InfoHub Logo

Stýdent: Maenova Aınýra Asanhanovna
Ǵylymı jetekshi: Saım L.N.
«Qyzylorda oblystyq ftızıopýlmonologıalyq ortalyǵynyń meıirgerleriniń týberkýlezben aýyratyn pasıentterge kútim kórsetýdegi bilim deńgeıi»
Qyzylorda oblystyq ftızıopýlmonologıalyq ortalyǵy.
Qyzylorda medısınalyq joǵary koleji

Kilt sózder: Týberkýlez, meıirgerlik kútim,meıirgerlerdiń bilim deńgeıi, profılaktıka, halyqtyń aqparattanydyrylý deńgeıi, jumys sapasy, sheteldiń tájirıbeler, qaýip faktorlar

Taqyryptyń ózektiligi: Týberkýlez qoǵamdyq densaýlyq saqtaýdyń negizgi jahandyq problemalarynyń biri bolyp tabylady.Týberkýlez-bul adamzatqa 4000 jyldan astam ýaqyt boıy áser etken ejelgi aýrý.

Álem halqynyń úshten bir bóligi týberkýlez bakterıalaryn adamnyń jaqsy jumys isteıtin ımýndyq júıesi bolǵan kezde aýyrmaıdy dep esepteledi. Alaıda aýrýdyń taralýyn azaıtý úshin jasyryn ınfeksıany anyqtaý jáne emdeý mańyzdy.

Osyndaı konflıktilerdiń qandaı jaǵdaılarda jıi paıda bolýy sebebine tómendegi álemdik statısıkalyq málimetterdi keltiretin bolsaq.

Statısıkalyq málimetter:

2017 jyly týberkýlezdiń jańa jaǵdaılarynyń eń kóp sany Ońtústik-SHyǵys Azıa men Tynyq muhıtynyń batys aımaqtarynda boldy, bul jańa jaǵdaılardyń 62% qurady. Budan keıin jańa jaǵdaılardyń 25%-y tirkelgen Afrıka aımaǵy. Týberkýlez-AITV juqtyrǵan adamdardyń óliminiń basty sebebi.

2019 jyly týberkýlezdiń jańa jaǵdaılarynyń 87%-y týberkýlezdiń joǵary aýyrtpalyǵy bar 30 elde boldy. Týberkýlezdiń jańa jaǵdaılarynyń úshten ekisi segiz elge keledi: Úndistan, Indonezıa, Qytaı, Fılıppın, Pákistan, Nıgerıa, Bangladesh jáne Ońtústik Afrıka

2014 jylǵy mamyrda Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý Assambleıasy 2015 jyldan keıingi kezeńge arnalǵan órshil maqsattarymen týberkýlez boıynsha jańa jahandyq strategıany tolyq maquldaǵan qarar qabyldady.Bul strategıa jahandyq TB indetin joıýǵa baǵyttalǵan, al maqsattary TB-dan bolatyn ólim-jitimdi 95%-ǵa tómendetý jáne 2015 jyldan 2035 jylǵa deıingi kezeńde jańa jaǵdaılardyń sanyn 90%-ǵa azaıtý, sondaı-aq TB-ge baılanysty birde-bir otbasynyń apatty shyǵyndarǵa ushyramaýyn qamtamasyz etý bolyp tabylady. Aralyq nysanaly baǵdarlar 2020, 2025 jáne 2030 jyldarǵa belgilengen

Amerıka Qurama Shtattarynda týberkýlezdiń álemdegi eń tómengi deńgeıiniń biri, al 2019 jyly týberkýlezben aýyratyndar sany týberkýlezdiń tirkelgen jaǵdaılarynyń eń azyn qurady. Alaıda, tym kóp adamdar týberkýlezden zardap shegedi jáne bizdiń úlgerilimiz osy ǵasyrda týberkýlezdi joıý úshin tym baıaý. 2019 jyly AQSH-ta8916 adam týberkýlez aýrýymen tirkeldi (100 000 adamǵa shaqqanda 2,7)

