Qazaqtyń ulttyq oıý – órnekteriniń daıyndalý rettiligi
Y. Altynsarın atyndaǵy orta mektebinde
tehnologıa páni muǵalimi
Qosanova Janar Tileýlesqyzy
Taqyryby: Qazaqtyń ulttyq oıý – órnekteriniń daıyndalý rettiligi
Maqsaty:
Bilimdilik: oıý – órnektiń túrlerimen tanystyryp, bir búkteý jáne qıý ádisterin úıretý;
Damytýshylyq: oqýshylardy halqymyzdyń salt – dástúrine, qolónerine tereń úńildirip, oı - órisin damytý;
Tárbıelik: oqýshylarǵa oıý – órnekter ónerin úıretý ústinde estetıkalyq talǵamdary men ónerge degen sheberlik, ynta qabiletin arttyryp, kórkemdikpen, ásemdikpen jasalǵanyna kózderin jetkize otyryp tárbıeleý;
Sabaqtyń túri: aralas, saıys sabaq.
Sabaqtyń ádisi: toppen jumys, túsindirý, saramandyq jumys.
Pánaralyq baılanys: beıneleý, tarıh
Kórnekiligi: oıý - órnek túrlerinen jasalǵan býklet, kitaptar, slaıd, úlestirmeli qaǵazdar, baǵalaý paraǵy, qolóner buıymdary
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylarmen amandasyp, túgeldeý. Sabaqqa nazaryn aýdarý. Oqýshylar eki topqa bólingen.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý
Ótken taqyryp boıynsha grafıkalyq dıktant beriledi.
1. Bir jolǵa sıatyndaı etip aralary birdeı 11 núkte belgileńder.
2. Eki núkteniń arasyn 1 - den 10 - ǵa deıin nómirleńder.
...........
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3. Berilgen suraqpen kelisseń, ıaǵnı durys dep oılasań 2 núkteniń arasyn syzyqpen(-) qos, durys emes deseń buryshpen ( ) belgile.
Suraqtar:
1. Ineshanshym – ıneniń eki shanshymynyń arasyndaǵy jiptiń órimi.
2. Tigim – qaıtalanǵan ıneshanshymdar qatary.
3. Ineshanshymdar uzyndyǵy – ıneniń uzyndyǵymen birdeı bolý kerek.
4. Jumys sońynda jumys ústelin jınaý.
5. Oımaq – bolattan jasalǵan, bir ushy úshkir, ekinshi ushynda kózi ornalasqan zat.
6. Qaıshy - kıim bólshekterin pishýge, jiptiń ushyn qıýǵa arnalǵan.
7. Ine, qaıshy, oımaq, santımetrlik taspa – qol jumysy kezinde qoldanylatyn qural - jabdyqtar.
8. Jumys ústeline qısaıyp nemese qatty eńkeıip otyrý kerek.
9. Tigin mashınasynda tigip bolǵannan keıin ýaqytsha ıneshanshymdardy matadan alyp tastaýǵa bolmaıdy.
10. Kókteý – biriniń ústine biri qoıylǵan eki bólshekti ýaqytsha tik ıneshanshymdarmen biriktirý.
Nátıjesi:
- Oqýshylar, búgingi taqyrypty ashý úshin sózjumbaq shesheıik.
Q A M Z O L
A Iý
K Ó J E
T O R S Y Q
A I R A N
B İ L E Z İ K
B E S İ K
Suraqtary:
1. Jeńsiz jeńil kıim
2. Maımaq ań
3. Jeti túrli dándi daqyldardan sút qosyp pisirilgen suıyq as
4. Teriden jasalǵan, qymyz quıatyn ydys
5. Uıytylǵan sút
6. Sándik úshin bilekke taǵatyn áshekeıli, baǵaly buıym
7. Nárestege arnalyp jasalǵan aǵash tósek
- Sonymen, oqýshylar, oıý - órnek degen sóz shyqty.
