InfoHub Logo

Sabaq taqyryby: Qysym.
Sabaq maqsaty:
1. Oqýshylarǵa kúshtiń áreketiniń tireý aýdanyna táýeldi bolatyny jóninde túsinik bere otyryp, qysym, qysymnyń birlikteri týraly bilim qalyptastyrý.
2. Massa, tyǵyzdyq, kúsh sıaqty negizgi uǵymdardy qalyptastyrýdy odan ári damytý
3. Eńbekke baýlý, jaýapkershiligin arttyrý, ǵylymı dúnıetanymyn qalyptastyrý.
Sabaq túri: dástúrli
Sabaqtyń tıpi: aralas sabaq.
Sabaq ádisi: baıandaý, suraq - jaýap, tájirıbe
Sabaqqa qajetti qural - jabdyqtar: kompúter arqyly jasalǵan slaıdtar, tájirıbe jasaýǵa arnalǵan quraldar.
Tehnıkalyq qural - jabdyqtar: kompúter, ınteraktıvti taqta.

Sabaq barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Sálemdesý, túgendeý. Oqýshylardyń qural - jabdyqtaryn túgendeý.
Oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý. Sabaqqa daıyndyǵyn tekserý.
İİ. a) Ótken taqyrypqa qysqasha sholý
Aýyzsha Suraq - jaýap alý
1. Tabıǵattaǵy qubylystardyń bolý sebebin zertteıtin ǵylym. (fızıka)
2. «Jupardyń ıisin jasyra almaısyń»- bul qaı qubylysqa negizdelgen? (dıfýzıa)
3. Zattyń úsh kúıin ata. (qatty, suıyq gaz)
4. Aspan denelerin zertteıtin ǵylym. (astronomıa)
5. Jerdiń tabıǵı serigi. (Aı)
6. Eki deneniń janasqanda, olardyń molekýlalarynyń aralasý qubylysy…(dıfýzıa)
7. Astronomıadaǵy eń negizgi zertteý quraly? (teleskop)
8. Uzyndyqtyń halyqaralyq birlikter júıesindegi ólshemi ne? (metr)
9. Termodınamıkanyń 3 qaǵıdasy (Kez - kelgen zat molekýladan týrady, molekýla úzdiksiz qozǵalysta bolady, molekýla ózara árekettesedi)
10. Traektorıa degenimiz ne?
11. Qandaı planetalardy tómengi dep ataımyz? (Jer orbıtasynyń ishindegi)
12. Aýyrlyq kúshi degen ne? (Denelerdiń jerge tartylý kúshi aýyrlyq kúshi dep atalady)
13. Dınamometr áreketi qandaı zańǵa negizdelgen? (Gýk zańyna negizdelgen)
14. Deformasıa degen ne? (dene pishiminiń nemese ólshemderiniń ózgerýin deformasıa dep ataımyz)
15. Kúsh degen ne? (Kúsh – denelerdiń ózara árekettesýin sıpattaıtyn fızıkalyq shama)
á) «Sáıkestendir» /Interaktıvti taqtamen jumys/
B) Teńin tap /Interaktıvti taqtamen jumys/

İİİ. Jańa sabaq.
• Muǵalimniń kirispe sózi: Biz ótken taqyrypta úıkelis kúshi taqyrybymen tanys boldyq, sonymen:
1. Úıkelis kúshi degen ne?
2. Úıkelis túrleri?
3. Úıkelistiń paıda bolý sebepteri?
4. Normal qysym kúshi?
Oqýshynyń jaýaptary: Bir dene ekinshi deneniń betimen qozǵalǵan kezde paıda bolatyn kúsh úıkelis kúshi dep atalady.
Ǵ úık – úıkelis kúshi.
• Syrǵanaý úıkelisi
• Domalaý úıkelisi
• Tynyshtyq úıkelisi
Úıkelistiń paıda bolý sebepteri:
• Janasatyn betterdiń kedir - budyr bolýy
• Janasatyn better molekýlalarynyń ózara tartylysy.
Úıkelis:
• Janasatyn betterdiń qandaı materıaldan jasalǵandyǵyna,
• Olardyń óńdelý sapasyna;
• Bir bettiń ekinshi bir betke túsiretin qysym kúshine táýeldi.
Deneniń ózi janasyp turǵan betke tik baǵytta túsiretin kúshin normal qysym kúshi dep ataıdy.
N – normal qysym kúshi.
N=mg
Fúık=µN
µ – úıkelis koefısıenti
Jaǵdaıat týdyrý. Oıynshyq traktordy alyp birinshi ret tegis stolda, sosyn oramal jaıyp júgirtemiz, eki jaǵdaıdaǵy úıkelisti túsindiremiz.
Endi qysym – degen taqyryppen tanysamyz.
Qysym betke perpendıkýlár baǵytta áreket etetin kúshtiń osy bettiń aýdanyna qatynasymen anyqtalady:
R - qysym
Ǵ - betke perpendıkýlár baǵytta áreket etetin kúsh nemese qysym kúshi;
S - kúsh túsetin bettiń aýdany.
HBJ - da qysym Paskalmen ólshenedi..
gPa=100 Pa=102 Pa
kPa=1000 Pa=103 Pa
MPa=100000 Pa=10 6 Pa
Qorytyndy sóz: qoryta kele, belgili bir betke túsetin kúsh áreketiniń nátıjesin sıpattaıtyn shamany qysym dep ataıdy, ony R árippen belgileımiz jáne HBJ - de qysymdy Pa ólsheımiz.

