InfoHub Logo

Týrızm Qazaqstan ekonomıkasyndaǵy qarqyndy salalardyń biri, Halyqaralyq sarapshylardyń pikirinshe qazirgi kezde týrızm álemdik ekonomıkadaǵy qarqyny tómendemeıtin salany birine jatady. Týrızm kóp elderde jalpy ishki ónimniń qalyptasýyna, qosymsha jumys ornyn qurýǵa jáne syrtqy saýda balansynyń belsendiligine yqpal etedi. Sońǵy jyldary týrızm álemdegi eń tabysty bıznestiń biri. Týrızmniń mańyzy jyldan-jylǵa ósýde, onyń halyqaralyq baılanysta jáne valútalyq túsim kóz retinde mańyzy artýda. Elderdiń shıkizat kózi azaılady, al týrısik ındýstrıa qalpyna keletin resýrstarmen jumys istegen. Týrızmniń basqa da salalarǵa tıgizetin áseri mol, onyń 32 salaǵa janama yqpaly bar (týrfırmalar, kólik túrleri, meımanhana keshenderi, demalys úıleri, sanatorıalar, ulttyq parkter, tamaqtaný sferasy, t.b.). Bul degenimiz álemdik óndiriste ár 9 adamnyń jumys orny deýge bolady.

Týrızm ındýstrıasynyń memlekettik búd-jetke túsiretin valútalyq túsimi, orta jáne shaǵyn bızneske kómegi, taýar men qyzmet kórsetý naryǵy arqyly aımaqtardyń ekonomıkasynyń damýyna yqpaly óte zor. Sonymen qatar, týrızmniń qoǵamdyq, áleýmettik-ekonomıkalyq damýy kelesi kórsetkishtermen sıpattalady. İshki jáne halyqaralyq týrızmniń jalpy shyǵyny álemdik ulttyq ishki ónimniń 12%-in quraıdy, jyl saıyn 1,5 mlrd. İshki jáne halyqaralyq saıahattaý tirkeldi.

Halyqaralyq týrızmniń úlesine jyl saıyn álemdik eksporttyń 7% jáne qyzmet kórsetýdiń 25-30% keledi. Halyqaralyq týrızmniń jyldyq ósýi 4,0%, al bolashaqta bul kórsetkish kóterilmek. Týrızm salasynyń damýyna yqpal etetin faktorlar:

• kez-kelgen elde, Qazaqstanda da týrısik rekreasıalyq resýrstyń bolýy;
• týrızmge týra nemese janama salalardyń jáne kásiporyndardyń damýy;
• syrtqa shyǵý týrızmniń elge sheteldik valútany tartýy;
• az mólsherde shyǵyn shyǵaryp tabys tabý;
• alǵashqy óndiris faktoryn qamtamasyz etýdegi shyǵynnyń bolmaýy;
• halyqty jumys ornymen qamtamasyz etetin orta jáne shaǵyn bıznestiń damýy;
• qyzmet kórsetý sektorynyń ósýi;
• eldiń álemdik qaýymdastyqqa belgili bolýy jáne bet-beınesiniń qalyptasýy.

Qazaqstanda 500-den astam týrısik fırmalar qyzmet etedi, 80 eldiń týrısik fırmalarymen kelisim jasaǵan. Týrızmniń damyǵan aımaqtary Almaty, Shyǵys Qazaqstan, Qaraǵandy, Pavlodar, Ońtústik Qazaqstan oblystary, sondaı-aq Almaty jáne Astana qalalary. Osy oblystardyń jáne qalalardyń týrısik fırmalary qyzmet kórsetýdiń 88%-in quraıdy. Qazaqstannan týrıserdiń meılinshe kóp baratyn elderi: Reseı, Qytaı, Germanıa, Koreıa, Polsha, Týrsıa, BAE. Al bizdiń elge keletin týrıserdiń elderi: Reseı, Qytaı, Germanıa, Pakıstan, Polypa jáne Týrsıa. Týrıserdi tasymaldaýda avıakompanıalardyń roli zor. Kóptegen týrıser sheteldik avıakompanıalarǵa qyzyǵýshylyǵy artyq bolyp tur, al ulttyq kompanıalardyń roli tómen. «Eır-Kazahstan»nyń aksıasy memlekettik menshikke ótýi bolashaqta ulttyq avıatasymaldaýdyń mańyzy artady degen úmit bar.

