InfoHub Logo

(Úsh aktili, toǵyz oqıǵaly, prology, epılogy bar drama)

QATYSÝSHY ADAMDAR:

B a n ý — Pedınstıtýt bitirgen qyz, keıinnen muǵalim, ana.
B a ǵ d a t — Konservatorıa bitirgen jigit, kompozıtor.
A ı b a r — Ýnıversıtet bitirgen, aqyn.
A s a n — Mal dárigerlik ınstıtýtyn bitirgen, veterınar, áke.
A ı sh a — Pedınstıtýt bitirgen qyz, muǵalim, ana.
Ǵ a l y m Ǵ a b ı t o v ı ch — Konservatorıa profesory.
S á l ı m a — qalada turatyn jesir áıel.
M i n s i z — Asannyń anasy.
Sh y r y n — Pedınstıtýt bitiretin qyz.
Q a s y m — Asannyń jerlesi, qurbysy.
B ú b i sh — Qasymnyń áıeli.

Hat tasýshy, stýdentter, oqýshylar, qonaqtar, komısıa músheleri.

Prolog

Shymyldyq aldynda jas aqyn — Aıbar. Dastan jazyp otyrǵan jáıi bar. Qalamyn qaıyp, dastannyń alǵashqy shýmaqtaryn oqa bastaıdy.

A ı b a r

Eı, kúnáden pák jas jandar,
Qapelimde qatelikke baspańdar!
Qosylarsyń qol ustasyp, saspańdar,
Mahabbatpen oınaǵandy tastańdar,
Eı, kúnáden pák jas jandar!
Súıkimdińe súıikti bol, súıise ber,
Súıkimdiń de dál ózińdeı súıse eger.
Jastyq deıtin — án, saltanat, kúı-sheber,
Jaratpaıdy ol jaman saýsaq tıse eger!
Jastyq deıtin — án, lebiz, kúı, ómir,
Iá, jastyq — mahabbatqa ıe bul!
Mahabbatta turaqsyzdyq — kúıe bir,
Mahabbatty qurmette, súıe bil!
Eı, kúnádan pák jas jandar,
Mahabbatpen oınaǵandy tastańdar!
Qapelimde qatelikke baspańdar,
Al kórińder, ol týraly dastan bar.

Jaryq sónedi. Sahnada alakóleńke beıýaqyt. Jaz. Jupyny jıhazdalǵan jas otbasynyń bólmesi. Tórde dıvan, oń jaq buryshta tósek. Bir buryshta jazý ústeli, onda kishkentaı radıoqobdısha, qońyraýly saǵat, kitaptar. Ortada dóńgelek ústel jasaýly tur. Bólmede Baný, áıelder bosanatyn úıden jańa kelgen. Ústinde keń halat, jalańbas náreste dıvanda. Baný ústel ústindegi saǵatyna bir qarady da, qalyń álbomdy alyp, ańǵara bastady. Osy sátte asúıden aljapqysh shalǵan Minsiz sóıleı kiredi.

M i n s i z. Botam-aý, álgi Asanjan keshikti ǵoı. Qonaqtaryń keler ýaqyt bolmady ma?

B a n ý (álbomnan nazaryn aýdarmaı). Kisiler saǵat toǵyzda keledi, qazir segiz jańa boldy, áje.

M i n s i z. Qaıdam, balam... Bári de daıar tur... (Nárestege úńilip) tanaýyńnan seniń... tanaýyńnan... (Banýǵa burylady). Balam, men qazaqsha besik taýyp qoıdym. Ózimizdiń besik balaǵa ári jáıli, ári bala taza bop ósedi...

B a n ý (manaǵy qalpynda). Meılińiz, áje!

M i n s i z (alaqanyn Banýdyń jotasyna qaıyp, álbomǵa úńiledi). Asanjannyń oqyp júrgendegi kezi me? Qandaı aryq edi ózi... O, soraıǵan moınyńnan aınalaıyn...

B a n ý (álbomdy jabady). Bul Asan emes, áje... Asan...

