Qazaqtyń ulttyq oıyndary
Taqyryby: Qazaqtyń ulttyq oıyndary
Maqsaty: a) Halqymyzdyń asa qundy mádenı ıgilikteriniń biri ulttyq oıyndar jóninde oqýshylarǵa túsinik berý.
á) Oıynǵa zer salyp, oı júgirtip qarasaq, sodan úlken de mándi maǵynaly ister týyp jatqanyn oqýshylarǵa túsindirý. Qazaq halqynyń ulttyq oıyndary eldiń ómirimen tyǵyzbaılanysty ekenin túsindirý.
b) Óleń - jyrlarda halyq oıyndy tárbıe quraly dep tanyp, jastardy oılandyra túsken. Oqýshylardyń aqyl - oıynyń tolysýyna, eseıip ósýine tárbıeleý.
Jospary
1. Uıymdastyrý bólimi.
2. Ulttyq oıyndar jóninde qysqasha maǵlumat.
3. Oıyn túrlerin oınatý.
4. Qorytyndylaý:
a) Suraq - jaýap
á) Oıyn oınaý.
Halqymyzdyń tarıhy – mádenı muralarynyń túrleri san alýan. Solardyń qaı - qaısysy da adamǵa, sonyń ıgiligine qyzmet etýge baǵyttalǵan. Osyndaı asa qundy ıgilikterdiń biri - ulttyq oıyndar.
Qazaq halqynyń tarıhı kóne jyrlarynyń, epostary men lıro - epostarynyń qaı - qaısysyn alyp qarasaq ta, olardyń ón boıynan halyqtyń ulttyq oıyndarynyń, ádet - ǵuryp salttarynyń alýan túrlerin kezdestiremiz. Ult oıyndary osylaısha atadan balaǵa, úlkennen kishige mura bolyp jalǵasyp otyrǵan jáne halyqtyń dástúrli sharýashylyq, mádenı, óner tirshiliginiń jıyntyq beınesi, kórinisi de bolǵan.
Óziniń óleń – jyrlarynda halyq oıyndy tárbıe quraly dep tanyp, onyń boıyndaǵy jastardy oılandyryp, oı tolǵandyratyn qasıetterin asha túsedi. Oıyn tek jas adamnyń dene kúsh - qýatyn molaıtyp, ony shapshańdyqqa, dáldikke ǵana tárbıelep qana qoımaı, onyń aqyl - oıynyń tolysýyna, eseıip ósýine de paıdasyn tıgizedi.
Manashyuly Tuıaqpaı jyrynda:
«Balalarmen oınaıdy,
Oınap júrip ol bala.
Keýdege aqyl oılaıdy» - depti.
Qazaq halqy ult oıyndaryna baı halyqtardyń biri. Biraq ol ertede aýyzeki týyp jalpaq jurtqa aýyzeki taralyp otyrǵan da, búgingi kúnge jetpeı umyt bolyp ketken. Halyq órshil oı - armanǵa meńzeıtin shytyrman oqıǵaly, til damytý, oı - órisin keńeıtý múmkinshiligin baıytý tileginen týǵan jańyltpash, jumbaq, maqal - mátelder, naqyl sózder, balalar ertegileri, oıyn - saýyq joralǵylaryn týǵyzdy.
Árbir kúzgi, qysqy sharýashylyqtyń tabysty aıaqtalýynan keıin, sátti aıaqtalǵan ańshylyqtan soń nemese el shetin basyp kirgen jaýynan kek alyp, jeńiske jetkende, as bergende halyq merekeleri, oıyn - saýyq ótkizgen. Bul merekeler kún ilgeri jarıalanyp otyryldy. Sondyqtan merekege qatynasýshylar ulttyq oıynnyń túr - túrine daıarlanyp, ázirlikpen keledi.
«Qyz uzatý, kelin túsirýmen baılanysty «Qalyńdyq oınaý» salty paıda boldy». Qyz uzatý toıynda jar - jar, kelin túsirý toıynda betashar aıtyldy.