Al avtomobıl transportynyń roli shekaralyq tasymaldaý men saıahat jasaý marshrýttarynda qoldanady. Onyń damýy kólik quraldaryna jáne joldarynyń qyzmet etý sapasyna baılanysty. Qazirgi kezde «Saıran» avtovokzaly úlken qyzmet kórsetýde. Jalpy avtobýs parkteri óte tómen deńgeıde, qazirgi suranysqa saı avtokólikter óte az.

Temirjol kóligi «Qazaqstan Temirjoly» 14 baǵytta jumys isteıdi. Olardyń qyzmet kórsetý sapasy halyqaralyq standartqa sáıkes kelmeıdi. Almaty-Astana marshrýty ǵana standartqa saı, al ońtústik marshrýttary eshqandaı syn kótermeıdi.

Al ornalastyrý quraldaryna kelsek, kópshiliginiń kabyldaý múmkinshiligi tómen, nomerlerdiń baǵasy joǵary, sondyqtanda jabylyp jatyr.

Qazaqstan týrızmniń damýyna túrtki bolǵan Prezıdenttiń bul salaǵa basymdy sala retinde kóńil bólýi. Úkimet tarapynan Qazaqstan týrızminiń jáne eldiń bet-beınesin jasaýǵa (2000-2003) baılanysty sharalar boldy.

2001 jyly týrısik bıznestegi erekshe jyl boldy, týrızmge 26mln. teńge bólindi. Qazaqstan ekonomıkasy 2-3 juldyzdy orta, shaǵyn meımanhana salýǵa múmkindigi bar.

Týrızmdi damytý úshin áleýmettikekonomıkalyq faktordyń yqpaly joǵary. Olardyń ishinde mańyzdysy: memlekettiń áleýmettik saıasaty, jumystan bos ýaqyt, ýrbanızasıanyń ósýi, bilim jáne mádenıettiń, ortasha ómir súrýdiń deńgeıi, jyldyq demalys kúnderi mólsheri, halyqtyń ómir súrýiniń deńgeıi, tabysy, týrısik belsendilik jatady.

Qazaqstannyń áleýmettik-ekonomıkalyq damý deńgeıi qazirgi kezde týrızmniń jappaı damýyn tejep otyr. Qazaqstandaǵy týrızmniń damý baǵyty shoptýrızmdi uıymdastyrýmen baılanysty, ıaǵnı materıaldyq qajettilikten týyndap otyr. Qazirgi kezde TMD elderinde týrıserdi tartý úlken básekege ıe bolyp otyr. Kórshi elder Reseı, Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Mongolıa týrızmdi damytýǵa barlyq kúshin salýda, jáne qazir Qazaqstandy basyp alýda.

Qazaqstan Respýblıkasynda týrızmdi damytýǵa kedergi etetin negizgi ekonomıkalyq faktorlar.

Týrızmniń damý barysyna Qazaqstannyń 1993 jyly ÁTUna kirýiniń mańyzy zor boldy. Elimizde týrızmniń damýyna kóńil bólinýde jáne týrızmniń rolin túsinýde. Aıta ketetin bir jaǵdaı, Respýblıkada týrızm damýynyń ýlken konsepsıasy qurylýy «Uly Jibek Jolynyń» jańǵyrýy. Qazaqstanda týrızmniń damýyn durys jolǵa qoıý tek tabys alyp kelý ǵana emes, elimizdiń basqa eldermen baılanysy nyǵaıyp, bet beınesi qalyptasady.

Qazaqstandaǵy týrızmniń tarıhı alǵy sharttary bizdiń d.d.úshinshi myń jyldyqta qalyptasa bastaǵan Uly Jibek jolynyń qalyptasýymen damýy bolyp tabylady.

