InfoHub Logo

Qojanasyr jas kezinde aýyldyń baılarymen qyrǵı qabaq bolyp, jaýlasýmen júripti. Jalǵyz ózi bolsa da, eshkimnen yǵa qoımapty. Bir kúni óz eńbegimen tapqan bıdaıyn dıirmenge aparady. Bıdaıyn tesikke quıyp, tastyń astynan unyn syryp ala bastaıdy. Qarasa, masqara, uny eki ese az. Dıirmen aýyldaǵy bir baıdyn menshigi edi. Qojanasyr jemqor baıdyń ekinshi bir tesigi bar ekenin baıqaıdy. Zil temirdi alyp tastap, qupıa joldy ashady da, ondaǵy bar undy qapqa salady.

Muny kórgen baı Qojanasyrǵa óshigedi. Barlyq baılardy jıyp:

— Myna pále qan men ter arqyly tapqan baılyǵymyzǵa aýyz salaıyn dedi, munyń kózin joımaı bolmas, — deıdi.

Túnde Qojanasyr men anasy uıyqtap jatqanda, baılar shatyrǵa shyǵyp, úıdiń ishine úlken tas tastap jiberedi. Tas Qojanasyrdyń anasynyń ústine túsip, anasy ólip qalady. Qojanasyr aman qalady. Erteńine Qojanasyr jylap-syqtap, anasynyń máıitin arqasyna salyp, baılardy qarǵap-sileýmen jolǵa shyǵady. Muny kórgen baılar tabalap:

— Shesheńdi arqalap qaı jerge deıin barar ekensiń. Átteń tiri qalǵanyń ókinishti! Bir kúni saǵan da kezek jeter, — deıdi zárlenip.

Qojanasyr basy aýǵan jaqqa kete beredi, baılardan qaıtkende ósh alam dep neshe túrli qıalǵa beriledi. Basy qatqan Qoja kórshi aýylǵa da jetedi, eń bir baı úıdi tańdap sol úıge túsedi. Anasynyń máıitin taıaqpen tirep, satyǵa súıep qoıady.

Bul Moldanyń úıi eken. Birazdan soń Qojanasyrdyń aldyna hınkal ákelip qoıady, Qoja bireýin jeıdi de, ekinshisin qoınyna tyǵady. Muny kórgen úı ıesi ań-tań bolyp:

— Nege bulaı etesiń? Eger jetpese, taǵy da ákeledi, jolyńa da salyp beredi, — deıdi .

— Syrtta, satyǵa súıenip turǵan anam bar edi, sol úshin salyp jatqanym ǵoı, — deıdi Qojanasyr.

Úıdiń ıesi qonaqtyń anasyn alyp kel dep qyzyn jumsaıdy. Qyz shyǵyp, kempirdi kansha shaqyrsa da, ol jaýap qatpaıdy. Qyz ákesine kelip, kempirdiń esh jaýap qatpaǵanyn aıtady.

— Meniń anam sańyraý, onyń jeńinen tartý kerek, — deıdi Qojanasyr.

Qyz qaıtadan baryp, kempirdiń jeńinen tartqan kezde, kempir jerge qulap túsedi. Qyz jylap úıge júgiredi. Qojanasyr úıden atyp shyǵyp, sheshisiniń máıitin qushaqtap, baqyryp jylaı bastaıdy, tipti bul úıdi qarǵap-sileýge kirisedi. Úı ıesi qorqyp ketedi. Moldanyń úıinde qorǵansyz kezbeniń sheshesi ólgeni týraly halyq bilip qala ma dep, úı ıesi Qojanasyrǵa jalyna bastaıdy. Bul úshin ol bir dorba altyn men qyzyn berýge ýáde etedi. Qojanasyr alǵash jorta narazy bolǵan túr kórsetip, sosyn lajsyz kóngen bolady, ol anasyn aq jýyp, arýlap mazaratqa jerleıdi.

Arada birneshe kún ótedi. Bir kúni aýyldastary qasynda sulý qyzy bar arbamen kele jatqan Qojanasyrdy kóredi. Baılar ań-tań bolyp, áıeldi qaıdan alǵanyn suraıdy.

