InfoHub Logo

Ulttyq ekotýrızmdi damytý konteksindegi Uly Jibek jolynyń mádenı murasyn zertteý Qazaqstanúshin de, tutastaı halyqaralyq qatynastardy damytý úshin keń ekonomıkalyq múmkindikterin júzege asyrýǵa yqpal etedi. Bul ıdeıa Qazaqstanǵa óziniń geografıalyq jaǵdaıynyń artyqshylyqtaryn maksımaldy tıimdilikpen iskeasyrýǵa, qazirgi zamanǵy ınfraqurylymdy qalyptastyrýǵa, álemdik ekonomıkanyń qajettiligine, qazirgi óndiristik áleýetine, jańa jumys oryndaryn qurýǵa jáne halyqtyń ómir súrý deńgeıin jaqsartýǵa múmkindik beredi.

Sakraldy mádenı týrızm senarılerin daıyndaýda qazaqtyń mádenı qundylyqtaryn semıotıkalyq taldaý mádenı antropologıalyq paradıgma aıasynda júrgiziledi. Sınergetıka birikken keshendi júıe bolǵandyqtan, jobadaanalıtıkalyq, pánaralyq, jalpylaý, sıpattaý, júıeleý, salystyrý, qorytyndylaý, semıotıkalyq rámizderdi ınterpretasıalaý, pragmatıkalyq paıymdama jasaý, saýalnama alý, jazbasha saýalnama alý ádis-tásilderi keńinen qoldanystabady. Uly Jibek jolynyń mádenı qundylyqtaryn teorıalyq-ádisnamalyq zertteýnegizi retinde «cross-time» taldaýdaǵy kros-mádenı tásildi qoldaný da jumystyń sınergetıkalyq tıimdiligin arttyrady.

Ókinishke oraı, keıbir jaǵdaılarda baılanysty, Qazaqstan áli tolyq óz rekreasıalyq áleýetin júzege asyrýǵa jáne osy saladaǵy óz resýrstarynbir jaqty paıdalana almaı otyr. Ol mynadaıjaǵdaılarǵa baılanysty:

• ishki saıasattyń turaqsyzdyǵy;

• avtomobıl jáne kólik ınfraqurylymynyń halyqaralyq standarttarǵa sáıkes kelmeýi;

• eski áýejaı, avtobýs jáne temir jolstansıalaryn salý jáne qaıta jańartý, qyzmetkósetý;

• qonaq úıler men olardaǵy qyzmet kórsetý deńgeıi halyqaralyq standarttarǵa sáıkessizdigi;

• qalalardaǵy qonaq úı jáne meıramhana qyzmetterine shamadan tys baǵa;

• memlekettik jáne jergilikti deńgeıde ishki týrızm úshin zańnamalyq jáne ekonomıkalyqyntalandyrýdyń jetilmegendigi;

• belgili bir týrısik ortalyq úshin de, tutastaı alǵanda el úshin teris ımıjdi qalyptastyryp otyrǵan, jetkiliksiz bilikti týrısik qyzmet uıymy;

• Qazaqstannyń týrızm eli retinde oń ımıjin qalyptastyrý úshin memleket pen jergilikti bıliktiń biryńǵaı saıasatynyń joqtyǵy sebepbolyp otyr

Týrısik aımaqty damytýda Uly Jibekjolynyń da ımıjdi qalyptastyrýǵa úlken kómegitıedi. Uly Jibek joly, ony tereń zerttegen qazaqstandyq ǵalym K. Baıpaqov atap ótkendeı, Shyǵysta Qytaı ımperıa-synan bastalyp, Batysta Rım ımperıasynda aıaqtaldy. Bul jol Kýshan, Soǵdy jáne Parfıa ımperıalaryn basyp ótken júkterdi tasymaldap jetkizýdi Eýrazıanyń taýlyjáne dalalyq aımaqtaryn mekendegen malshylar iske asyrǵan. Elimiz EKSPO-2017 kórmesin ótkizýge baılanysty, 2017 jyldyń 1 qańtarynanbastap álemniń 48 eliniń azamattary úshin vızalyq rejımdi joıdy. Bul qadam, árıne, kelýshi týrısersanynyń artýyna ákelýi tıis. Aldyńǵy jylyAlmatyda ótken Qysqy ýnıversıada, sonymenqatar, syrttan keletin týrıserdiń sanynyńulǵaıýyna óz úlesin qosty.