Qazaqstan táýelsizdik alǵanǵa deıin týrızm basqada ekonomıka salalary sıaqty ortalyqtan qatań reglamentteledi. Týrısik qyzmettegi KSRO nyń negizgi aımaqtary Kavkaz, Qyrym, Baltyq óńiri, Reseıdiń, Orta Azıanyń tarıhı ortalyqtary boldy. Sonymen, birge, Qazaqstannyń birqatar sáýlet, arheologıalyq, mádenı eskertkishteri men tabıǵı kórnekti jerleriniń tarıhı mánine is júzinde jarnama jasalmady jáne suranys bolmady. Keńestik kezeńde Qazaqstandaǵy týrızm ıdeologıalyq qyzmetti atqarǵan mádenıaǵartý jumysy júıesi klementteriniń biri bolyp sanaldy jáne onyń basym róline qaramastan, qaldyq qaǵıdaty boıynsha qarjylandyryldy jáne eleýli ekonomıkalyq mańyzǵa ıe bolmady.

Qazaqstanda týrızm óndirisiniń damymaı qalýynyń bir sebebi ekonomıka salasy retinde onymen memlekettik deńgeıde tikeleı aınalyspady. Týrızmdi aýmaqtyq uıymdastyrý jáne memlekettik emes týrısik qurylymdardy keshendi boljaýǵa, uzaq merzimdi josparlaýǵa nazar aýdarylmady. Týrızm tabysynyń úlken bóligi jergilikti búdjetke túsetindigine qaramastan, jergilikti basqarý organdarynyń tarapynan týrısik qyzmetti basymdyq dep tanymaýy salany damytýdy tejeýshi faktor bolyp tabylady.

Kadrlarmen qamtamasyz etý. Týrızm damýyndaǵy túıindi máseleniń biri týrısik kadrlar daıarlaý bolyp tabylady. Qazirgi ýaqytta, Qazaqstandaǵy memlekettik, jeke jáne reseılik fılıaldardy qosqanda, týrızm menejerlerin daıarlaıtyn 28 joǵary oqý orny bar. Qazaqstanda mundaı kadrlar daıarlaýdyń negizi 1992 jyly qalanǵandyǵynda qaramastan, týrısik salany mamandarmen qamtamasyz etý eli kúnge deıin qanaǵattanǵysyz jaǵdaıda qalyp otyr. Kóptegen joǵary oqý oryndarynda munyń basty sebebi Qazaqstanda týrısik áleýet týraly oqytýshylar quramynyń bilim jáne týrısik saladaǵy jumys tájirıbesi, deńgeıiniń jetkiliksizdigi bolyp otyr. Sonyń nátıjesinde, mamandardy daıarlaý otandyq týrısik-rekreasıalyq resýrstardy ustaý, týrıserdi qabyldaý úshin olardy paıdalaný tehnologıalarymen yqtımal klıentter arasynda týrısik qyzmet kórsetýlerdi ataýly jarnamalaýdyń ádistemesi jetkilikti túrde eskerýsiz júrgizilýde. Sondyqtan, joǵary oqý oryndary túlekteriniń edáýir bóliginiń týroperatorlyq qyzmetti tolyq atqarýǵa shamasy jetpeıdi.

Maqsattarymen mindetterge sáıkes týrısik salany damytýdyń mynadaı negizgi baǵyttary belgilenedi:

Týrızmdegi memlekettik retteý júıesin jetildirý týrısik qyzmetti júzege asyrýdyń ózgergen áleýmettik—ekonomıkalyq jaǵdaılarǵa tolyq jaýap beretin maqsattaryna, qaǵıdattaryna jáne mindetterine saı jańa kózqarastardy talap etedi. Búgingi tańda atqarýshy bılik organdarymen týrızm salasynda áreket etetin uıymdardyń arasyndaǵy ózara is-qımyldy retteýdegi memlekettiń rolin arttyrý qajet. Salany ortalyqtandyryp basqarý Qazaqstan Respýblıkasynyń Týrızm jáne sport jónindegi agenttigine júkteledi.

