Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 3 kún buryn)
Qazaqtyń Ǵanıy
Taqyryby: Qazaqtyń Ǵanıy. (110 jasqa tolýyna oraı)
Maqsaty: Ǵanı Muratbaevtyń esimi, onyń qaıratkerligi urpaqqa úlgi. Ǵ. Muratbaevtyń ómir joly, jarqyn isi jas urpaqqa úlgi.
Kórnekiligi: karta, búktemeler, test, slaıd, vıdeo.
Jospary 1. Kirispe
Ǵanı Muratbaev - komsomol, revolúsıoner, saıası - aǵartýshy.
2. Negizgi bólim Ǵanıdyń ómir joly.
3. Qorytyndy Ǵanı isi – jas urpaqqa úlgi.

Kirispe sóz. Tarıh pániniń muǵalimi J. Baıǵaraeva.
Ǵanı Muratbaev (3. 06. 1902 - Qazaly aýdany - 15. 04. 1925 Máskeý) - Ortalyq Azıa men Qazaqstan jastar qoǵamyn uıymdastyrýshylardyń biri, BLKJO men Komýnıstik Jastar Internasıonalynyń qaıratkeri. Qazalydaǵy orys - qazaq mektebin, joǵary bastaýysh ýchılıshesi jolyndaǵy aýyldyq mektepter úshin nusqaýshy - lektorlar kýrsyn (1919 - 1920) Tashkenttegi memlekettik úlgi - tájirıbelik mektebin jáne Orta Azıa memlekettik ýnıversıtetiniń qoǵamdyq ǵylymdar fakúltetin (1920 - 1921) bitirgen. «Pravda» gazetinde «Ǵanı Orta Azıa jastarynyń óte qymbattysy, jaýynger joly edi. Orta Azıada eshbir jastar uıymynyń jumysy onyń qatysýynsyz ótpeıtin, ol sharshamaıtyn, shaldyqpaıtyn komsomol edi» dep jazǵan-dy burynǵy Túrkistan Ortalyq partıa komıtetiniń tóraǵasy Názir Tórequlov óz maqalasynda.
Endi oqýshylarǵa kezek bereıik.
Jaryq juldyz baıandama.
9 «A» synyp oqýshysy Qurmanıazova Nabıra.

Qasıetti Syr topyraǵynda týǵan-týmasy bólek tulǵanyń biri - Ǵanı Murataev. Ol HH ǵasyr basyndaǵy jastar uıymynyń asa talantty ókili. Onyń boıyna bitken kúsh - jiger men aqyl - parasat qarshadaıynan halyqty ózine qaratty.
Ǵanı 1902 jyly 3 maýsymda Syr ózeniniń Aral teńizine quıar salǵasyna jaqyn Qazaly aımaǵynda dúnıe kelgen. Tórt jasynda ákesi Muratbaı, on tórt jasynda anasy Bátıma ómirden ozdy. Áke - shesheden etek - jeńin jımaı aıyrylsa da, qaısar bala qatigezdikke moıymaı, jetimdiktiń jeteginde ketken joq.
Anasy Ǵanıdy kózi tirisinde oıaz ortalyǵy Qazaly qalasyndaǵy orys - túzem mektebine oqýǵa bergen-di. Bul mektepte úsh jyl, sodan soń bastaýysh ýchılıshede úsh jyl oqyp, 1917 jyly orys revolúsıasynyń órship turǵan kezinde Qazalydaǵy oqýdy támamdap, bir jyldaı revolúsıalyq komıtet quramynda qyzmet istedi. On bes jastaǵy jasóspirim balanyń alasapyran kezeńde mártebeli de laýazymdy uıymnyń músheligine qabyldanýy tegin emes. Saıası kózqarasy men saıası - sezimi áli qalyptaspaǵan jas Ǵanıdyń az ýaqyt bolsa da osy uıymǵa múshelikke kirýi onyń qatarlastaryna qaraǵanda erte eseıgendigin ańǵartsa kerek.