İİİ. Jańa sabaq
- Qazaq halqynyń asyl qazynalarynyń bir salasy jáne ulttyq keleshegin aıqyndap beıneleıtin óner túri – oıý - órnek. Qazaq halqynyń ulttyq oıý - órneginiń ondaǵan ǵasyrlyq tarıhy bar. Urpaqtan urpaqqa mura bolyp, damyp kele jatqan óner túri.
Qazaqtyń oıý jáne órnek degen qos sózi birigip latynsha – ornament degen uǵymdy bildiredi. Oıý - órnektiń sharyqtap damýy halyqtyń kúndelikti ónerimen, ádet - ǵurpymen tereń baılanysty.
Oıý degenimiz – buıymǵa túsirilgen órnekti kesý arqyly óńdeý
Jaılaýdyń shyryndy shópteriniń arasynda, taý eteginde aýyl sulap jatty. Alaý tútini, qoılardyń mańyraǵany, ıtterdiń úri, balalar kúlkisi – osynyń bári aýylǵa jaqyndaǵanda estiledi. Mine, kıiz úılerde tur. Qazaq halqy kóshpendi el bolyp, jaz – jaılaýda, qys – qystaýda zaman aǵymyna sáıkes kıiz úıde turmys quryp ómir súrgen. Sol ata – babalarymyzdan qalǵan asyl mura – qazaqtyń kıiz úıi.
Búgin kóp qyzyqty zattar kórip, oıý – órnek týraly bilýimiz úshin jáne shyǵarmashylyq jasaý úshin úsh kıiz úıge kirip – shyǵýǵa shaqyramyz.
a) - Qane, birinshi kıiz úıge kirip kóreıik.
«Óner – taýsylmas azyq, joǵalmas baılyq»,- deıdi halyq danalyǵy. Halqymyzdyń ǵasyrlar talǵamynan ótken asyl qazynasy – oıý – órnekter.
• Oıý – órnek ne úshin qoldanylady? (Oıý – órnek turmysta, bir buıymnyń betin áshekeıleý úshin qoldanylatyn naqysh, órnek)
• Halqymyz oıýmen neni áshekeılep bezendirgen? (Oıý – órnek ár túrli úlgide damyǵan. Onyń negizgi elementi múıiz tektes bolyp halqymyzdyń jıi paıdalanatyn zattarynda – órý, tigý, quraý, qıý arqyly úı jıhazdaryna, zergerlik buıymdarǵa, kilem, syrmaq, tekemet, qorjyn, ydys - aıaqtarǵa, kıim-keshekterge bezendirilip salynǵan)
Kezinde ónertanýshy V. Chepelev «qazaqtar tek oıý – órnek áleminde ómir súrgen sıaqty»,- dep atap kórsetken.
Ejelden qolónerdi qasterleı bilgen halqymyzdan mura bolyp kele jatqan turmysqa oıýlanǵan qajetti buıymdar óte kóp.
Qazaq sheberleri ár nárseni jaryq, kórkem, tóldi etip jasaýǵa tyrysqan.
á) - Al, endi, qandaı oıý túrleri bar ekenin bileıik. Ol úshin ekinshi kıiz úıge kirip kóreıik. (Oıý - órnek sýretteri, slaıd)
Oıý – órnektiń ataýy men túrleri óte kóp. Ǵalymdar búginge deıin 200 - deı túrin anyqtaǵan.
b) Ár túrli órnek úlgilerin jasaýshy, qazaq oıý – órneginiń sheberi – oıýshy.
- Kelesi kıiz úıge kirip kóreıik. Bul kıiz úı – sheberhana.
Shaǵyn eńbegimizde – qolónerdi ári qaraı damytyp, osy sheberhanada jetildirý kerekpiz.
- Oqýshylar, ájelerimiz oıý úlgisin jasaýdy, oıýdy kimderden úırengen? Olardy óz ájelerinen, analarynan, ápkelerinen úırengen. Osylaı urpaqtan urpaqqa aýysyp, búginge jetken. Bizde oıý oıyp kóreıik.
IV. Saramandyq jumys. Oqýshylar jumysqa qajetti qural jabdyqtardy daıyndaıdy. Jumys bastamas buryn 2 topqa jumbaqtar beriledi.
