InfoHub Logo

Astana qalasy ákimdiginiń №78 mektep–gımnazıa KMM
2 «G» synyp oqýshysy Nurtaza Ábilmansur
Ǵylymı jetekshi: Isagalıeva Altyn Kanatovna

Meniń ólkemniń tarıhy (halyqtyń materıaldyq jáne rýhanı mádenıetin zertteý)

Mazmuny

1. Kirispe
1.1. Qazaqstandaǵy týrızmniń damý baǵyttary
1.2  Qazaqstandyq týrızmniń damý tarıhy
    
2. Negizgi bólim  
2.1. Qazaqstandaǵy týrısik resýrstar
2.2. Týrızm jáne onyń túrleri    
2.3. Astanalyq týrızm kelbeti  

3. Qorytyndy
3.1. Elimizdiń damýyndaǵy týrızmniń perspektıvalyq baǵyttary

Zertteý taqyryby «Qazaqstandyq ekotýrızm - aýyl kelbeti»

Maqsaty: týrızm jáne onyń qalyptasý tarıhymen tanysý, Qazaqstannyń týrısik resýrstaryn anyqtaý, ulttyq týrızmniń salystyrmaly sıpatyn berý jáne elimiz úshin básekege qabiletti  ulttyq týrızm ındýstrıasyn qurý, qazirgi ekonomıkalyq daǵdarystaǵy týrızm   ındýstrıasynyń kelbeti men Astanalyq týrızm týraly málimetter jınaqtaý.

Mindetteri:

- týrızm týraly materıaldarmen tanysý;

- Qazaqstannyń týrısik resýrstaryn anyqtaý;

- básekege qabiletti týrısik ındýstrıa qurý baǵdarlamalarymen tanysý ;

- elimizdiń damýyndaǵy týrızmniń perspektıvalyq baǵytyn anyqtaý;

Nátıjesinde: Qazaqstannyń týrızmin damytý arqyly – ulttyq týrısik ónimniń tartymdylyǵyn arttyrýǵa, Qazaqstannyń álemdik týrısik  naryq júıesine kirýine járdem etip, memleket ekonomıkasynyń shıkizattyq emes sektory ishindegi kiristi salasyna aınalýǵa múmkindigi bar, damyǵan básekege qabiletti týrısik ındýstrıa qurylatyn bolady. Bul rette respýblıkada Qazaqstannyń Ortalyq Azıa óńiriniń ortalyǵyna  aınalýyna naqty jaǵdaılar men múmkindikter jasalady. Týrısik qyzmetterde qazaqstandyq jáne sheteldik azamattardyń suranystaryn  qanaǵattandyrý úshin keń múmkindikti qamtamasyz etetin zamanaýı, tıimdiligi joǵary jáne básekege qabiletti týrısik keshen qurý, tartymdy  týrısik nysan retinde Qazaqstannyń bedelin qalyptastyrýǵa, ulttyq týrısik joba ázirleýge jáne onyń sapasyn álemdik standarttarǵa  sáıkes qamtamasyz etýge baǵyttalǵan syrttan kelýshiler týrızmi jáne ishki týrızm kólemin arttyrý esebinen memleket pen halyq kirisiniń  turaqty ósýin, halyqty jumyspen qamtýdy qamtamasyz etý úshin básekege qabiletti týrısik ındýstrıa qurylady.

Zertteý kezeńderi

1 - kezeń 2007-2008 jj.

Týrızm týraly materıaldarmen tanysý, jınaý

2 - kezeń 2008-2009 jj.

Týrızm ındýstrıasynyń damý baǵyttaryn anyqtaý

3 - kezeń   2009-2010 jj.

Týrızmniń elimiz ekonomıkasynyń damýyndaǵy rólin anyqtap, qazirgi ekonomıkalyq daǵdarystaǵy týrızm ındýstrıasynyń kelbetin
zerttep, ulttyq týrızm jobasyn usyný.                                                     

Zertteýdiń kókeıkestiligi

Ósip kele jatqan jas urpaqqa tereń bilimmen birge óziniń ataqonysynyń tabıǵatyn, ózen, kólin, taýy men saharasyn tanyp bilýde týrızmniń atqarar róli erekshe. Tabıǵat – anany jaqsy bilgen balanyń boıynda eline, jerine degen súıispenshilik molynan qalyptasyp, otanshyldyq rýhy joǵary bolady. Men osyny basshylyqqa ala otyryp taǵylym alar bastama negizi  -  ulttyq týrızm ekenin dáleldegim keledi.

Qazaqstan -   Eýrazıa kindiginde ornalasqan, shyǵys pen batys dástúrlerin baılanystyrýshy dáneker jol. Eldiń kóne mádenıeti men kórki árkimdi de ózine tartyp turady. Búginde Qazaqstan týrızmniń barlyq túri boıynsha, naqtyraq aıtsaq tanymdyq, saýyqtyrý, etnıkalyq, ekologıalyq, shıpa-jaı-saýyqtyrý, jasóspirimder men balalar, ańshylyq t.b. túrleri boıynsha qyzmet ete alatyn dárejede. Uly Jibek joly boıynda ornalasqan Qazaqstan kóne zamandardan búkil túrki álemine tanylǵan tarıhı meken. Sol sebepten biregeı tabıǵaty ǵajaıyp qoryqtar, emdik sý kózderi, arheologıalyq jáne tarıhı eskertkishter, qalalar áý bastan saıahat pen týrızm kózderi sanalǵan. Sońǵy kezderi álem boıynsha elimizge týrısik baǵyt alatyn týrıser sany qarqyndy ósip keledi. Bul elimizdiń jat jurttarǵa tanyla bastaǵanynyń belgisi. Sheteldik sarapshylar Qazaqstandaǵy ishki saıası turaqtylyq pen qoǵamdyq kelisim týrısik salanyń damýyna oń áserin tıgizip otyr dep baǵa berýde. Statısıkalyq kórsetkishke kóz jibersek, 2002 jyly, respýblıkada 430 týrısik fırmalar álemniń 80-nen astam elimen seriktestik qyzmet isteıdi, sondaı-aq tilge tıek etetin jaıt - Qazaqstan búginde álemniń jetekshi týrısik elderimen áýe qatynasyn ornatty. Almatydan 25 fırma men oblys ortalyqtarynan 5 fırma Ýndistan,Túrkıa, Birikken Arab Ámirlikteri, Pákistan, Ońtústik Koreıa, Grekıa men Polsha t.b. elderge baratyn charterlik reısterdi júzege asyrýda. Qazaqstan – Birikken Ulttar Uıymy júzege asyra bastaǵan Jibek Jolyn damytý jónindegi baǵdarlamaǵa qatysýshy memleket ekeni anyq. Ǵylymı  izdenis jumysynda tek týrızm salasyn damytýdy ǵana emes, sondaı-aq Jibek Joly boıynda kórshiles jatqan elderdiń qarym-qatynastaryn da jetildirilýin kózdedim. Qazaqstanǵa ázirge týrızm salasyndaǵy jetekshi eldermen básekelesý múmkin bolmaı otyr. Qazaqstan ımmıdji eldegi týrısik klaster men ınfraqurylymdy damytý, týrısik kadrlardy daıarlap, serpindi jobalardy iske asyrý jáne elimizdiń týrısik ımmıdjin qalyptastyrý bolashaǵynan zor úmit kúttiretin maqsattar. Týrızmniń damýyna saıası ımmıdjdiń de zor yqpaly bar. Qazaqstanda týrızmniń kez-kelgen túriniń damýyna tolyqtaı múmkindik bar. Shuraıly jerimizdiń tósinde aspanmen túıisken taýlar álpınısik jáne qysqy týrızmniń  damýyna sebep bolsa, tunyq ta móldir sý qoımalary men ózen-kólder,teńiz týrızminiń damýyna negiz – jazǵy týrızm desek te, qysqy týrızm desek te, áıteýir qazaq dalasy otandyq jáne sheteldik týrıserdiń erekshe yqylasyn týǵyzyp, eń  bastysy dúnıejúzine umytpastaı etip qazaqty tanystyramyz ǵoı.
Álemdik týrızm uıymynyń Bas assambleıasy Kolýmbıada ótken jıynda kelesi bas qosý Astanada ótetin bolyp sheshim qabyldady Ony joǵary deńgeıde ótkizý de - elge syn. Eıfel munarasyn kórý úshin ǵana jurt Parıjge aǵylsa, jylyna otyz mıllıon halyq Túrkıada demalady eken. Nópirdi elge tartý úshin osyndaı Assambleıa jıynynyń qajettiligi burynnan málim edi. Nátıjesinde eki júz memlekettiń  týrızm jónindegi mamandary men basshylary endi Qazaq elin betke alady. Qazir Qazaqstan bedeldi uıymnyń atqarý komıtetine múshe bolyp  qabyldandy. Kóksheniń tabıǵatyna túısinip, Alataý  arshasyna súısinetinder endi kóbeıe beretin bolady, syrttan kelý eki esege ulǵaıady, al  Qazaq eli Ortalyq Azıadaǵy irgeli memleketke aınalyp, álemdik týrızmdegi mamandardyń nazaryn ózine aýdarady, tutas ekonomıkalyq  keńistik pen Eýrazıadaǵy ekonomıkalyq qoǵammen birlesip, týrızmniń jańa kelbetin qalyptastyrýǵa múmkindik týady. Sheteldik  sarapshylardyń Qazaqstandaǵy ishki saıası turaqtylyq pen qoǵamdyq kelisim týrısik salanyń damýyna oń áserin tıgizip otyr dep baǵa berýi osynyń dáleli ispettes.

