InfoHub Logo

Meniń jasymdy surasań, jetpis segizdemin. Kórgenimiz kóp bolǵanymen, biletinimiz az bolar. Qaısy biri este qaldy deısiń.

Soqpaqsyz soqtyqpaly jerde óstik,
Ómirde azap sapar talaı keshtik *, —  (*Qoljazbada óleń joly osylaı ózgertilip berilgen)

dep Abaı aıtqan emes pe?! Ákemiz kedeı boldy. Asyraýǵa hali kelmedi. Tórt balanyń (Ábeý, Áýbákir, Maqajan, Syzdyq) ishindegi úlkeni men edim. «On úshte otaý ıesi» deıdi halyq. Men on úshin jasymnan bastap osy Qaraǵandy keninde kire tarttym. Ol kezdegi osy óńirdegi halyqtyń kásibi sol edi.

Eń alǵash ákem marqum meni burynǵy kánigi kirekeshterge tapsyryp qosty. Kókalabas degen atanymyz bolatyn, iri myqty, aıańshyl janýar edi. Nildiden mys zaýytyna kóktas tasımyz. Putyna tórt tıyn tóleıdi. Álgi meniń túıem 70 putqa deıin irkilmeı qozǵalady. Biraq sol kezde qolǵa ustata salatyn aqsha joq. Qolyna qaǵaz beredi. Men tórt ret qatynadym. Qolyma tıgen aqsha joq. Men júrgen qostaǵy bireýge 80 putqa deıin tartatyn Jazyly atan degen túıesin jaldaǵan Básen tıin Qalýet degen kisi aqysyn alýǵa kelgen eken. Elge qaıtyp bara jatqan sol kisi arqyly ákeme mynadaı dep hat jazdym:

— Iá, áke, qabyl bolǵaı bergen batań,
Sengeni bir úıli jan Kókala atan.
Kók tıyn áli alǵanym joq
Bilmeımin qojaıynnyń túri qatań, —
dep. Aıaǵyn umytyp ta qalyppyn. Ákemizdiń parsysha saýaty bar edi. Bir qatynasqan kisiden mynadaı jaýap aldym:

— Qaraǵym, aınalaıyn, janym balam,
Azaıǵan nesibesi álsiz babań.
Sózińe «raqymsyz myrza» degen
Kúdiksiz eshbir oǵan men de nanam.
Qalamasa eshbir jaǵdaı oǵan sener,
Aqyńdy durys sanap bermese eger.
Óksitpe ómirińdi, qarashyǵym,
Dep otyr anań daǵy «qaıtyp keler».
Jaýyzdar sorlylardy áste arbaǵan,
Baqalshy, sáýdegerler jurt aldaǵan.
Tálkesý kire tartqan bola almady,
Tileıik kúnkóristi bir Alladan.

Aqsha ornyna bergen talon boıynsha qojaıynnyń lavkasynan qant, shaı, sirińke jáne sheshemniń tapsyrýymen aqyrettik bóz satyp alyp, aýylǵa qaıttym. Biraq ol kezde qaıda baryp kún kóresiń. Qaıta sol Qaraǵandyǵa baryp tyǵyldyq. Taǵy da kire tartýmen aınalystym.

Eseıe, ysyla kele uzaq saparǵa shyǵatyn boldym. Mys zavodynda qorytylǵan mysty Qyzyljar tartatyn boldyq. Biraq qysqy jol qaýipti de bolatyn edi. Qys ishinde 150-200-degen túıemen mys tartqan kerýen qarly joldarda talaı dalaǵa da túneıtin edi. Túıemizdi shógergende astyna qorda ornyna tósep qoıatyn sadaq tósenishimiz, ústinde bosa da jyly jabýy bolatyn. Qar ústine shógerilgen túıeni yqtaı saýyryna tyǵyla ózimiz panalaımyz. Qysqy qyzyldarda talaı túıe ushyp ólse, talaı adamdar úsip te jatýshy edi. Túbi Barǵana edi, aty esimde joq, bir jigit úsinip aıaq-qolynan aıryldy. Sýyq tıip, kem qadam-qaıyrshy bolyp ketti. Sonyń myna bir zarly áni esimde:

— Úsindi sol aıaǵym mujyq boldy,
Sol qolym jany ketip, o da soldy.
Qý mańdaı domalanǵan men bir beıbaq,
Tabarmyn kún kórerlik qaıdan joldy?

Aqyry sol jigit qaıyr surap ketti. Zaýyttan aqsha, lavkadan zat alýǵa kelgenderden:

Jasy úlken aǵa-ini, qurby-qurdas,
Oıymmen oıy birge ámse muńdas.
Bolsa eger qaldyryńdar qaıyr-zeket,
Burynǵy kóz kórgender, jaqyn syrlas, —

dep, óleń aıtyp qaıyr-zeket suraıtyn edi. Azapty kóp keshtik. Qorlyqty kóp kórdik. Biraq qaısybirin aıtyp taýysarsyń...

1904-1905 jyldary ǵoı deımin, áıteýir, meniń jıyrma jasqa kelgen kezim. Rázanov ketip, Jumabek tóre arqyly Qaraǵandynyń aǵylshyn baılarynyń qolyna aýysqan kezi. Aǵylshyndar Rázanovtan da qatal keldi. Aqshanyń ornyna «aq talon» degen pále shyqty. Nildiden ákelgen kóktasty zaýytqa ótkizerde ólsheıtin. Odan taǵy da jeıtin boldy. Ol týraly mynandaı óleń aıtatynbyz:

Aǵyzyp aıazdy kún kózden jasty,
Shanamen biz tartamyz aýyr tasty.
«Boqat» dep bir ustasa, gerden eki
Qymqyrǵan esepshiniń qylyǵy asty.

Biz daǵy talaı qıǵylyqty salýshy edik. Esepshiler men qojaıyndardy úılerinen sýyryp alyp sabaıtyn kezderimiz de bolatyn.

---