Qazaqtyń ulttyq oıyndary: «Kókpar, Kúres, Teńge alý, Qyz qýý, Altyn qabaq atý, Jamby atý» jáne t. b sporttyq sıpatpen birge úlken tárbıelik mańyzǵa ıe boldy.
Úlken merekelerdiń qaı - qaısysy bolmasyn halyqtyń «Kók - bóri» jáne «Qyz - bóri» sıaqty sporttyq oıyndarymen jalǵasyp otyrady. Jurt neǵurlym kóbirek qatynasatyn oıyndar: Áskerı mándi sporttyq oıyn - «at jarys», «qaýmalap ań ustaý» boldy.
Qazaq halqynyń ulttyq oıyndary eldiń ómirimen tyǵyz baılanysty. Sondyqtan onyń tárbıelik mańyzy asa joǵary. Qazaqtyń ulttyq oıyndarynyń taǵy bir ereksheligi – oǵan óleń sózdiń aralasyp kelip otyratyndyǵynda. Eger oıyn barysynda taqpaq, óleń joldary kezdespese, ony oıynda jeńilip, óz upaıyn óteýshiler oryndaıtyn bolǵan. Qazaqtyń ulttyq oıyndarynyń biri negizinen logıkalyq oılaý men matematıkalyq oılanýdy damytýǵa negizdelgen.
Solardyń tóresi - «Toǵyz qumalaq».
Oımen keletin oıyndardy sóz etkende shahmat, doıby oıyndaryna toqtamasqa bolmaıdy.
Saıyp kelgende, joǵaryda aıtylǵan oıyndar qazaq halqynyń ǵasyrlar boıy rýhanı baıı túsýine eńbek etip keledi. Ult oıyndary ata - babamyzdan bizge jetken, ótken men búgingini baılanystyratyn baǵa jetpes baılyǵymyz, asyl qazynamyz. Oıyn balanyń aldynan ómirdiń esigin ashyp, onyń tvorchestvolyq qabiletin oıatyp, búkil ómirine ushtasa beredi.
V. A Sýhomlınskııdiń sózimen aıtqanda: «Oıynsyz aqyl - oıdyń qalypty damýy da joq jáne bolýy da múmkin emes. Oıyn dúnıege qaraı ashylǵan úlken jaryq tereze ispetti, ol arqyly balanyń rýhanı sezimi jasampaz ómirmen ushtasyp, ózin qorshaǵan dúnıe týraly túsinik alady».
Mine, oıyn degenimiz tynysy keń, alysqa meńzeıtin, oıdan - oıǵa jeteleıtin, aqyl - oı jetekshisi, densaýlyq kepili, ómir tynysy demekpiz.
Oıyn - saýyq, turmys - salt oıyndary.
Qazaq halqynyń oıyn - saýyq, ádet - ǵuryp oıyndarynyń kópsh3ligi «Aq boran» oıynymen bastalady. Naýryz meıramynda bul oıyndar eki jaqtyń tartysy arqyly oınalyp, qystyń qysylshań qattylyǵyn beıneleıtin bolǵan.
«Jigit qýý».
«Jigit qýý»- at oıyny. Oıynshylar eki topqa bólinedi. Oıyn júrgizýshi arasy bir - eki shaqyrymdaı jerden eki kómbe belgileıdi. Kómbeniń bireýine taıaq shanshyp, basyna tumaq kıgizedi de, ekinshisine ózi turady. Eki toptan eki adamdy shaqyryp, bireýiniń qolyna belbeý beredi. Oıyn júrgizýshiniń belgisi boıynsha oıynshylar ekinshi kómbege qaraı shabady. Belbeý alǵan oıynshy ekinshisin kómbege jetkizbeı qýyp jetip, urýy kerek. Qaı toptyń oıynshysy kóbirek qýyp jetip ursa, sol top jeńgen bolyp esepteledi.
Sonymen qatar: «Júırikter jeńedi», «Qardan jasalǵan tır», «Sýdaǵy jasyrynbaq», «Bilektesý», «Qara sıyr», «Sıqyrly taıaq», «Taýyq kúres» sıaqty ulttyq oıyn túrleri bar.
