InfoHub Logo

Qyzba — patogendi titirkendirgishterdiń áserine jaýap retinde paıda bolatyn jáne dene qyzýynyń ákeletin, organızmniń kóterilýshe tabıǵı reaktıvtiligin kúsheıtetin termoregýlásıa úderisteriniń ózgerýimen sıpattalatyn organızmniń qorǵanys-beıimdelý reaksıasy.

Qyzba gıpotalamýstyq termoregýlátorlyk ortalyqtarǵa endogendi pırogenderdiń — tómen molekýlaly nárýyz bolyp tabylatyn sıtokınderdiń áser etýi nátıjesinde damıdy. Sıtokınderdiń túzilýi bakterıalar, sańyraýqulaqtar, vırýstar bólip shyǵaratyn jáne tinderdiń ydyraýy kezinde bólinip shyǵatyn ónimderdiń áserinen kúsheıedi. Sıtokınder «ortalyq termostattyń» shúrippesin joǵaryraq deńgeıge aýystyryp qoıǵandaı bolady. Sonyń saldarynan jylýdyń óndirilýi artady jáne jylýdyń shyǵarylýy teri perfýzıasynyń azaıýy esebinen tómendeıdi.

Balanyń dene qyzýynyń kóterilý deńgeıine qaraı: sýbfebrıldi temperatýrany 37,2-38,0° S; febrıldi 38,1-39,0°S; gıpertermıalyq 39,0°S jáne odan joǵary temperatýrany ajyratady. Balalardaǵy qyzbanyń eń jıi sebepteri mynalar:

—  Infeksıalyq-ýyttyq jaǵdaılar;

— Aýyr metabolıkalyq buzylystar;

— Shamadan tys qyzdyryný;

— Alergıalyk reaksıalar;

— Posttransfýzıalyq jaǵdaılar;

— Beıim balalarǵa mıorelaksanttardy qoldaný;

— Endokrındik buzylystar jáne shyǵý tegi belgisiz qyzba bolýy da múmkin.

Gıpertermıalyq sındromdy qyzbanyń patologıalyq túri dep sanaýǵa bolady, ol kezde dene qyzýynyń jyldam jáne oqys kóterilýi baıqalady da, bul mıkrosırkýlásıalyq, metabolıkalyq buzylystarmen jáne ómirlik mańyzdy músheler men júıeler kyzmetiniń údemeli buzylýymen ótedi.

Klınıkalyq naqtamasy

Balalardaǵy qyzbany naqtamalaý barysynda tájirıbe turǵysynan «qyzyl» jáne «aq» gıpertermıany ajyratý, sonymen qatar onyń sebebin anyqtaý óte mańyzdy.

Balalarda kóbinese boljamy qolaılyraq bolyp keletin «qyzyl» gıpertermıa kezdesedi (jylýdyń óndirilýi jylýdyń shyǵarylýyna sáıkes keledi): terisi shamaly gıpertermıalanǵan, ystyq, ylǵal, aıaq-qoly jyly; tamyrynyń soǵýy men tynysynyń jıileýi dene qyzýynyń keterilýine sáıkes keledi (37°S joǵary árbir gradýsqa entigý mınýtyna 4 ret tynys alýǵa, al tahıkardıa mınýtyna 20 ret soǵýǵa artady); temperatýranyń febrıldik jáne gıpertermıalyq sandarǵa deıin kóterilýine qaramastan, balanyń júris-turysy kádimgideı bolady. «Aq» gıpertermıa mynadaı belgilermen sıpattalady:

— terisi bozarǵan, «mármar tárizdi», tyrnaqtary men erinderi kógergen, «aq daq» sımptomy oń;

— aıaq-qoly sýyq;

— shamadan tys tahıkardıa, entigý;

— balanyń júris turysynyń buzylýy, nemquraıdylyq, sabyrlylyq, qozýy, sandyraqtaýy, tyrysýlardyń bolýy yqtımal. «Aq»   gıpertermıa kezinde qyzýdy basatyn dárilerdiń kómegi jetkiliksiz.

«Qyzyl» gıpertermıa kezindegi jedel járdem:

1. Balanyń ústin ashyp, barynsha sheshindirý qajet; jelsiz taza aýanyń kelýin qamtamasyz etý kerek.

2. Suıyqtyqty mol ishkizý qajet (táýligine jasyna saı qalypty mólsherden 0,5-1 l artyq)

3. Sýytýdyń fızıkalyq tásilderin qoldaný;

— jeldetkishpen aýa úrleý;

— mańdaıyna sýlanǵan, salqyn shúberek qoıý;

— iri qantamyrlar tusyna muz basý;

— jylýdyń shyǵarylýyn jaqsartý úshsh sý, araq, sirke qyshqylyn teńdeı kólemde alyp (1:1:1), balanyń ústin súrtý. Ylǵal shókimmen súrtip, kepkenshe kútedi, sóıtip 2-3 ret qaıtalaıdy.

