Qazaqstan Respýblıkasynyń Ekologıalyq kodeksi
Mazmuny
Jalpy bólim
1-bólim. Jalpy erejeler
1-taraý. Negizgi erejeler
Osy Kodekste paıdalanylatyn negizgi uǵymdar
1. Osy Kodekste mynadaı negizgi uǵymdar paıdalanylady:
1) atmosferaǵa lastaýshy zattardy shyǵarýdyń jyljymaly kózi - ár túrli otynmen jumys isteıtin, ishki janý qozǵaltqyshtarymen jaraqtandyrylǵan kólik quraldary, tehnıka jáne ózge de jyljymaly quraldar men qondyrǵylar;
2) baıqaý pýnkti - qorshaǵan ortanyń meteorologıalyq, agrometeorologıalyq jáne gıdrologıalyq sıpattamalaryn baıqaýdyń stasıonarlyq nemese jyljymaly pýnkti;
3) belgilengen mólsher - Qazaqstan Respýblıkasynyń halyqaralyq sharttary boıynsha mindettemeler sheńberinde aıqyndalǵan parnıktik gazdar sińirýleri eskerilgen, parnıktik gazdar shyǵaryndylarynyń jalpy kólemi;
4) belgilengen mólsher birligi - Qazaqstan Respýblıkasynyń klımattyń ózgerýi salasyndaǵy halyqaralyq sharttaryna sáıkes Qazaqstan Respýblıkasy úshin parnıktik gazdar shyǵaryndylarynyń kólemin aıqyndaýǵa paıdalanylatyn kómirtegi birligi;
5) bıologıalyq ártúrli - bir túr aıasyndaǵy, túrler arasyndaǵy jáne ekologıalyq júıelerdegi ósimdikter men janýarlar dúnıesi obektileriniń ártúrliligi;
6) bıologıalyq resýrstar - genetıkalyq resýrstar, organızmder nemese olardyń bólikteri, popýlásıalar nemese ekologıalyq júıelerdiń adamzat úshin naqty nemese yqtımal paıdasy nemese qundylyǵy bar kez kelgen basqa da bıotıkalyq komponentteri;
7) birlesip júzege asyrý tetigi - parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn shekteý jáne (nemese) azaıtý boıynsha sandyq mindettemeleri bar elderdiń zańdy tulǵalary arasynda kómirtegi birlikterin berýge múmkindik beretin, Qazaqstan Respýblıkasynyń birlesip júzege asyrylatyn ınvestısıalyq jobalardy iske asyrý jónindegi halyqaralyq sharttarynda kózdelgen rásim;
8) valıdasıa (determınasıa) - akkredıttelgen táýelsiz uıym júzege asyratyn, parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn azaıtý men sińirý jónindegi jobalardy ázirleý sheńberinde jobalyq sheshimder men qujattamalardyń ádistemelerin paıdalanýdyń jáne olardy daıyndaý tártibiniń Qazaqstan Respýblıkasynyń halyqaralyq sharttarynda belgilengen talaptarǵa sáıkestigin tekserý;
9) verıfıkasıa - parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn azaıtý salasynda qabyldanǵan ulttyq jáne halyqaralyq standarttarǵa sáıkes akkredıttelgen táýelsiz uıym júzege asyratyn, parnıktik gazdar shyǵaryndylarynyń kólemin azaıtýǵa qatysty derekterdi rastaý prosesi;
10) genetıkalyq túrlendirilgen organızmder - tuqym qýalaıtyn genetıkalyq materıaldyń ósimin molaıtýǵa nemese olardy berýge qabiletti, tabıǵı organızmderden erekshelenetin, gendik ınjenerıa ádisteri qoldanyla otyryp alynǵan jáne quramynda gendik-ınjenerlik materıal (gender, olardyń fragmentteri nemese gender kombınasıasy) bar organızmder;
11) genetıkalyq túrlendirilgen ónimder - quramynda jansyz genetıkalyq túrlendirilgen organızmder nemese olardyń komponentteri bar, gendik ınjenerıa ádisteri paıdalanyla otyryp, ósimdikterden jáne (nemese) janýarlardan alynǵan ónimder;
12) eń ozyq qoljetimdi tehnologıalar - qorshaǵan orta sapasynyń nysanaly kórsetkishterin qamtamasyz etýge deıin sharýashylyq qyzmettiń qorshaǵan ortaǵa teris áseriniń deńgeıin azaıtýǵa baǵyttalǵan, uıymdastyrý jáne basqarý sharalaryn qamtamasyz etetin, paıdalanylatyn jáne josparlanatyn salalyq tehnologıalar, tehnıka men jabdyq;
13) joıylýy qıyn organıkalyq lastaýyshtar - ydyraýǵa tózimdi, bıojınaqtaǵysh sıpattalatyn jáne aýa, sý jáne kóshpeli túrleri arqyly transshekaralyq taralý obektisi bolyp tabylatyn, sondaı-aq qurlyq ekojúıelerinde jáne sý ekojúıelerinde jınaqtala kelip, ózderiniń shyǵaryndy kózderinen alys qashyqtyqta shógetin, tiri organızmderdiń ımýndyq, endokrındik júıesiniń buzylýyna jáne onkologıalyq aýrýlardy qosa alǵanda, túrli aýrýlarǵa alyp keletin neǵurlym qaýipti organıkalyq qosylystar;
14) kvota birligi - kvota kólemin esepteý úshin qoldanylatyn kómirtegi birligi;
15) komýnaldyq qaldyqtar - eldi mekenderde, onyń ishinde adamnyń tirshilik áreketi nátıjesinde túzilgen tutyný qaldyqtary, sondaı-aq quramy men túzilý sıpaty jaǵynan osylarǵa uqsas óndiris qaldyqtary;
16) komýnaldyq sharýashylyq salasyndaǵy ýákiletti organ – komýnaldyq qaldyqtarmen jumys isteý salasyndaǵy memlekettik saıasatty ázirleý jáne iske asyrý máseleleri boıynsha basshylyqty jáne salaaralyq úılestirýdi júzege asyratyn ortalyq atqarýshy organ;
17) kómirtegi birligi - kómirtegi qostotyǵynyń bir tonnasyna teń keletin eseptik birlik;
