Qazaq tili sabaǵynda deńgeılep oqytý tehnologıasyn qoldanýdyń tıimdiligi
Qazaq tili sabaǵynda deńgeılep oqytý tehnologıasyn qoldanýdyń tıimdiligi Bilim berýdiń qazirgi jaǵdaıynda oqytýdyń jańa mazmuny men qalyptaryn izdestirý - ózekti máselelerdiń biri bolyp otyr. Osyǵan oraı ár túrli pedagogıkalyq tehnologıalar jasalyp, muǵalimderdiń tájirıbesine engizilýde. Ana tilimizdi ulttyq qundylyq retinde dáripteýde osy pándi úıretýshi árbir ustazdy oqytýdyń jańa úrdisteri men ózekti máseleleri oılandyrmaı qoımaıdy. Osyǵan oraı, óz tájirıbemde jıi qoldanyp júrgen tehnologıalarynyń biri – J.A.Qaraevtyń saralap – daralap oqytý tehnologıasy. Deńgeılep saralap oqytý pedagogıkalyq tehnologıasy –nátıjege baǵyttalǵan bilim berý quraly. Saralap bilim berý –qabileti jáne maqsaty ár túrli oqýshylardyń damýyna jaǵdaı jasaıdy.Oqý páni retinde orys synyptarynda qazaq tilin saralap oqytýdyń ózindik ereksheligi jáne mańyzy bar.Sebebi ,obektıvti túrde ózge tildi oqýshy úshin qazaq tili mekteptegi oqý pánderiniń ishindegi qıyndarynyń biri bolyp tabylady. Memlekettik til retinde saralap oqytý-ol tek myqty oqýshylardyń ǵana emes, bul pán qıynǵa soǵatyn oqýshylardyń da múmúkindigin qanaǵattandyrýy tıis. Deńgeılik tapsyrmalardy engizgendegi basty maqsat-synyp oqýshylaryn «qabiletti» jáne «qabiletsiz» dep jasandy túrde ár túrli jikterge bólýdi boldyrmaý. Deńgeılep oqytý barysynda oqýshynyń birinshi deńgeıdegi tapsyrmalardy durys oryndaǵany «esepke» alynyp otyrady. Qandaı oqýshy bolmasyn, mysaly óziniń jaqsy oqıtyndyǵyna qaramastan , jumysyn «oqýshylyq», «mindetti» birinshi deńgeıdiń,ol úshin jeńil bolsa da, tapsyrmalaryn oryndaýdan bastaıdy. Barlyq oqýshylar jumysyn bir mezgilde bastap, árqaısysy, bilim ıgerýdegi óz qabiletine qaraı , óz biligine jetedi. Bul barlyq oqýshylardy tirek bilimimen qamtamasyz etedi jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim týraly zańynyń talaptaryna saı keledi. Naqtyraq aıtsaq: -barlyq oqýshylardyń oqý maqsatyna qol jetkizýiniń kepili bolady jáne oqý pánderiniń barlyq taqyryby boıynsha eń bolmaǵanda mindetti birinshi deńgeıdi ıgerýin tolyq júzege asyrady.Bul óz kezeginde,memlekettik standarttyń oryndalýyna kepildik beredi. Nátıjesinde úlgerimi nashar oqýshylar da, kem degende «oqýshylyq» deńgeıge sáıkes bilimdi tolyq meńgerip alatynyn óz tájirıbemde baıqadym.Sebebi ol osy deńgeıdiń tapsyrmalaryn tolyq jáne durys oryndap ótkizbese kelesi deńgeıge kóshpeıdi. «Mindetti» deńgeıdi tolyq meńgergennen keıin oqýshy ári qaraı ,ózine óziniń senimi artady. Oqýshylardyń árqaısysy birinshi deńgeılik tapsyrmalardy oryndaýǵa mindetti jáne joǵary deńgeılik tapsyrmalardy oryndaýǵa quqyly. Osylaısha bir deńgeıden bir deńgeıge, óz bilimin birtindep