Kirispe

Qazaqstan  -  Eýrazıanyń kindiginde ornalasqan shyǵys pen batys dástúrlerin baılanystyrýshy  dáneker jol. Eldiń kóne tarıhy men kórikti tabıǵaty árkimdi de ózine tartyp turady. Búginde Qazaqstan týrızmniń barlyq túri boıynsha, naqtyraq aıtsaq, tanymdyq, saýyqtyq, etnıkalyq, ekologıalyq, shıpajaı-saýyqtyrý, ornıtologıalyq, balalar, ańshylyq taǵy basqa da túrleri boıynsha qyzmet ete alatyndaı  dárejede. Uly Jibek joly boıynda ornalasqan Qazaqstan kóne zamandardan búkil túrki álemine tanylǵan tarıhı meken. Sol sebepten  biregeı tabıǵaty ǵajaıyp qoryqtar, emdik sý kózderi, arheologıalyq jáne tarıhı eskertkishter, ejelgi kóne qalalar saıahat pen týrızm  kózderi. Qazaqstandaǵy alǵashqy týrısik uıymdar HH ǵasyrdyń 20 – 30 jyldary paıda boldy. Tarıhqa qarap elimizde týrızm salasy  tamyrynyń tym tereńde jatqanyn baıqaımyz. Sońǵy kezderi álem boıynsha elimizge týrısik baǵyt alatyn týrıser sany qarqyndy ósip  keledi. Bul elimizdiń jat jurttarǵa tanyla bastaǵanynyń belgisi. Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń halyqqa Joldaýynda ekonomıkasy  myqty damyǵan 50 eldiń qataryna qosylý úshin týrızmdi damytýdy basa aıtqany belgili. Osyǵan baılanysty týrızmniń ımmıdjin  qalyptastyrý, bilikti týrısik mamandardy ázirleý jas urpaqqa tereń bilimmen birge, óz ataqonysynyń tabıǵatyn, ózen, kólin, taýy men  saharasyn tanyp bilýde týrızmniń atqaratyn roli erekshe. [1.,28]

Tabıǵat – Anany jaqsy bilgen balanyń boıynda eline, jerine degen súıispenshilik molynan qalyptasyp, otanshyldyq rýhy joǵary  bolady. Biz osyny basshylyqqa ala otyryp, qazaq jerin meken etip otyrǵan jurttyń ul – qyzyn aıaýly tabıǵatymen jıi tabystyrýdy maqsat etip  otyrmyz. Olar tabıǵattyń ásemdigine kóz jetkize otyryp, ony aıalaýdy úırenedi, ekologıany búldirmeýge tyrysady.

Statısıkalyq kórsetkishke kóz jiberse, Qazastannyń tabıǵı, tarıhı, geosaıası orny, týrısik nysandaryn utymdy paıdalanýǵa múmkinshilik beredi, sonymen qatar ekonomıkanyń basty tarmaqtarynyń biri retinde damytýdy qajet etedi. 2002 jyly Respýblıkada 430 týrısik uıymdar, fırmalar men ár túrli búrolar jumys istedi. Olarda 6 myń adam, onyń ishinde 1500 kásiptik ekskýrsıa júrgizýshiler (gıdter) qyzmet kórsetti. Qazaqstannyń týrısik fırmalary 80-nen astam elmen seriktestik qyzmet isteıdi, sondaı-aq tilge tıek etetin jaıt - Qazaqstan búginde álemniń jetekshi týrısik elderimen áýe qatynasyn ornatty. Almatynyń 25 fırmasy men 5 oblys ortalyǵy Úndistanǵa,Túrkıaǵa, Birikken Arab Ámirlikterine, Pákistanǵa, Ońtústik Koreıaǵa, Grekıaǵa men Polshaǵa t.b. elderge baratyn charterlik áýe reısterin jolǵa qoıǵan. Qazaqstanda týrızmniń barlyq túrleri (tanymdyq, oıyn - saýyq, etnologıalyq, ekologıalyq, densaýlyq saýyqtyrý, balalar, sporttyq, ań aýlaý, balyq aýlaý, atpen serýendeý), t.b. boıynsha júrgiziledi.

Nátıjesinde ekonomıkanyń shıkizattyq emes sektory ishindegi birshama kiristi salasyna aınalýǵa múmkindigi bar, damyǵan básekege qabiletti  týrısik ındýstrıa qurylatyn bolady, ári respýblıkada Qazaqstannyń Ortalyq Azıa óńiriniń týrızm ortalyǵyna aınalýyna naqty jaǵdaılary men múmkindikteri jasalady. Búginde dúnıejúzi boıynsha týrızmnen túsetin tabys munaıdan túsetin tabystan keıin ekinshi oryn alady. Qazaqstannyń tabıǵı, tarıhı, geosaıası orny týrısik nysandardy utymdy paıdalanýǵa múmkinshilik beredi, sonymen qatar ekonomıkanyń basty tarmaqtarynyń biri retinde damytýdy qajet etedi.[6.,21]

Qazaqstandyq týrızmniń damý baǵyttary

Sheteldik sarapshylar Qazaqstandaǵy ishki saıası turaqtylyq pen qoǵamdyq kelisim týrısik salanyń damýyna oń áserin tıgizip otyr dep baǵa berýde. Týrızmdi damytýdyń 2007-2011 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy jasaldy. Elbasy bekitken bul baǵdarlamanyń negizgi maqsaty - túrli týrısik qyzmetterde qazaqstandyq jáne sheteldik azamattardyń suranystaryn qanaǵattandyrý úshin zamanaýı tıimdiligi joǵary jáne básekege qabiletti týrısik keshen qurý, sondaı-aq tartymdy týrısik nysan retinde Qazaqstannyń bedelin qalyptastyrýǵa, ulttyq týrısik joba ázirleýge jáne onyń sapasyn álemdik standarttarǵa sáıkes qamtamasyz etýge baǵyttalǵan. Aıtýly memlekettik baǵdarlama 2 kezeń boıynsha iske asyrylady.
birinshi kezeń  2007-2009 jyldardy
ekinshi kezeń    2010-2011 jyldardy qamtıdy.