18) kómirtegi birlikteri memlekettik tiziliminiń operatory - kómirtegi birlikteriniń memlekettik tizilimin júrgizýdi júzege asyratyn uıym;
19) kómirtegi birlikteriniń qaıtalama aınalymy - parnıktik gazdar shyǵaryndylary naryǵy sýbektileriniń arasynda kómirtegi birlikterin berý, satý jáne basqa da aınalymy prosesinde qalyptasatyn quqyqtyq qatynastar;
20) kómirtegi birlikteriniń memlekettik tizilimi - kómirtegi birlikterin aınalymǵa engizýge, saqtaýǵa, berýge, satyp alýǵa, rezervke qoıýǵa, joıýǵa, aınalymnan shyǵarýǵa baılanysty operasıalardy esepke alý júıesi;
21) qaldyqtardy esepke alý - qaldyqtardyń sandyq jáne sapalyq sıpattamalary jáne olarmen jumys isteý tásilderi týraly aqparatty jınaý jáne berý júıesi;
22) qaldyqtardy joıý - qaldyqtardy kómý jáne joıý jónindegi operasıalar;
23) qaldyqtardy zalalsyzdandyrý - mehanıkalyq, fızıkalyq-hımıalyq nemese bıologıalyq óńdeý arqyly qaldyqtardyń qaýipti qasıetterin azaıtý nemese joıý;
24) qaldyqtardy kádege jaratý - qaldyqtardy qaıtalama materıaldyq nemese energetıkalyq resýrstar retinde paıdalaný;
25) qaldyqtardy kómý - qaldyqtardy qaýipsiz saqtaý úshin arnaıy belgilengen oryndarda shekteýsiz merzim ishinde jınap qoıý;
26) qaldyqtardyń túri - shyǵý kózine, qasıetterine jáne jumys isteý tehnologıasyna sáıkes ortaq belgileri bar, qaldyqtar synyptaýyshy negizinde aıqyndalatyn qaldyqtar jıyntyǵy;
27) qaldyqtardy ornalastyrý - óndiris jáne tutyný qaldyqtaryn saqtaý nemese kómý;
28) qaldyqtardy óńdeý - suryptaýdy qosa alǵanda, qaldyqtardan keıinnen taýarlardy nemese ózge de ónimderdi óndirý (daıyndaý) úshin paıdalanylatyn shıkizat jáne (nemese) ózge de materıaldar alýǵa, sondaı-aq qaldyqtarmen jumys isteýdi jeńildetý, olardyń kólemin nemese qaýipti qasıetterin azaıtý maqsatynda qaldyqtardyń qasıetterin ózgertýge baǵyttalǵan fızıkalyq, hımıalyq nemese bıologıalyq prosester;
29) qaldyqtardy saqtaý - qaldyqtardy keıinnen kádege jaratý, qaıta óńdeý jáne (nemese) joıý úshin arnaıy belgilengen oryndarda jınap qoıý;
30) qaldyqtardy synyptaý - qaldyqtardyń qorshaǵan ortaǵa jáne adam densaýlyǵyna qaýiptiligine sáıkes olardy deńgeıge jatqyzý tártibi;
31) qaldyqtarmen jumys isteý - qaldyqtardyń túzilýiniń aldyn alýdy jáne olardy barynsha azaıtýdy, qaldyqtardy esepke alý men baqylaýdy, olardyń jınalyp qalýyn, sondaı-aq qaldyqtardy jınaýdy, qaıta óńdeýdi, kádege jaratýdy, zalalsyzdandyrýdy, tasymaldaýdy, saqtaýdy (jınap qoıýdy) jáne joıýdy qosa alǵanda, qaldyqtarmen baılanysty qyzmet túrleri;
32) qaldyqtar synyptaýyshy - qaldyqtardy synyptaý nátıjeleri qamtylǵan, qoldanbaly sıpattaǵy aqparattyq-anyqtamalyq qujat;
33) qaýipti emes qaldyqtar - qaýipti qasıeti joq qaldyqtar;
34) qaýipti qaldyqtar - quramynda qaýipti qasıetteri (ýyttylyǵy, jarylys qaýpi, radıoaktıvtiligi, órt qaýpi, joǵary reaksıalyq qabileti) bar zıandy zattardy qamtıtyn jáne derbes nemese basqa zattarmen qosylǵan kezde qorshaǵan ortaǵa jáne adamnyń densaýlyǵyna tikeleı nemese yqtımal qaýip tóndiretin qaldyqtar;
35) qaýipti qaldyqtar pasporty - qaldyqtardyń shyǵý kózi boıynsha paıda bolý prosesteriniń, olardyń sandyq jáne sapalyq kórsetkishteriniń, olarmen jumys isteý qaǵıdalarynyń, olardy baqylaý ádisteriniń, osy qaldyqtardyń qorshaǵan ortaǵa, adam densaýlyǵyna jáne (nemese) tulǵalar múlkine zıandy áser etý túrleriniń standarttalǵan sıpattamasy, qaldyqtardy shyǵarýshylar, menshiginde qaldyqtar bar ózge de tulǵalar týraly málimetter qamtylǵan qujat;
36) qaýipti hımıalyq zattar - adam densaýlyǵyna jáne qorshaǵan ortaǵa tikeleı nemese yqtımal zıandy áser ete alatyn qasıetteri bar zattar;
37) qolaıly qorshaǵan orta - jaı-kúıi ekologıalyq qaýipsizdikti jáne halyqtyń densaýlyǵyn saqtaýdy, bıologıalyq ártúrlilikti saqtaýdy, lastanýdy bolǵyzbaýdy, ekologıalyq júıelerdiń turaqty jumys isteýin, tabıǵı resýrstardy molyqtyrýdy jáne tıimdi paıdalanýdy qamtamasyz etetin qorshaǵan orta;
38) qondyrǵy - parnıktik gazdar shyǵaryndylarynyń naqty kózi;
39) qondyrǵy operatory - jumys isteýi parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn kózdeıtin, Qazaqstan Respýblıkasy aýmaǵynda menshiginde nemese zańdy paıdalanýynda qondyrǵysy bar zańdy tulǵa;
40) qondyrǵy pasporty - parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn júzege asyratyn qondyrǵynyń geografıalyq ornalasqan jeri týraly derekterdi, paıdalanylatyn tehnologıanyń qyzmet túrleri men sıpattamalaryn, shyǵaryndylardyń bazalyq kólemi men olardy esepteý ádistemesin, sondaı-aq monıtorıń jospary men qondyrǵylardy esepke alý úshin qajetti ózge de málimetterdi qamtıtyn qujat;