Týrızmdi keshendi damytýdyń tabysty iske asyrylýyn qamtamasyz etý salany memlekettik basqarý ádisterin durys tańdaýǵa tikeleı baılanysty. Qazirgi ýaqytta, salany memlekettik retteý mynadaı sharalardy júzege asyrýǵa baǵyttalýǵa tıis:

Respýblıkalyq jáne aımaqtyq deńgeılerde týrızmdi damytý saıasaty men josparlaýdy úılestirý;

Týrısik ındýstrıa salasyndaǵy qarym-qatynasty retke keltirýmen jetildirýge baǵyttalǵan zańnamalyq jáne normatıvtik quqyqtyq bazany qamtamasyz etý; Sapaly týrısik ónimniń ajyramas bóligi retinde týrıserdi qorǵaýdy jáne olardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý;

Statısıkany jáne zertteý qyzmetin jetildirý;

Bilim jáne oqý standarttaryn qosa alǵanda, týrızmge arnalǵan kadrlardy kásiptik daıarlaý;

Týrızm salasynda múddeli mınıstrlikter men vedomstvolar, sondaı-aq memlekettik jáne jeke sektorlar arasynda joǵary deńgeıdegi úılestirýdi qamtamasyz etý;

Týrızmdi damytýdyń naqty aýdandarynda jerdi paıdalanýdy jáne qurylys salý normalaryn qoldanýdy Baqylaý;

Tarıfterdi, týrısik uıymdardyń, tasymaldaý shylardyń qyzmetin lısenzıalaýdy, týrısik obektilerdiń sapasyn jáne qyzmet kórsetýdiń standarttaryn baqylaý;

El bedelin qalyptastyrý, qazaqstandyq týrısik ónimniń marketıń jáne jyljytylýy jónindegi basym sharalardy belgileý, onyń ishinde týrısik kórmelerdi jáne basqa is-sharalardy uıymdastyrý;

Halyq arasynda týrızm qundylyqtaryn jáne qorshaǵan ortany qorǵaýdy nasıhattaý;

Halyqtyń túrli áleýmettik-demografıalyq sanattarymen toptary arasynda áleýmettik týrızmdi damytý úshin qolaıly jaǵdaı jasaý;

Vızalyq jáne kedendik rásimderdi barynsha ońaılatý:

Memlekettiń týrısik kórnekti oryndaryn qurý jáne qorǵaý;

Týrızm ınfraqurylymynyń asa mańyzdy bazalyq komponentterin jasaý.

Respýblıkada júzege asyrylyp jatqan áleýmettik ekonomıkalyq ómirdi reformalaý týrızmdi jáne onyń ınfraqurylymyn tolyq qamtı qoıǵan joq. Týrızmniń materıaldyq bazasynyń nasharlyǵynan Qazaqstan jyl saıyn mıllıondaǵan dollardy joǵaltýda, bul týrısik salaǵa kúrdeli qarjyny, sondaı-aq otandyq jáne sheteldik ınvestorlar qarajatyn tartýdy qajet etedi.

Ulttyq týrısik ónim ereksheligin eskerip, turaqty týrıser aǵynyn qamtamasyz etýge qabiletti eldiń týrızm ınfraqurylymyn damytý úshin:

Jalpy paıdalaný jáne týrısik muqtajdy qanaǵattandyrý úshin jol-kólik ınfraqurylymyn damytý;

İlespe ınfraqurylymdy: qoldanystaǵy jáne yqtımal týrısik aımaqtardaǵy sýmen, elektrmen jabdyqtaý, kárizder jáne kaıtty qaldyqtardy joıý júıesin, telekomýnıkasıalardy damytý;

Týrısik keshenderdi, etnografıalyq murajaılardy jáne demalys aımaqtaryn qurý;

Tarıhı-mádenı jáne etnografıalyq eskertkishterdi qalpyna keltirý jáne murajaıǵa aınaldyrý;

Jyl boıy paıdalanylýyn eskere otyryp, týrısik obektileri jobalaryn, onyń ishinde ortasha jáne shaǵyn ornalastyrý quraldaryn jasaý jáne olardy salý qajet.