Qazaqstan – Birikken Ulttar Uıymy júzege asyra bastaǵan «Uly Jibek Jolyn damytý» jónindegi baǵdarlamaǵa qatysýshy memleket. Atalǵan baǵdarlama týrızm salasyn damytýdy kózdeıdi. Uly Jibek Jolynyń boıyndaǵy Ońtústik Qazaqstan oblysy Túrkistan men Otyrar aýdandary týrıser qataryn arttyratyn bolady. Buǵan qosa óńirdegi Qoja Ahmet  Iassaýı kesenesin de qosyńyz. Al, Qapshaǵaı sý qoımysynyń jaǵalaýyna demalys ornyn salý týraly bas jospardyń jobasy 2005 jyly jasalǵan. Soǵan sáıkes, Qapshaǵaı qalasynyń oń  jaq betkeıine jalpy aýmaǵy 11000 gektar jerge «Jańa İle» atty týrısik ortalyq salynady. Qurylysy bıyl bastalǵan ortalyq 2012 jylǵa deıin salynyp bitýge  tıis.[2.,99]

Týrızm degenimiz – jumysqa, turǵylyqty meken jaıdy aýystyrýǵa qatysy joq, adamnyń qoly bos ýaqytynda jasaıtyn saparlary men saıahattary jáne týrıserdiń qajettilikterin óteýge arnalǵan qyzmet kórsetý sferasy.
Halyqaralyq týrızmniń fýnksıalaryna birneshe másele kiredi, eń aldymen bul fýnksıalar áleýmettik sıpatymen erekshelenedi.

Týrızm aspektileri
 
- týrızm degenimiz demalastyń bir túri. Ol adamdardyń kýsh-qýaty men eńbek etý qabiletiniń qaıta qalpyna kelýine, endeshe úlken kategorıalar turǵysynan qoǵamnyń psıhofızıologıalyq resýrstarynyń (baılyq kózderiniń) ornyna kelýine kómektesedi;

- týrızm adamdardyń bos ýaqyttaryn utymdy paıdalanýyna sebep bolady;

- týrızm eńbekpen qamtý men jergilikti turǵyndardyń ómir súrý deńgeıin kóterý máselelerinde úlken rol atqarady;

- týrızm adamdar oılap tapqan is-qareketterdiń ishindegi qorshaǵan ortaǵa eń bir zalalsyzy;

- týrızm memleketter men halyqtardy jaqyndastyrady;

- týrızm aımaqaralyq áleýmettik qatynastardy;

- týrızm  ekonomıkalyq qatynastardy baıytyp jandandyrady.

Qazaqstandyq týrızm tarıhynan

Uly Jibek joly boıynda ornalasqandyqtan Qazaqstan aýmaǵyndaǵy qalalar men tabıǵaty ǵajaıyp qoryqty jerler ejelden saıahat jáne týrızm nysandary bolyp tabylǵan. 1929 j. Almaty qalasynda tuńǵysh týrısik joryq  uıymdastyryldy, oǵan G.I. Beloglazov pen F.L.Savın basqarǵan 17 mektep muǵalimderi qatysty. Joryq Almaty tóńireginen bastalyp Esik kólinde (62 km) aıaqtaldy. 1930 j. Almaty ólketaný murajaıy janynda planetarlyq týrızm jáne ekskýrsıa qoǵamynyń ólkelik bólimshesi jumys isteı bastady,onyń alǵashqy tóraǵasy bolyp V.G.Gorbýnov saılandy. Osy jyly Almaty telegraf pen poshta qyzmetkerlerinen (16 adam) quralǵan top (F. L. Savın basqarǵan) Medeý- Kókjaılaý-Úlken Almaty kóli jaǵalaýyna deıin bardy. Týrızmniń  bul túrine V.Zımın, A.Bergrın, D.Lıtvınov. H.Rahımov, G.Beloglazov t.b. kóp úles qosty. 1931 jyly qańtarda Almatydan V.Zımınniń bastaýymen alǵash ret shańǵyshylar joryǵy uıymdastyryldy. «Eńbek jáne qorǵanys» estafetasyn alǵan bul joryqqa qatysqan 8 shańǵyshyǵa ulttyq atty ásker polkiniń segiz shabandozy qosyldy. Olar Almatydan shyǵyp, Uzynaǵashtan ótip, Qordaı asýy arqaly estafetany Qyrǵyz eli komandasyna tabys etti. Sol jyly Almatydaǵy Jetisý gýbernıalyq murajaıy janynan Búkilodaqtyq planetarlyq týrızm men ekskýrsıa erikti qoǵamynyń 10 múshesi bar alǵashqy uıasy uıymdastyryldy, ol keıinnen Qazaqstan ólkelik keńesine aınaldy. Áýesqoı týrıserdiń bastaýymen Alataý qoınaýyndaǵy (Kúıgensaı) shatqalynda týrıser úshin shaǵyn úı salyndy. 1936 j. bul jerde respýblıkadaǵy eń alǵashqy 50 kisilik «Gorelnık» týrbazasynyń shańyraǵy kóterildi. 1938 jyly Kókjaılaý shatqalynda (Almaty mańynda) alǵash qazaqstandyq týrıser sleti ótti. Oǵan 200 deı týrıser qatysty. 1943 jyldyń basynan «Gorelnık» týrbazasynda Keńes armıasynyń taý atqyshtaryn daıarlaıtyn Búkilodaqtyq nusqaýshylar mektebi ornalasty. Uly Otan soǵysynan keıin «Gorelnık»  taý shańǵyshylary men álpınıseri kadrlaryn daıarlaıtyn bazaǵa aınaldy. Adamdardyń belsendi demalysy maqsatynda 1952 j. Qazastanda týrısik ekskýrsıalyq basqarma quryldy.1961 jyly Almatyda Respýblıkanyń jas týrıser stansıasy ashyldy. 1960 jyly káspodaqtardyń Qazaq respýblıkasy keńesi janynan týrızm jónindegi respýblıkalyq basqarma uıymdastaryldy, al 1962 jyly Týrısik ekskýrsıalyq basqarma týrızm jónindegi keńes bolyp qaıta quryldy.1965 jyly Qazaqstanda respýblıkalyq jáne 5 oblysta (Almaty, Qaraǵandy, Shyǵys Qazaqstan, Oral, Shymkent) týrısik keńes jáne ár oblysta ekskýrsıalyq búro ashyldy.1950-60 jyly Almaty joǵary oqý oryndarynda taý týrızmi, álpınızm (taýǵa shyǵý), sporttyq týrızm damı bastady. Munyń nátıjesinde týrısik nusqaýshylar toby qalyptasty. Osy jyldary S.Kýderın, Ý.Ýsenov, N.Dýbıskıı, V.G.Homýllo t.b. mamandar oqýshylar men stýdentter arasynda týrızmdi damytýǵa úlken úles qosty. [10.,716.,21]