— Bulardyń aýylynda kempirdiń óligine jas qyz ben altyn beredi eken, — deıdi Qojanasyr.

Sol-aq eken, aýyldyń barlyq ashkóz, toıymsyz baılary úılerine júgirip baryp, kári sheshelerin óltiripti de, birin-biri basa-kóktep kórshi aýylǵa qaraı tura shaýypty. Olar búkil aýyldy aralap, ólikterdi qyz ben altynǵa aýystyrmaq bolady. Bári bulardy mazaq etip «ózimizde de kempirler jetedi», — dep aýyldan qýyp shyǵypty.

Ashý-yzadan jaryla jazdap aýylǵa kelgen baılar Qojanasyrdyń úıin órtep jiberedi. Kúlge aınalǵan úıine qaıǵyrǵan Qojanasyr biraz jylap-syqtapty da, eki qap alyp, buryshtaryna bir-eki altyn tyǵady, al qapty kúlge toltyryp, basy aýǵan jaǵyna júre beredi.

Ózen jaǵasyndaǵy bir aýylǵa keledi, ózende balalar shomylyp jatyr eken. Esektiń ústindegi qaptardy jerge túsirip, bul da sýǵa shomylady. Balalar oınap munyń qaptaryn sýǵa laqtyrady. Qoja muny kórip «bul aýylda tek qaraqshylar turady eken» dep qyp-qyzyl janjaldy bastap kep jiberedi.

Munyń aıqaıyna búkil aýyl turǵyndary jınalyp, ne bolǵanyn suraıdy.

— Endi qaıttim? Qýanam ba? — deıdi Qojanasyr kúıip-pisip. — Oıbaı-aý, senderdiń súmelekteriń, Qudaı jazasyn bersin, meniń bar jıǵan altynymdy sýǵa tastapty ǵoı. Men bir sátte qaıyrshy bolyp qaldym. Tura turyńdar, men bul tonaýshylyqty barlyq elge jaıyp shyǵamyn.

Balalar áke-sheshesine «qaptarda kómir ǵana bar bolatyn» deıdi.

— Al onda qazir tekserip kóreıik, — deıdi sonda shaldardyń biri, — qap túbinde birdeńe qalýy kerek qoı.

Olar qapty bir-eki silkigende, ishinen altyn túsedi. Aýyl turǵyndary amalsyzdan úıme-úı júrip altyn jıyp, «bular-dyń aýylyn jer betine
jaımasyn» dep Qojaǵa beredi.

Qojanasyr aýylyna eki qap altynmen keledi. Muny estigen baılardyń bári júgirip kelip, altyndy qaıdan alǵanyn suraı bastaıdy. Qojanasyr «osyndaı bir aýylda kúl men kómirge altyn aıyrbastap beredi» deıdi. Dúnıequmar baılar bul sózge senip, úılerin órtepti de, kúl men kómir salǵan qaptardy arbaǵa tıep, álgi aýylǵa qaraı attanady. Jolshybaı:

— Qojanyń lashyǵy eki-aq qap boldy, al biz bir-bir arbadan ákelemiz, — dep kúmpildesedi.

Olar sol aýylǵa kelip, «kúl men kómirdi altynǵa aıyrbastaıyq» deıdi, muny estigen aýyl turǵyndary qatty ashýlanyp: «Sender, nemene, mazaq etkileriń keldi me?» — dep, kók ala qoıdaı etip sabap-sabap jiberedi. Yzalanǵan baılar aýylǵa kele sala tez arada Qojanasyrdy sýǵa batyrmaq bolypty. Baılar muny ustap alyp, qapqa salyp súırete jóneledi. Qoja qaptyń ishinde jatyp:

— O, Alla, ana jerge, myna jerge tyqqan altyndarym maǵan duǵa oqıtyn adamnyń qolyna túse kórsin! — deı bastapty.

Muny estigen jendetteri qapty tastaı sala aty atalǵan jerlerge talasa-tarmasa umtylady. Osy kezde bir otar qoıy bar qoıshy kele qalady. Ol ań-tań bolyp:

— Qaıyrymdy jan, seni ne úshin myna qapqa salyp azaptap jatyr? — dep suraıdy.