tolyqtyra otyryp ,óz qabiletin de jetildiredi. Bul jaǵdaıda joǵary deńgeılik tapsyrmalardy oryndaý ár oqýshynyń kúndelikti maqsatyna aınalady. Deńgeılik tapsyrmalardyń maqsaty: jeńilden qıynǵa, qarapaıymnan kúrdelige qaraı satyly túrde oryndalatyn jumystar júıesin usyna otyryp, oqýshyny izdeniske, shyǵarmashylyqqa baýlý; - daryndy oqýshylardyń múmkindigin anyqtaý; ár oqýshy ózin-ózi baǵalaıdy, óz bilimin joǵary deńgeıge ózi jetkize alady, materıaldy tolyq meńgeredi. Bul tehnologıanyń taǵy da bir tıimdiligi – oqýshylar bilimin baǵalaý men baqylaý júıesi arasyndaǵy baılanys oqýshynyń ár sabaqta jınaǵan upaılaryn “Damý monıtorıńi” kestesinde belgilep otyrý arqyly taraý boıynsha oqýshy bilimine taldaý jasap otyrýǵa múmkindik týady. Birinshi deńgeı (oqytýshylyq deńgeı) – bilimniń mınımaldyq shegi, jattap alýǵa laıyqtalǵan bolýy kerek. Aldyńǵy sabaqta jańadan meńgerilgen bilimniń óńin ózgertpeı qaıtalap, pysyqtaýyna múmkindik berýi tıis.Tapsyrmalar jańa taqyryp úshin tıpti jáne ómirmen baılanysty bolýy kerek. Gramaıkalyq tapsyrmalar, jazba jumystaryn oryndaý, mátindi túsinip oqý, jańa sózderdi pysyqtaý, suraqtarǵa túsinip jaýap berý. Ekinshi deńgeı (algorıtimdik deńgeı)- ótip ketken materıaldardy retteýge jáne júıeleýge berilgen tapsyrmalar.Oqýshynyń oılaý qabiletin jetildirýge beriletin tapsyrmalar.Úırenýshilik deńgeıdegi bilimin tolyqtyrý kúrdeli materıaldardy júıeleı alýy, alǵan bilimderin basqa tapsyrmalardy oryndaǵanda paıdalana alýy, sol taqyrypty erkin meńgergeni eskeriledi. Úshinshi deńgeı (evrıstıkalyq deńgeı) – tanymdyq-izdený túrdegi tapsyrmalardy oryndaý barysynda oqýshylar jańa taqyryp boıynsha meńgergen alǵashqy qarapaıym bilimderin jetildirip, tereńdetýmen qatar, ol taǵy da jańa bilimdi meńgerip, ózi úshin jańalyq ashýy tıis.Ózdigimen mysaldar qurastyrý, oı qorytýǵa arnalǵan, daǵdy qalyptastyratyn tapsyrmalar.Materıaldy sanaly túrde meńgerý. Bul deńgeıde oqytýshylardyń meńgergen bilimderin tereńdetý úshin tanymdyq izdenis, ár – túrli logıkalyq tapsyrmalardy taldaı, jınaqtaı alatyn jáne salystyra bilýdi qajet etedi. Tórtinshi deńgeı (shyǵarmashylyq deńgeı) - oqýshylardyń jınaǵan ómirlik tájirıbesi men qalyptastyrǵan uǵym, túsinikteriniń, qıaly men belsendi oı eńbeginiń nátıjesinde jańasha, buǵan deıin bolmaǵan, belgili bir dárejede olardyń jeke basynyń ıkemdiligin baıqatatyn dúnıe jasap shyǵýyna negizdelgen.Olımpıadalyq tapsyrmalar,berilgen taqyrypqa óz betimen referat, dokladtar daıyndaý.Óz betimen oqý materıaldaryn mengerý. Qubylysty óz betimen taldaı kelip, shaǵyn shyǵarmashylyq turǵydan zertteý jumysyn júrgizýge baýlý. Ár deńgeıdiń barlyq tapsyrmalaryn durys oryndaǵany úshin oqýshylar sol deńgeıdi ıgergenine sáıkes upaı alady.