Bar eken dúnıede jalǵyz kózdi,
Sol kózben dúnıeniń bárin kezdi.
Álemdi on segiz myń kıindirip,
Dúnıeden jap jalańash ózi bezdi (Ine)
Eki basty jalmaýyz,
Kerip aýzyn ashady.
Aldyna túsken nárseler,
Ózinen ózi qashady (Qaıshy)
- Balalar, múıiz oıýyn qıyp úıreneıik. Qıý aldynda, qaıshymen jumys tehnıkalyq qaýipsizdik erejesin qaıtalaıyq.
1. Qaıshyny arnaıy qobdıshada saqtaý qajet.
2. Qaıshyny joldasyna úshkir ushymen berme
3. Qaıshyny ashyq qaldyrýǵa bolmaıdy.
4. Qaıshymen jumys kezinde joldasynyń kóńilin bólme.
5. Qaıshyny oıynshyq retinde paıdalanýǵa bolmaıdy.
- Jaraısyńdar, endi jumysymyzǵa kiriseıik.
1 - tapsyrma: Toppen jumys. Oqýshylar qaǵazdan qıylǵan oıýdy maqpal mataǵa bastyryp, ony qıyp alyp, shyt mataǵa kóktep tigý.
- Inemen jumys jasaǵanda muqıat bolyńdar.
- Ineni aýyzǵa salýǵa bolmaıdy.
- Ineni ıne qadaǵysh kópshikke nemese jipke qadaý kerek.
- Ineni jippen sabaqtaǵanda óte uzyn jip alýǵa bolmaıdy. Ár adamnyń saýsaǵy men shyntaǵynyń araqatynasy bolýy shart.
1 – top. «Qoshqarmúıiz» oıýyn oıý
2 – top. «Synyq múıiz» oıýyn oıý
2 - tapsyrma: Oıý, óner, eńbek týraly maqal – mátel aıtyp jarysady.
3 - tapsyrma: Maqaldyń jalǵasyn tabý.
1. Jeti ret ólshep, bir ret kes.
2. Ónerliniń qoly altyn,
Óleńshiniń sózi altyn.
3. Oıý oısań oılanyp,
Óser seniń órisiń.
4. Kedeılik dep qysylma,
Óneriń bolsa qolynda.
5. Óner taýsylmas azyq,
Jutamas baılyq.
6. Eńbek úırenemin deseń erinbe,
Óner úırenemin deseń jerinbe.
7. Talappen bastap talǵammen aıaqta.
8. Bas tymaqtyń úlgisi,
Óner eńbektiń jemisi.
9. Sheber ólmes, óner sónbes.
10. Qol óneri kilemde,
Sóz óneri óleńde.
11 Olaq adam ot jaǵa almas.
12 Sheberdi jeńgen jumys joq.
13 Sabyr men eńbek bárin de jeńbek.
14 Sheberdiń qoly ortaq,
Sheshenniń sózi ortaq.
4 - tapsyrma: Suraqqa jaýap
1. Qazaq oıýynyń keń taraǵan túri
2. Oıý degenimiz ne?
3. Oıý - órnektiń qansha túri bar?
4. Oıý - órnek neshe topqa bólinedi jáne qandaı?
V. Sabaqty qorytyndylaý.
İzgilendirý dıagramsy
Ne bildim? Ne úırendim? Neni bilgim keledi?
Oqýshylar óz oılaryn jabystyrǵysh qaǵazǵa jazyp, taqtaǵa jabystyrady.
Oqýshylardyń jumystaryn tekserip, qatesin túzeý.
Vİ. Baǵalaý. Oqýshylardy ár durys jaýaptary úshin jınaǵan baǵalaý paraqtary boıynsha jáne saramandyq jumys kezinde oıýdy qıyp, ony mataǵa tigýin qorytyp baǵalaý. Eń jaqsy, belsendi qatysqan topty baǵalaý paraqshalaryn esepteý arqyly anyqtaý.