Marketıń strategıasyn ázirleý

Ulttyq týrısik ónim jáne ony damytýdyń áleýmetine sáıkes marketıń strategıasyn ázirleý qajettiligi bar.

Marketıń strategıasyn iske asyrý maqsatynda memleket mynadaı mindetter belgilep otyr:

Sapaly týrısik qyzmet kórsetýdi usynatyn týrısik ortalyq retinde Qazaqstan týraly týrıser jiberiletin negizgi elderde jaǵymdy pikir qalyptastyrý;

Qazaqstandy ereksheleıtin sıpattamalarǵa jáne artyqshylyqtarǵa negizdelgen marketıńtik is-sharalardy ázirleý jáne júzege asyrý;

Qosymsha múmkindikter bere otyryp, tólem qabileti joǵary deńgeıdegi týrıserdi tartý;

Jeke sektordyń marketıńtik jumysyna qoldaý kórsetý;

Germanıa, AQSH, Ulybrıtanıa, Fransıa, Reseı, Qytaı, Japonıa jáne taǵy basqa týrıser aǵynynyń dástúrli rynoktaryna ulttyq týrısik ónimniń engizilýin kúsheıtý;

Rynoktyń jańa segmentterin aıqyndaýǵa baǵyttalǵan zertteýler júrgizý;

El aýmaǵynda ornalasqan kórnekti týrısik oryndar men obektilerdiń búkil aýqymyn álemdik rynokqa jyljytý;

Ǵylymı negizdelgen ótkizý áleýetin eskere otyryp, respýblıka aýmaqtaryna týrısik aǵynnyń teńdestire bólinýin qamtamasyz etý;

Jyl ishinde týrısik ınfraqurylymnyń birqalypty júktemesin qamtamasyz etýge baǵyttalǵan marketıńtik jáne bazalyq tásilderdi qoldaný arqyly týrızmniń maýsymdyq jyljytylýyn kúsheıtý;

Ulttyq, týrısik ónimdi jyljytýdyń jańa aqparattyq tehnologıalaryn paıdalaný.

Týrızmdi damytýdyń turaqty sıpatyn nasıhattaý qajet.

Qazaqstannyń týrısik beınesin qalyptastyrý Jerleri Uly Jibek jolynyń ýchaskesinde san alýan tarıhı oqıǵalardyń ǵasyrlar boıǵy kýágeri retinde Qytaı men Eýropany jalǵastyryp jatqandyǵyna qaramastan, Qazaqstan áli de bolsa, týrısik baǵyt retinde álemge tanymal bola qoıǵan joq.

Qazaqstannyń tartymdy týrısik bedelin qurý tıisti keń aýqymdy sharalar keshenin ázirleýdi talap etedi.

Bedeldi kóterýdiń negizgi is-sharalary Qazaqstannyń týrısik fırmalarymen agenttikteriniń halyqaralyq týrısik kórmelerge, jármeńkeler men konferensıalarǵa, onyń ishinde DTU tarapynan ótkiziletinderine qatysýy, sondaıaq Qazaqstan respýblıkasynyń aýmaǵynda osyǵan uqsas is-sharalar uıymdastyrý bolýǵa tıis. Qazaqstandy Eýrazıanyń qoǵamdyq jáne mádenı qubylystar ortalyǵyna aınaldyrýǵa yqpal etetin kongrestik týrızmdi damytýdyń mańyzy bar.

Týrızmdegi halyqaralyq yntymaqtastyq IýNESKO jáne DTU-nyń Uly Jibek jolyna baılanysty jobalaryn ázirleýmen iske asyrýǵa qatysý, shet memlekettermen ekijaqty jáne kóp jaqty kelisimder jasasý arqyly júzege asyrylady.

Eldiń týrısik bedelin qalyptastyrýda respýblıka aımaqtarynda jáne shet elderde týrısik aqparattyq ortalyqtardy uıymdastyrý da mańyzdy ról atqarady.

