InfoHub Logo

Ǵylym degenimiz ne? Ol adamzatqa ne úshin kerek? Ár adam ómirinde kem degende bir ret ózine osyndaı suraqtar qoıady. Aleksandr Gersen: "ǵylym - bul kúsh, ol zattardyń qarym-qatynasyn, olardyń zańdary men ózara árekettesýlerin ashady", - dedi. Biraq qazirgi ǵylym qanshalyqty kúshti? Onyń múmkindikteri qandaı?

Búgingi tańda qazirgi qoǵamdaǵy ǵylym adam ómiriniń kóptegen salalary men salalarynda mańyzdy ról atqarady dep aıta alamyz. Ǵylymnyń damý deńgeıi qoǵam damýynyń negizgi kórsetkishteriniń biri bolyp tabylady, sonymen qatar bul memlekettiń qazirgi damýynyń kórsetkishi bolyp tabylady. Adam aınalasyndaǵy barlyq nárse-ǵylymnyń jetistikteri.

Qazirgi ǵylymnyń tańǵajaıyp múmkindikteri bar. 1904 jyly Nıkola Tesla bir kezderi adam óz oıyn eń alys qashyqtyqqa jibere alady dep málimdedi. Bir ǵasyrdan keıin bul múmkin boldy. Qoǵamdy aqparattandyrý sonshalyqty joǵary deńgeıge jetti, qazir adam kez-kelgen aqparatty ınternetten taba alady. Ár úıde jáne keńsede qazir kompúter de, ınternet te bar. Olar sonshalyqty qarapaıym bolǵandyqtan, adam olardy qoldanýmen baılanysty qaýipterdi umytyp ketedi. Kompúter-sáýlelený men óristerdiń birneshe túriniń kózi. Stasıonarlyq kompúterler men noýtbýktar monıtorlarynyń katodty sáýlelik tútigi ıondaýshy sáýle shyǵarady. Kez-kelgen basqa elektr aspaptary sıaqty, kompúter de elektromagnıttik sáýle shyǵarady. Kompúterge kiretin barlyq qurylǵylar men qosalqy elektr jabdyqtary kúrdeli elektromagnıttik óristi quraıdy. Elektromagnıttik sáýlelenýdiń áseri týraly qazirgi zamanǵy zertteýlerdiń kópshiligi onyń densaýlyqqa tıgizetin zıany týraly aıtady.

Alaıda ǵylym qazirgi kezeńdegi  ǵylymı qaýymdastyq qurylymynda jańa salalar qura otyryp, osyndaı máselelerdi sheshýge tyrysýda. Ergonomıka ǵylymy-adamdy kompútermen jáne basqa mashınalarmen ózara árekettesý arqyly zertteıtin ǵylym. Ergonomıka adamnyń jumysyn jan-jaqty zertteýmen aınalysady, sondyqtan kóptegen ǵylymı pánderdi biriktiredi: fızıologıa, eńbek gıgıenasy, Psıhologıa jáne t.b. ǵalymdar kompúterde jumys isteýge baılanysty adam aǵzasyna júktemeni azaıtý joldaryn tabýǵa tyrysady, minsiz jáne qaýipsiz tehnıkany qurýǵa qatysady.

Medısına, bıologıa, genetıka, embrıologıanyń damýy arqasynda adamzat kóptegen aýrýlarǵa qarsy "antıdot" taba aldy. Bizdiń ata-babalarymyz HHİ ǵasyrda adam aǵzasynda jumys istemeıtin pasıenttermen almastyrý úshin jańa adam aǵzalaryn ósirý múmkin bolady dep elestete almady.

Hımıa men fızıka bir orynda turmaıdy. Bul ǵylymdar eki baǵytta damýda - irgeli ǵylymdar (fızıkalyq jáne hımıalyq bilimniń teorıalyq negizderin qurý jáne zertteý) jáne qoldanbaly ǵylymdar retinde (adam ómiriniń ártúrli salalarynda qoldanýdyń praktıkalyq máselelerin sheshý).

