InfoHub Logo

Profesor Gúlaıym Seısenbaeva 35 jyl buryn S.M. Kırov atyndaǵy QazMÝ (ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ) hımıa fakúltetin bitirgen soń tabysty ǵylymı-zertteý qyzmetin bastady. 1990 jyldardyń aıaǵynda otandasymyz Shvesıa aýyl sharýashylyǵy ýnıversıtetiniń shaqyrýymen Shvesıaǵa ketken bolatyn. Qazir ol sýdy dárilik preparattardan tabıǵı materıaldarmen tazartýdyń ádisterin zertteýmen aınalysady ári osy bilimderin Qazaqstannyń joǵary oqý oryndaryna berýge asyq. G. Seısenbaeva óziniń jobasy, ınovasıalardy elimizde is júzine engizý múmkindikteri jáne Shvesıadaǵy ómiri týraly áńgimelep berdi.

Sýdy dárilerden tazartýdyń qajettigi týraly

Sońǵy kezde búkil álemniń ǵalymdary sýdy farmokologıalyq preparattardan tazartý problemasynyń ústinde bas qatyryp júr. Ásirese, dárilerdiń hımıalyq jáne bıologıalyq ydyraýǵa beriktigi tolǵandyrady. Eýropada janýarlar men ósimdikterdiń etinen belgili mólsherde medıkamentter tabylyp otyr.

«Eger biz sýdy dárilerden tazarta alsaq, tabıǵatta tózimdi bakterıalar aıtarlyqtaı azaıar edi. Aýyrmaıtyn adamdardyń aǵzasyna da sýmen birge, sondaı-aq balyq jáne janýarlar eti arqyly dári túspeıtin edi», - dep áńgimesin bastady ǵalym.

DDSU esebi boıynsha, antıbıotıkterge tózimdilik búginde adam densaýlyǵyna meılinshe qaýip tóndirip otyr. Dári-dármek nátıjeliliginiń tómendeýi saldarynan juqpaly aýrýlardy, máselen, ókpe qabynýy, týberkýlez, gonoreıa jáne salmonellezdi emdeý barǵan saıyn qıyndaı túsýde.

«Biz aýyzsýdy aýyr metaldardan, dárilerden, eń aldymen, dıklofenaktan, parasetamol jáne tetrasıklınnen tazartý ıdeıasyn usynyp otyrmyz. Aǵyn sýlarda bular kóp mólsherde kezdesedi», - deıdi Shvesıa aýyl sharýashylyǵy ýnıversıtetiniń profesory.

Sýdy tazartý úshin ǵalymdar bakterıalar men ósimdikterdiń negizinde alynǵan tabıǵı materıaldar - enzımderdi qoldanady. Tasymaldaýshy matrısaǵa bekitilgen bul fermentter aýyr metaldardy da, dárilerdi de ilip ákete alady. Olar adam densaýlyǵyna da, qorshaǵan ortaǵa da qaýipsiz ári ekonomıkalyq jaǵynan da tıimdi.

«Bizdiń ınovasıa enzımderdi biriktirý ádisine negizdelgen, bul fermentterdiń uzaq ýaqyt boıy tózimdiligin saqtap, metaldardan áserlengishtiginiń barynsha tómen bolýyna múmkindik beredi», - deıdi zertteýshi. Onyń aıtýynsha, jańa ázirlemeler Stokgolm sýdy tazartý stansıasynda synaqtan ótip jatyr.

«Bizdiń árbir enzım qandaı da bir naqty dárige baǵyttalǵan, biraq biz munymen shektelmeı, birden birneshe dárige áser ete alatyndaı kópfýnksıaly fermentti tabýdy kózdep otyrmyz. Ázirshe bul baǵytta keıbir jetistikterden de kende emespiz», - deıdi ǵalym.

Inovasıalardy Qazaqstanda qoldanýdyń perspektıvalary

«Bizdińshe, bul tehnologıa Qazaqstan úshin mańyzdy. Turǵyndar kóptegen dári-dármek túrlerin tutynady, keıde dárigerdiń nusqaýynsyz da iship jatady. Al antıbıotıkterdiń keıbiri óte tózimdi keledi, olar adam aǵzasynan keıin qorshaǵan ortaǵa shyǵady», - deıdi G. Seısenbaeva.

Ǵalym ınovasıalyq tehnologıany sýdy ónerkásiptik tazartý úshin ǵana emes, medısınalyq mekemelerdiń aqpasýlaryn fıltrleýge de, tipti ǵarysh tehnologıalaryna da paıdalanýǵa bolatynyn aıtady.

Zertteýshi joǵary oqý oryndarynyń arasyndaǵy Lınneı-Palme baǵdarlamasyna qatysýǵa ótinish tapsyrǵan. Eger bul nátıje berip jatsa, ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-men birlesken jobany iske asyrý múmkindigin beredi. Ol jobanyń maqsaty aýyzsýdy tazartý salasyndaǵy zertteýler bolmaq.