Týrısik uıymdar men Qazaqstan Respýblıkasynyń shet elderdegi dıplomatıalyq ókildikteriniń ózara birlesken isqımyl jasaý tájirıbesin paıdalanýǵa laıyqty nazar aýdarý kerek. Eldiń týrısik áleýetin jarnamalaýda ulttyq avıatasymaldaýshy men basqa da kólik kásiporyndary pármendi kómek kórsete alady.

Shetelde Qazaqstan týraly sapasy joǵary polıgrafıalyq jáne aýdıo-beıne jarnama materıaldaryn shyǵarý jáne belsendi túrde taratý qajet. Qazaqstanǵa týrıserdi tarýǵa ólketaný jarıalanymdary, jarnama baspa qyzmet, onyń ishinde týrısik fırmalar men qonaq úılerdiń jarnama baspa qyzmeti óz yqpalyn tıgizedi. Jańa aqparattyq tehnologıalardy paıdalanýǵa, onyń ishinde Internet júıesinde Qazaqstannyń týrısik fırmalarynyń WEB-saıttaryn qurýǵa aıryqsha mán berý qajet.

Týrısik aǵyndy jóneltýshi elderdiń týrısik agenttikteri men buqaralyq aqparat quraldary ókilderine arnap Qazaqstan boıynsha tanysý saıahattaryn uıymdastyrýdyń tıimdiligi mol bolady.

Qolaıly týrısik bedeldi qurýǵa Qazaqstanda halyqaralyq dárejede ártúrli mádenı, sporttyq jáne týrısik is-sharalar ótkizý yqpal etedi.

Qazaqstannyń týrısik bedelin qalyptastyrýda esepke alýdyń kompúterlendirgen biryńǵaı júıesin iske qosa otyryp, respýblıka aýmaǵyna sheteldik azamattardyń kirýi, shyǵýy men bolýy tártibin, vızalyq jáne kedendik rásimderdi ońaılatýdyń zor máni bar.

Sondaı-aq, qonaqjaı respýblıka bedelin jasaýǵa týrıser jıi bolatyn oryndarǵa qazaqsha, oryssha mátinderine latyn transkrıpsıasymen qosa berilgen aqparattyq tablolar men jazbalardyń jasalýy men ornatylýy óz septigin tıgizedi.

Elde halyqaralyq týrızmdi odan ári damytýdy yntalandyrý, memlekettiń týrısik áleýetiniń álemdik týrısik rynoktaǵy túsaý keserin ótkizý jónindegi jumysty kúsheıtý Qazaqstan Respýblıkasy Úkimetiniń 2000 jylǵy 26 qazandaǵy

№1604 qaýlysymen bekitilgen Qazaqstannyń týrısik bedelin qalyptastyrý jónindegi 2000-2003 jyldarǵa arnalǵan issharalar josparyn iske asyrýdy qamtıdy. Oǵan Qazaqstanǵa týrıser tartý jónindegi kópjaqty qyzmet jáne halyqaralyq týrısik rynok júıesindegi eldi ıntegrasıalaý kiredi.

Týrıserdiń qaýipsizdigin qamtamasyz etý. Qaýipsizdik týrızmdi damytýǵa, eń aldymen kelýshiler aǵynyn kóbeıtýge nemese azaıtýǵa áser etetin basty faktor.

Týrısiń qaýipsizdigi memleket saıasatyna, týrfırmalar qabyldaıtyn sharalarǵa, sondaı-aq týrısiń jeke basynyń isáreketine tikeleı baılanysty.

Tutynýshyǵa týrısik sapar barysynda qorǵaý men qaýipsizdikti qamtamasyz etý jóninde aqparat berý oǵan qaýipsizdikti basqa da taýarlar men qyzmet kórsetýlermen birge qaýipsizdik pen sapa baǵa turǵysynan alyp qaraǵanda, mańyzdy element bolyp sanalatyn jáne salystyrýǵa turarlyq týrısik ónimniń ajyramas bóligi retinde uǵynýǵa kómektesedi.