İ deńgeı úshin – 5 upaı
İİ deńgeı úshin – 10 upaı
İİİ deńgeı úshin – 15 upaı
Bul tehnologıa boıynsha jumys júrgizý ár muǵalimniń sheberligine baılanysty. Kúndelikti sabaqta beretin deńgeılik tapsyrmalardy qyzyqty etip qurap, oqýshylardyń qyzyǵýshylyqpen oryndaýlaryn qadaǵalaý qajet. Tek oqýlyqtaǵy tapsyrmalarmen shektelip qalmaı, ár túrli qyzyqty tapsyrmalar berilýi kerek. «Deńgeılep saralap oqytý» taqyryby boıynsha men óz tájirıbemde jumys jasap kelemin. Ózim sabaq beretin synyptardyń sabaqtaryna deńgeılep oqytý tehnologıasynyń elementterin kirgizdim. Osy synyptarda ár oqýshyǵa jazba dápterin jasap, jınaqtaýdamyn. Bul «Jumys dápterinde» oqytý mazmuny formasynyń jańalanýy árbir oqýshynyń yntasyn, iskerligin múmkindigin damytatyndaı jaǵdaı jasaý qajettigi profesor J.A.Qaraevtyń pedagogıkalyq tehnologıasynyń arnaýly talaptary boıynshsha jasalǵan. Sabaqty bekitý kezeńine, qaıtalaý sabaqtaryna arnap deńgeılik tapsyrmalar qurastyryp otyramyn. Nátıjesinde oqýshylardyń bilim sapasy kóterildi. Oqýshylardyń ózindik jumystaryn oryndap, bilimderin monıtorıńtik júıe arqyly ózderi baǵalap, dıagnostıkalaýǵa qol jetkizdim. Endi qazaq tili páninen osy tehnologıa boıynsha ótkizgen sabaǵymnan mysaldar keltiremin.
Sabaqtyń maqsaty: Bilimdik : Rettik san esim taqyryby boıynsha oqýshynyń bilimin qoldaný; Qazaqtyń belgili sportshylary týraly maǵlumat berý; Sport taqyryby týraly málimetterdi jalǵastyrý,sport taqyrybyna baılanysty sóılesý, jattyǵý, anyqtaý, taldaý jumystaryn júrgizý. Damytýshylyq: balalardyń sózdik qoryn, sóıleý tilin damytý, shyǵarmashylyq jumystar jasaýǵa jeteleý, tanymdaryn keńeıtip, oı - órisin damytý. Tárbıelik: belgili sportshylardyń ómiri men jetistikterinen úlgi ala otyryp, salaýatty ómir saltyn saqtaýǵa tárbıeleý. Sabaqtyń tıpi: aralas sabaq. Kórneki quraldar: beınebaıan, slaıd, baǵalaý plakaty, úlestirmeler, jumys dápteri. Ádis - tásilder: suraq - jaýap, jeke juptyq jumys, mátinmen jumys, deńgeılep, oqyta-úıretý oıyndary. Oqytý tehnologıasy: deńgeılep-saralap oqytý
Sabaqtyń barysy: I. Uıymdastyrý kezeńi Oqýshylarmen sálemdesý. Sabaqtyń taqyrybymen, maqsatymen tanystyrý.
II. Úı tapsyrmasyn tekserý. 1. 5-tapsyrma. Sózdiktiń kómegimen tanys emes sport termınderiniń maǵynasyn bilip kelý.Slaıdta sport túrleriniń sýretin kórsetý barysynda oqýshylar bilip kelgen málimetterin aıtyp otyrady.
• Bıatlon – birneshe atý shebinde kishi kalıbrli vıntovkadan jatyp jáne turyp atatyn shańǵy jarystary. • Taý shańǵysy sporty – arnaıy joldarmen taýdan tómen quldılaý. • Kónkımen júgirý sporty – kónkımen jyldamdyqqa júgirý. • Mánerlep syrǵanaý – bul sportshynyń mýzyka yrǵaǵymen muzda kónkımen jasalatyn qımyl-qozǵalysy. • Frıstaıl – bul taý shańǵysy sportynyń bir túri. Ol óz ishinen úshke bólinedi: mogýl – kedir-budyr joldyń boıymen taý shańǵysymen jyldam quldılaý; shańǵy baleti – ártúrli bı qımyldaryn oryndaı otyryp, taýdan quldılaý; áýe (shańǵy) akrobatıkasy – akrobotıkalyq qımyl-qozǵalystardy oryndaı otyryp, eki metrlik tramplınnen sekirý. • Hokeı – muz alańynda ótetin sporttyq komandalyq oıyn. Hokeıdi shaıbamen de, doppen de oınaıdy. • Short-trek – hokeı alańynda belgilengen qysqa muz jolynda kónkımen júgirý.
- Azıada elimizdiń atyn álemde asqaqtatty, osyndaı tók týymyzdy kókte jelbiretip júrgen belgili sportshylarymyz da bar. Búgingi sabaǵymyz Olımpıada chempıondaryna arnalmaq.