İV. Sabaqty bekitý.
a) Tehnıkalyq dıktant: /Juppen jumys/
1. Betke perpendıkýlár baǵytta áreket etetin kúshtiń osy bettiń aýdanyna qatynasy...... dep atalady.
2.. Belgili bir betke túsetin kúsh áreketiniń, sol bet aýdanyna qatynasymen sıpattalatyn shama....... ólshenedi.
3. Qysym...... jáne...... táýeldi.
4. Qysymnyń eń úlken ólshem birligi....... ólshenedi.
5. Qysym........ formýlamen órnekteledi.
Jaýaptary:
1. Qysym. 2. Paskal (Pa). 3. Kúsh pen aýdan. 4. 1MPa= 106 Pa. 5. R=F/S

V. Sergitý sáti
b) Jańa materıaldy esepter shyǵarý arqyly bekitý.
1. Kúsh 200 N, al aýdany 2, 5 m2 deneniń túsiretin qysymyn anyqta.
Berilgeni: Taldaý. Sheshýi:
F=200H P=F/S P= 200H/2. 5 m2 =80 Pa
S= 2, 5 m2
P -?
2. Betke 3kN kúsh túsirip 2 Pa qysym alsaq, aýdany qandaı bolǵan?
Berilgeni:------- HBJ ---------- Taldaý. ---------------- Sheshýi:
F=3kH ---------=3000H --------- S=F/P ----------------- S=3000H/2Pa=1500 m2
P=2Pa
S -?
Test.
1. Oqýshy óziniń kresloǵa otyrǵandaǵy qysymyn anyqtamaq bolyp, barlyq ýaqytyn aýdanǵa óziniń kúshin bólýmen ketiredi. Seniń aqylyń
A) Ári qaraı jalǵastyr.
B) Kúshti aýdanǵa ból.
V) Kreslony mazalaǵandy qoı

2. Synyptas oqýshyńa qysymnyń qandaı birlikpen ólshenetinine aqyl ber.
A) Nútonmen
B) Paskalmen
V) kılogrammmen

3. Bilmeske úıret: Qysymdy qalaı ózgertýge bolady?
A) Deneniń aýdanynyń beti men kúshin aýystyr.
B) Betin ár túrli maımen maıla.
V) Deneniń túsin ózgert.

4. Ekinshi synyp oqýshysy mektep tabaldyryǵyna úlken qysymmen áser etkisi keledi. Qandaı aqyl beresiń?
A) Bıik ókshe týflı kıý.
B) Shańǵy kıý.
V) bosqa ýaqytyńdy ketirme...

5. Sýǵa batqan adamdy qutqarýshyǵa qandaı aqyl beresiń?
A) Juqa muzdyń ústimen jalań aıaq júgir.
B) Juqa muzdyń ústimen aqyryn júr.
M) Muzǵa ishińmen jatyp jyljy

Qysym ómirde /Praktıkalyq jumys/
1. Ine men shege qysymyn anyqta. /Jastyqqa shanshylǵan ıne men shege/
2. Deneniń qysymyn azaıt. /Jatqan dene qysymyn azaıtý/
3. Eki aıaǵymen turǵan oqýshy qysymyn azaıtý kerek.
4. Kúrektiń qysymyn anyqta.

V. Qorytyndylaý. Sonymen qysym degenimiz ne?
Qysym bir dene ekinshi dene betine áser etkende paıda bolatyn qalypty kúshtiń qarqyndylyǵyn sıpattaıtyn fızıkalyq shama.

Vİ. Baǵalaý. Smaılıktar arqyly baǵalaý.
Vİİ. Úı tapsyrmasy
Kúndelikti endi ashaıyq
Úı tapsyrmasyn jazaıyq.
Qysymnan alǵan bilimdi,
Umytpaı este saqtaıyq.
Úıge tapsyrma: §33. 15 - jattyǵý /№1, 2/.