2018 jyly Eýropalyq Odaqtyń jáne Eýropalyq ekonomıkalyq aımaqtyń (EO/EEA) 30 elinde TB-dyń 52 862 jaǵdaıy tirkeldi, sonyń nátıjesinde habarlama kórsetkishi EO/EEA-daǵy 100 000 turǵynǵa shaqqanda 10,2 qurady. Sońǵy bes jylda habarlaýdyń jalpy deńgeıi jáne kóptegen elderdegi kórsetkishter tómendedi

Sońǵy tórt jylda Anglıada týberkýlez aýrýy úshten birge tómendedi jáne     2015 jyly 5 758 jaǵdaı tirkeldi. Alaıda, Ulybrıtanıa Batys Eýropada týberkýlezben aýyrý deńgeıi boıynsha ekinshi orynda. Jalpy sannyń azaıýyna qaramastan, áleýmettik qaýip faktorlary bar jaǵdaılardyń úlesi (úısizdik, esirtki nemese alkogóldi asyra paıdalaný nemese túrmege túsý) 2014 jylǵy 9,8% - dan 2015 jyly 11,8% - ǵa deıin ósti

DDU-nyń Úndistandaǵy týberkýlez boıynsha statısıkasy 2018 jyly 2,69 mıllıon jaǵdaıǵa eseptelgen. Úndistanda týberkýlezben aýyrý kórsetkishi 2019/2020 jyldarǵa josparlanǵan týberkýlezdiń taralýyn Ulttyq zertteý nátıjelerin kútý boıynsha aralyq bolyp tabylady. Úndi halqynyń shamamen 40%-y týberkýlez bakterıalaryn juqtyrdy dep esepteledi, olardyń basym kópshiliginde týberkýlez aýrýy emes, jasyryn týberkýlez bar

Reseıde týberkýlez-bul áleýmettik qubylys, onyń tamyry adamdardyń ómir súrý sapasynyń tómen deńgeıinde jatyr. Reseıde týberkýlezdiń taralý kezeńderi el medısınasynyń damýyndaǵy betburysty sátterdi kórsetedi. Onyń órshýi 90-shy jyldary tirkeldi. Sońǵy jyldary Reseı Federasıasy álemdegi týberkýlez aýrýy men ólim-jitimniń tómendeýiniń eń áserli qarqynynyń birin kórsetti, bul DDCU moıyndaǵan fakt. Máselen, 2000 jyldan bastap 2019 jylǵa deıingi kezeńde syrqattanǵandar sany 2 eseden astamǵa (2000 jylǵy 133 229 adamnan 2019 jyly 60 531 adamǵa deıin), al týberkýlezden qaıtys bolǵandar sany 4 eseden astamǵa (2000 jylǵy 29 966 adamnan 2019 jyly 7 264 adamǵa deıin) azaıdy, bul memlekettiń týberkýlez problemasyna basym qatynasynyń nátıjesi bolyp tabylady.

Resmı statısıka derekteri boıynsha 2018 jyly Qazaqstanda dıspanserlik esepte 35 181 pasıent turǵan, onyń ishinde týberkýlezdiń belsendi túrimen 14 874 pasıent. 2018 jyly 8942 pasıentke dıagnoz alǵash ret qoıyldy. Dıspanserlik esepte turǵan adamdardyń eń kóp sany Shymkent pen Túrkistan oblysynda (3604), Almaty (3311), Shyǵys Qazaqstan (2860), Qyzylorda (2495) oblystarynda tirkelgen.

2019 jyly Qyzylorda oblysy boıynsha 870 adam tirkelgen. Emdelip shyqqan pasıentter-803. Qaıtys bolǵan pasıentter sany-44. 253 pasıent 2020 jylǵa emdelip qalǵan.

Osylaısha, týberkýlezdiń taralýy Qazaqstan úshin basym másele bolyp tabylady. Bul ekologıalyq faktorlarǵa, áleýmettik aspektilerge, sondaı-aq týberkýlezdiń ózgerýine jáne basqa sebepterge baılanysty. Bul dıagnostıka, emdeý jáne aldyn-alý salasynda ǵylymı zertteýler júrgizý qajettiligin, popýlásıa deńgeıinde de, jeke deńgeıde de profılaktıkalyq baǵdarlamalardy jetildirý boıynsha odan ári jumysty talap etedi.