Vİİ. Úıge tapsyrma: Ózińe unaǵan oıý - órnekpen buıymdy kórkemdep bezendir. Oıý - órnek túrlerin oqyp kelý.
tehnologıa páni muǵalimi
Qosanova Janar Tileýlesqyzy
Taqyryby: Qazaqtyń ulttyq oıý – órnekteriniń daıyndalý rettiligi
Maqsaty:
Bilimdilik: oıý – órnektiń túrlerimen tanystyryp, bir búkteý jáne qıý ádisterin úıretý;
Damytýshylyq: oqýshylardy halqymyzdyń salt – dástúrine, qolónerine tereń úńildirip, oı - órisin damytý;
Tárbıelik: oqýshylarǵa oıý – órnekter ónerin úıretý ústinde estetıkalyq talǵamdary men ónerge degen sheberlik, ynta qabiletin arttyryp, kórkemdikpen, ásemdikpen jasalǵanyna kózderin jetkize otyryp tárbıeleý;
Sabaqtyń túri: aralas, saıys sabaq.
Sabaqtyń ádisi: toppen jumys, túsindirý, saramandyq jumys.
Pánaralyq baılanys: beıneleý, tarıh
Kórnekiligi: oıý - órnek túrlerinen jasalǵan býklet, kitaptar, slaıd, úlestirmeli qaǵazdar, baǵalaý paraǵy, qolóner buıymdary
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylarmen amandasyp, túgeldeý. Sabaqqa nazaryn aýdarý. Oqýshylar eki topqa bólingen.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý
Ótken taqyryp boıynsha grafıkalyq dıktant beriledi.
1. Bir jolǵa sıatyndaı etip aralary birdeı 11 núkte belgileńder.
2. Eki núkteniń arasyn 1 - den 10 - ǵa deıin nómirleńder.
...........
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
3. Berilgen suraqpen kelisseń, ıaǵnı durys dep oılasań 2 núkteniń arasyn syzyqpen(-) qos, durys emes deseń buryshpen ( ) belgile.
Suraqtar:
1. Ineshanshym – ıneniń eki shanshymynyń arasyndaǵy jiptiń órimi.
2. Tigim – qaıtalanǵan ıneshanshymdar qatary.
3. Ineshanshymdar uzyndyǵy – ıneniń uzyndyǵymen birdeı bolý kerek.
4. Jumys sońynda jumys ústelin jınaý.
5. Oımaq – bolattan jasalǵan, bir ushy úshkir, ekinshi ushynda kózi ornalasqan zat.
6. Qaıshy - kıim bólshekterin pishýge, jiptiń ushyn qıýǵa arnalǵan.
7. Ine, qaıshy, oımaq, santımetrlik taspa – qol jumysy kezinde qoldanylatyn qural - jabdyqtar.
8. Jumys ústeline qısaıyp nemese qatty eńkeıip otyrý kerek.
9. Tigin mashınasynda tigip bolǵannan keıin ýaqytsha ıneshanshymdardy matadan alyp tastaýǵa bolmaıdy.
10. Kókteý – biriniń ústine biri qoıylǵan eki bólshekti ýaqytsha tik ıneshanshymdarmen biriktirý.
Nátıjesi:
- Oqýshylar, búgingi taqyrypty ashý úshin sózjumbaq shesheıik.
Q A M Z O L
A Iý
K Ó J E
T O R S Y Q
A I R A N
B İ L E Z İ K
B E S İ K
Suraqtary:
1. Jeńsiz jeńil kıim
2. Maımaq ań
3. Jeti túrli dándi daqyldardan sút qosyp pisirilgen suıyq as
4. Teriden jasalǵan, qymyz quıatyn ydys
5. Uıytylǵan sút
6. Sándik úshin bilekke taǵatyn áshekeıli, baǵaly buıym
7. Nárestege arnalyp jasalǵan aǵash tósek
- Sonymen, oqýshylar, oıý - órnek degen sóz shyqty.
İİİ. Jańa sabaq
- Qazaq halqynyń asyl qazynalarynyń bir salasy jáne ulttyq keleshegin aıqyndap beıneleıtin óner túri – oıý - órnek. Qazaq halqynyń ulttyq oıý - órneginiń ondaǵan ǵasyrlyq tarıhy bar. Urpaqtan urpaqqa mura bolyp, damyp kele jatqan óner túri.