Alǵyr oıly jigit bilimsiz iske aspaıtynyn túsinip, 1918 jyly revolúsıalyq komıtet quramynan óz erkimen shyǵyp, Tashkent qalasyna oqý izdep barady. Munda pedagogıkalyq ýchılıshe jáne Fınkelshteın atyndaǵy memlekettik mektepte oqyp, bilim alady. 1919 jyly jastar uıymyna múshellikke qabyldanady. Osy kúnnen bastap Ǵanıdyń jalyndaǵan ómiri jastar uıymymen tyǵyz baılanysta ótti. 1916 jylǵy, odan keıingi oqıǵalar saldarynan ashtyqqa, jalańashtyqqa ushyraǵan jetim balalardy ınternattarǵa, balalar úılerine, mektepterge tartý isine belsene aralasty.
1921 jyly 22 naýryzda Ǵanı Muratbaevtyń bastamasymen Tashkent qalasynda Túrkistan Respýblıkasy Komsomolynyń úni - «Jas Alash» gazetiniń tuńǵysh nómiri jaryq kórdi. Bul Alash jurtynyń rýhanı ómirinde, baspasóz tarıhynda máńgilik este qalar oqıǵaǵa aınaldy.
Ǵanı Muratbaevtyń azamattyq jáne qaıratkerlik tulǵasy, abyroı - bedeliniń bıik ekendigin bilesiń.

Óleń Ǵanı Muratbaevtyń 110 jyldyǵyna arnalǵan músháırada I oryn alǵan Gúlzahıra Talǵatqyzy Munara
oqıtyn Qarabaeva Toǵjan

Munarany kórip qaıtty anamyz,
Ádeıilep at terletip Qyzyldan.
- Basyna jan barmaıdy eken,- dep qalady,
Daýysymen qapalanyp buzylǵan.

Kim barady urpaq joq qoı, urpaq joq,
Ǵanı qaldy zıratynda orystyń.
Jalǵyz qyzy Qaraqalpaq ári asty,
Baı - baǵlanǵa týǵan kezde teris kún.

Kim barady alaı - dúleı zamany,
Eskilik dep mansuqtady molany.
Al anasy Qaraózekten tur qarap,
Jaýyn jaýsa munarasy sorǵalap.

- Bir musylman shyqqan jolǵa aman ba
Jany aýyrǵan tiri túgil ólige.
Ǵanıǵa áje munaradan qaraıdy,
Shybyn janym qalmady dep kelige.

- Eskertkish qoı óleńmenen,- deıdi anam,
Eskertkishiń óleńdetsin erlerdi.
Ǵanı uly óler me edi anańnyń,
Bizder úshin baspasa shet jerlerdi

II oryn alǵan Abaı Serikuly Ǵanıym - Aqtańgerim oqıtyn Batyrbaı Gúlbıke men Aldabergen Gúlmıra

Qysqa ǵumyr buıyrǵan tar mańdaıǵa,
Aqqan juldyz artyna qaraılaı ma
Araılanyp shyǵystan atqan aq tań,
Kúndeı bolyp kúlimdep tur batysta.

Sońǵy turaq Moskva Vagankova,
Komsomoles, matros ǵanı munda.
Qazalynyń qyrany, Tartúbektiń
Ulanyna bas ıdi Eýropa.

Jalyndatyp jastardyń júrek otyn,
Qamqor bolyp júretin jetimderge.
23 jasta - aq sódi ol alaý bolyp,
Jalaý bolyp kógine tigiletin.

Túrkistan bop, Shyǵys bop Qazaqstan,
Ońshyl - solshyl saıasat zaman qysqan.
Bilim alý, kóz ashý armany bop,
Urandady jas Ǵanı jasymastan.

III oryn alǵan Renat Ábdihalyq Taǵylym men tarıhymnyń orbasy. Oqıtyn Ferýza
Taǵylym men tarıhymnyń qun jetpeıtin ordasy,
Qazalydan bastalǵandaı ulyq jandar otbasy.
Osy jerden nár alǵanbyz, alǵan buryn Ǵanı da,
Jýsan ısi aınalǵandaı ár perzenttiń joldasy.

Eńbek etip az ómirde júrgeni joq beker - di,
Urpaǵyna saralatyp salǵan joly jetedi.
Ǵanı aǵa murasyna ólmeıtuǵyn eshqashan,
Qazalyda Muratbaev mýzeıi boı kóterdi.

Jolym túsip kún shýaqta bardym izdep Ǵanıdy,
Baıqaı salsań sol Ǵanıdy búkil qazaq tanıdy.
Sol mýzeıden jas Ǵanıdy, dos Ǵanıdy árbireý,
Jetik bilim muńdasym dep, syrlasym dep tanıdy.

Mýzeı ishi únsizdikpen boıdy alyp barady,
Tap dúrsili júregimniń tynyshta qulaq jarady
Balqymasqa qoımaıtyndaı qorshaǵan seni muralar,
Emirentpek árbireýdi, árbir jandy sanaly.