41) qorshaǵan orta - atmosferalyq aýany, Jerdiń ozon qabatyn, jer betindegi jáne jer astyndaǵy sýlardy, jerdi, jer qoınaýyn, ósimdikter men janýarlar dúnıesin, sondaı-aq olardyń ózara is-áreketinen týyndaıtyn klımatty qosa alǵanda, tabıǵı jáne jasandy obektilerdiń jıyntyǵy;
42) qorshaǵan ortaǵa keltiriletin zalal - tabıǵı resýrstardyń jutańdanýy men sarqylýyn nemese tiri organızmderdiń qyrylýyn týyndatqan nemese týyndatatyndaı etip qorshaǵan ortany lastaý nemese tabıǵı resýrstardy belgilengen normatıvterden artyq alý;
43) qorshaǵan ortaǵa emısıalar - lastaýshy zattardyń shyǵaryndylary, tógindileri, qorshaǵan ortada óndiris jáne tutyný qaldyqtaryn ornalastyrý, zıandy fızıkalyq áser etý, kúkirtti qorshaǵan ortada ashyq túrde ornalastyrý jáne saqtaý;
44) qorshaǵan ortaǵa emısıalarǵa arnalǵan lımıtter - qorshaǵan ortaǵa belgili bir merzimge belgilenetin emısıalardyń normatıvtik kólemi;
45) qorshaǵan ortaǵa emısıalarǵa kvota - naqty tabıǵat paıdalanýshyǵa belgili bir merzimge bólinetin qorshaǵan ortaǵa emısıalarǵa arnalǵan lımıttiń bóligi;
46) qorshaǵan ortany qorǵaý - qorshaǵan ortany saqtaý men qalpyna keltirýge, sharýashylyq jáne ózge de qyzmettiń qorshaǵan ortaǵa teris áserin bolǵyzbaýǵa jáne onyń zardaptaryn joıýǵa baǵyttalǵan memlekettik jáne qoǵamdyq sharalar júıesi;
47) qorshaǵan ortany qorǵaý salasyndaǵy ýákiletti organ - qorshaǵan ortany qorǵaý jáne tabıǵat paıdalaný salasyndaǵy memlekettik saıasatty ázirleý men iske asyrý máseleleri boıynsha basshylyqty jáne salaaralyq úılestirýdi júzege asyratyn ortalyq atqarýshy organ, sondaı-aq onyń aýmaqtyq organdary;
48) qorshaǵan ortany lastaý - qorshaǵan ortaǵa lastaýshy zattardyń, radıoaktıvti materıaldardyń, óndiris jáne tutyný qaldyqtarynyń túsýi, sondaı-aq shýdyń, terbelisterdiń, magnıt óristeriniń jáne ózge de zıandy fızıkalyq áserlerdiń qorshaǵan ortaǵa áseri;
49) qorshaǵan ortanyń avarıalyq lastanýy - jeke jáne (nemese) zańdy tulǵalardyń sharýashylyq jáne ózge de qyzmettiń ekologıalyq qaýipti túrlerin júzege asyrýy kezinde bolǵan avarıadan týyndaǵan jáne zıandy zattardy atmosferaǵa shyǵarý jáne (nemese) sýǵa aǵyzý saldary nemese jer beti ýchaskesinde, jer qoınaýynda qatty, suıyq nemese gaz túrindegi lastaýshy zattardyń jaıylýy nemese ıistiń, shýdyń, terbelistiń, radıasıanyń paıda bolýy nemese sol ýaqyttaǵy jol beriletin deńgeıden asatyn elektromagnıttik, temperatýralyq áser etý, jaryqtyń áseri nemese ózge de fızıkalyq, hımıalyq, bıologıalyq zıandy áser etý arqyly qorshaǵan ortany kenetten abaısyzda lastaýy;
50) qorshaǵan ortanyń lastaný ýchaskeleri - jer betin, jer qoınaýyn jáne jerasty sýlaryn lastaýdy boldyrmaıtyn, qaldyqtardy ornalastyrý jáne sarqyndy sýlardy aǵyzý úshin jabdyqtalǵan jáne soǵan arnalǵan obektilerdi qospaǵanda, belgilengen normatıvterden artyq qaýipti hımıalyq zattarmen lastanǵan jer betiniń shekteýli ýchaskeleri jáne sý obektileriniń ýchaskeleri;
51) qorshaǵan ortanyń sapasy - qorshaǵan orta jaı-kúıiniń sıpattamasy;
52) qorshaǵan orta sapasynyń normatıvteri - qorshaǵan ortanyń jáne tabıǵı resýrstardyń adam ómiri men densaýlyǵy úshin qolaıly jaı-kúıin sıpattaıtyn kórsetkishter;
53) qorshaǵan orta sapasynyń nysanaly kórsetkishteri - qorshaǵan ortanyń sapasyn birtindep jaqsartý qajettigin eskere otyryp, qorshaǵan ortanyń belgili bir ýaqyt kezeńine normalanatyn parametrleriniń shekti deńgeıin sıpattaıtyn kórsetkishter;
54) mekendeý ortasy – qandaı da bir organızmniń nemese popýlásıanyń tabıǵı mekendeıtin jeriniń turpaty nemese orny;
55) memlekettik baqylaý jasaý jelisi - qorshaǵan ortada bolyp jatqan fızıkalyq jáne hımıalyq prosesterdi qadaǵalaýǵa, onyń metrologıalyq, klımattyq, aerologıalyq, gıdrologıalyq, gelıogeofızıkalyq, agrometeorologıalyq sıpattamalaryn aıqyndaýǵa arnalǵan qadaǵalaýdyń stasıonarlyq jáne jyljymaly pýnktter, zerthanalar, ortalyqtar júıesi;
56) memlekettik ekologıalyq baqylaý - ýákiletti organnyń óz quzyreti sheginde qorshaǵan ortany qorǵaý salasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasy zańdarynyń, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti jarlyqtarynyń jáne Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń qaýlylarynyń talaptaryn jeke jáne zańdy tulǵalardyń saqtaýyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan qyzmeti;
57) ozondy buzatyn zattar - óz betinshe nemese qospada bolatyn, sharýashylyq jáne ózge qyzmette paıdalanylatyn ne osy qyzmettiń ónimi bolyp tabylatyn jáne ozon qabatyna zıandy áser etýi múmkin hımıalyq zat;
58) ozondy buzatyn zattardy zalalsyzdandyrý - ozon qabatyn qosa alǵanda, qorshaǵan ortaǵa zıandy áser etpeıtin, únemi túrlenýine nemese komponentterge bólinýine ákeletindeı buzý arqyly ozondy buzatyn zattardyń qaýipti qasıetterin joıý;
59) ozondy buzatyn zattardy kádege jaratý - qalpyna keltirýge bolmaıtyn ozondy buzatyn zattardy qaıtadan paıdalaný nemese zalalsyzdandyrý maqsatynda, olarǵa tehnıkalyq qyzmet kórsetý barysynda nemese esepten shyǵarý aldynda tetikterden, jabdyqtardan, konteınerlerden jáne basqa da qurylǵylardan alynatyn ozondy buzatyn zattardy jınaýǵa jáne saqtaýǵa baǵyttalǵan is-sharalar kesheni;
60) óndiris qaldyqtary - shıkizattyń, materıaldardyń, ózge de buıymdar men ónimderdiń óndiris prosesinde túzilgen jáne bastapqy tutyný qasıetin tolyq nemese ishinara joǵaltqan qaldyqtary;
61) óndiris pen tutynýdyń ornyqty modeli - qaıta jańartylmaıtyn resýrstardy tutynýdy azaıtý, qaıta jańartylatyn resýrstardy qalpyna keltirý jáne qorshaǵan ortanyń antropogendik lastanýyn azaıtý kezinde óndiristiń ósýimen sıpattalatyn áleýmettik-ekonomıkalyq model;
62) parnıktik gazdar - atmosferanyń tabıǵı jáne (nemese) antropogendik túrde shyǵatyn, jylý beretin ınfraqyzyl sáýleni sińiretin jáne (nemese) onyń shyǵý kózi bolyp tabylatyn, gaz tárizdi quramdas bólikteri;
63) parnıktik gazdardy sińirý birligi - parnıktik gazdardyń sińirilýin esepteý úshin qoldanylatyn kómirtegi birligi;
64) parnıktik gazdardy túgendeý - parnıktik gazdar shyǵaryndylary men sińirýleriniń kólemin aıqyndaý;
65) parnıktik gazdar shyǵaryndylary kózderiniń jáne sińirýleriniń memlekettik kadastry - parnıktik gazdar shyǵaryndylary kózderin, olar shyǵarǵan shyǵaryndylar mólsherin, sondaı-aq qondyrǵy operatory úshin belgilengen shekara shegindegi parnıktik gazdar sińirýleri mólsherin esepke alý júıesi;
66) radıoaktıvti qaldyqtar - mólsheri men jınaqtalýy Qazaqstan Respýblıkasynyń atom energıasyn paıdalaný salasyndaǵy zańnamasynda belgilengen radıoaktıvti zattar úshin reglamenttelgen mánderden asatyn radıoaktıvti zattardy qamtıtyn qaldyqtar;
67) saraptama obektisin iske asyrý - josparlaý aldyndaǵy, jobalaý aldyndaǵy jáne jobalaý qujattamasynda kózdelgen sheshimderge sáıkes ónerkásiptik jáne ózge de obektilerdi salý, paıdalaný, joıý, qyzmetter kórsetý, buıymdar men tehnologıalardyń sharýashylyq aınalymǵa túsýi jónindegi jumystardyń bastalýy men júrgizilý barysy, sondaı-aq normatıvtik quqyqtyq aktiniń qoldanysqa engizilýi, saraptama obektisiniń ózge de naqty júzege asyrylýy;
68) sarqyndy sýlar - óndiristik nemese turmystyq muqtajdyqtarǵa paıdalanylǵan jáne bul rette olardyń bastapqy quramyn nemese fızıkalyq qasıetterin ózgertken qosymsha qospa (kir) qosylǵan sýlar. Atmosferalyq jaýyn-shashyn túsken sátte eldi mekender men ónerkásiptik kásiporyndardyń aýmaǵynan, kóshelerge sý sebý kezinde nemese odan keıin aǵatyn sýlar, paıdaly qazbalardy óndirý kezinde paıda bolǵan sýlar da sarqyndy sýlar bolyp esepteledi;
69) sý obektileri - qurlyq betiniń relefinde jáne jer qoınaýynda shoǵyrlanǵan, shekaralary, kólemi men sý rejımi bar sýlar;
70) suıyq qaldyqtar – sarqyndy sýlardan basqa suıyq túrdegi kez kelgen qaldyqtar;
71) tabıǵat paıdalanýshy - tabıǵı resýrstardy paıdalanýdy jáne (nemese) qorshaǵan ortaǵa emısıalardy júzege asyratyn jeke nemese zańdy tulǵa;
72) tabıǵı obektiler - shekarasy, kólemi jáne tirshilik rejımi bar tabıǵı obektiler;
73) tabıǵı resýrstar - tutyný qundylyǵy bar tabıǵı obektiler: jer, jer qoınaýy, sý, ósimdikter men janýarlar dúnıesi;
74) tabıǵı resýrstardy qorǵaý - tabıǵı resýrstardyń árbir túrin olardyń tutyný qasıetterin joǵaltýǵa ákep soǵatyn tıimsiz paıdalanýdan, quryp ketýden, jutańdanýdan qorǵaýǵa baǵyttalǵan memlekettik jáne qoǵamdyq sharalar júıesi;
75) tabıǵı resýrstardyń sarqylýy - tabıǵı resýrstar qorlarynyń sandyq jáne sapalyq sıpattamalarynyń ishinara nemese tolyq joǵalýy;
76) taza damý tetigi - parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn shekteý jáne (nemese) azaıtý boıynsha sandyq mindettemeleri joq elder aýmaǵynda parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn shekteý jáne (nemese) azaıtý boıynsha sandyq mindettemeleri bar elderdiń zańdy tulǵalary qarjylandyratyn, parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn shekteý jáne (nemese) azaıtý jónindegi jobalardy júzege asyrý tetigi;
77) táýelsiz aqparat berýshi - parnıktik gazdar shyǵaryndylary men sińirýlerin retteý salasynda jobalyq tetikterdi esepke alý, monıtorıńteý jáne iske asyrý jónindegi kásibı qyzmetti júzege asyratyn zańdy tulǵa;
78) turmystyq qatty qaldyqtar - qatty nysandaǵy komýnaldyq qaldyqtar;
79) tutyný qaldyqtary - ónimderdi, buıymdardy jáne ózge de zattardy tutyný nemese paıdalaný prosesinde túzilgen qaldyqtar, sondaı-aq óziniń bastapqy tutyný qasıetterin tolyq nemese ishinara joǵaltqan taýarlar