Qazaqtyń oıý jáne órnek degen qos sózi birigip latynsha – ornament degen uǵymdy bildiredi. Oıý - órnektiń sharyqtap damýy halyqtyń kúndelikti ónerimen, ádet - ǵurpymen tereń baılanysty.
Oıý degenimiz – buıymǵa túsirilgen órnekti kesý arqyly óńdeý
Jaılaýdyń shyryndy shópteriniń arasynda, taý eteginde aýyl sulap jatty. Alaý tútini, qoılardyń mańyraǵany, ıtterdiń úri, balalar kúlkisi – osynyń bári aýylǵa jaqyndaǵanda estiledi. Mine, kıiz úılerde tur. Qazaq halqy kóshpendi el bolyp, jaz – jaılaýda, qys – qystaýda zaman aǵymyna sáıkes kıiz úıde turmys quryp ómir súrgen. Sol ata – babalarymyzdan qalǵan asyl mura – qazaqtyń kıiz úıi.
Búgin kóp qyzyqty zattar kórip, oıý – órnek týraly bilýimiz úshin jáne shyǵarmashylyq jasaý úshin úsh kıiz úıge kirip – shyǵýǵa shaqyramyz.
a) - Qane, birinshi kıiz úıge kirip kóreıik.
«Óner – taýsylmas azyq, joǵalmas baılyq»,- deıdi halyq danalyǵy. Halqymyzdyń ǵasyrlar talǵamynan ótken asyl qazynasy – oıý – órnekter.
• Oıý – órnek ne úshin qoldanylady? (Oıý – órnek turmysta, bir buıymnyń betin áshekeıleý úshin qoldanylatyn naqysh, órnek)
• Halqymyz oıýmen neni áshekeılep bezendirgen? (Oıý – órnek ár túrli úlgide damyǵan. Onyń negizgi elementi múıiz tektes bolyp halqymyzdyń jıi paıdalanatyn zattarynda – órý, tigý, quraý, qıý arqyly úı jıhazdaryna, zergerlik buıymdarǵa, kilem, syrmaq, tekemet, qorjyn, ydys - aıaqtarǵa, kıim-keshekterge bezendirilip salynǵan)
Kezinde ónertanýshy V. Chepelev «qazaqtar tek oıý – órnek áleminde ómir súrgen sıaqty»,- dep atap kórsetken.
Ejelden qolónerdi qasterleı bilgen halqymyzdan mura bolyp kele jatqan turmysqa oıýlanǵan qajetti buıymdar óte kóp.
Qazaq sheberleri ár nárseni jaryq, kórkem, tóldi etip jasaýǵa tyrysqan.
á) - Al, endi, qandaı oıý túrleri bar ekenin bileıik. Ol úshin ekinshi kıiz úıge kirip kóreıik. (Oıý - órnek sýretteri, slaıd)
Oıý – órnektiń ataýy men túrleri óte kóp. Ǵalymdar búginge deıin 200 - deı túrin anyqtaǵan.
b) Ár túrli órnek úlgilerin jasaýshy, qazaq oıý – órneginiń sheberi – oıýshy.
- Kelesi kıiz úıge kirip kóreıik. Bul kıiz úı – sheberhana.
Shaǵyn eńbegimizde – qolónerdi ári qaraı damytyp, osy sheberhanada jetildirý kerekpiz.
- Oqýshylar, ájelerimiz oıý úlgisin jasaýdy, oıýdy kimderden úırengen? Olardy óz ájelerinen, analarynan, ápkelerinen úırengen. Osylaı urpaqtan urpaqqa aýysyp, búginge jetken. Bizde oıý oıyp kóreıik.
IV. Saramandyq jumys. Oqýshylar jumysqa qajetti qural jabdyqtardy daıyndaıdy. Jumys bastamas buryn 2 topqa jumbaqtar beriledi.
Bar eken dúnıede jalǵyz kózdi,
Sol kózben dúnıeniń bárin kezdi.
