InfoHub Logo

Abaı oblysy, Abaı aýdany, Medeý aýyly
"Medeý orta mektebi" KMM
Baýyrjanov Erkebulan Baýyrjanuly
Qazaq tili jáne ádebıet pán muǵalimi

Maqsaty: Sabaq barysynda ulttyq qundylyqtardy oqytýdy júzege asyrý.

Mindetteri:

- qazaq ádebıetin, tarıhyn, mádenıetin, salt-dástúrin dáripteýge úıretý;

- meıirimdilikke, ádeptilikke tárbıeleý;

- úlkendi syılaý, kishige izet kórsetý;

- ulaǵatty, danalyq sózderdi meńgertý.

1. Búgingi tańda jas urpaqty óz halqynyń tarıhyn, tegin, salt-dástúrin, tilin bilimin, adamzattyq mádenıetti, adamı qasıetti mol tereń túsinetin shyǵarmashylyq tulǵa etip tárbıeleý ómir talaby, qoǵam qajettiligi.

2. Ulttyq tárbıe dep jeke tulǵanyń ulttyq sana sezimi men minez-qulqynyń ana tilin, ata tarıhyn, tól mádenıetin jáne ulttyq salt-dástúrlerdi meńgerýi negizinde qalyptasýyn aıtamyz.

Ulttyq mádenı qundylyqtar degenimiz ne? Qarapaıym tilmen aıtqanda ulttyq mádenı qundylyqtar – belgili bir ultqa, ult azamatyna tán zat, adamı qadir-qasıet, ıaǵnı halyq ǵasyrlar boıy jınaqtaǵan ulttyq rýhanı jáne materıaldyq qundylyqtar.

Qoǵamdaǵy adamdar jasaǵan rýhanı, materıaldyq, mádenı qundylyqtardyń almasýy oqytý prosesi arqyly júzege asyrylady. Sonyń ishinde syn turǵysynan oılaý jobasy arqyly oqytý – sanaly proses ekenin aıtqym keledi. Intellektýaldyq deńgeıi joǵary tulǵany qalyptastyrý úshin, ony oqytyp qana qoıý jetkiliksiz. Ony tulǵa retinde jan – jaqty damytýǵa qolaıly, oqytýdyń shyǵarmashalaq túrin jasaý qajet, ıaǵnı shyǵarmashylyq oqý áreketin týǵyzý qajet. Bul balany, berilgen oqý materıalyn jattap alý ǵana emes, kerisinshe óz betimen bilim alý úshin izdenýge úıretedi.

3. Jeke tulǵany ulttyq tárbıe arqyly damyta otyryp, naqty áreket arqyly oqytýda tómendegi qundylyqtardyń bolýy qajet:

— belsendi qarym-qatynas: oqýshy men muǵalimniń árbir máselede óz kózqarastaryn bildirip otyrýy;

— ındıvıdtik: muǵalimniń ár jeke oqýshynyń ereksheligin damytýy, qoǵam aldyndaǵy jaýapkershiliginiń bolýy;

— ózindik tártip: ózindik baqylaý men baǵalaýdy, sheshim qabyldaýdy úırený jáne ony damytý;

— shydamdylyq: ár túrli pikirlerdi qabyldaı alý, bir-biriniń pikirleri men erekshelikterin qurmetteý, qabyldaý.

4. Olaı bolsa, qazirgi kezeńde mektep tabaldyryǵynan bastap bilim berýde el tarıhyn tereń qozǵap, tárbıe saǵattaryda qazaq zıaly qaýymynyń eńbekterin, qoǵam damýyna qosqan úlesin aıtyp túsindirý arqyly oqýshylardyń adamı qundylyq qasıetterin qalyptastyra alamyz. Sondaı-aq ulttyq salt-sananyń ómirdegi qoldanylmaly kórinisteri: rásimder, rámizder, yrymdar, tyıymdar, jón-joralǵylar, dinı ýaǵyzdar, senimder, kisilik rásimderi, perzenttik paryz, adamgershilik borysh, urpaqtyq mindet arqyly iske asyrylyp ulttyq qasıetterge aınalady.

Oqýshynyń ulttyq qasıetterine meımandostyq, kisilik, syılasymdylyq, ımandylyq, kishipeıildilik, keńpeıildilik, salaýattylyq, tirshilikke beıimdiligi, ónerpazdyq, sheshendik, aqynjandylyq, sypaıylyǵy, mádenıettiligi t. b. qasıetteri arqyly erekshelenedi.

Oqýshylardyń ulttyq qundylyq qasıetterin qalyptastyrý negiziniń birden-biri mektepishilik júrgiziletin tárbıelik is-sharalar. Adamnyń boıyna jaqsy adamgershilik qasıetteriniń qalyptasýy, óner-bilimdi ıgerýi – tárbıege, ósken oraǵa, úlgi-ónege berer ustazǵa baılanysty. Osyny jaqsy túsingen halqymyz “Ustazy jaqsynyń — ustamy jaqsy”, “Tárbıe basy – tal besik” dep ulaǵatty ustazdyń eńbegin tekke ketpeıtindeı ósıet etken. Tárbıeniń túp qazyǵy úlgi berer ustazda, “Ustazǵa qarap shákirt óser” dep halqymyz ustazǵa úlken júk artqan. Ustaz úshin óz eńbeginiń jemisin kórýden artyq baqyt joq.

Mektebimizde ustazdarymyz tárbıe saǵattaryn, ótkiziletin is-sharalardy , ǵylymı jobalardyń taqyryptaryn ulttyq qundylyqtarǵa baǵyttap alady. Atap aıtar bolsaq , «Qara jorǵa» bıiniń zerttelýi, «Etistikterdiń ulttyq oıyndarda qoldanylýy» , «Qazaq ertegileri – qazirgi jastar kózimen» t. b.

Qoryta kelgende, urpaǵymyzdy parasatty da bilikti, mádenıetti de bilimdi etip tárbıelep, rýhanı dúnıetanymyn jalpy adamzattyq deńgeıde damytamyz desek, boıynda ulttyq jáne azamattyq namysy bar urpaq ósirgimiz kelse, búkil qoǵamdyq ómirdiń ózegin keleshek urpaq tárbıesine, sonyń ishinde ulttyq qundylyqtar negizinde tárbıeleýge baǵyttaýmyz qajet.

---