1958 jyly V.Zımınge tuńǵysh ret týrızm boıynsha KSRO-nyń sport sheberi ataǵy berildi. 1970 jyly Qurylǵan týrızm jáne saıahatshylyqtyń respýblıkalyq keńesi týrızmniń odan ári damýyna áser etti. 1971-1975 jyldary Qazaqstanda týrızmniń materıaldyq bazasyn nyǵaıtyp, saıahattyq týrısik uıymdar kóbeıdi, jańa týrısik bazalar men meımanhanalar, 26 saıahat- ekskýrsıa búrolary jáne shet el týrıserine qyzmet kórsetetin 3 búro, Almaty, Oral, Shymkent qalasynda  týrısik avtomobıl bazalary quryldy, týrısik bazalar men meımanhanalardaǵy oryn sany 7 myńǵa jetti. 1988 jyly týrızm qurylymynda birshama ózgerister boldy. Jańadan týrısik ekskýrsıa qaýymdastyqtary quryldy. Osy jyldary Qazaqstan týrızmniń damýyna N.I.Samoılenko, S.Ábdenbaev, T. Jezdibaev, A.Chýkreev, S.R. Erdáýletov, t.b. úlken úles qosty. Táýelsizdik alǵan Qazaqstanda 1991 jyldan týrızm salasy damýdyń jańa satysyna kóshti. 1993j. Qazaqstan Dúnıejúzilik týrızm uıymyna múshe boldy. Osy jyly týrızm ındýstrıasyn damytýǵa arnalǵan ulttyq baǵdarlama qabyldandy.
1997 jyly Qazaqstan Respýblıkasynyń Uly jibek jolynyń tarıhı ortalyqtaryn qaıta órletý, túrki tildes memleketterdiń mádenı muralar sabaqtastyǵyn damytý tujyrymdamasy  men 2030 jylǵa deıin jalpy  týrızm damýynyń strategıasy jasaldy. 2001 jyly 13 maýsymda «Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy týrısik qyzmet týraly» zań qabyldandy. Onda respýblıkadaǵy týrısik salany damytýdyń birinshi kezektegi sharalary, týrısik qyzmetti lısenzıalaý, t.b. máseler qabyldandy. Sheteldik sarapshylar Qazaqstandaǵy ishki saıası turaqtylyq pen qoǵamdyq kelisim týrısik salanyń damýyna oń áserin tıgizip otyr dep baǵa berýde. Statısıkalyq kórsetkishke kóz jiberse, Qazastannyń tabıǵı, tarıhı, geosaıası orny, týrısik nysandaryn utymdy paıdalanýǵa múmkinshilik beredi, sonymen qatar ekonomıkanyń basty tarmaqtarynyń biri retinde damytýdy qajet etedi. 2002 jyly Respýblıkada 430 týrısik uıymdar, fırmalar men ár túrli búrolar jumys isteıdi. Olarda 6 myń adam, onyń ishinde 1500 kásiptik ekskýrsıa júrgizýshiler (gıdter) qyzmet kórsetedi.  Qazaqstannyń týrısik  fırmalary 80-nen astam elmen seriktestik qyzmet isteıdi, sondaı-aq tilge tıek etetin jaıt - Qazaqstan búginde álemniń jetekshi týrısik elderimen áýe qatynasyn ornatty. Almatynyń 25 fırmasy men 5 oblys ortalyǵy  Úndistanǵa,Túrkıaǵa, Birikken Arab Ámirlikterine, Pákistanǵa, Ońtústik Koreıaǵa, Grekıaǵa men Polshaǵa t.b. elderge baratyn charterlik áýe reısterin jolǵa qoıǵan. Qazaqstanda týrızmniń barlyq túrleri (tanymdyq, oıyn - saýyq, etnologıalyq, ekologıalyq , densaýlyq saýyqtyrý, balalar, sporttyq, ań aýlaý , balyq aýlaý, atpen serýendeý), t.b. boıynsha júrgiziledi. Bul úshin Qazaqstan aýmaǵy boıynsha 700-den astam saıahattyq marshrýttar belgilengen.[7.,41] Olarǵa Qazaqstanda jıyntyq sıymdylyǵy 33 myń oryndy 372 ár túrli kategorıaly qonaq úıler qyzmet kórsetedi. Mysaly, Almaty qalasynda qonaqtarǵa «Alataý», «Qazaqstan», «Dostyq», «Esik», «Otyrar», «Astana», «Ankara», «Hyatt Regency Almaty», «Intýrıst», t.b qonaq úıler servıstik qyzmet kórsetedi. Astanada 30 týrısik fırma jáne 25 qonaq úı ornalasqan.Olardyń irileri «Okan Interkontınental Astana», «Komfort Otel Astana», «Týrıs», «Esil», «Jibek joly», «Altyn dala», t.b. Týrızm mamandary týrızm jáne sport akademıasynda, Qazaq halyqaralyq qatynastar jáne álem tilderi ýnıversıtetinde, Almaty memlekettik ýnıversıtetinde, «Turan» ýnıversıtetinde, t.b. joǵary oqý oryndarynda daıyndalady.

