InfoHub Logo

Qyzyljar orta mektebiniń
Qazaq tili men ádebıeti muǵalimi
Oryndaǵan: K. S. Abdýllına

Sabaqtyń taqyryby: Qazaqtyń jaryq juldyzy
Maqsaty: Shoqan shyǵarmashylyǵynan alǵan bilimderin shyńdaı otyryp, onyń pikirleriniń qundylyǵyna, ómirsheńdigine kóz jetkizý. Shoqan ómiriniń jaryq tustaryn jetkize otyryp, onyń ómir súrgen jyldarynyń oqıǵalary men Shoqanǵa áser etken jaǵdaı, jalpy Shoqan týraly maǵlumat alý, dostary sonyń ishinde Shoqannyń ónerine toqtalý.
Kórnekiligi: Sharlar, plakattar, sýretter. Kóriniske kerek(kórpe, ústel, dastarhan t. b.)
Muǵalim. 1. Shoqan ómiri týraly derekter. «Kókshetaý» áni.
Shoqan Shyńǵysuly Ýálıhanov 1835 jyly Kókshetaý okrýginiń Syrymbet eldi mekeninde qalyń qaraǵaı basqan taý eteginde týǵan delingen.
Shoqannyń óz atasy Ýálı Reseı men Qytaı tanyǵan Orta júzdiń sońǵy hany. Shoqannyń anasy Zeınep te tekti jerdiń qyzy. Ýálıhanovtardyń tamyry ǵasyrlar qoınaýyna ketkeli – áz Jánibek hanǵa baryp tireledi.
Jánibek sultan
Er esim – han
Jáńgir han
Salqam Ýálı – han
Shyńǵys sultan
Shoqan
Fılm. «Alash alyptary».
Kórinis. «Bala Shoqan». 7 klass oqýshylary.
Mysyq pen Shoqan
Qatysýshylar: Shoqan, Mysyq — kedeı balasy - Arýjan, Jaqyp — Shoqannyń inisi - Bekzat, Aıǵanym — Shoqannyń ájesi - Áıgerim
Shoqan: Eı, Mysyq, aman ba! Myna oıynshyqty kim istedi?
Mysyq: Ózimdiki, ózim istedim. (Murnyn tartyp, oıynshyqtaryn kórsetkisi kelmeıdi)
Shoqan: Sen nemene, meni jatyrqap qalǵansyń ba? Ákeń qaıda?
Mysyq: Ákem úlken tóreniń aýlyna ketken.
Shoqan: Sen myna oıynshyqtardy maǵan beresiń be?
Mysyq: Joq, bermeım, keshegi baladaı, sen de alyp qashasyń!
Shoqan: Qoryqpa, men tımeım. Káne, kórsetshi. (Oıynshyqtarǵa qarap): Óziń shebersiń ǵoı! Maǵan ana (saýsaǵymen kórsetip) balshyq atyńdy bershi. Aqysyna ne alasyń?
Mysyq: Ne beresiń, baýyrsaq beresiń be, qant beresiń be?
Shoqan: Bárin berem! Sen maǵan oıynshyǵyńdy ber. Júr bizdiń úıge! Apamnan kóp qant - baýyrsaq áperem.
Mysyq: Iá, barmaım, qorqam, sizdiń aýyldyń balary — tentek, ıti — qabaǵan, meni ıtke talatady.
Shoqan: Joq, men tıgizbeım, ózim ertip aparam!
Mysyq: Iá, apań ursady, qorqam! (Shoqanǵa oıynshyq túıeni beredi)
Shoqan: Óı, kádimgi túıe ǵoı mynaý! (tań qalyp, oıynshyqty aınaldyryp qaraı bastaıdy) — Óı, óziń qandaı shebersiń! (qýanyp): — Júr menimen! Apam uryspaıdy.(Ekeýi Shoqannyń aýylyna qaraı keledi. Olardyń aldarynan Shoqannyń tentek inisi Jaqyp júgirip shyǵady ).
Jaqyp: Eı, mynaý Mysyq pa?! Qaıdan taýyp aldyń? (Mysyqty ıteredi)
Shoqan: Óı, jyndy, ári ket, onda neń bar?! (Jaqypqa qaraı júgiredi, ol qasha jóneledi. Mysyq jylap, keıin shegine bastaıdy.)
Shoqan: Mysyq, nege jylaısyń? (İnisine yzasy keledi. Mysyq barǵysy kelmese de, ony qolynan tartqylap úıge kirgizedi. Mysyq turyp qalady, ármen qara ótýge qorqady. Ketkisi keledi, biraq ıtten qorqady.)