Maqsaty: a) Halqymyzdyń asa qundy mádenı ıgilikteriniń biri ulttyq oıyndar jóninde oqýshylarǵa túsinik berý.
á) Oıynǵa zer salyp, oı júgirtip qarasaq, sodan úlken de mándi maǵynaly ister týyp jatqanyn oqýshylarǵa túsindirý. Qazaq halqynyń ulttyq oıyndary eldiń ómirimen tyǵyzbaılanysty ekenin túsindirý.
b) Óleń - jyrlarda halyq oıyndy tárbıe quraly dep tanyp, jastardy oılandyra túsken. Oqýshylardyń aqyl - oıynyń tolysýyna, eseıip ósýine tárbıeleý.
Jospary
1. Uıymdastyrý bólimi.
2. Ulttyq oıyndar jóninde qysqasha maǵlumat.
3. Oıyn túrlerin oınatý.
4. Qorytyndylaý:
a) Suraq - jaýap
á) Oıyn oınaý.
Halqymyzdyń tarıhy – mádenı muralarynyń túrleri san alýan. Solardyń qaı - qaısysy da adamǵa, sonyń ıgiligine qyzmet etýge baǵyttalǵan. Osyndaı asa qundy ıgilikterdiń biri - ulttyq oıyndar.
Qazaq halqynyń tarıhı kóne jyrlarynyń, epostary men lıro - epostarynyń qaı - qaısysyn alyp qarasaq ta, olardyń ón boıynan halyqtyń ulttyq oıyndarynyń, ádet - ǵuryp salttarynyń alýan túrlerin kezdestiremiz. Ult oıyndary osylaısha atadan balaǵa, úlkennen kishige mura bolyp jalǵasyp otyrǵan jáne halyqtyń dástúrli sharýashylyq, mádenı, óner tirshiliginiń jıyntyq beınesi, kórinisi de bolǵan.
Óziniń óleń – jyrlarynda halyq oıyndy tárbıe quraly dep tanyp, onyń boıyndaǵy jastardy oılandyryp, oı tolǵandyratyn qasıetterin asha túsedi. Oıyn tek jas adamnyń dene kúsh - qýatyn molaıtyp, ony shapshańdyqqa, dáldikke ǵana tárbıelep qana qoımaı, onyń aqyl - oıynyń tolysýyna, eseıip ósýine de paıdasyn tıgizedi.
Manashyuly Tuıaqpaı jyrynda:
«Balalarmen oınaıdy,
Oınap júrip ol bala.
Keýdege aqyl oılaıdy» - depti.
Qazaq halqy ult oıyndaryna baı halyqtardyń biri. Biraq ol ertede aýyzeki týyp jalpaq jurtqa aýyzeki taralyp otyrǵan da, búgingi kúnge jetpeı umyt bolyp ketken. Halyq órshil oı - armanǵa meńzeıtin shytyrman oqıǵaly, til damytý, oı - órisin keńeıtý múmkinshiligin baıytý tileginen týǵan jańyltpash, jumbaq, maqal - mátelder, naqyl sózder, balalar ertegileri, oıyn - saýyq joralǵylaryn týǵyzdy.
Árbir kúzgi, qysqy sharýashylyqtyń tabysty aıaqtalýynan keıin, sátti aıaqtalǵan ańshylyqtan soń nemese el shetin basyp kirgen jaýynan kek alyp, jeńiske jetkende, as bergende halyq merekeleri, oıyn - saýyq ótkizgen. Bul merekeler kún ilgeri jarıalanyp otyryldy. Sondyqtan merekege qatynasýshylar ulttyq oıynnyń túr - túrine daıarlanyp, ázirlikpen keledi.
«Qyz uzatý, kelin túsirýmen baılanysty «Qalyńdyq oınaý» salty paıda boldy». Qyz uzatý toıynda jar - jar, kelin túsirý toıynda betashar aıtyldy.
Qazaqtyń ulttyq oıyndary: «Kókpar, Kúres, Teńge alý, Qyz qýý, Altyn qabaq atý, Jamby atý» jáne t. b sporttyq sıpatpen birge úlken tárbıelik mańyzǵa ıe boldy.