Negizgi bólim

Qazaqstandaǵy týrısik resýrstar
 
Qazaqstandaǵy týrısik resýrstarǵa - týrısik qyzmet kórsetý nysandaryn qamtıtyn tabıǵı-klımattyq, tarıhı, áleýmettik - mádenı, saýyqtyrý nysandary, sondaı-aq týrıserdiń rýhanı qajetterin qanaǵattandyra alatyn, olardyń kúsh-jigerin qalpyna keltirip, sergitýge járdemdesetin nysandar jatady. Olar mádenı-tanymdyq ekologıalyq, sporttyq, áleýmettik, dinı t.b.týrızm túrlerine bólinedi. Qazaqstandaǵy týrısik nysandar - Soltústik Qazaqstan aımaǵyndaǵy Kókshetaý, Býrabaı, Baıanaýyl, Ereımentaý, Shyǵys Qazaqstan aýmaǵyndaǵy Zaısan, Marqakól, qazastandyq Altaı, Ońtústik Qazaqstan jerindegi Batys, Soltústik Tán-SHan, Altynemel taýlary, Jetisý alaby, Batys Qazaqstandaǵy Ústirt, Muǵaljar, Kaspıı oıysy, Jaıyq óńiri, Ortalyq Qazaqstandaǵy Qarqaraly, Qyzylaraı, Bektaýata, Ulytaý, t.b. tabıǵı nysandar jatady. Sonymen birge Almaty oblysyndaǵy ultyq saıabaqtar men qoryqtardyń týrızmdi damytýda mańyzy zor. Olarǵa İle-Alataýy ulttyq saıabaǵy, Túrgen-SHamalǵan ózenderi aralyǵandaǵy shatqaldar, Túrgen, Esik, Talǵar, Almaty, Qaskeleń, Shamalǵan eldi mekenderi jatady. Altynemel, Kókshetaý, Býrabaı ulttyq saıabaqtarynda týrızmdi damytý memleket tarapynan qoldaý taýyp, damyp keledi. Qazaqstan aýmaǵyndaǵy 9 memlekettik qoryqtarynda ǵylymı ekologıalyq týrızmdi damytýdyń alǵy sharttary qalyptasqan. Tarıhı-arheologıalyq eskertkishterdiń týrısik-ekskýrsıalyq saparlardaǵy orny erekshe. Arheologıalyq eskertkishterdiń kez-kelgen nysandary týrısik- ekskýrsıa jumystarynda mańyzdy oryn alady. Sonyń ishinde Jetisýdaǵy Saq qorǵandary, Talhız qalashyǵy, Ońtústik Qazaqstandaǵy Otyrar, Saıram, Batys Qazaqstandaǵy Saraıshyq t.b. kóne qalalardyń ornyna týrıserdiń qyzyǵýshylyǵy mol. Arheologıalyq - tarıhı eskertkishterdiń qazirge deıin jetken nysandarynyń ishinde qorǵandar men mazarlardyń mańyzy zor. Qola dáýir eskertkishterine jartastaǵy petroglıfterdi ataýǵa bolady. Olarǵa áıgili biregeı ǵıbadathanalar: Ańyraqaı taýynyń Tańbaly saıyndaǵy, Kóksý ózenindegi  Eshkiólmes ǵıbadathanasy, sondaı-aq Sholaq, Kindiktas, Baıanjúrek taýlaryndaǵy tastaǵy sýretter jatady. Bizdiń dáýirimizdegi İİİ-Vİ ǵasyrlardan qalǵan saq qorǵandary, Besshatyr qorymyndaǵy jerleý kamerasy jáne saq áskeri kıimin kıgen «Altyn adam», 2001-2002 jyldary Shyǵys Qazastan oblysy Qatonqaraǵaı aýdanynyń Berel qorǵanynda tabylǵan «Saq patshaıymy» arheologıalyq týrısik nysandarǵa jatady. Ortaǵasyrlyq Túrkistan, Otyrar, Turbaı, Qulan, Merke, Talhız, Jarkent qalalary t.b. eldi mekender qazirgi týrıtsik nysandar bolyp tabylady. Túrkistan – qazaq handyǵynań alǵashqy astanasy. Onda Qoja Ahmet Iassaýı kesenesi salynǵan, kesene ishi men aınalasyna qazaq memleketiniń negizin qalaǵan Táýke, Jáńgir, Esim, Abylaı, Qazybek bı jerlengen. Qazastanda Otyrar, Saraıshyq, Saıram t.b. ortaǵasyrlyq kóne qalalar týrıser úshin tartymdy nysandar. [9.,7]

Táýep etý (dinı) týrızm nysandary respýblıka aýmaǵynda kóptep kezedesedi. Olarǵa túrki álemindegi qasıetti Túrkistan qalasy, Qoja Ahmet Iassaýı kesenesi, Arystan bab meshiti, Gaýhar-ana zıraty, Álı-qoja beıiti jatady. Adamdar bul qasıetti jerlerge táýep etip, Allaǵa sıyný úshin keledi. Odan basqa Qoǵam aýyly mańynda (Otyrar aýd.) Arystan bab kesenesi, Ibrahım-ata beıiti, Qarashash ana kesenesi, Turaba- a-nda - Ysmaıyl-ata mazary ornalasqan. Jambyl oblysynda - Aısha bıbi kesenesi men Qarahan kesenesi, Qyzylorda oblysynda –Artyq, Aıtman keseneleri, Balhash qalasy mańynda - Tektaý ata, Áýez baqsy t.b.  kıeli oryndar bar. Qazaq halqynyń azattyq kúresi jolyndaǵy batyrlarǵa, qolbasshylarǵa degen qurmet belgisi memorıaldar men eskertkishterde kórsetildi, bularǵa Raıymbek pen Qarasaı batyr eskertkishteri (Almaty obl.) Qordaıdaǵy (Jambyl obl.) Ótegen batyr, Aqtóbedegi Eset batyr, Soltústik Qazaqstandaǵy Aǵyntaı men Qarasaı eskertkishteri, Astanadaǵy qarakereı Qabanbaı eskertkishteri t.b. jatady. Ordabasy men Ańyraqaı saǵasynyń jazyǵy, Ulytaýdaǵy úsh júzdiń basyn qosqan jer, tarıhı oryndar retinde Joshy jáne Alasha han keseneleri, Almatydaǵy Táýelsizdik monýmenti, Astanadaǵy úsh bı eskertkishteri qasterli oryndar sanatynda týrısik nysandarǵa qosylady. Qazaq tarıhyndaǵy qundy mádenı eskertkishter qataryna:  Qozy kórpesh-Baıan sulý, Eńlik-Kebek keseneleri, Sh. Ýálıhanov, Q. Munaıtpasuly memorıaldary, Sultan Beıbarys, Qurmanǵazy jáne D. Nurpeıisova, Abaı, Abylaıhan, Álıa men Mánshúk, A.Imanov, İ. Jansúgiruly, S. Seıfýllın, M. Áýezov t.b. kóptegen estelik oryndar jatady. Respýblıkanyń ásem de ádemi jerlerinde birneshe týrısik bazalar ornalasqan. Olarǵa İle Alataýyndaǵy «Shymbulaq» shańǵy bazasy, Pavlodar oblysyndaǵy Jasybaı kóli jaǵasyndaǵy «Baıanaýyl», Qaraǵandy oblysyndaǵy taýly-ormandy «Qarqaraly», Shyǵys Qazaqstan  oblysyndaǵy Buqtyrma bógeni jaǵasyndaǵy «Altaı múıisi», Oral qalasyndaǵy Jaıyq ózeni  mańyndaǵy «Oral», Qostanaı oblysyndaǵy ormandy toǵaıly Naýryzym alqaby, Ońtústik Qazaqstan oblysyndaǵy Badam jazyǵyndaǵy «Ońtústik», Kókshetaý taýly aımaǵyndaǵy  «Zolotoı bor» bazalary jatady. Qazaqstanda belgili týrısik mańyzy bar zoologıalyq, botanıkalyq, qoryqtar da jetkilikti, Olarǵa Almaty qoryǵy (keshendi), İle atyraýy (zoolog.) Tarbaǵataı (zool.) Jaltyrkól (zoolog), Ulytaý (zoolog.), Betpaqdala (zoolog.), Qaraqıa-Qarakól (zoolog.), Zerendi (zoolog.) qoryqshalary,  Sharyn kanony (landshafty-paleontol) jáne Sharyn ózenindegi «Sheten toǵaı» (botan.), Kúmis qalqandy orman (botanık.),  Jamanshyq taýy (gemorfol.), Aıǵaıqum, Ánshiqum (geomorfol), Jańǵaq toǵaıy (botanık.), Búrkittaý shoqysy jáne Tuma bastaýlar (gıdrol), tabıǵat keshenderi. Soltústik Qaqazstan aýmaǵynda respýblıkalyq mańyzdaǵy biregeı tabıǵat keshenderiniń qatary ornalasqan. “Qasiret beldeýi” bekinisinde qyzmet atqarǵan HİH-ǵasyrdyń jergilikti áskerı sheneýnikterimen de birneshe ret atalyp ótken. Mysaly, polkovnık Levınsovtyń 1881 jylǵy 18- shildemen kórsetilgen anyqtamasynda “mestnosteta odarena vsemı blagamı prırody: ogromnymı, chastıchno stroevymı hvoınymı lesamı, obılıem rechnyh ı ozernyh vod s rybnoı lovleı, prostrannymı lýgamı s beskonechnymı pastbıshamı dlá skota, predstavláet soboı odno ız samyh krýpnyh ekonomıcheskıh bogatstv Petropavlovskogo ýeza” dep kórsetilgen Soltústik Qazaqstan obolysynyń Aıyrtaý ákimshilik aýdanynyń aýmaǵynda “Kókshetaý” memlekettik ulttyq tabıǵat saıabaǵynyń Shalqar jáne Imantaý óńirlik bólimsheleri ornalasqan.                           