Qazipgi Qazaqctan teppıtopıacy eki ejelgi kóshpendi jáne otypyqy máde-nıettiń toǵycqan jepinde opnalacqandyǵy belgili. Olap kóptegen ǵacyplap boıy qatap ómip cúpip kelgen jáne úzdik matepıaldy jáne pýxanı jetictiktepimen búgingi kúngi mádenıettiń qaınar kózi bolyp otyr. Buljepde kóp xalyqtap men ejelgi ópkenıettepdiń mádenı eckeptkishtepi paıda bolǵan.

Sońǵy kezeńderdegi dúnıe júzinde bolyp jatqan túbegeıli ózgeristerge baılanysty Batys elderiniń rýhanı baılyqtaryna tánti bolyp, ony asyra baǵalaýdan arylyp, tek qana shyǵystyq mádenıetke ǵana emes, sonymen qatar ulttyq mádenıetke de jańasha kózqaraspen qaraýdyń ýaqyty týdy. Sonyń nátıjesinde mádenıetterdiń ǵasyrlar boıy qalyptasqan rýhanı baılyqtaryn zamana aǵymyna baılanysty týyndaǵan jańa jaǵdaılarǵa sáı ózara úılestirý máselesi kún tártibine batylqoıylyp otyr. Osy oraıda, tarıhı-áleýmetik jánemádenı prosesterdi zertteýde eýrosentrıstik kózqarastardan, ádisterden úzildi-kesildi bastartýdyń qajettigin ómirdiń ózi-aq kórsetip bergendigin erekshe atap ótken jón jáne bul Uly Jibek joly mádenıetiniń basty sabaǵy bolyp tabylady. Osydan adamzat balasynyń tarıhı damý barysynda qalyptasqan órkenıetter men mádenıetterdiń ózara qarym-qatynastaryn, olardyń ózara baılanystaryn jan-jaqty zerttep, shyndyq turǵysynan qarastyrýdyń qajettiligitýyndap otyr.

Mádenı landshafttyń parametrlerin naqtyanyqtaý úshin arnaıy zertteýler qajet. Basqasha aıtqanda, qymbat oqıǵalarǵa jumsalatyn kapıtaldy qamtamasyz etý úshin aldyn-alaaqparattyń úlken kólemin jáne aımaqtyń mádenıqundylyqtaryn kem degende baǵalaý qajet. Kúshti sheńber bar, ony bylaısha sıpattaýǵa bolady: eshqandaı bastapqy aqparat joq – ınvestorǵaeshteńe usynylmaıdy, ınvestısıa joq – týrısikınfraqurylym joq, ınfraqurylym joq  týrıserjoq, týrıser joq – joǵaltylǵan paıda túrindegiúlken shyǵyndar qalyp-tasady.

Bul qatal sheńberdi buzýdyń jalǵyz joly – Qazaqstannyń mádenı landshaftynyń ortalyqkatalogyn qurý jáne ony jalpyǵa ortaqpaıdalanýǵa berý. Osyndaı katalog jasaý úshin paıdalanylatyn tehnolo-gıalar ártúrli bolýy múmkin. Mazmunynyń ósetin negizi retinde, barınfraqurylymdy, sáýlet eskertkishterin, murajaılardy alýǵa bolady.