Memlekettik organdar týrısik uıymdar men halyqaralyq uıymdar saıahatshylardyń densaýlyǵy úshin qaýip týdyratyn tabıǵı apattar, áleýmettik tártipsizdikter, terrorlyq áreketter, kólik jumysyndaǵy eleýli irkilister, indet jáne basqa faktorlar sıaqty týrızmge yqtımal qaýipter týraly aqparat beredi.

Kadrlar daıarlaý men ǵylymı qamtamasyz etý. Qyzmet kórsetýmen baılanysty jáne tabystylyǵy edáýir dárejede osy salada jumys isteıtin kadrlardyń sapasyna baılanysty bolatyn qyzmet týrızmde adamdar resýrsin josparlaý aıryqsha mánge ıe.

Qazaqstandaǵy tıimdi týrısik salaǵa sáıkes kadrlar áleýetin qalyptastyrý úshin:

Jańa býyndaǵy «Týrızm» mamandyǵy boıynsha joǵary kásiptik bilimniń memlekettik standartyn ázirleý;

Týrısik kadrlardy daıarlaýdy júzege asyratyn joǵary oqý oryndarynda týrısik qyzmettiń ártúrli qajettiligi men damý deńgeıin eskere otyryp, mamandanýyn anyqtaý;

Mamandardy oqytýda olardyń otandyq týrısik resýrstardy ıgerýine, olardy paıdalaný ádisterine, jańa aqparattyq tehnologıalardy, bilýine tildik daıyndaýǵa negizinen ıek artý;

Orta arnaýly oqý oryndarynda birinshi deńgeıdegi týrısik qyzmetshilerdi daıarlaýdy uıymdastyrý;

Jalpy bilim beretin oqý oryndarynda týrısik synyptar, seksıalar men úıirmeler qurýǵa kómektesý;

Budan buryn taratylǵan balalar men jas óspirimder týrızminiń respýblıkalyq jáne aımaqtyq stansıalaryn qaıta qalpyna keltirý;

Uly Jibek jolynyń (1700 km) qazaqstandyq ýchaskesindegi týrısik-rekreasıalyq qorlardy qaıta jańǵyrtýǵa jáne túgendeýge, zertteý jumystaryna erekshe nazar aýdarý qajet.

Qazirgi zamanǵy týrızm ındýstrıasyn qurý salany damytý problemalaryn, týrızm rynogy damýynyń qurylymyn, tetigi men zańdylyqtaryn ǵylymı turǵyda zerdelemeıinshe, sondaı-aq salany damytýdyń ǵylymı qamtamasyz etý júıesin quramaıynsha múmkin bolmaıdy. Degenmen, Qazaqstanda bul máseleler týrızm ekonomıkasyn zertteýshiler úshin áli kúnge ıgerilmegen «tyń» kúıinde qalyp otyr.

Áli kúnge deıin ulttyq ekonomıka teorıasyna týrızm halyq sharýashylyǵynyń tolyqqandy salasy jáne ǵylymı jaǵynan taldanatyn pán retinde qarastyrylmaıdy. Sol sebepti respýblıkada atalǵan taqyryp boıynsha ǵylymı ádebıet az shyǵarylady. Búǵan qosa, Qazaqstanda Keńes kezeńinen beri «týrızm» degen uǵym eleýli tabys túsiretin ekonomıka salasynan góri sportpen jáne densaýlyqty nyǵaıtýmen jıi baılanystyrylady.

Eń aldymen, Qazaqstan Respýblıkasynyń rekreasıalyq resýrstaryn túgendeý jáne olardyń monıtorıńi jónindegi jumystardy uıymdastyrý qajet. Ekonomıkanyń salasy retinde týrızmdi ǵylymı qamtamasyz etý úshin ony boljaýdy jáne damytýdy tıisti ǵylymı qurylymdar qajet. Problemany sheshýdiń yqtımal sheshimi retinde týrızmniń ǵylymı-zertteý ınstıtýtyn qurý usynylady.