Ǵanıdy eske alý oqıtyn Qystaýbaı Jandos

Ǵanıdyń kóp ýaqyty kitap oqýmen ótetin. Kún saıyn eki - úsh kitap oqyp, ony qysqasha jazyp, oqyǵan kitaby jaıly pikir alysyp, áńgimelesetin. Ol jańalyqty bilýge qumar edi.
- Adam oıǵa, peıilge baı bolsyn. Dúnıequmarlyq kisini azdyrady,- degendi kóp aıtatyn.
Shynynda bizdiń Moskvadaǵy úıimizdiń eń qymbat jıhazy kitap bolatyn. Sol kitaptaǵy bilim bulaǵynan qatynasyp júrgen stýdent - jastardyń kópshiligi - aq sýsyndaǵan. Kitapqa degen súıispenshilikti maǵan da darytqan sol.
Baqytjan Qurmanbaeva,
Ǵanıdyń zaıyby.

... Bir kúni menimen birge oqıtyn Omar deıtin kisi maǵan tórtinshi kýrstyń stýdenti Qalybaevty kórsetip
- Eı, dostym ana Qalybaevqa qarashy, ol Ǵanıdan aýmaıdy. Qalybaevta Qazalydan, al men Túrkistannanmyn. Bizdi osy oqýǵa sol Ǵanı ornalastyrdy. Sen ony kórmegenimen seni de oqýǵa ornalastyrǵan sol. Ol eshqashanda adamdardy noǵaı, qyrǵyz, qazaq dep bólmeıdi.
- Joq,- dep men kelispedim. – Meni oqýǵa ornalastyrǵan Ǵanı emes, komsomol.
- Eh, baıǵus,- dep Omar saqyldap kúldi. – Komsomol degen qazaqsha aıtqanda jastar degen sóz. Al, Ǵanı jastardyń arasyndaǵy eń bastysy, eń úlkeni.
Aaly Toqambaev,
Sosıalısik Eńbek eri, qyrǵyz aqyny.

(Ǵanı týraly monolog
Avtory Jetisken Mákenaly
Oqıtyndar
1. Arasat
2. Azamat
3. Aıan
4. Danıar
5. Baǵdaýlet
6. Danıar

Men - Ǵanımyn

Men Ǵanımyn -
Ulymyn Qazalynyń,
El - jurtyma jetedi azaly únim.
Qyrshyn kettim ómirden jazamyn dep,
Qairetin qyrsyqqan qazaǵymnyń.

Men Ǵanımyn -
Jalynmyn lapyldaǵan,
Qaldy artymda tańdarym atyrmaǵan.
Halqym úshin qańtarda muz jamyldym,
Másele joq basymdy qatyrmaǵan.

Men Ǵanımyn -
Mertikken arystanmyn,
Qas jaýymen halqymnyń alysqanmyn.
Jetkizem dep baqytqa urpaǵymdy,
Zamanymmen jarmasyp, jarysqanmyn.

Men Ǵanımyn -
Shyǵystyń shynarymyn,
Uly isterge bastaǵan Ularymyn.
Arman - muńyn halqymnyń ilip alyp,
Sharyqtaǵan qıada qyranymyn.

Men Ǵanımyn -
Shyn sózdiń ustasymyn,
Álıhan, Mirjaqyptyń tustasymyn.
Maǵjan men Ahmettiń baýyrymyn,
Jalyn júrek jastardyń ustazymyn.

«Jas Alashpyn»– halqymnyń únimin men,
Appaq arym, tap - taza tilimin men.
Qarmalaǵan halqymnyń qarańǵyda,
Shyǵa kelgen aldynan Kúnimin men.

«Jas Alashpyn» –
Alashtyń uranymyn,
Aıbynymyn, ultymnyń quralymyn.
Qat kúnderde jaǵylǵan shyraǵymyn,
Shat kúnderde saǵynǵan jyr - ánimin.

Qorytyndy. Muǵalim sózi
Rasynda 110 jasqa tolǵan 23 jasar bala tulǵasy – eldikti qasterlegen, erlikti ulyqtaǵan elimizdiń árbir azamaty, óskeleń urpaq, jas órken bolýy úshin alystaǵan saıyn jaqyndap, jaqyndaǵan saıyn asqaqtaı túser bir eren bitim.
Az ǵumyrynda artynda óshpes iz qaldyrǵan Ǵanı ómiri - búgingi táýelsizdigimizge jeter joldaǵy kúres tarıhynyń qasterli bir paraǵy, qara basynan qalyń buharanyń qamyn, buharanyń qalyn joǵary qoıatyn parasattylyqtyń baıany, jaqsylyqqa jetelegen izgiliktiń úlgisi dep tanımyz. Sondyqtan da Ǵanı rýhyn qurmetteý urpaq paryzy dep bilemiz.
Onyń beınesi bizdiń jadymyzda 23 jastaǵy jigerli de qaıratty jas kúıinde qala bermek.

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama