Qyshqyldardyń hımıalyq qasıetteri
Sabaqtyń taqyryby «Qyshqyldardyń hımıalyq qasıetteri»
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardy qyshqyldardyń hımıalyq qasıetterimen tanystyra otyryp, olardyń ındıkatorǵa áseri jáne metaldardyń kerneý qatary týraly maǵlumat berý. Kúrdeli zattardyń jańa ókili qyshqyldar, onyń quramy, qasıetteri arqyly jańa bilim qalyptastyrý.
Sabaqtyń tárbıelik mindeti. Laboratorıalyq qural-jabdyqtarmen jumys isteı bilýge, zerthanalyq jumystar júrgize otyryp,baqylaýǵa, taldaýǵa, qorytyndy jasaı bilýge úıretý.
Qajetti qural-jabdyqtar: qyshqyldar (tuz qyshqyly, kúkirt qyshqyly) metaldar (Zn, Mg,Fe,Cu), ındıkatorlar,mys oksıdi, shyny taıaqsha, synaýyqtar.
Sabaqtyń barysy. «Qyshqyldar álemine saıahat»
Bul saıahattyń uzaqtyǵy 45 mınýt. Saıahatta biz mynadaı aıaldamalar arqyly ótemiz:
- habarlama aıaldamasy;
- ındıkatorlar aıaldamasy;
- qaýipsizdik saqtaý aıaldamasy;
- tarıhshylar aıaldamasy;
- qyshqyldardy alý aıaldamasy;
- eksperıment aıaldamasy (qyshqyldardyń hımıalyq qasıetteri);
- tapsyrmalar aıaldamasy.
Oqýshylar - jolaýshylar. Muǵalim – jol bastaýshy. Oqýshylar ár aıaldamaǵa toqtalyp, óz bilimderin kórsetedi.
Muǵalim: ár adam saıahatqa shyqqandy unatady. Men senderdi búgin qyshqyldar álemine saıahatqa shaqyramyn. Senderdiń dápterleriń jol kúndeligine aınalsyn. Endi biz sabaǵymyzdy jol kúndeliginen bastaıyq.
Biz sendermen habarlama aıaldamasynda turmyz. Saıahatqa shyqpas buryn qyshqyldar týraly habarlama alýymyz kerek. Sender mynadaı suraqtarǵa jaýap berińder:
1. Ózderiń biletin qyshqyldardyń formýlalaryn jol kúndelikterińe jazyp atańdar.
2. Qyshqyldar degenimiz ne?
3. Qyshqyldardyń jiktelýi týraly ne bilesińder?(mysal jazyńdar)
Kelesi aıaldama ındıkatorlar aıaldamasy. Aıaldamadan ótý úshin myna kesteni toltyrý qajet. Tájirıbe oryndalady.
Qyshqyldar Lakmýs Metıloranj Fenolftaleın
1.
2.
Kesteni toltyryp bolsaq, qaýipsizdik saqtaý aıaldamasyna keleıik. Jolaýshylar qyshqylmen jumys istegende qaýipsizdik tehnıkasynyń erejelerin saqtaý týraly aıtady.
Kelesi aıaldama tarıhshylar aıaldamasy. Úıge árbir oqýshyǵa qyshqyldar týraly tarıhı derekter jınaýǵa berilgen.
Sirke qyshqyly 3000 jyl buryn paıda bolǵan. «Ýksýs» sózi grektiń «oksos» sózinen shyqqan, «qyshqyl» degen maǵynany bildiredi.
Kúkirt qyshqyly H ǵasyrda paıda bolǵan. Ashqan parsy ǵalymy –
Abý- bekerı-Rezı. Kúkirt qyshqylyn kýporostardan alǵandyqtan «kýporos maıy» dep ataǵan.
Azot qyshqyly HV ǵasyrda anyqtalǵan. Tuz qyshqylyn «tuz spırti» dep ataǵan. Bul qyshqyldardy kúkirt qyshqyly arqyly alǵan. Sondyqtan kúkirt qyshqylyn «qyshqyldar anasy» dep ataǵan.
Kómir qyshqyly HVİİİ ǵasyrda D.Prıstlı alǵan. Ol kómir qyshqyl gazyn sýda eritti. Ony «soda sýy» dep atady. Prıstlı osy qyshqyldy ashqany úshin altyn medalmen marapattaldy.
Ár jolaýshy ózi aıtqan qyshqyldyń formýlasyn jazady.
Kelesi aıaldama: «qyshqyldardyń alynýy».
Beımetall oksıdterin sýda eritý arqyly ottekti qyshqyldar alýǵa bolady. Reaksıa teńdeýlerin oryndaıdy.
Jol kúndelikterińe kelesi aıaldamanyń atyn jazyp qoıyńdar.
Qyshqyldardyń hımıalyq qasıetteri.
Kórnekilik tájirıbe:
2 jolaýshy oryndaıdy. Myrysh, magnıı, temir, mys metaldaryn synaýyqtarǵa salyp, ár synaýyqqa 2ml tuz qyshqylynyń eritindisin quıamyz. Synaýyqtardy spırt shamynyń jalynynda qyzdyramyz. Synaýyqtarda gaz bólingeni baıqalady. Metaldardyń qyshqyldarǵa qatysty belsendiligi ár túrli. Eń shabytty árekettesetin magnıı, sodan soń myrysh, baıaýyraq temir, múlde reaksıaǵa túspeıtini mys. Orys ǵalymy N.N.Beketov jasaǵan kerneý qatary týraly aıtylady. Reaksıa teńdeýlerin jol kúndelikterińe oryndańdar.
Mg + 2HCl = MgCl2 + H2↑
Fe + 2HCl = FeCl2 + H2↑
Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2↑
Qyshqyldardyń metal oksıdterimen árekettesýi.
Kórnekilik tájirıbe.
Qara tústi mys oksıdin synaýyqqa salyp, ústine 1-2ml kúkirt qyshqyly eritindisin quıamyz. Eritindini qyzdyrǵanda, ol kógildir túske aınalady.
CuO + H2SO4 = CuSO4 + H2O
Reaksıa teńdeýi almasý reaksıasyna jatady.
Sender sońǵy aıaldamaǵa kelip,súrinbeı ótseńder, saıahatymyz sátti ótti dep esepteımiz. Interaktıvti taqtada jolaýshylarǵa tapsyrmalar beriledi.
1. H, H2, H3,S,Cl,NO3,SO4,PO4 myna kartochkalardy paıdalanyp, qyshqyldardyń formýlalaryn quryp, attaryn atańdar.
2. Reaksıa teńdeýlerin quryńdar.
Zn + H2SO4 =
Fe + H2SO4 =
Na + HCl =
SO3 + H2O =
MgO + HCl =
CaO + H3PO4 =
3. Massasy 6,2 g natrıı oksıdi qansha gram kúkirt qyshqylymen árekettesedi?
Oqýshylardy baǵalaý.
Úıge tapsyrma berý. §30-34
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardy qyshqyldardyń hımıalyq qasıetterimen tanystyra otyryp, olardyń ındıkatorǵa áseri jáne metaldardyń kerneý qatary týraly maǵlumat berý. Kúrdeli zattardyń jańa ókili qyshqyldar, onyń quramy, qasıetteri arqyly jańa bilim qalyptastyrý.
Sabaqtyń tárbıelik mindeti. Laboratorıalyq qural-jabdyqtarmen jumys isteı bilýge, zerthanalyq jumystar júrgize otyryp,baqylaýǵa, taldaýǵa, qorytyndy jasaı bilýge úıretý.
Qajetti qural-jabdyqtar: qyshqyldar (tuz qyshqyly, kúkirt qyshqyly) metaldar (Zn, Mg,Fe,Cu), ındıkatorlar,mys oksıdi, shyny taıaqsha, synaýyqtar.
Sabaqtyń barysy. «Qyshqyldar álemine saıahat»
Bul saıahattyń uzaqtyǵy 45 mınýt. Saıahatta biz mynadaı aıaldamalar arqyly ótemiz:
- habarlama aıaldamasy;
- ındıkatorlar aıaldamasy;
- qaýipsizdik saqtaý aıaldamasy;
- tarıhshylar aıaldamasy;
- qyshqyldardy alý aıaldamasy;
- eksperıment aıaldamasy (qyshqyldardyń hımıalyq qasıetteri);
- tapsyrmalar aıaldamasy.
Oqýshylar - jolaýshylar. Muǵalim – jol bastaýshy. Oqýshylar ár aıaldamaǵa toqtalyp, óz bilimderin kórsetedi.
Muǵalim: ár adam saıahatqa shyqqandy unatady. Men senderdi búgin qyshqyldar álemine saıahatqa shaqyramyn. Senderdiń dápterleriń jol kúndeligine aınalsyn. Endi biz sabaǵymyzdy jol kúndeliginen bastaıyq.
Biz sendermen habarlama aıaldamasynda turmyz. Saıahatqa shyqpas buryn qyshqyldar týraly habarlama alýymyz kerek. Sender mynadaı suraqtarǵa jaýap berińder:
1. Ózderiń biletin qyshqyldardyń formýlalaryn jol kúndelikterińe jazyp atańdar.
