Qazaq tilin qazaq toptarynda oqytýdyń erekshelikteri men tıimdi ádisteri
Qazaq tilin qazaq toptarynda oqytýdyń erekshelikteri men tıimdi ádisteri.
Elimiz egemendik alǵannan beri qazaq tilin oqytý, onyń ádistemesin jetildirý máselesi kún tártibinen túspeı keledi. El ishinde oryn alǵan saıasatqa jáne zaman talabyna saı, shyn máninde el bolashaǵyna, ult rýhanıatynyń ósip, órkendeýine úlken úles bolyp qosylatyn júıeli baǵdarlama jobasy jasaldy. Memlekettik baǵdarlamanyń basty maqsaty – Qazaqstanda turatyn barlyq etnostardyń tilin saqtaı otyryp, ult birligin nyǵaıtýdyń mańyzdy faktory retinde sanalatyn memlekettik tildi balabaqsha, mektep, joǵary oqý oryndarynda, memlekettik qyzmet pen qoǵamdyq - saıası, áleýmettik kásipkerlik salasynda batyl qoldanysqa engizip, qazaqstandyqtardyń ómirlik qajettiligine aınaldyrý. Balabaqshadan bastap joǵary oqý oryndaryna deıin qazaq tili sabaqtary júrgiziledi, memlekettik tildi úırenýshiler qatary da birtindep ósip keledi. Biraq qazaq tiliniń búgingi jaǵdaıy áli de bolsa til úıretý máselesine jańasha kózqarastyń qajet ekenin ańǵartady.
Qazaq tilin memlekettik til retinde úıretý degen másele barsha jurtqa túsinikti jáne qazaq tilin oqytýdyń maqsat - múddesin aıqyndaıdy. Qazaqstanda turatyn kez kelgen azamatqa qazaq tilin memlekettik til retinde úıretý bolashaǵymyzdyń senimdi kepili bolmaq. Qazaq tiliniń ǵumyryn uzartý úshin, tildiń qoǵamdyq qoldanysqa ıe bolýy úshin bastapqyda memlekettik til retinde oqytý kerek. Osylaı ataý bizdiń sanamyzǵa eldikti, táýelsizdikti sińiredi. Árbir jeke tulǵa – memlekettiń, eldiń búgini jáne erteńi. Eldik psıhologıa, eldik qasıet, eldikti qurmetteý – memleket tilin bilýmen shektes keletin qasıetti uǵymdar. Sondyqtan, eń aldymen, qazaq tilin oqytýdyń mártebesi de osy aıada túsindirilýi kerek. Memlekettik tildi oqyta otyryp, Qazaqstanda turatyn barlyq ult ókilderiniń boıyna eldik sana sińirilip, memlekettik rámiz, ulttyq dil, ulttyq bolmys týraly aqparattar tolyq beriledi.
Qazaq tilin oqytýdyń birizdiligi men júıeliligin arttyrý úshin, áleýmettik tapsyrystarǵa jaýap berýde, atqarylatyn ister kóp. Til úırenýshiniń durys kózqarasyn qalyptastyryp, olardyń memlekettik tildi úırenýge qyzyǵýshylyǵyn arttyrý úshin til úıretýshi de talapqa sáıkes izdeniste bolýy kerek.
Bizdiń tájirıbemizde qazaq tilin ekinshi til retinde úırenýshilermen qatar, ana tili retinde sózdik qoryn tolyqtyrý maqsatynda oqytylatyn toptardyń qatary kemigen emes. Sebebi qazirgi qoǵamda qoldanysta júrgen qazaq tili – shubar til. Keıbir sózder orys tilinde qoldanylsa, keı sózderdiń túbiri qazaqsha qosymshasy oryssha, al keıbireýleri kerisinshe túbiri oryssha qosymshasy qazaqsha. Bunyń ishinde sońǵysy zańdylyqqa aınalyp bara jatyr. «Kóktemge qaraı magazınderde qysqy kıimderge kóp skıdkalar bolady eken» nemese «Sen obedti úıden ishesiń be, álde stolovyıdan ba?» dep, biz taza qazaqsha sóılep otyrmyz dep oılaımyz. Búgingi tańda bul ádetti túp tamyrymen joıý múmkinshiligi áli týmasa da, oryssha sóılep óz oıyn syrtqa shyǵarýdyń jeńil jolyn taýyp alǵan qandastarymyzdyń oıyn, pikirin, kózqarasyn ózgertý – eń basty mindet bolyp tur.
HHİ ǵasyr suranysyna jaýap bere alatyn tildi úırenýdiń basty tásilderiniń biri – deńgeılik oqytý júıesi, qatysymdyq ádis qazirgi ýaqytta kóptegen oqytýshynyń qazaq tiliniń ádistemelik negizdemesine aınalyp ta úlgerdi. Tildi úıretýde qatysym ádisinsiz tildi jyldam ári sapaly meńgertý, ony kez kelgen ortada erkin tildik qatynasqa túse alatyn dárejege jetkizý múmkin emes. Óıtkeni qazirgi kezde qazaq tilin úıretýdegi basty kemshilik til úırenýshini memlekettik tilde sóılete almaı otyrýymyzda bolyp otyr. «Shet tilin meńgertýdegi jáne týǵan tilinde sózdik qoryn keńeıtýde negizgi áreket – qarym - qatynas úrdisi, sóıleý qatynasy» ekendigi búgingi kúnde bultartpas aqıqat ekendigi belgili. Sol sebepti de memlekettik tilimizdi meńgertýde dúnıe júziniń ádisteme ǵylymynda úlken jetistikterge qol jetkizip júrgen qatysymdyq baǵytty ustaný búgingi kúnniń asa ózekti máseleleriniń biri.