İİ. Jańa sabaq 1. Oı qozǵaý Tyńdalym "Chempıondar áni" (beınebaıan)
2. Jańa materıal. Taqyryby: «Qazaqstan belgili sportshylary » (1-qosymsha, tanystyrylym slaıdta sportshylarymyzdyń sýretteri men jetistikterin kórsetý)
3. Mátinmen jumys «Baıandama» oqyta úıretý oıyny Muǵalim oqýshylarǵa 1-mátindi oqýdy (Gong),sońynan onyń mazmunyn sýret, belgi, syzba túrinde berýdi usynady. Bul «shpargalkany» oqýshy oń jaǵyndaǵy kórshisine beredi.(Gong). Árqaısysy óz kórshisiniń sýretterin nemese syzbalaryn qoldana otyryp, osy mátin boıynsha «baıandama » jasaıdy.(Gong) «Baıandama» mazmunyn neǵurlym keń ashyp, ony qorǵap, eń jaqsy kórneki qural usynǵan oqýshylar jeńimpaz bolady.
İİİ. Bekitý 4. Deńgeılik tapsyrmalar oryndaý
İ deńgeı 1. Sózderdiń aýdarmasyn tabyńdar trener- jattyqtyrýshy vynoslıvost-ustamdylyq zdorovyı obraz jıznı-salaýatty ómir organızovan-uıymdastyryldy sbornaıa Kazahstana- Qazaqstan quramasy krepkıı- myqty legkıı- jeńil tájelyı-aýyr borba- kúres terpelıvyı-shydamdy pobedıtel-jeńimpaz chempıon mıra-dúnıejúzi chempıony
2. Berilgen sóılemderdegi oıdy aıaqtańdar. Sáıkeskestendir.
1.Serik Qonaqbaev 1959 jyly 25 qazanda... memlekettik jattyqtyrýshysy bolǵan.
2. Ol Olımpıada oıyndarynyń ... Pavlodar qalasynda dúnıege kelgen.
3. 1986-1992 jyldarda Qazaqstan qurama komandasynyń ... jáne sport akademıasynyń profesory.
4. 1992 jyldyń tamyz aıynan bastap kásibı boks ... kúmis júldegeri, eki márte Eýropa chempıony, álem kýbogynyń eki márte ıegeri.
3. Sóılemder boıynsha suraqtar qura
İİ deńgeı 1. Suraqtarǵa jaýap jaz:
1) Qazaqstannyń tuńǵysh Olımpıada chempıony kim?
2) Jaqsylyq Úshkempirov qandaı kúrestiń chempıony?
3) Ol qaı jyly Máskeý Olımpıadasynan jeńispen oraldy?
4) 1984 jyly Jaqsylyq Úshkempirovti úlken sporttan shyǵaryp salý rásimi qaı qalada ótti?
2. Mátindegi bos oryndardy tolyqtyryp, málimetterdi bilip al.
Ermahan Saǵıuly Ibraımov 1972 jyly 1 qańtarda ----------------------------------- týyp ósken. Ermahan Ibraımov 1996, 2000 jyldary Qazaqstan -------------------------------------------- alyp júrdi. Onyń ortasha ------------------------ 71 kg. 1996 jyly Atlantadan qola medalmen, 1997 jyly Býdapeshtten kúmis medalmen, 1999 jyly Hústonnan qola medalmen, 2000 jyly Sıdneıden altyn medalmen -------------------- (oraldy, Jambyl oblysynda, Olımpıada alaýyn, salmaǵy)
3. Mátindegi san esimderge taýyp, túrlerine qaraı ajyrat.
İİİ deńgeı Modýl boıynsha jańa sózderdi jáne rettik san esimderdi qoldana otyryp, jerles sportshy jaıynda mátin qura.
İÚ. Qorytyndy "Jetistik juldyzy" Balalar bul belgili sportshylarymyz bizdiń elimizdiń jarqyraǵan aspandaǵy juldyzdarymyz ispetti. Búgingi sabaqta aıtylǵan oıymyzdy "Jetistik juldyzy" atty jumysymyzben qorytyndylaımyz. (Oqýshylyadyń sanyna sáıkes juldyzshalar úlestiriledi.) Ár bala ózi jetken jetistigin jazyp, aspan beınelengen plakatqa aıta otyryp iledi.