Úlken merekelerdiń qaı - qaısysy bolmasyn halyqtyń «Kók - bóri» jáne «Qyz - bóri» sıaqty sporttyq oıyndarymen jalǵasyp otyrady. Jurt neǵurlym kóbirek qatynasatyn oıyndar: Áskerı mándi sporttyq oıyn - «at jarys», «qaýmalap ań ustaý» boldy.
Qazaq halqynyń ulttyq oıyndary eldiń ómirimen tyǵyz baılanysty. Sondyqtan onyń tárbıelik mańyzy asa joǵary. Qazaqtyń ulttyq oıyndarynyń taǵy bir ereksheligi – oǵan óleń sózdiń aralasyp kelip otyratyndyǵynda. Eger oıyn barysynda taqpaq, óleń joldary kezdespese, ony oıynda jeńilip, óz upaıyn óteýshiler oryndaıtyn bolǵan. Qazaqtyń ulttyq oıyndarynyń biri negizinen logıkalyq oılaý men matematıkalyq oılanýdy damytýǵa negizdelgen.
Solardyń tóresi - «Toǵyz qumalaq».
Oımen keletin oıyndardy sóz etkende shahmat, doıby oıyndaryna toqtamasqa bolmaıdy.
Saıyp kelgende, joǵaryda aıtylǵan oıyndar qazaq halqynyń ǵasyrlar boıy rýhanı baıı túsýine eńbek etip keledi. Ult oıyndary ata - babamyzdan bizge jetken, ótken men búgingini baılanystyratyn baǵa jetpes baılyǵymyz, asyl qazynamyz. Oıyn balanyń aldynan ómirdiń esigin ashyp, onyń tvorchestvolyq qabiletin oıatyp, búkil ómirine ushtasa beredi.
V. A Sýhomlınskııdiń sózimen aıtqanda: «Oıynsyz aqyl - oıdyń qalypty damýy da joq jáne bolýy da múmkin emes. Oıyn dúnıege qaraı ashylǵan úlken jaryq tereze ispetti, ol arqyly balanyń rýhanı sezimi jasampaz ómirmen ushtasyp, ózin qorshaǵan dúnıe týraly túsinik alady».
Mine, oıyn degenimiz tynysy keń, alysqa meńzeıtin, oıdan - oıǵa jeteleıtin, aqyl - oı jetekshisi, densaýlyq kepili, ómir tynysy demekpiz.
Oıyn - saýyq, turmys - salt oıyndary.
Qazaq halqynyń oıyn - saýyq, ádet - ǵuryp oıyndarynyń kópsh3ligi «Aq boran» oıynymen bastalady. Naýryz meıramynda bul oıyndar eki jaqtyń tartysy arqyly oınalyp, qystyń qysylshań qattylyǵyn beıneleıtin bolǵan.
«Jigit qýý».
«Jigit qýý»- at oıyny. Oıynshylar eki topqa bólinedi. Oıyn júrgizýshi arasy bir - eki shaqyrymdaı jerden eki kómbe belgileıdi. Kómbeniń bireýine taıaq shanshyp, basyna tumaq kıgizedi de, ekinshisine ózi turady. Eki toptan eki adamdy shaqyryp, bireýiniń qolyna belbeý beredi. Oıyn júrgizýshiniń belgisi boıynsha oıynshylar ekinshi kómbege qaraı shabady. Belbeý alǵan oıynshy ekinshisin kómbege jetkizbeı qýyp jetip, urýy kerek. Qaı toptyń oıynshysy kóbirek qýyp jetip ursa, sol top jeńgen bolyp esepteledi.
Sonymen qatar: «Júırikter jeńedi», «Qardan jasalǵan tır», «Sýdaǵy jasyrynbaq», «Bilektesý», «Qara sıyr», «Sıqyrly taıaq», «Taýyq kúres» sıaqty ulttyq oıyn túrleri bar.
You Might Also Like
-
Atyraý oblysy, Inder aýdany,