M i n s i z (oqys tańdanyp). A-a-a! (kúrsinip) qaıdan bileıin, balam... Asannyń sýretin qarap tur ma desem... Apyraý, keshikkeni-aı, á!.. Qonaq shaqyryp qoıyp ta sonshama joǵalady eken?! (Shyǵyp bara jatyp) bári de daıar tur... Qaınaı-qaınaı sorpa da sýalyp boldy ózi, oı, toba!..

Shyǵady.

B a n ý (aýyr kúrsinip). Asan emes, áje, Asan emes...

Dabyr estiledi. "Áje, qaıshyńnyń baýy berik, baqytty bolsyn. Qýanysh qutty bolsyn!"degen erkek daýsy estiledi. Minsiz de: "Aıtsyn qaraǵym, aıtsyn!" — dep jatyr.

Shala qyzý Qasym kiredi.

Q a s y m. Toǵyz ul, toǵyz qyz tapqyr, perishtem meniń! Tól basyńmen quttyqtaımyn! Úıirimen úsh toǵyz, ıá sát!.. (Banýdyń qolynan súıedi). Al endi ári qaraı ǵoı, perishtem meniń! Kózińdi juma ǵoı...

B a n ý (ázildep). Áı, sasqalaq-aý, tym qurysa bir tal konfetiń joq ákelgen, kózimdi neniń aqysyna jum deısiń. Búbishiń qaıda? Atyń jańa jetti me?

Q a s y m. Munda turǵan saǵan adam ba, Asan ba?! Búbishti ıt jeıdi ǵoı deısiń be, keler. Jum dep turmyn ǵoı men saǵan.

(Teris qaratyp, kózin jumdyrady). Esińde bolsyn, perishtem, buıryq berilmeı tapjylmaısyń!

Qolynda oralǵan zaty bar Asan, Minsiz kiredi. Bári de kóńildi.

Q a s y m (Banýǵa). Shydaı tur, perishtem, shyda!

Asan áıelderdiń ádemi tonyn oraýdan alady. Qasym qaltasynan bir nárse alyp, alaqanyn jumyp, Banýǵa buıryq beredi.

Q a s y m. Beri aılan, perishtem. Asha ǵoı kózińdi. (Baný tondy kóredi. Minsiz kıdiredi).

B a n ý. Rahmet! Bul tym qymbat edi ǵoı...

Q a s y m. Al endi aýzyńdy ash, ash aýzyńdy!

Baný kúlgen boıy aýzyn ashqanda, Qasym emizik tistete qoıady. Bári kúlisedi. Qonaqtar kiredi, arasynda Qasymnyń jubaıy Búbish te bar. Syılyqtar, shashýlar, quttyqtaýlar. Bári de ústel basyna jaıǵasady. Uzaq únsizdik. Baný asúıge shyǵyp ketedi. Radıodan bolar-bolmas baıaýlap estilgen ánge jurt nazar aýdarady. Qasym turyp, radıony burap qoıady. Án bar ekpinimen sorǵalap barady. Tarelka kóterip kirgen Baný ándi estip sál sulq turady da, qolyndaǵylaryn tastap jiberedi. Ydys qıraıdy. Jurt nazary Banýda. Ol eki qolymen qulaǵyn basqan qalpynda syrtqa júgire jóneldi. Jurt ań-tań. Ashýǵa býlyqqan Asan radıoqobdıshany edenge bir uryp qıratady, án óshedi.

A s a n (qaltyrap býlyǵyp). Tózimim taýsyldy... Sherdiń de shegi bolýy kerek qoı... Tirideı tozaqqa túskenim-aı!.. Qalaı tózem... Qashanǵy tózem... (uzaq únsizdik). Keshirińder... Bir bul. emes... Bizdiń ómir osylaı... Endi esh nárseniń de sáni bola qoımas... Keshirińder... Tarańdar, aǵaıyndar...

Asan moıny salbyrap otyryp qalady. Jurt tarasady. Minsiz áje náresteni kóterip, tereń oıda tur. Ústel basynda Qasym men Búbish. Qasym Búbishtiń qaqpalaǵanyna kónbeı, bir stakan sharapty qutydan quıyp alady.

Q a s y m (stakandy kóteredi). Náresteniń ómiri úshin, baqyty úshin (qaǵyp salady). Aqyr qıraǵan dúnıe eken ǵoı, má, endeshe!