Ú. Baǵalaý. Ashyq jýrnalda sabaq barysynda jınaǵan upaı sandaryna baılanysty. Osy sabaqta oqýshylar mynadaı jumys dápterimen tapsyrmalar oryndady.
ASHYQ JÝRNAL
Oqýshynyń aty-jóni İ deńgeı İİ deńgeı İİİ deńgeı Synypta jınaǵan baly Úı jumysynan alǵan baly Barlyǵy Baǵasy
1 2 3 1 2 3 1.
Abılasanova Z + + + + + + + 9 b. 3 b 12 b «5»
2. Bazarov M + + + + + - - 6 b 1 b 7 b «3»
3.Vasılev A + + + + + + - 7 b 2 b 9 b «4»
4.Grechkın A + + + - - - - 5b 2b 7 b «3»
5.Darmenbaev A + + + + + + + 9 b 3 b 12 b «5»
6.Depýtatova V + + + + + + + 9 b 1 b 10 b «4»
7.Djakýpov S + + + + + + - 9 b 2 b 11 b «4»
8. Ivanov A + + + + + + - 9 b 1 b 10 b «4»
9. Kaıratova N + + + + - + - 7 b 3 b 10 b «4»
10. Kıtavın D + + + + + + - 7 b 2 b 9 b «3»
11. Týlegenov S + + + + + + + 9 b 3 b 12 b «5»
12. Pýpchenkova K + + + + + - - 8 b 1 b 9 b «4»
Qoryta kelgende deńgeılik tapsyrmalar oryndaý negizinde oqytýdyń oń nátıjelerine kóz jetkizdim. Sabaqty deńgeılik tapsyrmalar arqyly oqytýdyń tıimdiligi: Sabaqtyń mazmuny men sapasy artady. Oqýshy óz betimen jumys jasaýǵa daǵdylanyp,sheberligi shyńdalady; Jaýapkershiligi artady, shyǵarmashylyǵy qalyptasady; Júıeli oqytý prınsıpteri arqyly oqýshy ózin-ózi damytyp, ózin-ózi baǵalap, bilim deńgeıin ósiredi; Oqýshy óz qyzmetine taldaý jasaıdy, qorytyndy shyǵarady, jańalyqqa umtylady. Osy sabaqty deńgeılik tapsyrma arqyly ótýdegi bilim sapasynyń kórsetkishteri: Deńgeılik tapsyrmalardy paıdalaný oqý prosesin izgilendirý jáne demokratıalandyrýdy qamtamasyz ete otyryp,oqýshylardyń oılaý,sóıleý qabiletin kóterýge kómegin tıgizedi. Deńgeılik tapsyrmalar oqýshylardyń óz betimen izdenip jumys isteýine jeteleıdi jáne sabaqqa oń motıv týǵyzyǵa áser etedi. Deńgeılik tapsyrmalardy oryndaý oqýshylardyń belsendiligin arttyryp, ómirge ıkemdiligin damytady, olardyń sapaly bilim alýyna járdemin tıgizedi. Deńgeılik tapsyrmalar oqýshylardyń áleýmettik –tanymdyq kózqarastaryn qalyptastyryp, ómirde kezdesetin ártúrli sıtýasıalardy meńgerýge kómektesedi. Deńgeılik tapsyrmalardy qoldaný barysynda oqýshylardyń baıqaǵyshtyǵy, oılaýy, izdenýshilik qabileti ósedi. Reıtıńtik júıe oqýshylardyń bilimin ádil baǵalaýǵa ıgi yqpal etedi: Deńgeılik tapsyrmalar qurylymy men mazmuny balanyń qyzyǵýshylyǵyn týǵyzyp, oqýshyny tereń oı aıtýǵa úıretedi. Deńgeılik tapsyrmalar oryndatý balaǵa shamadan tys júkteme berý emes,kerisinshe oqýshyny bilimine, múmkindigine,suranysy men qabiletine sáıkes daıyndalǵan satyly jumystar.
Paıdalanǵan ádebıetter: 1. J.Ý.Kobdıkova «Orta mektepte bilim alýdy tehnologıalandyrý (saralap deńgeılep oqytý)». 2002 jyl
2. M.M. Janpeıisova «Modýldik oqytý tehnologıasy oqýshyny damytý quraly retinde» Almaty 2002 jyl
3. Jumabekova A.L. «Deńgeılik tapsyrmalar arqyly damyta oqytý».
You Might Also Like