Jalpy bólim
1-bólim. Jalpy erejeler
1-taraý. Negizgi erejeler
Osy Kodekste paıdalanylatyn negizgi uǵymdar
1. Osy Kodekste mynadaı negizgi uǵymdar paıdalanylady:
1) atmosferaǵa lastaýshy zattardy shyǵarýdyń jyljymaly kózi - ár túrli otynmen jumys isteıtin, ishki janý qozǵaltqyshtarymen jaraqtandyrylǵan kólik quraldary, tehnıka jáne ózge de jyljymaly quraldar men qondyrǵylar;
2) baıqaý pýnkti - qorshaǵan ortanyń meteorologıalyq, agrometeorologıalyq jáne gıdrologıalyq sıpattamalaryn baıqaýdyń stasıonarlyq nemese jyljymaly pýnkti;
3) belgilengen mólsher - Qazaqstan Respýblıkasynyń halyqaralyq sharttary boıynsha mindettemeler sheńberinde aıqyndalǵan parnıktik gazdar sińirýleri eskerilgen, parnıktik gazdar shyǵaryndylarynyń jalpy kólemi;
4) belgilengen mólsher birligi - Qazaqstan Respýblıkasynyń klımattyń ózgerýi salasyndaǵy halyqaralyq sharttaryna sáıkes Qazaqstan Respýblıkasy úshin parnıktik gazdar shyǵaryndylarynyń kólemin aıqyndaýǵa paıdalanylatyn kómirtegi birligi;
5) bıologıalyq ártúrli - bir túr aıasyndaǵy, túrler arasyndaǵy jáne ekologıalyq júıelerdegi ósimdikter men janýarlar dúnıesi obektileriniń ártúrliligi;
6) bıologıalyq resýrstar - genetıkalyq resýrstar, organızmder nemese olardyń bólikteri, popýlásıalar nemese ekologıalyq júıelerdiń adamzat úshin naqty nemese yqtımal paıdasy nemese qundylyǵy bar kez kelgen basqa da bıotıkalyq komponentteri;
7) birlesip júzege asyrý tetigi - parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn shekteý jáne (nemese) azaıtý boıynsha sandyq mindettemeleri bar elderdiń zańdy tulǵalary arasynda kómirtegi birlikterin berýge múmkindik beretin, Qazaqstan Respýblıkasynyń birlesip júzege asyrylatyn ınvestısıalyq jobalardy iske asyrý jónindegi halyqaralyq sharttarynda kózdelgen rásim;
8) valıdasıa (determınasıa) - akkredıttelgen táýelsiz uıym júzege asyratyn, parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn azaıtý men sińirý jónindegi jobalardy ázirleý sheńberinde jobalyq sheshimder men qujattamalardyń ádistemelerin paıdalanýdyń jáne olardy daıyndaý tártibiniń Qazaqstan Respýblıkasynyń halyqaralyq sharttarynda belgilengen talaptarǵa sáıkestigin tekserý;
9) verıfıkasıa - parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn azaıtý salasynda qabyldanǵan ulttyq jáne halyqaralyq standarttarǵa sáıkes akkredıttelgen táýelsiz uıym júzege asyratyn, parnıktik gazdar shyǵaryndylarynyń kólemin azaıtýǵa qatysty derekterdi rastaý prosesi;
10) genetıkalyq túrlendirilgen organızmder - tuqym qýalaıtyn genetıkalyq materıaldyń ósimin molaıtýǵa nemese olardy berýge qabiletti, tabıǵı organızmderden erekshelenetin, gendik ınjenerıa ádisteri qoldanyla otyryp alynǵan jáne quramynda gendik-ınjenerlik materıal (gender, olardyń fragmentteri nemese gender kombınasıasy) bar organızmder;
11) genetıkalyq túrlendirilgen ónimder - quramynda jansyz genetıkalyq túrlendirilgen organızmder nemese olardyń komponentteri bar, gendik ınjenerıa ádisteri paıdalanyla otyryp, ósimdikterden jáne (nemese) janýarlardan alynǵan ónimder;
12) eń ozyq qoljetimdi tehnologıalar - qorshaǵan orta sapasynyń nysanaly kórsetkishterin qamtamasyz etýge deıin sharýashylyq qyzmettiń qorshaǵan ortaǵa teris áseriniń deńgeıin azaıtýǵa baǵyttalǵan, uıymdastyrý jáne basqarý sharalaryn qamtamasyz etetin, paıdalanylatyn jáne josparlanatyn salalyq tehnologıalar, tehnıka men jabdyq;
13) joıylýy qıyn organıkalyq lastaýyshtar - ydyraýǵa tózimdi, bıojınaqtaǵysh sıpattalatyn jáne aýa, sý jáne kóshpeli túrleri arqyly transshekaralyq taralý obektisi bolyp tabylatyn, sondaı-aq qurlyq ekojúıelerinde jáne sý ekojúıelerinde jınaqtala kelip, ózderiniń shyǵaryndy kózderinen alys qashyqtyqta shógetin, tiri organızmderdiń ımýndyq, endokrındik júıesiniń buzylýyna jáne onkologıalyq aýrýlardy qosa alǵanda, túrli aýrýlarǵa alyp keletin neǵurlym qaýipti organıkalyq qosylystar;
14) kvota birligi - kvota kólemin esepteý úshin qoldanylatyn kómirtegi birligi;
15) komýnaldyq qaldyqtar - eldi mekenderde, onyń ishinde adamnyń tirshilik áreketi nátıjesinde túzilgen tutyný qaldyqtary, sondaı-aq quramy men túzilý sıpaty jaǵynan osylarǵa uqsas óndiris qaldyqtary;
16) komýnaldyq sharýashylyq salasyndaǵy ýákiletti organ – komýnaldyq qaldyqtarmen jumys isteý salasyndaǵy memlekettik saıasatty ázirleý jáne iske asyrý máseleleri boıynsha basshylyqty jáne salaaralyq úılestirýdi júzege asyratyn ortalyq atqarýshy organ;
17) kómirtegi birligi - kómirtegi qostotyǵynyń bir tonnasyna teń keletin eseptik birlik;
