InfoHub Logo

Halyq ishinde bir jaqsy sóz bar: «Eshqashan eshqashan dep aıtpa». Ómir bizge eshnárseni kesip aıtýǵa kelmeıtinin úıretti. Kezdeısoqtyq degenimizdiń zańdylyq ekenin, zańdylyq degenimizdiń kezdeısoqtyq bolyp shyǵatynyn kórsetti. Osy zańdylyqtar men kezdeısoqtyqtardyń arasynda júrip adam bir kúni óziniń ótirik aıta alatynyn bildi. Eń uly ótirikter «Men eshqashan ótirik aıtpaımyn» degennen bastalatyn sekildi. Eshqashan ótirik aıtpaý degen árqashan shyndyqty aıtý degendi bildirmese kerek.Shyndyq týraly shyndyq pen ótirik týraly ótiriktiń arasalmaǵy shamalas ekenin baıqaý qıyn emes. Shyndyq týraly shyndyqty aıtýǵa bolady, biraq ótirik týraly ótirik aıtýǵa bolmaıdy. Nege deseńiz, bireýdiń shyndyǵy ózgege ótirik, al bireýdiń ótirigi ózgeniń shyndyǵy. Jalpy adamzattyq shyndyqtar jeke adamdyq ótirikterden quralatyn sekildi. Óıtkeni tarıhty adamdar jazady. Keı ótirikterdiń týý dáýiri tym eski, kóne bolǵandyqtan, onyń týý sebebi umytylyp úlgergendikten onyń saldary eń uly shyndyq sekildi kórine beredi. Baıqap kórińiz, mamandardyń zertteýinshe eń bir shynshyl adamnyń ózi bir kúnde tórt ótirikten elý ótirikke deıin aıtady eken. Tipti onysyn ózi de baıqamaı qalady. Alpys jyl ómir súrgen adam seksen segiz myń ótirikti qoldanýy anyq bolyp otyr. Sonda tutas bir halyqtar óziniń ómir súrý kezeńinde qansha ótirikke deıin aıtýy múmkin ? Máselen, psıhologtardyń paıym - daýynsha Evropalyqtar ótirikti kóbirek aıtady eken. Árıne, ótirikti aıtýdyń ártúrli sebepteri jáne ótiriktiń túrleri bar. Platonsha aıtqanda «İzgi ótirik» ( «Kináratsyz memlekette bılik qoǵamnyń ıgiligi úshin «izgi ótirikke» barýy tıis» ) ıaǵnı ár alýan adamdardyń bir - birimen túsinistigi úshin zıansyz dep tanylady. Batys qana emes, shyǵys halyqtary da «izgi ótirikti» erekshe qoldana biledi. Al batysta «izgi ótirik» aıtýdan birinshi orynda ıtalándyqtar, sodan keıin fransýzdar, nemister, aǵylshyndar jáne tizim sońynda golandyqtar tur. Qazaq halqy ótirikti qanshalyqty aıtady ? Qazaqta ótirikshini mynadaı uǵymdarmen beredi: sýaıt, bespe, sýdyr, aldam- paz, sýjuqpas t.b. Sondaı - aq «Ótirik órge júzbes», «Ótirikshiniń kýási qasynda», «Ótirikti shyndaı, shyndy qudaı urǵandaı...», «Ótiriktiń quıryǵy bir tutam» sekildi maqal máteldermen aıqyndaıdy. Osydan baıqaǵanymyzdaı, qazaqqa ańǵal ótirik tán sekildi. Aldampaz keıipkerleri óz ótirigine ózi aldanyp qalatyn mysaldar kóp. By - laısha aıtqanda, biz kóbine ózgeni aldadyq dep, ózimizdi aldap otyramyz. 2008 jyly belgili bir halyq - aralyq kompanıa álemniń 19 elinde júrgizgen saýalnama nátıjesin usyndy. Sondaǵy uıǵarym boıyn sha, adamdar ótken onjyldyqtarǵa qaraǵanda qazir ótirikti erekshe kóp aıtatyn bolyp shyqqan. Ótirik aıtýda erler áıelderden aspasa, kem túspeıdi eken. Muny nemen túsindirýge bolar edi ? Ár dáýir, kezeńder bir ıdeıamen nemese pálsafalyq uǵymmen ashylyp, anyqtalyp otyrady. Úmit dáýiri, Senim dáýiri, Kek dáýiri degen sekildi. Bul uıǵarymǵa súıensek, alda jalǵandyq dáýiri kele jatqan syńaıly. Adamdar barlyq qundylyqtardan bas tartyp, aldamshy, ótpeli ıdeıalarǵa boı urýy múm - kin. Búgin ótirik aıtý ómir súrýdiń tásiline aınalyp úlgergen. Kári shyndyqtardan jap-jas ótirikter súıkimdi. Ómirdiń shyndyǵyn, ólimniń shyndyǵyn, ǵalamdyq jylynýdyń shyndyǵyn, jerdegi bıoqorlardyń taýsylý shyndyǵyn bilý jalpy alǵanda adamǵa qajet pe ? Adam onsyz da ony biledi. Al adam balasynyń tabıǵat aldyndaǵy jeńimpazdyǵy, ólimdi de jeńetini, bıoqordy basqa ǵalam sharlardan alýǵa bolatyny týraly ádemi ótirikter ómir súrýge degen qushtarlyqty oıatady. Degenmen árkimniń qandaı shyndyqty bolma syn bilýge haqysy bar. Tipti jazylmas dertke shaldyqqandardyń ózi qansha ómiri qalǵanyn bilýge quqyly. Biraq keıde belgili bir shyndyqtardy bilmeı-aq qoıǵan jaqsy.

Toqanova Aıaýjan

---