— Bular meni starosta bol dep kúshtep jatyr, al meniń bolǵym kelmeıdi, — deıdi Qojanasyr.

— Meniń starosta bolǵym keledi, ekeýmiz aýyssaq kaıtedi? — deıdi qoıshy.

— Bolady, — deıdi Qojanasyr.

Qoıshy qapty sheshedi de, Qojanasyrdy bosatyp, ózi qaptyń ishine kiredi. Qojanasyr qapty baılaıdy da, qolyna taıaqty alyp qoıshyǵa: «Bolamyn! İsteımin!» dep aıqaılaı ber olar kelgende», — deıdi.

Sálden keıin aldanyp masqara bolǵan, tútip jeýge daıar baılar kelip, qapty aıaqtarymen teýip, súıreı jóneledi. Baıǵus qoıshy: «Bolamyn! İsteımin!», — dep aıqaılaıdy.

— «A, sen áli taǵy da isteısiń be?», — dep onan ári yzalanyp, taǵy da soqqynyń astyna alady. Baılar qoıshyny teńizge deıin súıreıdi de, jardyń basynan sýǵa laqtyrady.

Olar qalyń jaýdy jeńgendeı máz-meıram bolyp aýylǵa kelgende, sap-saý bolyp júrgen Qojanasyrdy kórip, kózderi alaqandaı bolady. Olar úreılenip:

— Sen sýdan qalaı shyqtyń, qoıdy qaıdan aldyń? Kópirship sýǵa batqanyńdy óz kózimizben kórdik qoı, — deıdi.

Qojanasyr kúlip:

— Men qoıdy sanadym, semizderin iriktep alý kerek emes pe... Olar myń-myńnan beredi. Senderge barýǵa da bolady, bárińe de jetedi — deıdi.

Olar sýǵa júgirip barady da, birimen-biri jarysyp jar basynan sekire beredi. Eger buryn sekirgen bireýi uzaq ýaqyt kóbik shyǵaryp, búkildep jatsa, mundaǵylary «ol ekinshi myńyn sanap jatyr», — dep ózderi de asyǵa sekirgen eken.

Bári sýǵa sekirip, batyp ketedi. Qojanasyr aýylǵa oralǵan kezde baılardyń áıelderi muny ustap alyp, óltirmekshi bolypty. Áıelder Qojany baǵanaǵa baılap soǵa bastaıdy. Biraq qoldary saldyrap, sharshap qalady. Sosyn olar ormanǵa taıaq ákelýge ketedi. Osy kezde aýylǵa qumyralaryn saldyratyp bir balqar keledi. Ol baǵanaǵa baılaýly Qojanasyrdy kórip:

— Seni ne úshin baılap tastady, qandaı kináń bar? — deıdi.

— Meni jesir qatyndar baılap tastady, — deıdi Qojanasyr, — olar erlerinen aıyrylyp, endi maǵan kúıeý bol dep jatyr.

— Qudaı úshin, — deıdi oǵan balqarlyq, — kel, aýysaıyq, sen meniń atymdy alyp kete ber, men seniń ornyńa qalaıyn.

Qojanasyr buǵan kelisip, balqarlyqtyń qumyra artqan atyn alyp jóneı beripti.

Kóp uzamaı toǵaıdan taıaq ustaǵan áıelder keledi. Olar júgirip kelgen boıda shyqpyrtyp sabaı bastaıdy. Al balqarlyq:

— Men senderge úılenem, úılenem! — deıdi aıqaılap. Áıelder odan ármen doldanady:

— Myna páleniń arsyzyn-aı! Baılarymyzdyń túbine je- tip, endi bizdi mazaq etpekshi me, arymyzdy taptamaqshy! — dep baıǵusty ólgenshe soǵady.

Qojanasyr kózderin shel basqan baılardyń osylaı bir sazaıyn tartqyzǵan eken. Altyn men mal-múlikke ıe bolyp, jas áıelimen baqytty ómir súrgen eken.

---