18) kómirtegi birlikteri memlekettik tiziliminiń operatory - kómirtegi birlikteriniń memlekettik tizilimin júrgizýdi júzege asyratyn uıym;
19) kómirtegi birlikteriniń qaıtalama aınalymy - parnıktik gazdar shyǵaryndylary naryǵy sýbektileriniń arasynda kómirtegi birlikterin berý, satý jáne basqa da aınalymy prosesinde qalyptasatyn quqyqtyq qatynastar;
20) kómirtegi birlikteriniń memlekettik tizilimi - kómirtegi birlikterin aınalymǵa engizýge, saqtaýǵa, berýge, satyp alýǵa, rezervke qoıýǵa, joıýǵa, aınalymnan shyǵarýǵa baılanysty operasıalardy esepke alý júıesi;
21) qaldyqtardy esepke alý - qaldyqtardyń sandyq jáne sapalyq sıpattamalary jáne olarmen jumys isteý tásilderi týraly aqparatty jınaý jáne berý júıesi;
22) qaldyqtardy joıý - qaldyqtardy kómý jáne joıý jónindegi operasıalar;
23) qaldyqtardy zalalsyzdandyrý - mehanıkalyq, fızıkalyq-hımıalyq nemese bıologıalyq óńdeý arqyly qaldyqtardyń qaýipti qasıetterin azaıtý nemese joıý;
24) qaldyqtardy kádege jaratý - qaldyqtardy qaıtalama materıaldyq nemese energetıkalyq resýrstar retinde paıdalaný;
25) qaldyqtardy kómý - qaldyqtardy qaýipsiz saqtaý úshin arnaıy belgilengen oryndarda shekteýsiz merzim ishinde jınap qoıý;
26) qaldyqtardyń túri - shyǵý kózine, qasıetterine jáne jumys isteý tehnologıasyna sáıkes ortaq belgileri bar, qaldyqtar synyptaýyshy negizinde aıqyndalatyn qaldyqtar jıyntyǵy;
27) qaldyqtardy ornalastyrý - óndiris jáne tutyný qaldyqtaryn saqtaý nemese kómý;
28) qaldyqtardy óńdeý - suryptaýdy qosa alǵanda, qaldyqtardan keıinnen taýarlardy nemese ózge de ónimderdi óndirý (daıyndaý) úshin paıdalanylatyn shıkizat jáne (nemese) ózge de materıaldar alýǵa, sondaı-aq qaldyqtarmen jumys isteýdi jeńildetý, olardyń kólemin nemese qaýipti qasıetterin azaıtý maqsatynda qaldyqtardyń qasıetterin ózgertýge baǵyttalǵan fızıkalyq, hımıalyq nemese bıologıalyq prosester;
29) qaldyqtardy saqtaý - qaldyqtardy keıinnen kádege jaratý, qaıta óńdeý jáne (nemese) joıý úshin arnaıy belgilengen oryndarda jınap qoıý;
30) qaldyqtardy synyptaý - qaldyqtardyń qorshaǵan ortaǵa jáne adam densaýlyǵyna qaýiptiligine sáıkes olardy deńgeıge jatqyzý tártibi;
31) qaldyqtarmen jumys isteý - qaldyqtardyń túzilýiniń aldyn alýdy jáne olardy barynsha azaıtýdy, qaldyqtardy esepke alý men baqylaýdy, olardyń jınalyp qalýyn, sondaı-aq qaldyqtardy jınaýdy, qaıta óńdeýdi, kádege jaratýdy, zalalsyzdandyrýdy, tasymaldaýdy, saqtaýdy (jınap qoıýdy) jáne joıýdy qosa alǵanda, qaldyqtarmen baılanysty qyzmet túrleri;
32) qaldyqtar synyptaýyshy - qaldyqtardy synyptaý nátıjeleri qamtylǵan, qoldanbaly sıpattaǵy aqparattyq-anyqtamalyq qujat;
33) qaýipti emes qaldyqtar - qaýipti qasıeti joq qaldyqtar;
34) qaýipti qaldyqtar - quramynda qaýipti qasıetteri (ýyttylyǵy, jarylys qaýpi, radıoaktıvtiligi, órt qaýpi, joǵary reaksıalyq qabileti) bar zıandy zattardy qamtıtyn jáne derbes nemese basqa zattarmen qosylǵan kezde qorshaǵan ortaǵa jáne adamnyń densaýlyǵyna tikeleı nemese yqtımal qaýip tóndiretin qaldyqtar;
35) qaýipti qaldyqtar pasporty - qaldyqtardyń shyǵý kózi boıynsha paıda bolý prosesteriniń, olardyń sandyq jáne sapalyq kórsetkishteriniń, olarmen jumys isteý qaǵıdalarynyń, olardy baqylaý ádisteriniń, osy qaldyqtardyń qorshaǵan ortaǵa, adam densaýlyǵyna jáne (nemese) tulǵalar múlkine zıandy áser etý túrleriniń standarttalǵan sıpattamasy, qaldyqtardy shyǵarýshylar, menshiginde qaldyqtar bar ózge de tulǵalar týraly málimetter qamtylǵan qujat;
36) qaýipti hımıalyq zattar - adam densaýlyǵyna jáne qorshaǵan ortaǵa tikeleı nemese yqtımal zıandy áser ete alatyn qasıetteri bar zattar;
37) qolaıly qorshaǵan orta - jaı-kúıi ekologıalyq qaýipsizdikti jáne halyqtyń densaýlyǵyn saqtaýdy, bıologıalyq ártúrlilikti saqtaýdy, lastanýdy bolǵyzbaýdy, ekologıalyq júıelerdiń turaqty jumys isteýin, tabıǵı resýrstardy molyqtyrýdy jáne tıimdi paıdalanýdy qamtamasyz etetin qorshaǵan orta;
38) qondyrǵy - parnıktik gazdar shyǵaryndylarynyń naqty kózi;
39) qondyrǵy operatory - jumys isteýi parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn kózdeıtin, Qazaqstan Respýblıkasy aýmaǵynda menshiginde nemese zańdy paıdalanýynda qondyrǵysy bar zańdy tulǵa;
40) qondyrǵy pasporty - parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn júzege asyratyn qondyrǵynyń geografıalyq ornalasqan jeri týraly derekterdi, paıdalanylatyn tehnologıanyń qyzmet túrleri men sıpattamalaryn, shyǵaryndylardyń bazalyq kólemi men olardy esepteý ádistemesin, sondaı-aq monıtorıń jospary men qondyrǵylardy esepke alý úshin qajetti ózge de málimetterdi qamtıtyn qujat;