Qasym stakandy edenge bir qoıyp, qıratady. Búbish ekeýi shyǵady. Jaryq sónedi.

Shymyldyq syrtynda Aıbar. Dastanyn oqyp otyr.

A ı b a p.

Nelikten tuta qaldy qabaq qaıǵy,
Nelikten qýanyshtyń tańy atpaıdy!
Sýyǵyn-aı myna úıdiń, sýyǵyn-aı,
Yzǵar shashyp, ysqyryp, qaratpaıdy.
Eı, Baný, nege sonsha egilesiń?
Sharq urǵan shattyǵyńnan jerinesiń.
Al sen she, eı, náreste jórgektegi,
Eı, ómirdiń qonaǵy, ne bilesiń?
Ne bop ketti jan-jaǵyń bilemisiń?
Eki adamnyń bir ǵana júregisiń.
Eki adamnyń bir ǵana tilegisiń.
Dúnıege keldiń sen, bilemisiń?
Bilemisiń, ne boldy ata-anańa,
Byqsyp janǵan ol qandaı ot arada?!
Qýanyshyń edi ǵoı, balapanym,
Osylaı da qýanysh atala ma?
Ne ázázil bul úıde oınap ótti,
Ne kúsh kelip bul úıdi oıran etti?!
Qýanyshqa jınalǵan qaýym qaıda,
Qýanyshty qonaqtar qaıda ketti?
Ákeń jatyr nelikten tósekte aýnap?
Sezim... sezim... Ekeýin ósh etti-aý, qap!..
Bilemisiń, ómirdiń dańǵazasy,
Aýylyńda barady ósek qaýlap.
Nege? Nege? Bilmeısiń... Men bilemin!
Men aıtaıyn, kezegim keldi meniń.
Eı, ómirdiń dańǵaza qýanyshy,
Men aıtaıyn, aıtaıyn, sendiremin!
Qos ómirge meje bop kórinesiń,
Sen osy úıge shýaq bop tógilesiń!
Ash kezińdi, adamnyń adal uly,
Eı, ómirdiń ıesi, ne bilesiń?..

Jaryq sónedi

BİRİNSHİ AKT

Birinshi oqıǵa

Jaz. Almatynyń taý etegindegi eskerýsiz kósheleriniń biri. Alysta Alataý. Aınalasyn aǵash kómkergen osobnák. Aýlasy bıik, aǵash dýalmen qorshalǵan. Baqta alma-órik gúldegi bitip, túıin tastaı bastaǵan. Baq ishinde eki kisilik oryndyq. Úıdiń kire beristegi bólmesinde Aıbar men Baǵdat turady.

Túpki bólmelerinde úı ıesi Sálıma.

Aıbar men Baǵdattyń bólmesi. Eki buryshta eki tósek.

Ortada ústel. Úsh-tórt oryndyq Dombyra. Baǵdat tósekte sulq jatyr. Aıbar degbirsizdenip ary-beri júrýde. Álsin-áli Baǵdatqa úńilip, onyń mańdaıyn, qolyn ustaı beredi. Sálıma kúıinip otyr.

S á l ı m a. Bıshara balany qudaı qorlaǵan eken ǵoı... Báse, báse, jıyn-toı, saýyq-saırannan nege aýlaqtaı beredi desem... Báse, báse... Óziniń júris-turysy da birtúrli kóńilsiz, bosań. Jasqanshaqtap, qaýiptenip-aq júrgeni bıshara bala!

(Únsizdik. Aıbar Baǵdattyń óńine úńile beredi).

A ı b a r. Sonshama jyl birge turyp, mundaı syrqatynyń baryn sezgen emespin. Qandaı sumdyq edi...

S á l ı m a (úreılene). Bul asa qıyn naýqas, shyraq.. Men mundaı syrqaty bar adamdy kezdestirgem... Qıyn, shyraq qıyn.