4. İshýge parasetamol nemese ıbýprofen taǵaıyndalady.

«Aq» gıpertermıa kezinde: Qyzýdy basatyn sharalarmen qatar ishýge nemese bulshyq etke qan tamyrlaryn keńeıtetin dáriler berý;

— papaverın nemese no-shpa 1 mg/kg mólsherinde ishýge;

— 1 jasqa deıingi balalarǵa 2 paıyzdyq papaverın eritindisin 0,1-0,2 ml, 1 jastan asqan balalarǵa 0,1 -0,2 ml/ ómiriniń ár jylyna nemese no-shpa eritindisin 0,1 ml/ ómiriniń ár jylyna nemese 1 paıyzdyq dıbazol eritindisin 0,1 ml/ ómiriniń ár jylyna mólsherinde;

— Sonymen qatar  0,25 paıyzdyq droperıdol eritindisin 0,1-0,2 ml/kg (0,05- 0,25 mg/kg) b/e paıdalanýǵa bolady.

Kórneki juqpa oshaǵynsyz qyzbasy bar balalardy júrgizý amaly:
—  qan  taldaýyn ótkizý; leıkosıtoz 15h107 l joǵary jáne absolúttik neıtrofılez 10h109/l joǵary bolǵanda qannyń sebindisin jasaǵan durys.

— zár taldaýyn ótkizý, múmkindik bolsa, zárdiń sebindisin alý.

— pnevmonıaǵa kúdiktengen balalarda keýde torshasyndaǵy múshelerdiń rentgenogramsyn jasaý.

Qannyń nemese zárdiń sebindileri oń nátıje bergen jaǵdaıda bastama antıbıotık taǵaıyndap, tańdap alynǵan dáriniń sáıkestigin tekserý qajet.

Etıologıasy túsiniksiz qyzba (ETQ)

Qandaı jaǵdaıda qyzba «Etıologıasy túsiniksiz qyzba» retinde tanylady? ETQ ataýy muqıat syrqatnama jınaý, klınıkalyq tekserý jáne aldyn ala zerthanalyq tekserý málimetteri baladaǵy turaqty qyzbanyń (temperatýrasy 38°S joǵary) sebebin anyqtaýǵa múmkindik bermeıtin qyzba jaǵdaıyn bildiredi. Eresekterde ETQ retinde anyqtalǵan qyzbanyń uzaqtyǵy ádette 3 aptany jáne odan da kóp ýaqytty, al balalarda 8 kúnnen 2-3 aptaǵa deıingi ýaqyt merzimin quraıdy. ETQ baıqalatyn balalarda temperatýra kóterilýiniń eń yqtımal sebebi qandaı?

Tekserýge túsken shyǵý tegi túsiniksiz qyzbaly 1,5 jastan 15 jasqa deıingi 70 balany taldaý ETQ balalardyn úlesi 1-3 paıyzdy quraǵandyǵyn anyqtady. Balalarda 3 aıdan 1 jylǵa deıin sozylǵan sýbfebrıldi temperatýra (37,4-38,4°S), ózin nashar sezinýge, dene salmaǵyn joǵaltýǵa, sharshaǵyshtyqqa, tábettiń tómendeýine shaǵymdaný anyqtalǵan. Keshendi zertteý nátıjesinde naýqastardyń kópshiliginde ETQ-nyń negizgi etıologıalyq faktory bólinip shyǵaryldy, sony toqtatý ne túzetý dene qyzýynyń qalpyna kelýimen ótti. ETQ sebepteriniń arasynda birinshi oryndy termoregýlásıanyń ortalyqtyq genezdi buzylýymen ótetin vegetatıvti-tamyrlyq dıstonıasy, ekinshi oryndy ártúrli juqpa oshaqtary, úshinshi oryndy alergıalyq sındrom ıelengendigi anyqtaldy.

ETQ damýynda somatıkalyq patologıanyń neırovegetatıvti dısfýnksıalarmen birigýi mańyzdy ról atqarady, ondaǵy basty faktor qabynýlyq etıologıaly emes, retteýshi etıologıaly termoregýlásıa buzylystary bolyp tabylady. Ortalyqtyń genezdi termoregýlásıa buzylystaryn Nýrofendi jasqa saı táýliktik mólsherde kúnine 4 retke bólip (8.00-12.00-16.00-20.00) taǵaıyndaý arqyly anyqtaýǵa bolady.
Zertteý balalardaǵy shyǵý tegi túsiniksiz qyzbany ajyratý dıagnozyn ótkizgen kezde ortalyqtyq genezdi termoregýlásıa buzylystaryn eskerý qajettigin kórsetti.

S. H. Aıýpova medısına ǵylymynyń kandıdaty, dosent.

---