41) qorshaǵan orta - atmosferalyq aýany, Jerdiń ozon qabatyn, jer betindegi jáne jer astyndaǵy sýlardy, jerdi, jer qoınaýyn, ósimdikter men janýarlar dúnıesin, sondaı-aq olardyń ózara is-áreketinen týyndaıtyn klımatty qosa alǵanda, tabıǵı jáne jasandy obektilerdiń jıyntyǵy;
42) qorshaǵan ortaǵa keltiriletin zalal - tabıǵı resýrstardyń jutańdanýy men sarqylýyn nemese tiri organızmderdiń qyrylýyn týyndatqan nemese týyndatatyndaı etip qorshaǵan ortany lastaý nemese tabıǵı resýrstardy belgilengen normatıvterden artyq alý;
43) qorshaǵan ortaǵa emısıalar - lastaýshy zattardyń shyǵaryndylary, tógindileri, qorshaǵan ortada óndiris jáne tutyný qaldyqtaryn ornalastyrý, zıandy fızıkalyq áser etý, kúkirtti qorshaǵan ortada ashyq túrde ornalastyrý jáne saqtaý;
44) qorshaǵan ortaǵa emısıalarǵa arnalǵan lımıtter - qorshaǵan ortaǵa belgili bir merzimge belgilenetin emısıalardyń normatıvtik kólemi;
45) qorshaǵan ortaǵa emısıalarǵa kvota - naqty tabıǵat paıdalanýshyǵa belgili bir merzimge bólinetin qorshaǵan ortaǵa emısıalarǵa arnalǵan lımıttiń bóligi;
46) qorshaǵan ortany qorǵaý - qorshaǵan ortany saqtaý men qalpyna keltirýge, sharýashylyq jáne ózge de qyzmettiń qorshaǵan ortaǵa teris áserin bolǵyzbaýǵa jáne onyń zardaptaryn joıýǵa baǵyttalǵan memlekettik jáne qoǵamdyq sharalar júıesi;
47) qorshaǵan ortany qorǵaý salasyndaǵy ýákiletti organ - qorshaǵan ortany qorǵaý jáne tabıǵat paıdalaný salasyndaǵy memlekettik saıasatty ázirleý men iske asyrý máseleleri boıynsha basshylyqty jáne salaaralyq úılestirýdi júzege asyratyn ortalyq atqarýshy organ, sondaı-aq onyń aýmaqtyq organdary;
48) qorshaǵan ortany lastaý - qorshaǵan ortaǵa lastaýshy zattardyń, radıoaktıvti materıaldardyń, óndiris jáne tutyný qaldyqtarynyń túsýi, sondaı-aq shýdyń, terbelisterdiń, magnıt óristeriniń jáne ózge de zıandy fızıkalyq áserlerdiń qorshaǵan ortaǵa áseri;
49) qorshaǵan ortanyń avarıalyq lastanýy - jeke jáne (nemese) zańdy tulǵalardyń sharýashylyq jáne ózge de qyzmettiń ekologıalyq qaýipti túrlerin júzege asyrýy kezinde bolǵan avarıadan týyndaǵan jáne zıandy zattardy atmosferaǵa shyǵarý jáne (nemese) sýǵa aǵyzý saldary nemese jer beti ýchaskesinde, jer qoınaýynda qatty, suıyq nemese gaz túrindegi lastaýshy zattardyń jaıylýy nemese ıistiń, shýdyń, terbelistiń, radıasıanyń paıda bolýy nemese sol ýaqyttaǵy jol beriletin deńgeıden asatyn elektromagnıttik, temperatýralyq áser etý, jaryqtyń áseri nemese ózge de fızıkalyq, hımıalyq, bıologıalyq zıandy áser etý arqyly qorshaǵan ortany kenetten abaısyzda lastaýy;
50) qorshaǵan ortanyń lastaný ýchaskeleri - jer betin, jer qoınaýyn jáne jerasty sýlaryn lastaýdy boldyrmaıtyn, qaldyqtardy ornalastyrý jáne sarqyndy sýlardy aǵyzý úshin jabdyqtalǵan jáne soǵan arnalǵan obektilerdi qospaǵanda, belgilengen normatıvterden artyq qaýipti hımıalyq zattarmen lastanǵan jer betiniń shekteýli ýchaskeleri jáne sý obektileriniń ýchaskeleri;
51) qorshaǵan ortanyń sapasy - qorshaǵan orta jaı-kúıiniń sıpattamasy;
52) qorshaǵan orta sapasynyń normatıvteri - qorshaǵan ortanyń jáne tabıǵı resýrstardyń adam ómiri men densaýlyǵy úshin qolaıly jaı-kúıin sıpattaıtyn kórsetkishter;
53) qorshaǵan orta sapasynyń nysanaly kórsetkishteri - qorshaǵan ortanyń sapasyn birtindep jaqsartý qajettigin eskere otyryp, qorshaǵan ortanyń belgili bir ýaqyt kezeńine normalanatyn parametrleriniń shekti deńgeıin sıpattaıtyn kórsetkishter;
54) mekendeý ortasy – qandaı da bir organızmniń nemese popýlásıanyń tabıǵı mekendeıtin jeriniń turpaty nemese orny;
55) memlekettik baqylaý jasaý jelisi - qorshaǵan ortada bolyp jatqan fızıkalyq jáne hımıalyq prosesterdi qadaǵalaýǵa, onyń metrologıalyq, klımattyq, aerologıalyq, gıdrologıalyq, gelıogeofızıkalyq, agrometeorologıalyq sıpattamalaryn aıqyndaýǵa arnalǵan qadaǵalaýdyń stasıonarlyq jáne jyljymaly pýnktter, zerthanalar, ortalyqtar júıesi;
56) memlekettik ekologıalyq baqylaý - ýákiletti organnyń óz quzyreti sheginde qorshaǵan ortany qorǵaý salasyndaǵy Qazaqstan Respýblıkasy zańdarynyń, Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdenti jarlyqtarynyń jáne Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń qaýlylarynyń talaptaryn jeke jáne zańdy tulǵalardyń saqtaýyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan qyzmeti;
57) ozondy buzatyn zattar - óz betinshe nemese qospada bolatyn, sharýashylyq jáne ózge qyzmette paıdalanylatyn ne osy qyzmettiń ónimi bolyp tabylatyn jáne ozon qabatyna zıandy áser etýi múmkin hımıalyq zat;
58) ozondy buzatyn zattardy zalalsyzdandyrý - ozon qabatyn qosa alǵanda, qorshaǵan ortaǵa zıandy áser etpeıtin, únemi túrlenýine nemese komponentterge bólinýine ákeletindeı buzý arqyly ozondy buzatyn zattardyń qaýipti qasıetterin joıý;
