyl kıinip, syrtqa shyqty. Úıshiktiń esigin ashyp:

— Sálem, Appaqaı! Kókjaldy saǵyndyń ǵoı, á? — dep ony bosatyp jiberdi.

Ol kúndegishe arsalańdap, aıaqqa oralmady. Dereý esik jaqqa bardy da, qaqpanyń astynan eńbektep ótip, syrtqa ketti. «Óı, bul qaıda barmaq boldy!?» dep esik aldyna shyqqan Ermek onyń qyrǵa qaraı shapqylap bara jatqanyn kórdi.

«E-e, Kókjaldy birge júrgen jerinen izdemekshi ǵoı» — Ermek te sońynan júgirip baryp, qyrǵa shyqty. Aldyndaǵy jyrada birdeńege quıryǵyn bulǵap, qyńsylap turǵan Appaqaıdy kórdi. Ol ıesine qarap, «áý-áý-áý, áý-áý-áý!» dep shaqyrǵandaı boldy.

Ermek júgirip barsa, baıǵus kók kúshigi kózi jyltyrap, tereń shuqyrdyń túbinde tur eken!

Quıryǵyn bulǵap, qyńsylap ketti. Ermek:

— O-o, aqymaǵym! Munda neń bar edi?! Kózińe qarap júrmeısiń be! Appaqaı bolmasa, seni eshkim de tappas edi. Osynda jatyp óletin ediń! — dep shuńqyrǵa túsip, Kókjaldy syrtqa kóterip shyqty.

Sóıtip, úsh dos qýana júgirip úılerine keldi.

---