InfoHub Logo

Bizdiń osy kúnge sanaly, kózi ashyq, kókiregi oıaý azamat-azamatshalar bolyp, ǵylym men ónerdi, bilim men adamı qasıetterdi bóle jarmaı, judyryqta jumyldyryp ustap kelgenimiz – mádenıet atty tereń uǵymnyń arqasynda. Mádenıet uǵymy adammen, zamanmen tyǵyz baılanysty. Adamnyń damýyn jedeldetken, oı-órisin ulǵaıtqan – mádenıet. Mádenıet – ýaqyt nátıjesinde paıda bolyp, ǵasyrlar boıy tolyqqan, adamzat turǵyzǵan záýlim saraı ispettes. Zamana aǵysymen mádenıet sheńberi keńeımese, taryǵan emes. 

Adam balasy ejelgi zamannan beri birshama tyıymdarǵa, belgili bir ustanymdarǵa súıenip, Jer ǵalamsharynyń turǵyndaryna ortaq mádenıetti qalyptastyrdy. San jyldardy artqa tastaýmen qatar mádenıet sóziniń aýqymy da ulǵaıa berdi. Sonaý baıyrǵy dáýirlerge sholý jasasaq, ejelgi dáýir adamynyń ózi beısanalyqqa jol bermeı, óz betimen kerek qarý-quraldaryn dáldikpen daıarlap, janýarlardy qolǵa úıretip, sharýashylyq pen eginshilik isin qolǵa alǵanyna qarap sol kezden-aq mádenıetti damytýǵa qadam jasaǵandyǵyn ańǵara alamyz. Ýaqyt óte kele mádenıet bir qalyptan shyǵyp, ekinshi bir jańa qalypty quraıtyn boldy. 

Mádenıetti bilim, fılosofıa, psıhologıa, etıka, estetıka sózderimen baılanystyramyn. Sebebi, mádenıet árkez danalyqty, ásemdikti, turaqtylyqty talap etedi.  Bul uǵymdar birin-biri qashan da tolyqtyryp turmaq. Mysalǵa, biz «mádenıetti adam» degende, kóz aldymyzǵa qandaı adamdy elestetemiz? Durys, saýatty sóılep, uqypty júrip-turatyn, adamı qundylyqtary,  ózindik ustanymy, ómirlik baǵdary bar adamdy oıymyzda qurastyryp shyǵaramyz. Biz mádenıetti adamdy qalaı baǵaly kóremiz, qazirgi kezde mádenıet sóziniń máni de sonshalyqty qundy keledi. Osy oraıda saýatty jazyp, durys sóıleýdi, jóndi júris-turysty mádenıettiń alǵysharttary dep aıtsaq ábden bolady.

Mádenıet sózine sınonım etip salt-dástúrimizdi, túrli tyıymdardy, ádep-ǵurpymyzdy alýǵa bolady. Sebebi, qos uǵym da sanaly adamdy qalyptastyrýǵa sebepshi. Adam mádenıetke júginý arqyly tutas bir dáýirdi beıbit qura alady, al mádenıet adam men adam arasyndaǵy qarym-qatynasty berik ustap turýǵa qaýqarly. Adam mádenıetti bolsa, memlekettiń mádenı oshaqqa aınalǵany. Mádenıet arqyly biz rýhanı, materıaldy túrde baıımyz. Ár maman óz isiniń shyńyna shyqsa: aqyn jan tebirenter óleńimen, rejıser sapaly fılmimen, jazýshy maǵynaly shyǵarmasymen jáne osy syqyldy basqa bilikti mamandar óz týyndylarymen qoǵamdy rýhanı sýsyndatyp, materıaldy turǵyda ózindik úlesin qosyp, mádenıettiń órmegin toqymaq.

Avtory: Sahı Arýjan, Qamat Ádilet, Pernebekova Gúlnaz, Tastanbek Aıaýlym

Oqytýshy: Serǵazy Erejepuly

---