Týrızm jáne onyń túrleri

Qazaqstannyń týrızm salasy memlekettik qoldaýǵa zárý. Onyń basqa elderdegideı damymaı jatqan sebebi de osy. Týrızm degenimiz  -  jumysqa, turǵylyqty meken jaıdy aýystyrýǵa qatysy joq, adamnyń qoly bos ýaqytynda jasaıtyn saparlary men saıahattary jáne  týrıserdiń qajettilikterin óteýge arnalǵan qyzmet kórsetý sferasy. Halyqaralyq týrızmniń fýnksıalaryna birneshe másele kiredi, eń  aldymen bul fýnksıalar áleýmettik sıpatymen erekshelenedi.
Qazirgi kezde týrızmdi ár túrli jikteýge bolady. Al biz ony týrızmge degen suranysqa oraı jikteımiz.

1. Emdik týrızm. Bul týrızmniń ózi atyna saı emdik maqsatta uıymdastyrylady. Tabıǵattyń emdik, shıpaly qasıetterin adam boıyna sińirip, dertine daýa tabady.

2. Rekreasıalyq týrızm. Adamnyń basty suranysyn, ıaǵnı aǵzasynyń fızıkalyq jáne rýhanı kúsh qýat alýan qamtamasyz etý.

3. Sporttyq týrızm. Adamdardyń sporttyq oıyndardyń túrlerimen shuǵyldanýyna, belsendi sportty, salaýatty ómir saltyn júzege asyrýǵa arnalǵan.

4. İskerlik jumystyń barysyndaǵy týrızm.

5. Kongresti týrızm.

6. Kúlttik týrızm ár túrli din ókilderiniń bas qosýy maqsatynda  uıymdastyrylady.

7. Tanymdyq týrızm. Ǵylymnyń ár túrli salasyn meńgerýge arnalǵan.

8. Tranzıttik týrızm. Bir el terıtorıasynan ekinshi el terıtorıasyna  ótý arqyly júzege asady.

9. Ekologıalyq týrızm. Bul týrızmniń eń jas, ári jańa túri dep esepteledi.

Qazaqstannyń shıpajaılarynyń emdik qasıetteri

Astanalyq týrızm kelbeti

Ústirt oılaǵan adamǵa Arqanyń qatal tabıǵatynda qandaı týrızm jaıly sóz bolmaǵy tańdanys týǵyzatyny kámil. Sonda týrızm qandaı  jolmen órge baspaq? Qonaqtarymyz ben jergilikti turǵyndardyń mereıin tasytatyn nendeı qyzyqtaýlar júzege asyrylmaqshy? Jalpy  alǵanda, elordanyń saıası jáne ekonomıkalyq áleýeti tabıǵı baılyqtary men tóńireginde ornalasqan aımaqtarmen birlesip, álemniń úzdik  kýrorttarymen básekelese alatyn týrısik ónimdi jasaýyna múmkindik beredi. Astananyń týrısik kelbeti – bul onyń qaıtalanbas sáýlettik keskini, qurylysy, salynyp jatqan jáne josparlanǵan erekshe nysandar dep esepteımin. Olar demalys jáne oıyn-saýyqtar yńǵaıynda qala ómirine jańa múmkindikter ashady.[5.,14]

Bunyń bári birinshiden, ishki týrızmniń damýyna jol ashady, óıtkeni árbir Qazaqstan azamaty, bir jaǵynan Astanany kórýdi óz paryzy sanap, qaladaǵy bolyp jatqan tolassyz ózgeristerdi óz kózimen kórgisi keledi. Ekinshiden, Astanada bolǵan ýaqytynda is-sharalarǵa toly jańalyqtardan lázzat alady. Eger de osy kúnderi otandyq týrıser úshin negizgi qyzyqtaıtyn nysandar: “Báıterek”, “Dýman” jáne “Atameken” etnomemorıaldyq kesheni bolsa, olarǵa «Astana sırki», «Astana Mega», «Kerýen», «Azıa parki» ortalyqtary qosyldy. Qalanyń qatal aýa raıy bizdiń Astanamyzdy qysqy jáne jazǵy kezeńderde erekshe keıipti etedi. Kerisinshe, bul “kemshilikterdi” onyń artyqshylyǵyna aınaldyrý qyzyqty bolmaq. Qys aılarynda Aqbulaq jylǵasynan qalalyqtar men elorda qonaqtarynyń súıikti demalys ornyna aınalǵan muz aıdyny uıymdastyryldy. Jazda Esil ózeninde týrısik keme qatynasyn uıymdastyrý jóninde jumystar bastalmaq. Jurtshylyq kóp keshikpeı kememen ózende serýendeýge múmkindik alady – týrızmniń eliktiretin san qyry bar ǵoı. Astana qalasy boıynsha syrttan kelý týrızmi qurylymynda iskerlik týrızmi úlken oryn alady. Osylaısha, bizdiń elordamyzǵa sheteldik týrıserdi de tartýǵa múmkindikter ashylady. Ondaı týrızm baǵyttary arasynan sheteldik týrıserdi qyzyqtyra alatyn emdik, memorıaldyq, ańshylyq jáne ekologıalyq týrızmdi atap ótýge bolady. Emdik týrızm Astana qalasynda jańadan qalyptasyp kele jatqan medısınalyq klasterge tikeleı baılanysty. Emdeýdiń joǵarǵy sapalyǵy jáne salystyrmaly túrdegi tómengi baǵasy, jergilikti emdeý mekemelerin bizdiń burynǵy otandastarymyzdyń arasynda úlken suranysqa ıe bolýyna yqpal etýi múmkin. Memorıaldyq týrızm kezinde Qazaqstanǵa jer aýdarylǵan jáne qýǵyn-súrginge ushyraǵan halyqtar urpaqtarynyń týysqandarynyń beıitterine taǵzym etýge kelýine baılanysty. Ańshylyq jáne ekologıalyq týrızm jaıyna toqtalsaq, Astana olarǵa halyqaralyq aýmaq rólin atqara alatyn qala tóńiregindegi erekshe tabıǵı keshenderdi tamashalaýǵa baǵyttalǵan jumystarymen unamaq. Budan ári Astanada týrızmniń damýy bolashaǵyn biz qala ákimshiligi men týrısik kompanıalardyń týrısik ınfraqurylymdy damytý máselelerine kúsh salýlaryn úılestirý tıimdiligin arttyrý úshin memlekettik emes uıymdardy tartýmen baılanystyramyz. Týrızmdi damytý jumysyn júıelendirý úshin 2005 jyldyń qarasha aıynda  «Týrısik salany damytýdyń 2006-2008 jyldarǵa arnalǵan baǵdarlamasy» qabyldandy.[2.,14]