Jumystyń taǵy bir baǵyty - sýdy munaı ónimderinen tazartý úshin tabıǵı materıaldar negizinde adsorbentter shyǵarý. Osy tehnologıaǵa QBTÝ qyzyǵýshylyq tanytyp otyr.

Otandasymyz, zertteýshi qyzmetimen shektelmeı, Qazaqstan ýnıversıtetterimen yntymaqtastyqty nyǵaıtý arqyly stýdent almasýdy qolǵa alýǵa yntaly bolyp otyr. Ásirese, Shvesıa aýyl sharýashylyǵy ýnıversıtetimen qosa taǵy eki shved joǵary oqý orny «Bolashaq» baǵdarlamasy usynatyn ýnıversıtetter tizimine engen soń, osy bastamanyń ózektiligi arta tústi.

«Men keler jyly QBTÝ-da leksıalar kýrsyn oqımyn. M.O. Áýezov atyndaǵy Ońtústik-Qazaqstan memlekettik ýnıversıtetine de barýym múmkin», - deıdi profesor.

Qazaqstandaǵy ǵylymnyń damýy týraly

G. Seısenbaevanyń pikirinshe,  qazirde Qazaqstannyń ǵylymı áleýeti artyp keledi. El ishinde de, shetelderde de qazaqstandyq ǵalymdar tabysty eńbek etýde.

«Birneshe jyldan beri Qazaqstanda hımıa salasyndaǵy ǵylymı jobalarǵa sarapshy bolyp otyrmyn. Jyl saıyn ǵylymı jumystardyń sapasy artyp keledi. Sońǵy kezderi tyń ıdeıalardy usynatyn jas ǵalymdardyń kóbeıe bastaǵany qýantady. Nursultan Nazarbaevtyń «Bolashaq» baǵdarlamasy jemisin beredi dep senemin. Bilim qýǵandar álemniń úzdik ýnıversıtetterine baryp, zamanǵa saı bilim alyp qaıtýda, óz elinde zamanaýı tehnologıalardy engizýge umtylýda», - deıdi ǵalym.

«Bıyl ǵalymdarymyzdyń ǵylymı eńbekterin qyzyǵa oqydym. Basqa ǵylym salalaryndaǵy ahýal qandaı ekenin bilmeımin, biraq hımıada biz durys baǵyttamyz», - dep senedi G. Seısenbaeva.

Sonymen qatar ol elimizde ǵylymı zertteýlerge quıylatyn qarjyny arttyrý qajettigin, óıtpegende, bilim ıeleriniń shetelge ketýi múmkin ekenin aıtty.

Ózi týraly qysqasha

G. Seısenbaeva Máskeý memlekettik ýnıversıtetiniń aspırantýrasynda oqyp, 1989 jyly kandıdattyq dısertasıasyn sátti qorǵap shyqty. Máskeý tańdamaly hımıa tehnologıalary ınstıtýtynda jumys istep, 90-jyldardyń aıaǵynda Shvesıa aýyl sharýashylyǵy ýnıversıtetine shaqyrtý aldy. Ǵalymǵa doktorlyq dáreje sonda, 2004 jyly berildi.

«90-jyldar esińizde shyǵar? KSRO ydyraǵannan keıin aýyr kezeńder bastaldy, jalaqy tómen edi, keıde aqsha da tólemeıtin. Tipti ǵylym akademıasyndaǵy jalaqyǵa kún kórý múmkin emes edi, sondyqtan da kettim», - dep túsindirdi ǵalym óz tańdaýyn.

G. Seısenbaeva Skandınav eline jalǵyz ketken joq. MMÝ aspırantýrasynda oqyp júrgende tanysqan ómirlik joldasy qazir Shvesıadaǵy ýnıversıtette onymen birge jumys isteıdi ári JOO ınstıtýttarynyń biriniń dırektory.

Árıne, joǵary bilikti mamandy Shvesıa qushaq jaıa qarsy aldy. Otandasymyzdyń turmysy da jaqsaryp shyǵa keldi. Onyń aıtýynsha, alǵash kelgendegi qıyndyqtarynyń biri - jazdygúni túnde uıyqtaý bolypty.

Shved ashanasy da otandasymyzǵa o basta unaı qoımapty.

«Tamaqqa úırenisý qıyn boldy. Bastapqy da maǵan barlyǵy, tipti nan men shujyq ta tátti sıaqtana berdi. Bir kúni «strong» (ashshy - avt.) dep jazylǵan qysha satyp aldym da, endi táýirirek birdeńe jeımin dep oıladym. Sóıtsem, qyshanyń ózine bal qosylǵan eken», - deıdi ol.

«Qazir Shvesıada kez kelgen tamaqty tabýǵa bolady. Ol kezde ondaı tamaqtar tek arnaýly dúkenderde ǵana bolatyn. Buryndary jylqy eti bolatyn, qazir tappaı qoıdym. Qazyny kórgem joq munda, ony únemi ózim ákeletinmin», - deıdi G. Seısenbaeva.

Avtor: Tımýr Dúsekeev, QazAqparat

---