InfoHub Logo

Ulttyq kod – til men dinniń, dil men dástúrdiń toǵysqan tusy. Ony saqtaı almaǵan ult ómirsheńdigin joǵaltady. Ǵumyry neǵurlym qysqarǵan saıyn memleket te tarıh sahnasynan ǵaıyp bolady. Ashshy da, týra shyndyq. Bul ózgermes zańdylyq. Sondyqtan kodsyz halyqtyń ult atanýy ekitalaı. Máselen, Keńes Odaǵy. Oǵan múshe elder ózine tán dúnıetanymy men mentaldylyqtan bas tartýǵa májbúr etin. Nátıjesinde, táýelsizdikten keıin de biraz aýytqýshylyq oryn aldy.

Jıyrmasynshy ǵasyrda «ultsyzdandyrý» saıasaty beleń alyp, jasandy jolmen «orys qylý» maqsat etilgen. Eksperıment júzege aspaq túgil tolyqtaı kúıredi. Alaıda, artynsha óshpes iz qaldyrdy. Qaıda? Kópshilik sanasynda. Postkeńestik dáýirdiń urpaǵy «quldyq» sanadan aryla qoıǵan joq. Kúni búginge deıin sonyń saldary bilinýde. Árekette hám dúnıetanymda. Degenmen, «el bop eńse kóteremiz» jeleýi bizdi jebedi. Aqyr aıaǵynda, táýelsizdikke de qol jetkizdik.

Tarıh munymen bitpeıdi. Egemen el alapat kezeńderdi ótkergesin belgili bir mindetterdi oryndaýy shart. Mysaly, qoǵamdyq sananyń jahandanýy. Álem sát saıyn qubylýda. Saıasat, quqyq, moral, ustanymdar da. Bári ózgeredi. Osynyń barshasy qoǵamdyq sananyń jahandanýyn quraıdy. 19-shy ǵasyrda aq patshanyń bıligine qarsylyq ólim jazasymen kesilse, 20-shy ǵasyrda komýnıstik partıa domınantty kúshke aınalady. Al qazir demokratıa meılinshe qoldaý tabýda. Bul ustanym boıynsha árkim «erikti». Kez kelgen azamat pikiri eskeriledi. Dese de, el ekonomıkasy órkendeýi úshin memleket óz pozısıasyn meılinshe utymdy jaǵynan qarastyrýy qajet.

El tiregi – azamattar. Azamat – ol ındıvıd. Indıvıdtiń tulǵa ekeni málim. Endeshe tulǵa sanasy damymasa, memleket te mesheý qalmaq. Demokratıanyń basty sharty osy. Azamattardyń oı órisi el keleshegine keń jol ashpaq. Olaı bolsa, memleket eshbir tulǵaǵa beı-jaı qaraı almaıdy. Óıtkeni olar bir-biriniń tirshiligin qamtamasyz etedi.

Dúnıetanym dildi, ıaǵnı metaldylyqty qalyptastyrady. Ult qandaı da bir moraldyq ustanymdardyń negizinde ózindik dúnıetanymyn qalaıdy. Memlekettiń ishki ómiri buǵan aıqyn dálel bolmaq. Tipten, mentalıtettiń ózge ulttyń dúnıetanymyna áseri orasan zor. Muny batystan da baıqap jatamyz.

Bul mádenıetke de qatysty. Joǵaryda atap ótken elementter tól tarıhymyzdy jalǵamaq. Mádenıetimizdi órkendete túspek. Al onyń mán-mańyzyn aıshyqtaýda Ǵabıtov Tursyn Hafızulyndaı oqytýshylarymyzdyń sińiretin eńbegi almaǵaıyp. Óz kezeginde shákirttik paryzymyz sol bilimdi kádege jaratý bolmaq.

Oıymdy topshylaı tússem, ulttyq kod – ár ulttyń tynysy. Mentalıtet – eń aıshyqty tusy. Dúnıetanym bolsa, ereksheligi. Al qoǵamdyq sananyń jahandanýy úzdiksiz áreket pen ýaqyt aǵynyna ilesýdiń aıǵaǵy. Qazaqstannyń maqsaty da osy!

Avtorlary: Erejepuly Serǵazy, Aǵybaeva Arýjan, Bısher Dılnaz, Zeınýllaeva Alýa, Jumash Sara, Birjan Rolan, Erlanqyzy Asemaı

---