InfoHub Logo

Qazaq qyzy -

Qazaqtyń maqtanyshy

Erligine eskertkish qoıylmaǵan

K.Ahmetova

Tabıǵat sútin san ǵasyr boıy arda emip, bulyqsyp erke ósken qazaq halqynyń «Qyzǵa qyryq úıden tyıym» dep qyz balasynyń bolashaǵy men tálim-tárbıesine erekshe mán bergeni álimsaqtan aıan. Sóz jaqsysyn kelistirgen hakim Abaı: 

Bilekteı arqasynda órgen burym,

Sholpysy syldyr qaǵyp júrse aqyryn,

Kámshat bórik, aq tamaq, qara qasty,

Sulý qyzdyń kórip pe eń mundaı túrin,-dep óleńine órnek etken qazaq qyzy - ıba men ınabatty, sulý symbatty bir boıyna jınaǵan  kórkem jaratylys. Qaıran, qazaqtyń qyzdary –aı... Osylaı deýimniń sebebi joq emes. Náýbetti tarıh kóshiniń sahnasynda qyz muńlyqtyń taǵdyry talaı tarazyǵa tústi.  Qazaq áıeli, qazaq qyzy bıazy minezi, ashyq kóńili, joǵary parasat-paıymymen halqymyzdyń danalyǵyn tanytqan ult aınasy desek asyra aıtpaǵanymyz. Teńizdeı tereń túsinigi, dilmár sheshendigi, tól dástúrlerimizdiń qaımaǵyn buzbaı saqtaǵan beriktigimen Qunanbaı, Abaıdaı alyptardy tárbıelegen Zere, elim dep emirengen batyr Baýyrjandy úsh jasynan baýyryna salǵan Qyztýmas, Shoqandaı shoqjuldyzdy ósıet áńgime, oıly ertegilerimen bilimge, adamgershilikke baýlyp, jetildirgen Aıǵanym,analyq meıirimi, aıtar sózi aqıqatqa aınalǵan boljampazdyǵymen urpaǵynyń uranyna aınalǵan Domalaq anadaı el analary bul sózime dálel. Qazaq áıeli ult maqtanyshtary  Tomırıs, Nazym, Aıtolqyn, Baqty, Botagóz, Aqbıkesh, Aıǵyz, Mánshúk, Álıa syndy batyr qyzdarymyzdy tárbıeledi. Olar  el basyna kún týǵan almaǵaıyp kezeńderde qolyna qarý alyp jaýǵa da shapty, «Bar ma eken ata-anadan baýyry qatty, balasyn álpeshtegen malǵa satty» dep jany jaralanyp, basynan teńdik ketken óz zamanynyń qurbany da boldy. Áıel teńsizdigin, sol kezeńderdegi zaman shyndyǵyn, názik jandylarymyzdyń basyna túsken taýqymetti ýly sıa, ashshy tilmen astarlaı, kórkem jetkizbegen jazýshy joqtyń qasy edi. Qyz balanyń taǵdyryn baılyqqa qunyqqan ákeler sheship jatqan zamanda Beıimbettiń kerbez sulý, pań Shuǵasy dáýletimen emes, syr-symbaty, bilim parasatymen baýraǵan ǵashyǵy Ábdirahmanǵa qosyla almaı, Aınabaı, Kúlzıpa syndy ózimshilderdiń kúıiginen dertke shaldyǵyp, armanda ketse, Sábıttiń sezimtal Sulýshashy «Mende eki júrek joq, bir-aq júrek, Ne óledi, ne saǵan qosylady» dep óz tańdaýy jolynda beldi bekem býdy. Súıgen janǵa degen adaldyqty dáriptegen bul shyǵarmada baıdyń erke qyzy Sulýshashtyń- qul men kúńnen týǵan Altaıǵa  ǵashyq bolýynan mahabbat deıtin qudirettiń mal-dáýletpen, dúnıemen ólshenbeıtinin tamasha jetkizgen. Átteń, tonnyń keltesi-aı, bul joly da baı men kedeı arasyndaǵy tartys baılardyń tepkisi, qos ǵashyqtyń ólimimen aıaqtaldy. «Men qaıran atam malǵa satqanyna, Bir tazdy jalpaq elden tapqanyna»,- dep zar jylaǵan Dýlatovtyń Baqytsyz Jamaly da teńsizdiktiń qurbanyna aınaldy. Asyl jary Ǵalıdy aýrýy meńdep ajal aıdasa, ózi jaýyz Jumannyń tabanynda qorlyq kórip, «Ólsek- shuqyr bir bolsyn, shyqsaq-tóbe, Aırylmalyq bolsa da óltiretin» degen sertimen sarshunaq aıazda adasyp jan tapsyrdy. Mahabbat maıdanynda jazyqsyz, aıaýsyz mert bolyp, adal sezimderi ańyzǵa aınalǵan Jibek pen Baıan, Eńlik pen Mamyr da qalyń alyp, atastyryp qoıatyn eski salttyń kóbesin sóge almaı, kete bardy. Al, Sultanmahmuttyń jańa zaman tynysymen oqý bilimge bet buryp, saýatymen teńesken Qamardaı sulýy men Ahmeti eski uǵymdy myqtap ustaǵandar men teńdikte ómir súrýge umtylǵan jastardyń qyzý qyrqysyna tap bolǵan edi.