A ı b a r (degbirsizdenip). Apyr-aı, ózi uzaq jatty ǵoı... Jedel járdem shaqyrtsam ba eken... (ary-beri júredi). Osydan eki jyl buryn, túnge qaraı, ústi-basy shań-shań mańdaıyn jer súrip, qaljyrap kelgeni esimde. Surap edim, aıtpady. İshti me eken dep oıladym da qoıdym.

S á l ı m a. Jo-joq shyraq! Baǵdat araq emes, basqany da tatpaıdy. (Únsizdik). Uıyqtap tursyn, doktor shaqyrtpaı-aq qoı. Men sháı demdeıin, tursa shóldeıdi ǵoı.

Sálıma shyǵady. Yńyranyp, bir aýnap, Baǵdat sandyraqtap, basyn kóteredi.

B a ǵ d a t. Ah!.. Aıbar... (ornynan umtylady).

A ı b a r (Baǵdattyń basyn súıep). Jatshy... Jata turshy biraz... Dem alshy!

B a ǵ d a t. Aıbar... men... basym... basym aýyrady... (Jatady).

A ı b a r. Qazir, Baǵdat, qazir táýir bolady.

B a ǵ d a t (esin jıady). Qaısy kún búgin, Aıbar?

A ı b a p. Senbi.

B a ǵ d a t. Qaısy aı?

A ı b a r. Iýl.

B a ǵ d a t. Neshesi?

A ı b a r. Ony, onynshy ıýl.

B a ǵ d a t. Turaıynshy... (Aıbar súıep keýdesin kóteredi). Jyǵylyp qaldym ba?.. (Terezeni ashyp, syrtqa uzaq qaraıdy). Múlde basqa... Buryn kórmegen ózge dúnıe... Basqa bir planetadan kelgendeımin. Bári bóten, bári jat... (únsizdik) jyǵylyp qaldym ba, Aıbar. (Aıbar basyn ızeıdi). Senen bólek bireý bar ma edi? (Aıbar basyn shaıqaıdy). Apaı, Sálıma apaı da joq pa edi?

A ı b a r. Joq seni jatqyzǵannan keıin shaqyryp keldim.

B a ǵ d a t. Aıttyń ba? Bildi me? (Aıbar basyn ızeıdi). Beker-aq aıtqansyń!.. Endi búkil qalaǵa taraldy deseńshi... (Otyrady).

S á l ı m a. Basyńdy kótergen ekensiń ǵoı, shyraq. Muńaıma. Ár adamnyń basynda bir qaıǵy bar. Jassyń ǵoı, júre kele aıyǵasyń (únsizdik). Burynnan aýyratyn ba eń, álde?..

A ı b a r. Apaı, shaıyńyz daıar ma?

S á l ı m a. Daıar, daıar tur, shyraq. Ákeleıin.

Abyr-sabyr shyǵady.

B a ǵ d a t (jalynyshpen). Aıbar, baqytty bolǵyr, ázirshe Sálıma apaıdan qutqarshy meni. Basym meńip barady... Árneni surap mazalap júrer, shaıdy óziń-aq ákelshi. (Aıbar shyǵyp, shaı alyp kiredi de, eki ydysqa quıyp, ishe bastaıdy. Baǵdat muńaıyp). Onynshy klasty bitirerde tap boldym buǵan... Qalanyń profesor psıhıatrlarynyń bárine de qaraldym, nátıje joq "Ashýlanba, ózińdi óziń ustaı bil. Júre — kele saqaıasyńnan" bólek kómekteri bolmady... (únsizdik).

A ı b a r. Baný bile me? (Baǵdat basyn ızeıdi).

B a ǵ d a t. Adam balasyna aıtpaýǵa anttasyp ek. (Únsizdik). Qandaı aldanysh (jasyp, ornynan turyp, terezege teris qaraı ketedi).

Osydan eki jyl buryn mańdaıymdy jaraqattap kelgenim esinde me? Sonyń ertesinde profesor meni sabaqtan soń shaqyryp alyp: "Baıqa, Baǵdat! Mýzyka tek aryń men janyń emes, barlyq júıeńniń tunyqtyǵyn kerek etedi. Ol qyzdan da qyzǵanshaq. Mac bolypsyń ǵoı, mańdaıyńdy jaraqattap alypsyń", — degende, kirerge jer tesik bolmady.