Shoqan: Mysyq, beri júr.
(Úıdiń ishinde ústeldiń qasynda Shoqannyń ájesi Aıǵanym otyrady. Janynda - qolyna qamshy ustap Jaqyp otyr. Ol Mysyqqa yzalana qarap, tura umtylady): Jaqyp: Óı, qara ózin! Nege keldiń?! Áıdá, shyq! (Shoqan olardyń arasyna tura qalyp): Shoqan: Aýlaq ket, munda neń bar?! Qorqytpa, tıispe! Bul — meniń joldasym! (ájesine qaraıdy. Al ájesi Mysyqqa bir, Shoqanǵa bir qaraıdy.) Ájesi: Shoqan — aý, mynaýyń álgi bir byltyrǵy sary bala ma? Ústi - basy nemene?! Qasyna jolamashy. Oınaýǵa bir jóni túzý bala tabylmady ma? (Mysyqqa qarap): — Áı, sen álgi kúzetshiniń balasysyń ba? Munda qaıdan keldiń? (Mysyq qorqyp, aıaǵynyń astyna qaraıdy. Shoqan uıalady.) Shoqan: Qoryqpa. Iá, men ketem. Baǵana aıttym ǵoı, ursady dep. (Keıin shegine bastaıdy. Shoqan Mysyq: ony toqtatyp):
Shoqan: Áje, myna Mysyqqa baýyrsaq bershi.(Ájesi qyzmetshi áıeldi shaqyrady.)
Ájesi: Áı, Qanıpa, ana balaǵa baýyrsaq ápershi, otyrǵyzyp qymyz ber. Shoqanjan ertip kelipti ǵoı. (Jaqyp Shoqannan qorqyp ájesiniń art jaǵynda otyr, Mysyqqa jasyryn judyryǵyn kórsetedi. Qyzmetshi áıel qymyz ben baýyrsaq ákeledi. Mysyq otyryp, qymyz ishedi.)
Shoqan: Sen nemene, áli qorqyp otyrsyń ba? Jep qoı, qalǵanyn salyp al. (batylyraq sóıleıdi. Mysyq ta ózin erkindeý ustaıdy. Baýyrsaǵyn jep, aýzyn jeńimen súrtedi. Ornynan turyp, esikke betteıdi. Biraq qımylsyz turyp qalady: ıtten qorqady.)
Shoqan: Itten qorqyp tursyń ba? Káne, júr! Erteń saǵan kelem. Maǵan túıe istep qoı!
Mysyq: Joq, men qus isteımin. (murnyn tartyp)
Shoqan: Iá, ıá, iste, tipti jaqsy! (Mysyq ketedi)
Slaıd. Shoqan Ýálıhanov halqymyzdyń tuńǵysh arheology.
Shoqan Ýálıhanovtyń saparlarynyń ishindegi eń qaýiptisi, ol Qashqarıaǵa Álimbaı degen laqap atpen kerýenbasy bolyp kiredi. 1855 jyly Shoqan Ortalyq Qazaqstandy, Jetisý men Tarbaǵataıdy aralaıdy. Qazaq halqynyń tarıhy men ádet – ǵurpy, dinı – uǵymdary jaıynda materıal jınap qaıtady. 1856 jyly Shoqan qyrǵyz elin zertteý ekspedısıasyna qatysady. Budan keıin Qulja qalasynda bolyp, Jońǵarıa tarıhymen shuǵyldanady. 1857 jyly taǵy qyrǵyz eline barady. Osy saparynda jınaǵan materıaldaryn ol «Jońǵarıa ocherkteri», «Qyrǵyzdar týraly jazbalar», «Qazaqtyń halyq poezıasynyń túrleri týraly», «Ystyqkól saparynyń kúndelikteri», «Qytaı ımperıasynyń batys ımperıasy jáne Qulja qalasy» atty eńbekterinde paıdalanady. Bul eńbekterdi orys ǵalymdary asa zor baǵalaǵan. P. P. Semenov – Tán-SHanskıı óziniń Jetisý boıyndaǵy zertteýlerin júrgizgende Shoqanmen aqyldasyp otyrǵan. Semenov – Tán-SHanskııdiń usynýymen 1857 jyly Shoqan orys geografıalyq qoǵamynyń tolyq músheligine saılanady. 1858 – 1859 jyldary Shoqan óziniń Qashqarıaǵa barǵan ataqty saıahatyn jasaıdy.