2. Qyshqyldar degenimiz ne?
3. Qyshqyldardyń jiktelýi týraly ne bilesińder?(mysal jazyńdar)
Kelesi aıaldama ındıkatorlar aıaldamasy. Aıaldamadan ótý úshin myna kesteni toltyrý qajet. Tájirıbe oryndalady.
Qyshqyldar Lakmýs Metıloranj Fenolftaleın
1.
2.
Kesteni toltyryp bolsaq, qaýipsizdik saqtaý aıaldamasyna keleıik. Jolaýshylar qyshqylmen jumys istegende qaýipsizdik tehnıkasynyń erejelerin saqtaý týraly aıtady.
Kelesi aıaldama tarıhshylar aıaldamasy. Úıge árbir oqýshyǵa qyshqyldar týraly tarıhı derekter jınaýǵa berilgen.
Sirke qyshqyly 3000 jyl buryn paıda bolǵan. «Ýksýs» sózi grektiń «oksos» sózinen shyqqan, «qyshqyl» degen maǵynany bildiredi.
Kúkirt qyshqyly H ǵasyrda paıda bolǵan. Ashqan parsy ǵalymy –
Abý- bekerı-Rezı. Kúkirt qyshqylyn kýporostardan alǵandyqtan «kýporos maıy» dep ataǵan.
Azot qyshqyly HV ǵasyrda anyqtalǵan. Tuz qyshqylyn «tuz spırti» dep ataǵan. Bul qyshqyldardy kúkirt qyshqyly arqyly alǵan. Sondyqtan kúkirt qyshqylyn «qyshqyldar anasy» dep ataǵan.
Kómir qyshqyly HVİİİ ǵasyrda D.Prıstlı alǵan. Ol kómir qyshqyl gazyn sýda eritti. Ony «soda sýy» dep atady. Prıstlı osy qyshqyldy ashqany úshin altyn medalmen marapattaldy.
Ár jolaýshy ózi aıtqan qyshqyldyń formýlasyn jazady.
Kelesi aıaldama: «qyshqyldardyń alynýy».
Beımetall oksıdterin sýda eritý arqyly ottekti qyshqyldar alýǵa bolady. Reaksıa teńdeýlerin oryndaıdy.
Jol kúndelikterińe kelesi aıaldamanyń atyn jazyp qoıyńdar.
Qyshqyldardyń hımıalyq qasıetteri.
Kórnekilik tájirıbe:
2 jolaýshy oryndaıdy. Myrysh, magnıı, temir, mys metaldaryn synaýyqtarǵa salyp, ár synaýyqqa 2ml tuz qyshqylynyń eritindisin quıamyz. Synaýyqtardy spırt shamynyń jalynynda qyzdyramyz. Synaýyqtarda gaz bólingeni baıqalady. Metaldardyń qyshqyldarǵa qatysty belsendiligi ár túrli. Eń shabytty árekettesetin magnıı, sodan soń myrysh, baıaýyraq temir, múlde reaksıaǵa túspeıtini mys. Orys ǵalymy N.N.Beketov jasaǵan kerneý qatary týraly aıtylady. Reaksıa teńdeýlerin jol kúndelikterińe oryndańdar.
Mg + 2HCl = MgCl2 + H2↑
Fe + 2HCl = FeCl2 + H2↑
Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2↑
Qyshqyldardyń metal oksıdterimen árekettesýi.
Kórnekilik tájirıbe.
Qara tústi mys oksıdin synaýyqqa salyp, ústine 1-2ml kúkirt qyshqyly eritindisin quıamyz. Eritindini qyzdyrǵanda, ol kógildir túske aınalady.
CuO + H2SO4 = CuSO4 + H2O
Reaksıa teńdeýi almasý reaksıasyna jatady.
Sender sońǵy aıaldamaǵa kelip,súrinbeı ótseńder, saıahatymyz sátti ótti dep esepteımiz. Interaktıvti taqtada jolaýshylarǵa tapsyrmalar beriledi.
1. H, H2, H3,S,Cl,NO3,SO4,PO4 myna kartochkalardy paıdalanyp, qyshqyldardyń formýlalaryn quryp, attaryn atańdar.
2. Reaksıa teńdeýlerin quryńdar.
Zn + H2SO4 =
Fe + H2SO4 =
Na + HCl =
SO3 + H2O =
MgO + HCl =
CaO + H3PO4 =
3. Massasy 6,2 g natrıı oksıdi qansha gram kúkirt qyshqylymen árekettesedi?
Oqýshylardy baǵalaý.
Úıge tapsyrma berý. §30-34
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Kanada. Memlekettiń qalyptasýy men qurylymy.