A ı b a r. İshken dep oılaǵan ǵoı?

B a ǵ d a t (qınala). Endi mynaǵan ne derin qudaı ózi bilsin (betin, jaraqatyn sıpaıdy). Galstýgiń durys baılanbasa da eskertý jasaıdy, sondaı qyraǵy adam (únsizdik). Rektorat dıplom qorǵaýǵa ruqsat etip edi... Eki-úsh kún qaldy... Myna tańbamen qalaı baram?! Profesor taǵy da kúdiktenedi-aý...

Oqys Baný kiredi.

B a n ý (qýanyshty). Mássaǵan! Myna ótirikshilerdiń otyrysyn qaraı gór. Ýádeleriń qaıda? Gúlderiń qaıda? Proektıvnaıa geometrıa "bes" (bes saýsaǵyn kórsetedi).

A ı b a r. Baǵdat. Quttyqtaımyn, quttyqtaımyn...

Ekeýi de umtylady. Aıbar Baǵdatty qaıta otyrǵyzady.

A ı b a p. Barlyq erejesimen, Baǵdat, sen sońynan quttyqtarsyń, aldymen maǵan kezek ber. (Banýǵa burylady). Al, Baný, qýanyshyńa ortaqpyn, ákel alaqanyńdy (Baný qolyn usynady). Endi mańdaıyńdy (mańdaıynan súıedi). Al endi ashshy qaıtalaımyz, esińde me?

B a n ý (ańyryp). Ashshy nesi? Aljastyń ba, Aıbar!

Aı b a p. Jo-joq! Esinde me? (salmaqpen). "Qustaı ǵaıyp joǵalsam, ne eter ediń?".

Sál únsizdik

B a n ý. Iá, ıá, esimde (jaıdary). "Seni izdeýmen máńgilik óter edim".

A ı b a r. "Otqa janyp, órtensem, ne eter ediń?".

B a n ý. "Kúl bop birge sońyńnan keter edim".

A ı b a p. "Buldyrasam saǵymdaı, ne eter ediń?".

B a n ý. "Jel bop qýyp, aqyry jeter edim".

A ı b a r (baıyppen, anyqtap, talǵap). "Qaıǵy ákelsem basyńa, ne eter ediń?".

B a n ý. "Bárin, Baǵdat, bárin de kóteremin!!!".

A ı b a r. Umytpapsyń ǵoı?

B a n ý. Umytpaımyn!

A ı b a r. Umytpaısyń ǵoı?

B a n ý. Umytpaımyn! Rızasyń ba endi?

A ı b a r. Rızamyn! Al endi Baǵdatyńa bara ǵoı, men kettim.

Shyǵady.

B a n ý (úreıli). Ne bolǵan saǵan? (Uzaq únsizdik). Baǵdat... jyǵylyp qaldyń ba? Baǵdat... Baǵdat... Baǵdat!!! (Aımalaıdy).

Jaryq sónedi.

Ekinshi oqıǵa

Sol kóshe. Sol aýla. Túski mezgil. Sálıma, qalynda tyrma, aljapqysh shalǵan, ogorodta kúıbeńdep júr. Asan men Aısha kiredi. Aıshanyń qolynda sómke.

A s a n. Sálematsyz, apaı?

A ı sh a. Esensiz be?

S á l ı m a. Densaýlyǵyń saq pa, Asanjan?

Sálemdesedi, Aıshany qas qaqqansha bastan aıaq bir sholyp ótedi.

A s a n. Bul kisi — meniń naǵashy apaıym, Aısha.

(Sálımaǵa). Bul — Aısha, apaı, eki-úsh kúnde pedınstıtýtty bitiredi.

S á l ı m a. Úıge kirińder. Úıge júr, Asanjan. (Aıshaǵa). Júr, shyraq úıge kir.

Barshamyzǵa tanys jesir áıeldiń jıhazdy úıi. Tereze ashyq tur. Terezege tutylǵan perde samalmen tolqyp tur. Úsheýi otyrysady.

S á l ı m a. Mamańnan habar alyp turasyń ba, Asanjan? Aman cay ma eken?