Ony qarjylandyrýǵa 2006 jyly 45 mln. teńgeden astam qarajat bólindi, bul ótken jylmen salystyrǵanda 4,5 esege artyq. Baǵdarlamada  kórsetilgen sharalar keshenin iske asyrý týrıser aǵynyn el azamattarynyń da, shetelden kelýshilerdiń de esebinen odan ári kóbeıtýge  járdem etetin bolady. Qoryta kelgende bul Astanalyq týrızminiń tartymdylyǵyn eleýli arttyrýǵa, jańa  jumys oryndaryn qurýǵa ákeledi. Ekonomıkanyń shıkizattyq emes sektory ishindegi birshama kiristi salasyna aınalýǵa múmkindigi bar, damyǵan básekege qabiletti týrısik  ındýstrıa qurylatyn bolady,ári respýblıkada Qazaqstannyń Ortalyq Azıa óńiriniń týrızm ortalyǵyna aınalýyna naqty jaǵdaılary men múmkindikteri jasalady. Búginde dúnıejúzi boıynsha týrızmnen túsetin tabys munaıdan túsetin tabystan keıin ekinshi oryn alady. Qazaqstannyń tabıǵı, tarıhı, geosaıası orny týrısik nysandardy utymdy paıdalanýǵa múmkinshilik beredi, sonymen qatar ekonomıkanyń basty tarmaqtarynyń biri retinde damytýdy qajet etedi.

 «Nur-Astana» meshiti

Monýment túnde keremet jarqyraıdy. Aınalasyna kelsek, bir jaǵynda Qorǵanys mınıstrligi ǵımaraty, al ekinshi jaǵynda – Syrtqy ister mınıstrligi ǵımaraty ornalasqan. Monýmenttiń osy ǵımarattar arasynda ornalasýy qarýly kúshtiń dıalogke aýysýyn bildiredi. Osy jerden biz óte qyzyq soǵylǵan bıik temirli súmbiden jasalǵan – Zertteý ortalyǵyn, ekinshi jaǵynan, arhıvy bar ulttyq kitaphanany kórýge bolady

Beıbitshilik jáne Kelisim Saraıy

Barlyǵy ataıtyndaı, álemniń segizinshi tańǵajaıyby, bıiktigi 62 metr jáne negizindegi eni de sondaı túzý pıramıda poshymynda salynǵan. Ǵımarat ózi jasandy 15 metrlik úıindi ústinde ornalasqan.

«Qazaqstan kartasy «Atameken»

2001 jyly 8 qyrkúıekte Prezıdent Nursultan Nazarbaevtiń týyndamasy boıynsha «Qazaqstan kartasy «Atameken» QKKP etno-memorıaldy kesheni ashyldy. Munda aýdany 1,7 ga jerde elimizdi qol alaqanyndaı kórýge jáne onyń sáýletti-landshafti tarıhymen tanysýǵa bolady.

Keńesary han eskertkishi

Jaǵalaýmen serýendep otyryp, biz qoladan jasalǵan, granıttik tas ústindegi atty sarbazǵa tap bolamyz. Bul eskertkish qazaq memleketiniń atynan Keńesary han eskertkishi bolyp tabylady.

S. Seıfýllın eskertkishi

Astananyń tynysh eski ortalyǵynda eskertkish ornalasqan. Kostúm kıgen kórikti zıaly adam oryndyq ushynda otyrǵan, syrtqy kıimi arqasynda jaıylyp tur... Jazalaıtyn HİİK mashınasy soqpaı turyp, ol zamandastary esterinde qaldyrǵan kúıinde boldy.

«Otan qorǵaýshylar» monýmenti

«Otan qorǵaýshylar» monýmenti – elimizdegi eń ádemi qataryna jatady. Tórtburyshty kóterilgen granıt quımasynda qola qalpy ornalasqan. Monýmenttiń ortalyq tulǵasy - áıel beınesi. Ol qolyna altyn kese ustaǵan – ol álem men kórkemdeýdiń beınesi.

Jasyl-sýly býlvary/Dóńgelek alań

Munda bizdiń aldymyzda kóptegen fontandar, gúlder saıajoldary jáne keremet ulttyq músinder kórinis tabady. Jasyl-sýly býlvarynyń árbir fontany fontan soǵý jolyndaǵy eń jetistiktermen jasalǵan jeke arhıtektýralyq beıne men erekshe tehnıkalyq sheshimder kórsetedi.

Qazaqstan Respýblıkasy Tuńǵysh Prezıdenti

Qazaqstan Respýblıkasy Tuńǵysh Prezıdentiniń memlekettik jáne qoǵamdyq jumystarǵa baılanysty arhıvti qujattary, ǵylymı eńbegi, syılyqtar jıyntyǵy, marapattar jáne basqa da zattar murajaıda saqtalýda.

Kúlásh Baıseıitova atyndaǵy opera jáne balet teatry

Astanaǵa kirgen boıda jolaýshy, vokzal mańy alańy janynan óte bere, batasyn alyp, óziniń astanamen qyzyqty tanysýyn bastaıdy. Birinshi bolyp ony negizgi kirý esiginde merekelik kolonnadasy bar jáne ıntererleri baı japsyrmaly orderlik júıedegi klasıkalyq úlgi negizinde salynǵan úsh qabatty kirpish ǵımarat qarsy alady.

Q.Qýanyshbaev atyndaǵy qazaq drama teatry

1991 j. 15 qazanda ashylǵan Qalybek Qýanyshbaev atyndaǵy qazaq áýendi-drama teatry ulttyq patrıotızmdi jandandyrýmen qatar, halqymyzdyń mádenı muranyń qaıta týyndaýy mańyzdy bolyp tabyldy. Qoıylym ishine Ǵ. Músirepov, M. Áýezov, Sh. Aıtmatov, T. Aqtanov...

M. Gorkıı atyndaǵy orys drama teatry

19 ǵasyrda aldyńǵy kezde bul ǵımarat gımnazıa ústine soǵyldy. Ol kezde ekiqabatty ǵımarat qyzyl kirpishten óteqyzyq jáne ózgeshe sáýlet ónerimen órnektelgen. (1958, 1976, 1999 jj.) ol bir emes birneshe qaıta óńdeý men qurylystan ótti.

Trıýmf Astana ǵımaraty

Sáýletti beıne ǵımaraty jınaqy monýmentaldy jáne uly astanalyq keremet sáýletin kórsetetin 480 bólmeden turatyn turǵyn úı kompleksinen quralǵan. Bul ǵımarat jańa umytylmas astana nusqasy ıesi bolyp tabyldy. Komplekstiń jalpy aýdany – 112000 sharshy m, bıiktigi – 142,5 m.

«Astana-Báıterek» monýmenti

«Astana-Báıterek» monýmenti – Astananyń naǵyz sımvoly, onyń tanymal kartochkasy. Qazaqsha aýdarmasy «báıterek» degendi bildiredi. Monýment uzyn temirli qurylymdardan, eń shyńyndy shıshadan keremet úlken shardan turady. Qurylym bıiktigi 105 metrdi quraıdy.Salmaǵy 1000 t asyp, 500 qalqaǵa tireledi.