Meıirgerler týberkýlezben aýyratyn pasıentterge dári-dármek berýge jaýapty, sondyqtan olar týberkýlezge qarsy preparattardyń basqa dári-dármektermen áseri, janama áserleri jáne yqtımal ózara árekettesýi týraly habardar bolýy kerek. Meıirgerler dári-dármekterdi durys qabyldaý erejelerin saqtaýy kerek jáne dári-dármekterdi qujattaýdyń mańyzdylyǵyn eskere otyryp, olardy tıisti ýaqytta durys baǵytta mólsherleýi kerek

Zertteý maqsaty:Qyzylorda oblystyq ftızıopýlmonologıalyq ortalyǵynyń meıirgerleriniń týberkýlezben aýyrǵan pasıentterge kútim kórsetýdegi bilim deńgeıin anyqtaý

Tásilder men materıaldar

Zertteý jumysy  Qyzylorda oblystyq ftızıopýlmonologıa ortalyǵynyń meıirgerleriniń týberkýlezben aýyratyn pasıentterge kútim kórsetýdegi bilim deńgeıi. Meıirgerlerge saýalnama júrgizý arqyly meıirgerlerdiń jumysyn baǵalaý. Bul suraqtarǵa jaýap alýǵa jáne osy másele boıynsha meıirgerlerdiń pikirin anyqtaý arqyly zertteý mindetterine qol jetkizýge múmkindik beredi.

Zertteý túri: Sapalyq

Zertteý dızaıny: Sapalyq zertteý, fenomenaldy; randomızırlengen maqsatty, popýlásıaǵa negizdelgen.

Zertteý obektisi: 2020 jyly jeltoqsan aıynda Qyzylorda oblystyq ftızıopýlmonologıalyq ortalyǵynda zertteý jumysy júrgizildi. Osy  zertteýdi  júrgizýde  saýalnama alyndy. Zertteýge jalpy 20 meıirger qatysty. Sonyń ishinde 10 meıirger «Jan saqtandyrý» bóliminen bolsa, qalǵan 10 respondentter «Ókpeden tys týberkýlez» bólim meıirgerleri.

Zertteý quraly: Saýalnama Patrık Abo Akandeniń «Nıgerıanyń ońtústik-batysyndaǵy Ibadandaǵy meıirgerler arasynda týberkýlez ınfeksıasymen kúres salasyndaǵy bilim men tájirıbesi» maqalasyna súıene otyryp jasalyndy.

Saýalnama júrgizý arqyly emhanadaǵy meıirgerlerdiń týberkýlezben aýyratyn pasıentterge kútim kórsetýdegi bilim deńgeıi baǵalandy.

Qorytyndy:

1.2020jyly jeltoqsan aıynda júrgizilgen negizgi kórsetkishterdiń randomızerlengen popýlásıaǵa negizdelgen taldaýy Qyzylorda oblystyq ftızıopýlmonologıa ortalyǵynyń týberkýlezben aýyratyn pasıentterge kútim kórsetýdegi bilim deńgeı baǵalandy,jalpy sanynyń nátıjesi 71% qurady,jaqsy dáreje ekenin kórsetti.

2.Respondentterdiń eń jıi kezdesetin jas mólsheri 41-51jas aralyǵyndaǵylar,ıaǵnı 60% qurady,bilim deńgeıi arnaıy orta-95%,biliktilik sanaty jaǵynan-90% (18 adam)joǵary,shylym shegýdiń jáne alkogóldi sheken tys tutynýdyń zıany týraly pasıentpen áńgime júrgizetini meıirgerlerdiń kópshiligi 50%,pasıentterge jótelgen kezde maılyqtarmen,oramaldarmen nemese qolyńyzben jabýdy úıretetinin kórip turmyz-100%,úı jaǵdaıynda ózine qalaı kútim jasaý kerek ekendigin túsindiresizba? degen suraqqa oń jaýap-50%,semınarǵa qatysýǵa daıyn -35 %,al meıirgerlerdiń jumys  sapasyn arttyrýda jıi arnaıy trennıngterge jıi qatysqany -45 % qurady,pasıentterdiń temperatýrasyn,qan qysymyn,salmaǵyn únemi baqylaýda qadaǵalap otyratyny -50  % qurady.Sonymen qatar meıirgerlerdiń týberkýlezben aýryratyn pasıentterge kútim kórsetýdegi bilim deńgeıi baǵalandy.Jalpy sanynyń nátıjesi 71 % qurady.