HHİ ǵasyrda adamzat jer sharynyń barlyq keńistigin ıelendi. Biz ártúrli elderde, ár túrli endikterde, ártúrli jerlerde ómir súremiz, demek, ár eldiń tabıǵı jaǵdaılary men klımatynyń ózindik erekshelikteri bar. Kóptegen elderge tabıǵı apattar únemi qaýip tóndiredi. Ókinishke oraı, tabıǵı resýrstardyń tapshylyǵy ózin barǵan saıyn sezinýde.

Sondyqtan geografıa, geologıa, energetıka jáne topyraqtaný sıaqty ǵylymdardyń mańyzy erekshe. Ár túrli bilim salalaryndaǵy bul ǵylymdar qoǵamdy tabıǵı apattardan saqtandyrýǵa, adamzatqa kúndelikti qajet energıa men mıneraldardyń balamaly kózderin tabýǵa tyrysady.

Qazirgi ýaqytta elderdiń ál-aýqaty olardyń ǵylym salasynyń jaǵdaıyna tikeleı baılanysty. Meniń oıymsha, ǵylymı zertteýlerge eleýli nazar aýdaratyn, ǵylymdy qajet etetin jańa tehnologıalardy tabysty ıgeretin, bul úshin jetkilikti qýatty qarjylyq, aqparattyq, óndiristik, zıatkerlik quraldardy usynatyn elder ǵana qazirgi saıası-ekonomıkalyq jarysta kósh bastap, álemdik arenada jetekshi oryn alady.
Qazirgi qoǵamdy ǵylymsyz basqarý múmkin emes. Damýdyń qazirgi kezeńinde ǵylym qoǵamnyń áleýmettik qurylymyn ózgertedi. Búkil álemde aqyl-oı jumysymen aınalysatyndar sanynyń ósý jáne biliksiz fızıkalyq eńbekpen aınalysatyndar sanynyń azaıýy baıqalady.

Ǵylym adamǵa tikeleı bilim arqyly áser etedi. Ǵylymı eńbekter men jetistikterdi zertteý balalardyń damýyna, olardyń bilimdi tulǵa retinde qalyptasýyna yqpal etedi. Qazirgi bilim berý úderisiniń negizinde álemniń ǵylymı kórinisi jatyr.

Bilim berý prosesine jáne bilim berý qurylymyn ózgertýge baǵyttalǵan áser etetin ǵylym onyń barlyq komponentterine qoldanylady: maqsattar, mindetter, prınsıpter, formalar men ádister, quraldar, nátıjeler.

Ǵylymı dúnıetanymnyń qalyptasýy jeke tulǵany qalyptastyrýda mańyzdy ról atqaratyn bilim berý júıesiniń arqasynda da paıda bolady. Bilim men ǵylym salasyndaǵy zamanaýı saıasat joǵary bilimdi mamandar men bakalavrlardyń úlken áleýetin daıyndaýǵa jáne paıdalanýǵa baǵyttalǵan.

Ǵylym ádette álem týraly, onyń ishinde adamnyń ózi týraly obektıvti bilimdi óndirýge arnalǵan joǵary mamandandyrylǵan qyzmet retinde qarastyrylady. Biraq jemisi adamǵa qaýipti bolýy múmkin ǵylymı zertteýlerdi júrgizý ádepke saı ma?

Árıne, ǵylym qoǵam mádenıetiniń mańyzdy nysandarynyń biri, al onyń damýy adamzat ómiriniń barlyq salalaryn jańartýdyń mańyzdy faktory bolyp tabylady. Qazirgi ǵylym adamnyń dúnıetanymyn qalyptastyrady, tehnıkalyq progrespen tyǵyz baılanysty, qoǵamnyń damý boljamdaryn qurýǵa jáne baǵdarlamalar jasaýǵa, adamzat aldynda turǵan máselelerdi sheshýge kómektesedi. Biraq ǵylym adamzat úshin árqashan qaýipsiz be? Bul másele máńgi sheshilmeı qalady dep senemin.

Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ, Fılologıa jáne álem tilderi fakúltetiniń 1-kýrs magıstranty Kópjasar Nurly; jetekshisi - f.ǵ.k., ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ dosenti D.Janataev

---