«Han shatyr» - elorda sımvoly

Astana kúnine arnalǵan merekelik sharalardyń biri – kópten kútken jańalyq – «Han Shatyr» saýda oıyn-saýyq ortalyǵynyń ashylýy bolatyn. Bul elordadaǵy eń bıik, al Ortalyq Azıadaǵy eń úlken jáne álemdegi shatyr ispetti eń bıik ǵımarat. Bir sózben aıtqanda, bul Astanadaǵy «eń, eń, eń» degen atqa laıyqty elordanyń jańa sımvolyna aınalýǵa umtylǵan biregeı nysan. Parıjde Eıfel munarasy, Londonda Bıg Ben, Máskeýde Kreml, Astanada «Han Shatyr» - mine, osynyń bári úılesip-aq tur. Osynaı ǵımarattyń ashylýy saltanatyna elbasy Nursultan Nazarbaev pen onǵa jýyq shet memleket basshylary qatysty. Álem juldyzdary da merekelik sharanyń kórigin qyzdyrdy. Osylaısha sáýletti Astana asqaqtaı tústi.

Qortyndy bólim
Elimizdiń damýyndaǵy týrızmniń perspektıvalyq baǵyttary

- týrısik qyzmetti memlekettik retteýdi damytýdan;
- ekologıalyq týrızmniń damý faktorynan;
- balalar men jasóspirimder týrızmi – ishki týrızmdi damytýdan;
- týrısik mádenıetti qalaýshy faktorlardan;
- kadrlar daıyndaý;
- týrızm qyzmetkerleriniń biliktiligin arttyrý júıesinen;
- týrızm salasyn ǵylymı – ádistemelik qamtamasyz etýden;
- týrızmdi aqparattyq qamtamasyz etýden;
- týrıser qaýipsizdigin qamtamasyz etýden ;
- týrızm salasyndaǵy halyqaralyq yntymaqtastyqtan ;
- halyqaralyq mańyzy bar týrızm salasyndaǵy belsendi jobalardy iske asyrýmen anyqtalady.

Statısıka agenttiginiń kórsetkishi Qazaqstandy tamashalaýǵa keletin týrıser sanynyń 5,3 mln–ǵa jetkenin kórsetip otyr. Al saıahatshylarǵa  kórsetiletin týrısik qyzmettiń quny búginde 53  mlrd. teńgege jýyqtaıdy. Búginde dúnıejúzi boıynsha týrızmnen túsetin tabys munaıdan  túsetin tabystan keıin ekinshi oryn alady. Qazaqstannyń tabıǵı, tarıhı, geosaıası orny týrısik nysandardy utymdy paıdalanýǵa   múmkinshilik beredi, sonymen qatar ekonomıkanyń basty tarmaqtarynyń biri retinde damytýdy qajet etedi.[6.,28]Sózimniń dáleldi bolýy úshin myna statısıkalyq málimetter men kestesin usynǵym keledi  -  Qazaqstanǵa  týrıser aǵynynyń turaqty ósimi
- ishki týrızm boıynsha -  2007 jylǵy 3,4 mln. týrısen 2011 jyly 4,5  mln. týrıske  deıin;
- syrttan kelýshiler týrızmi boıynsha -  2007  jylǵy  4,5 mln. týrısen 2011 jyly 9,5 mln. týrıske qamtamasyz etiletini;
- 2007 – 2011 jyldardy qosa eseptegende syrttan kelýshiler týrızminen búdjetke túsetin túsim 603250 mln. teńgeni quraıdy eken. Syrttan  kelýshiler týrızmi esebinen, sonymen qatar;
- halyqtyń jumyspen qamtylýy 2007 jylǵy  447,6  myń adamnan 2011 jyly 550,0 myń adamǵa deıie qamtamasyz etiletinin kórsetip otyr.
- týrısik qyzmet 2007 jylǵy 63  mlrd. teńgeden 2008 jyly 73  mlrd. teńgege jetken. Al bolashaqta túsetin tabys kózin syzba boıynsha  kórsetkim keledi.
№ 1 keste  Týrıser aǵynynyń ósimi kestesi

jyldar	syrttan  kelýshiler  týrızmi (myń  adam)	syrtqa  shyǵýshylar  týrızmi (myń  adam)	ishki týrızm (myń adam)	týrızm  salasyndaǵy  jumysshylar  sany (myń adam)
2007	10,7	9,1	196,8	1,7
2008	23,4	13,5	316,4	2,0
2009	33,4	15,5	356,4	2,2
2010	43,4	17,7	398,4	2,5
2011	51,5	19,7	400,7	2,8

Shetelge shyqqan qazaqstandyq týrıser kartasy

Shetelden Qazaqstanǵa kelgen týrıser kartasy

Memlekettik  týrızmdi  damytý baǵdarlamasynyń iske asyrylýy ulttyq týrısik ónimniń tartymdylyǵyn arttyrýǵa jáne Qazaqstannyń álemdik týrısik naryq júıesine kirýine járdem etetin bolady. Memleket ekonomıkasynyń shıkizattyq emes sektory ishindegi birshama kiristi salasyna aınalýǵa múmkindigi bar, damyǵan básekege qabiletti týrısik ındýstrıa qurylatyn bolady jáne Qazaqstannyń Ortalyq Azıa óńiriniń týrızm ortalyǵyna aınalýyna naqty jaǵdaılar men múmkindikter jasalady.

№ 2 keste Týrısik qyzmetti paıdalanǵan qazaqstandyq týrıser sany

r\s	Qazaqstannyń ekonomıkalyq aýdandary	týrıserdiń sany
1.	Soltústik Qazaqstan ekonomık. aýdany Aqmola Qostanaı Pavlodar Soltústik  Qazqastan Astana  qalasy	61727 14125 1374 4119 2610 39499
2.	Shyǵys Qazaqstan ekonomık. aýdany Shyǵys Qazaqstan	17597 17597
3.	Ortalyq Qazaqstan ekonomık. aýdany Qaraǵandy	6147 6147
4.	Ońtústik Qazaqstan ekonomık. aýdany Almaty Jambyl Qyzylorda Ońtústik Qazaqstan Almaty  qalasy	131411 21300 5630 231 4005 100205
5.	Batys Qazaqstan ekonomık. aýdany Aqtóbe Atyraý Batys Qazaqstan Mańǵystaý	12132 2264 1624 367 7877

Paıdalanylǵan ádebıetter

1. «Jańa álemdegi jańa Qazaqstan». Elbasy N.Á.Nazarbaevtyń Qazaqstan halqyna joldaýy, 2010 jyl.
2. «Týrısik salany damytýdyń 2010 - 2015 jyldarǵa arnalǵan baǵdarlamasy»
3. «Geografıa jáne tabıǵat» ǵylymı - ádistemelik jýrnaly. №2 ,4, 6  2013 jyl. №1, 3, 5  2010  jyl. №1, 2  2016  jyl.
4. Qazaqstandaǵy týrızm jármeńkesi. Internet jelisi materıaldarynan.
5. Bıznes – mansap. Ekonomıka negizderi, Almaty 2012  jyl.
6. Álemdik ekonomıka. Almaty 2009 jyl.
7. Dúnıe júzine aımaqtyq sholý geografıasy. J. Dostaı, Á.S. Beısenova, K. Kaımýldınova.  Almaty 2007 jyl.
8. Alıeva J.N, «Ekologıalyq týrızm», Almaty, «Atamura», 2015, 101 b
9. Erdaýletov S.R., «Týrızm geografıasy: tarıhy, teorıasy, ádisi, tájirıbesi», Almaty, «Mektep», 2000, 50-60 b

---