3.Zertteý nátıjesinde meıirgerlerdiń bilim deńgeiniń jaqsy ekenin,pasıentke degen qoldaýlarynyń ústemi zor ekenin kórýge bolady.Týberkýlezben aýyratyn pasıenttermen   olardyń týystaryna ınfeksıanyń taralýyn boldyrmaý jáne tıisti gıgıenalyq erejelerdi saqtap jyl sayýn skrınnıngten ótkizip, flúrografıaǵa    tekserilip tursa,aýrýdyń aldyn -alýǵa    taralýyna jol bermeýge kómektesedi.

4.Meıirgerleriniń týberkýlezben aýyratyn pasıentterge kútim kórsetýdegi bilim deńgeıin anyqtaý,meıirgerlerdiń týberkýlezben aýyratyn pasıentterge kútim kórsetýdegi jumysyn baǵalaýy jáne qaýip faktorlaryn tómendetý qajettiligi týraly ýaqytyly jáne tolyq aqparat,pasıentterdiń densaýlyǵyna birlesken jaýapkershiligi, qyzmetkerlerdiń moraldyq jáne qarjylyq motıvasıasy,qazmetkerlerdi ýaqytyly baqylaý úshin,jumys berýshiniń jaýapkershiligi ,kútim kórsetýde barlyq jaǵdaılardyń jasalýy tıisti jabdyqtardyń bolýy,qyzmetkerlerdiń arnaıy bilim deńgeıi qajet.

PAIDALANYLǴAN ÁDEBIETTERDİŃ TİZİMİ:

1. Cruz-Knight W, Blake-Gumbs L. Tuberculosis: an overview. Prim Care. 2013; 40(3):743–56
2. Brief history of tuberculosis. (http://www.umdnj.edu/~ntbcweb/history.htm, accessed       on 1 March 2010
3. Global tuberculosis report, 2016, WHO.
4.UK Has Second Highest Rate of TB in Western Europe, Migration to Blame. Breitbart. 2015. [cited 3 April 2017]. Available from:
5. GOV.org. Tuberculosis (TB) and other mycobacterial diseases: diagnosis, screening, management and data. United Kingdom: Public Health England.
6. Analız problemy rasprostranennostı týberkýleza v mıre ı v Kazahstane. B.S. Týrdalıeva, G.E. Aımbetova, F.A. Bagıarova, A. Jankarkyzy
7. Poslanıe Prezıdenta Respýblıkı Kazahstan N.A. Nazarbaev narodý Kazahstana «Sosıalno-ekonomıcheskaıa modernızasıa – glavnyı vektor razvıtıa Kazahstana» ot 27 ıanvará 2012 goda
8. M.V. Shılova, V.S. Gavrılenko. Spravochnık po protıvotýberkýleznoı rabote. - M.: GRANT, 1998. – 94 s.
9. Dias AA, De Oliveira DM, Turato ER, De Figueiredo RM (2013) Life experiences of patients who have completed tuberculosis treatment: A qualitative investigation in southeast Brazil. BMC Public Health 13: 595.
10. Gerrish K, Naisby A, Ismail M (2013) Experiences of the diagnosis and management of tuberculosis: A focused ethnography of Somali patients and healthcare professionals in the UK. J Adv Nurs 69: 2285-2294..
11. Leksell J, Lepp M (2013) Sjuksköterskanskärnkompetenser (Nurse's core competencies). Liber, Stockholm.
12.№ 3. - B.11-12.

---