Tolyq nusqasyn júkteý
Elimiz egemendik alǵannan beri qazaq tilin oqytý, onyń ádistemesin jetildirý máselesi kún tártibinen túspeı keledi. El ishinde oryn alǵan saıasatqa jáne zaman talabyna saı, shyn máninde el bolashaǵyna, ult rýhanıatynyń ósip, órkendeýine úlken úles bolyp qosylatyn júıeli baǵdarlama jobasy jasaldy. Memlekettik baǵdarlamanyń basty maqsaty – Qazaqstanda turatyn barlyq etnostardyń tilin saqtaı otyryp, ult birligin nyǵaıtýdyń mańyzdy faktory retinde sanalatyn memlekettik tildi balabaqsha, mektep, joǵary oqý oryndarynda, memlekettik qyzmet pen qoǵamdyq - saıası, áleýmettik kásipkerlik salasynda batyl qoldanysqa engizip, qazaqstandyqtardyń ómirlik qajettiligine aınaldyrý. Balabaqshadan bastap joǵary oqý oryndaryna deıin qazaq tili sabaqtary júrgiziledi, memlekettik tildi úırenýshiler qatary da birtindep ósip keledi. Biraq qazaq tiliniń búgingi jaǵdaıy áli de bolsa til úıretý máselesine jańasha kózqarastyń qajet ekenin ańǵartady.
Qazaq tilin memlekettik til retinde úıretý degen másele barsha jurtqa túsinikti jáne qazaq tilin oqytýdyń maqsat - múddesin aıqyndaıdy. Qazaqstanda turatyn kez kelgen azamatqa qazaq tilin memlekettik til retinde úıretý bolashaǵymyzdyń senimdi kepili bolmaq. Qazaq tiliniń ǵumyryn uzartý úshin, tildiń qoǵamdyq qoldanysqa ıe bolýy úshin bastapqyda memlekettik til retinde oqytý kerek. Osylaı ataý bizdiń sanamyzǵa eldikti, táýelsizdikti sińiredi. Árbir jeke tulǵa – memlekettiń, eldiń búgini jáne erteńi. Eldik psıhologıa, eldik qasıet, eldikti qurmetteý – memleket tilin bilýmen shektes keletin qasıetti uǵymdar. Sondyqtan, eń aldymen, qazaq tilin oqytýdyń mártebesi de osy aıada túsindirilýi kerek. Memlekettik tildi oqyta otyryp, Qazaqstanda turatyn barlyq ult ókilderiniń boıyna eldik sana sińirilip, memlekettik rámiz, ulttyq dil, ulttyq bolmys týraly aqparattar tolyq beriledi.
Qazaq tilin oqytýdyń birizdiligi men júıeliligin arttyrý úshin, áleýmettik tapsyrystarǵa jaýap berýde, atqarylatyn ister kóp. Til úırenýshiniń durys kózqarasyn qalyptastyryp, olardyń memlekettik tildi úırenýge qyzyǵýshylyǵyn arttyrý úshin til úıretýshi de talapqa sáıkes izdeniste bolýy kerek.
Bizdiń tájirıbemizde qazaq tilin ekinshi til retinde úırenýshilermen qatar, ana tili retinde sózdik qoryn tolyqtyrý maqsatynda oqytylatyn toptardyń qatary kemigen emes. Sebebi qazirgi qoǵamda qoldanysta júrgen qazaq tili – shubar til. Keıbir sózder orys tilinde qoldanylsa, keı sózderdiń túbiri qazaqsha qosymshasy oryssha, al keıbireýleri kerisinshe túbiri oryssha qosymshasy qazaqsha. Bunyń ishinde sońǵysy zańdylyqqa aınalyp bara jatyr. «Kóktemge qaraı magazınderde qysqy kıimderge kóp skıdkalar bolady eken» nemese «Sen obedti úıden ishesiń be, álde stolovyıdan ba?» dep, biz taza qazaqsha sóılep otyrmyz dep oılaımyz. Búgingi tańda bul ádetti túp tamyrymen joıý múmkinshiligi áli týmasa da, oryssha sóılep óz oıyn syrtqa shyǵarýdyń jeńil jolyn taýyp alǵan qandastarymyzdyń oıyn, pikirin, kózqarasyn ózgertý – eń basty mindet bolyp tur.
HHİ ǵasyr suranysyna jaýap bere alatyn tildi úırenýdiń basty tásilderiniń biri – deńgeılik oqytý júıesi, qatysymdyq ádis qazirgi ýaqytta kóptegen oqytýshynyń qazaq tiliniń ádistemelik negizdemesine aınalyp ta úlgerdi. Tildi úıretýde qatysym ádisinsiz tildi jyldam ári sapaly meńgertý, ony kez kelgen ortada erkin tildik qatynasqa túse alatyn dárejege jetkizý múmkin emes. Óıtkeni qazirgi kezde qazaq tilin úıretýdegi basty kemshilik til úırenýshini memlekettik tilde sóılete almaı otyrýymyzda bolyp otyr. «Shet tilin meńgertýdegi jáne týǵan tilinde sózdik qoryn keńeıtýde negizgi áreket – qarym - qatynas úrdisi, sóıleý qatynasy» ekendigi búgingi kúnde bultartpas aqıqat ekendigi belgili. Sol sebepti de memlekettik tilimizdi meńgertýde dúnıe júziniń ádisteme ǵylymynda úlken jetistikterge qol jetkizip júrgen qatysymdyq baǵytty ustaný búgingi kúnniń asa ózekti máseleleriniń biri.
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