Qazaqstan Respýblıkasynyń Bilim jáne ǵylym mınıstrligi Joǵary attestasıalyq komıtetiniń (JAQ) ǵylymı mamandyqtary tizbesine "Týrızmniń quqyqtyq nrgizderi", «Týrızm geografıasy», «Týrızmniń pedagogıkasy men psıhologıasy» jańa ǵylymı baǵyttardy engizýdiń qajettiligi pisip jetildi. Bul respýblıkada ǵalymdar kontıngentin qúrúǵa jáne týrızmdi damytýdyń uıymdastyrý men basqarýdyń, damytýdyń máseleleri men problemalarynyń búkil keshenin ǵylymı zertteýmen qamtýǵa múmkindik beredi.

Qazirgi kezde Qazaqstanda 270 lısenzıa alǵan týrısik fırmalar jumys isteıdi. Onyń 83% halyqaralyq týrızmmen shuǵyldanady. Soǵan qaramastan Qazaqstan kási jerleri týrızmdi qazirshe joǵarǵy tabysty kyzmet sferasy dep qaramaıdy. Olar qarjy shyǵarýǵa júreksinedi. Sebebi óndiris salasyndaǵy salyq salýdyń jeńildikterine, joǵarǵy tabysqa qyzyǵyńdy.

Qazaqstan álemde týrısik baǵytta eli de bolsa belgisiz el. Sondyqtanda Qazaqstannyń týrısik beınesin kóterý úshin birqatar keń kólemde sharalar qajet. Negizgi sharalardyń biri týrısik negizgi sharalardyń biri týrısik fırmalar men agentstvolardyń halyqaralyq týrısik jármeńke, kórme konferensıa t.b. álemdik deńgeıdegi sharalarǵa qatysýy jáne Qazaqstan jerinde de ótkizý.

Qazaqstanda Eýrazıanyń qoǵamdyq jáne mádenıet ortalyǵyn jasaý úshin kongrestik týrızmdi damytý mańyzdy. Týrızm salasynda halyqaralyq yntymaqtastyq jumystaryn júrgizýdiń IýNESKO jáne BESU baǵdarlamalaryna qatysý, eki sondaı-aq kóp jaqty shet eldik memlekettermen kelisim jasaý.

Týrısik bet-beıneni qalyptastyrý úshin týrısik habarlama ortalyqtaryn uıymdastyrý, sondaı-aq shet elderdegi Qazaqstan elshiligindegi ókiletti tulǵalardy aralastyrý jumystaryna kóńil bólýi kerek. Elimizdiń týrısik qýatyn jarnamalaýda ulttyq áýe qatynasyn jáne basqa da transporttyq kásiporyndarda paıdalana bilý.

Shet elderde Qazaqstan týraly joǵary sapaly polıgrafıalyq úntaspalardy ýaǵyzdaý jumysyna kóńil bólýi.

Sonymen birge Qazaqstanda álemdik deńgeıde ár túrli mádenıet, sport, týrısik sharalardy ótkizý qajet.

Qoryta aıtqanda Qazaqstan Respýblıkasynda týrızmdi damytý maqsaty:

• týrızmdi ekonomıkanyń tabysty salalarynyń birine aınaldyrý.
• Respýblıkanyń týrısik potensıalyn damytý.
• Mádenıet tarıhyn jáne tabıǵı baılyqtarymyzdy saqtaý jáne utymdy paıdalaný.
• Týrısik resýrstardy barlyq halyqtyq qol jetkizý múmkinshiligine kóńil bólý, tutynýshylardy maksımaldy qanaǵattandyrý.
• Halyqty yntalandyrý
• Memlekettik jáne jeke menshiktik týrızm sferasynyń tıimdiligin arttyrý.
• Orta jáne shaǵyn kásipkerlerdi damytý.

Nazarhan Madına Faızýllaqyzy: ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıtetiniń 2 kýrs stýdenti

Óndiristik praktıka jetekshisi: Esbolova Móldir Aýeltaevna

---