Mádenıet týrızmi úshin ınfraqurylym qanshalyqty mańyzdy bolsa da, bul qyzyǵýshylyq obektisi emes, bul qural retinde aıqyndalady. Arhıtektýralyq eskertkishter men murajaılar arasyndaǵy tańdaý jasaıtyn bolsaq, onda bul úshin qaısysy jaqsyraq ekenin anyqtaý kerek. Murajaılardyń arhıektýralyq eskertkishterden aıyrmashylyǵy – ózderi týraly aqparattyń mańyzdy bóligin óz betinshe jáne qorshaǵan mádenıet landshafty¬men qamtamasyz ete alady. Osylaısha, tapsyrma aıtarlyqtaı ońaılatylǵan suranystyń saýatty formýlasy qalyptasady.

K. Pere-D’Iteren aıtýynsha, «týrızm qajettilikterin qamtamasyz etý úshin,týrızm ındýstrıasyn qamtamasyz etýshi úkimettiń ekonomıkalyq múddesin eskere otyryp, mura obektilerin paıdalaný arqyly tabysqa jetýge úlken kúsh jumsaý qajet. Osynyń negizinde mádenı murany saqtaý, ony odan ári damytýǵa sebepshi bolý kerek». Al qazirgi kezde bul muralar memlekettiń áleýmettik nemese ekonomıkalyq turǵyda mańyzdy faktory retinde qarastyrylmaı otyr. Eger osy jumys barysynda jańa baǵdarlamalar iske asyrylatyn bolsa, tek úkimettiń ǵana emes halyqtyń da rýhanı jáne materıaldyq turǵyda mádenıetke qulshynysy artady.

Týrıserdiń aǵyny, olardyń sany únemi ósipkeledi, biraq nemquraılylyq, qaıǵyly múzıkl jaǵdaılary, qarajattyń jetispeýshiligi buǵan keriáserin tıgizýi múmkin. Búgingi kúni mádenı muranyń quydylyǵynyń joǵarylaýy jaǵdaıynda jaǵdaıdyń jaqsarýy týraly aıtýǵa bolady, tiptizertteýge jáne taldaýǵa jumyldyrylǵan kúsh-jigerdiń negizinde úlken jumystar atqarylýda.

Qazaqstanda mádenıet zertteýshileri men menejerleri osy termındi mádenıet teorıasynda jáne praktıkasynda toqsanynshy jyldardyń ortasynda mádenı saıasatta qoldana bastady. Al Batys elderinde mura quraldary belgili biraımaqtyń nemese tipti tutastaı eldiń ekonomıkalyq jáne áleýmettik damý strategıasyn ázirleý úshin burynnan beri paıdalanylyp kelgen.

Kóp uzamaı mundaı baılanys bir jaǵynan, mura aımaqtyq jáne halyqaralyq damýdyń óte mańyzdy resýrsy retinde qarastyryla bastady, al ekinshi jaǵynan – dereksiz mádeı tujyrymdamalar sanatynan ol naqty ekonomıkalyq jáne ákimshilik sanatqa aınaldy. «Mádenı týrızm – ulttyń  mádenı ereksheligin, onyń rýhanılyǵyn jáne tarıhı jadysyn qalyptastyrýdyń faktory», ekinshi jaǵynan, ony paıdalaný IýNESKO, Dúnıejúzilik bank jáne t.b. sıaqty jahandyq qurylymdardyń saıasatynyń mańyzdy ele-mentibolyp tabylady. Budan basqa, mura saıasatyn qalyptastyrý úderisine álemdik jáne ulttyq úkimettik jáne úkimettik emes uıymdar, adamdarmen jeke tulǵalar toptary, mádenı jáne álemdik muralardyń aqparattyq jelileri ósip keledi.

Oryndaǵan: Oryn Aqbala Alıqyzy, ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıtetiniń mádenıettaný mamandyǵynyń 2 kýrs stýdenti

Óndiristik tájirbıe jetekshisi: Esbolova Móldir Aýeltaevna

---