Álemdi on segiz myń kıindirip,
Dúnıeden jap jalańash ózi bezdi (Ine)
Eki basty jalmaýyz,
Kerip aýzyn ashady.
Aldyna túsken nárseler,
Ózinen ózi qashady (Qaıshy)
- Balalar, múıiz oıýyn qıyp úıreneıik. Qıý aldynda, qaıshymen jumys tehnıkalyq qaýipsizdik erejesin qaıtalaıyq.
1. Qaıshyny arnaıy qobdıshada saqtaý qajet.
2. Qaıshyny joldasyna úshkir ushymen berme
3. Qaıshyny ashyq qaldyrýǵa bolmaıdy.
4. Qaıshymen jumys kezinde joldasynyń kóńilin bólme.
5. Qaıshyny oıynshyq retinde paıdalanýǵa bolmaıdy.
- Jaraısyńdar, endi jumysymyzǵa kiriseıik.
1 - tapsyrma: Toppen jumys. Oqýshylar qaǵazdan qıylǵan oıýdy maqpal mataǵa bastyryp, ony qıyp alyp, shyt mataǵa kóktep tigý.
- Inemen jumys jasaǵanda muqıat bolyńdar.
- Ineni aýyzǵa salýǵa bolmaıdy.
- Ineni ıne qadaǵysh kópshikke nemese jipke qadaý kerek.
- Ineni jippen sabaqtaǵanda óte uzyn jip alýǵa bolmaıdy. Ár adamnyń saýsaǵy men shyntaǵynyń araqatynasy bolýy shart.
1 – top. «Qoshqarmúıiz» oıýyn oıý
2 – top. «Synyq múıiz» oıýyn oıý
2 - tapsyrma: Oıý, óner, eńbek týraly maqal – mátel aıtyp jarysady.
3 - tapsyrma: Maqaldyń jalǵasyn tabý.
1. Jeti ret ólshep, bir ret kes.
2. Ónerliniń qoly altyn,
Óleńshiniń sózi altyn.
3. Oıý oısań oılanyp,
Óser seniń órisiń.
4. Kedeılik dep qysylma,
Óneriń bolsa qolynda.
5. Óner taýsylmas azyq,
Jutamas baılyq.
6. Eńbek úırenemin deseń erinbe,
Óner úırenemin deseń jerinbe.
7. Talappen bastap talǵammen aıaqta.
8. Bas tymaqtyń úlgisi,
Óner eńbektiń jemisi.
9. Sheber ólmes, óner sónbes.
10. Qol óneri kilemde,
Sóz óneri óleńde.
11 Olaq adam ot jaǵa almas.
12 Sheberdi jeńgen jumys joq.
13 Sabyr men eńbek bárin de jeńbek.
14 Sheberdiń qoly ortaq,
Sheshenniń sózi ortaq.
4 - tapsyrma: Suraqqa jaýap
1. Qazaq oıýynyń keń taraǵan túri
2. Oıý degenimiz ne?
3. Oıý - órnektiń qansha túri bar?
4. Oıý - órnek neshe topqa bólinedi jáne qandaı?
V. Sabaqty qorytyndylaý.
İzgilendirý dıagramsy
Ne bildim? Ne úırendim? Neni bilgim keledi?
Oqýshylar óz oılaryn jabystyrǵysh qaǵazǵa jazyp, taqtaǵa jabystyrady.
Oqýshylardyń jumystaryn tekserip, qatesin túzeý.
Vİ. Baǵalaý. Oqýshylardy ár durys jaýaptary úshin jınaǵan baǵalaý paraqtary boıynsha jáne saramandyq jumys kezinde oıýdy qıyp, ony mataǵa tigýin qorytyp baǵalaý. Eń jaqsy, belsendi qatysqan topty baǵalaý paraqshalaryn esepteý arqyly anyqtaý.
Vİİ. Úıge tapsyrma: Ózińe unaǵan oıý - órnekpen buıymdy kórkemdep bezendir. Oıý - órnek túrlerin oqyp kelý.
You Might Also Like
-
Balqash qalasy N. K. Krýpskaıa atyndaǵy»