59) ozondy buzatyn zattardy kádege jaratý - qalpyna keltirýge bolmaıtyn ozondy buzatyn zattardy qaıtadan paıdalaný nemese zalalsyzdandyrý maqsatynda, olarǵa tehnıkalyq qyzmet kórsetý barysynda nemese esepten shyǵarý aldynda tetikterden, jabdyqtardan, konteınerlerden jáne basqa da qurylǵylardan alynatyn ozondy buzatyn zattardy jınaýǵa jáne saqtaýǵa baǵyttalǵan is-sharalar kesheni;
60) óndiris qaldyqtary - shıkizattyń, materıaldardyń, ózge de buıymdar men ónimderdiń óndiris prosesinde túzilgen jáne bastapqy tutyný qasıetin tolyq nemese ishinara joǵaltqan qaldyqtary;
61) óndiris pen tutynýdyń ornyqty modeli - qaıta jańartylmaıtyn resýrstardy tutynýdy azaıtý, qaıta jańartylatyn resýrstardy qalpyna keltirý jáne qorshaǵan ortanyń antropogendik lastanýyn azaıtý kezinde óndiristiń ósýimen sıpattalatyn áleýmettik-ekonomıkalyq model;
62) parnıktik gazdar - atmosferanyń tabıǵı jáne (nemese) antropogendik túrde shyǵatyn, jylý beretin ınfraqyzyl sáýleni sińiretin jáne (nemese) onyń shyǵý kózi bolyp tabylatyn, gaz tárizdi quramdas bólikteri;
63) parnıktik gazdardy sińirý birligi - parnıktik gazdardyń sińirilýin esepteý úshin qoldanylatyn kómirtegi birligi;
64) parnıktik gazdardy túgendeý - parnıktik gazdar shyǵaryndylary men sińirýleriniń kólemin aıqyndaý;
65) parnıktik gazdar shyǵaryndylary kózderiniń jáne sińirýleriniń memlekettik kadastry - parnıktik gazdar shyǵaryndylary kózderin, olar shyǵarǵan shyǵaryndylar mólsherin, sondaı-aq qondyrǵy operatory úshin belgilengen shekara shegindegi parnıktik gazdar sińirýleri mólsherin esepke alý júıesi;
66) radıoaktıvti qaldyqtar - mólsheri men jınaqtalýy Qazaqstan Respýblıkasynyń atom energıasyn paıdalaný salasyndaǵy zańnamasynda belgilengen radıoaktıvti zattar úshin reglamenttelgen mánderden asatyn radıoaktıvti zattardy qamtıtyn qaldyqtar;
67) saraptama obektisin iske asyrý - josparlaý aldyndaǵy, jobalaý aldyndaǵy jáne jobalaý qujattamasynda kózdelgen sheshimderge sáıkes ónerkásiptik jáne ózge de obektilerdi salý, paıdalaný, joıý, qyzmetter kórsetý, buıymdar men tehnologıalardyń sharýashylyq aınalymǵa túsýi jónindegi jumystardyń bastalýy men júrgizilý barysy, sondaı-aq normatıvtik quqyqtyq aktiniń qoldanysqa engizilýi, saraptama obektisiniń ózge de naqty júzege asyrylýy;
68) sarqyndy sýlar - óndiristik nemese turmystyq muqtajdyqtarǵa paıdalanylǵan jáne bul rette olardyń bastapqy quramyn nemese fızıkalyq qasıetterin ózgertken qosymsha qospa (kir) qosylǵan sýlar. Atmosferalyq jaýyn-shashyn túsken sátte eldi mekender men ónerkásiptik kásiporyndardyń aýmaǵynan, kóshelerge sý sebý kezinde nemese odan keıin aǵatyn sýlar, paıdaly qazbalardy óndirý kezinde paıda bolǵan sýlar da sarqyndy sýlar bolyp esepteledi;
69) sý obektileri - qurlyq betiniń relefinde jáne jer qoınaýynda shoǵyrlanǵan, shekaralary, kólemi men sý rejımi bar sýlar;
70) suıyq qaldyqtar – sarqyndy sýlardan basqa suıyq túrdegi kez kelgen qaldyqtar;
71) tabıǵat paıdalanýshy - tabıǵı resýrstardy paıdalanýdy jáne (nemese) qorshaǵan ortaǵa emısıalardy júzege asyratyn jeke nemese zańdy tulǵa;
72) tabıǵı obektiler - shekarasy, kólemi jáne tirshilik rejımi bar tabıǵı obektiler;
73) tabıǵı resýrstar - tutyný qundylyǵy bar tabıǵı obektiler: jer, jer qoınaýy, sý, ósimdikter men janýarlar dúnıesi;
74) tabıǵı resýrstardy qorǵaý - tabıǵı resýrstardyń árbir túrin olardyń tutyný qasıetterin joǵaltýǵa ákep soǵatyn tıimsiz paıdalanýdan, quryp ketýden, jutańdanýdan qorǵaýǵa baǵyttalǵan memlekettik jáne qoǵamdyq sharalar júıesi;
75) tabıǵı resýrstardyń sarqylýy - tabıǵı resýrstar qorlarynyń sandyq jáne sapalyq sıpattamalarynyń ishinara nemese tolyq joǵalýy;
76) taza damý tetigi - parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn shekteý jáne (nemese) azaıtý boıynsha sandyq mindettemeleri joq elder aýmaǵynda parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn shekteý jáne (nemese) azaıtý boıynsha sandyq mindettemeleri bar elderdiń zańdy tulǵalary qarjylandyratyn, parnıktik gazdar shyǵaryndylaryn shekteý jáne (nemese) azaıtý jónindegi jobalardy júzege asyrý tetigi;
77) táýelsiz aqparat berýshi - parnıktik gazdar shyǵaryndylary men sińirýlerin retteý salasynda jobalyq tetikterdi esepke alý, monıtorıńteý jáne iske asyrý jónindegi kásibı qyzmetti júzege asyratyn zańdy tulǵa;
78) turmystyq qatty qaldyqtar - qatty nysandaǵy komýnaldyq qaldyqtar;
79) tutyný qaldyqtary - ónimderdi, buıymdardy jáne ózge de zattardy tutyný nemese paıdalaný prosesinde túzilgen qaldyqtar, sondaı-aq óziniń bastapqy tutyný qasıetterin tolyq nemese ishinara joǵaltqan taýarlar
You Might Also Like