Sanasyz salt pen maldylardyń ezinde muń-shermen kún keship, aıaǵy ajal qushaǵynda ketken sharasyz qyzdar qaýymy ýaqyt óte teńdikke ,bostandyqqa, oqý-bilimge umtyla bastady. Ǵabıttiń on alty jasar Ulpany egde jastaǵy Eseneıge eriksiz uzatylsa da, taǵdyryna moıynsunyp, keńjúrektigi, danalyǵymen  Eseneıdiń abyroıyn asqaqtatyp, úlken-kishi qatar syılaǵan, kósegesi kógergen el anasyna aınaldy. Qazaq áıelderiniń qaısar minezi men shydamdylyǵyn kórsete bilgen Júsipbektiń Aqbilegi bolsa, azapty kúnderdi bastan keshse de, ákesiniń sýyǵan kóńiline, qatygez qoǵamnyń qaharyna moıymaı, bilim alyp, jarqyn bolashaqqa jetti.        Shyǵarmalar jelisine qarap qyz qonaqty qanattyǵa qaqtyrmaı qadirlegen  halqymyzdyń qyz sezimimen, janymen sanaspaýyna sanany turmys bılegen, nadandyqtan kóz asha qoımaǵan zaman kelbeti de áser etti me dersiń.  Ákelerdiń jas qyzdaryn baı kisige uzatqany  «qyzym dáýletti ómir súrsin» degeni me eken? Eski saltpen sýsyndaǵan úlkenderdiń zaman jańalyǵyna az ýaqytta ilesýi ońaı bolmaǵan. Qyzyn qadirlemeıtin halyqtan «Qyz – óristi keńeıtedi», «Qyz ósse – eldiń kórki», «Qyzdyń qabaǵynda qut bar» deıtin ataly sózder shyǵar ma edi? Zańǵar jazýshylarymyzdyń áıel teńdigi taqyrybyna erekshe qalam terbeýi– qoǵamymyzda názik jandylardyń  ózine tán róli bar ekendigin kórsetedi. Qyryq shyraqty qyzdarymyz qaı dáýirde bolmasyn ózderiniń batyl bolmysymen urpaqqa úlgi bola bildi. Óz tusyndaǵy zamana saltyn qaısar minezimen moıymaı kótergen. Jyldar jyljyp, bulbul únimen bıik sahnalarda qazaq ánderin áýeletken keshegi Maıra Ýálıqyzy men Kúlásh Baıseıitova, aqyn  Sara Tastanbekqyzy men  Nazıpa Quljanova, Almajan Azamatqyzy, qazaq ónerindegi  Ámına apamyz ben Bıken Rımovalar qyzdy qadirlegen qazaq dalasyna aımańdaı qazaq qyzdarynyń kelbetin tanytyp, ásem nuryn shashty.             

Jaýhar poezıanyń padıshasy Farıza apamyzdyń ózi nege turady!? Osyndaı salıqaly, izgi esimder tizbektelgen qazaq qyzdarynyń tarıh taqtasyna qarasam, júregimdi maqtanysh sezimi kerneıdi. Óıtkeni, ol- meniń apalarym! Men sıaqty qazaq qyzdarynyń ápkeleri. Osy arýlardyń atyn ataǵanda,  «Qazaq-qyzymen qazaq eken ǵoı!» degen oı kókeıime oralady.

---