A s a n. Esen-saý, apaı. Keshe ǵana hat aldym.

S á l ı m a (Aıshaǵa). Shyraq sen de bitiredi ekensiń ǵoı. Jaqsy, jaqsy... Muǵalimsiń be? (Aıshany taǵy da sholyp ótedi). Jaqsy, shyraq jaqsy... Ac ázirleıin, sháı qoıaıyn.

Sálıma turady. Oǵan qosa Aısha da ushyp turady.

A ı sh a. Apaı, siz áýre bolmańyz. Ne isteý keregin aıtyńyz? Biz-aq jaıǵastyraıyq.

S á l ı m a. Qartaıyp turǵanym joq qoı, men ózim-aq shyraq.

A ı sh a (yryqqa kónbeı). Jo-jo, apaı, ekeýmiz birdeı otyryp, sizdi áýrelegenimiz uıat bolar, ruqsat etińiz (Sálımanyń aljapqyshyn sheship, ózi shalyp alady). Asanchık, vstavaı! Al, apaı, ne isteý kerek, aıta berińiz? Ne ázirleıin?

S á l ı m a (sál kidirip). Kýhnáda et, taǵy... azdaǵan kartop bolýy kerek... Kartoby qurǵyr bazarda sonshama qymbat...

A ı sh a (lypyl qaǵyp). Jaqsy, apaı, jaqsy... Biz qazir... Asanchık, poshlı, ty mne pomojesh.

Ekeýi as úıge ketedi.

S á l ı m a (unatpaı). Ish, kakaıa! Álekedeı jalanyp, maıly ishekshe aınaldyrýyn. Bermesti tartyp alatyn mynasy bir jelaıaq qoı...

Turyp, as úıge barmaq bop, qaıta otyrady.

Eh, Asan, Asan! Qudaı-aý, tórt jyl oqyp áli bir ózgeris joq. Qashan kórseń, baılastyrǵan týmaqtaı bir shúıkebaspen birge kóresiń. Tym qurysa olarynyń deni durys bolsa eken, ylǵı bir ushyp-qonǵan qyzyl-jasyl kóbelekter. (Únsizdik). Al myna bir qaratuıaqty qaıdan tapqan, ákem-aý!.. (Únsizdik: Kekete). "Asanchık, poshlı, ty mne pomojesh"... Ish, kakaıa! (terezege baryp, syrtqa qaraıdy). Órtep barady... Osyndaı da ystyq bolady eken (uzaq únsizdik). ...Jezdem marqumǵa aýmaı tartar ma. Baıǵus ápkem tumsyǵynan jetelep júrip adam etip edi (únsizdik). Mynandaı qaqatuıaq kelinge kez bolsań, "juldyzyń janar", bıshara ápke... (kúrsinip). Oh! Bu dúnıe ne bop barady ózi!..

Aısha keldi.

A ı sh a. Bári de daıar, apaı.

S á l ı m a. Qazir, aınam, qazir.

Sálıma býfetke qaraı júredi. Aısha onyń jolyn kes-kesteı beredi.

A ı sh a. Abyrjymańyz, apaı, abyrjymańyz. Bári osynda ǵoı (býfetti ashady). O-o-o!, Qandaı ǵajap servızder!

S á l ı m a (unatpaı). Anaý, astynda bolýy kerek, shyraq baıqaǵaısyń...

Aısha lypyń qaǵyp stoldy daıarlaıdy. Bári otyrysady.

A ı sh a. Asanchık, meniń sýmochkamdy áperip jibershi!

(Asan sómkesin áperedi, Aısha aqsha alyp, Asanǵa usynady).

Asanchık, býd dobrym, pojalýısta, apaı sharshady ǵoı, sharap alyp kele qaıshy. Dúken jaqyn ba edi, apaı?

S á l ı m a. Jaqyn... Shyraq-aý, munyń qalaı?.. Men... ishpeýshi edim...

A ı sh a. Sbegaı, Asanchık. Sbegaı.

Asan ketedi.

S á l ı m a (kóńildi). Ah! Osynda konfet bolýy kerek.

(Turyp, býfetten konfet, ártúrli shokoladtar ákeledi). Sen otyra tur, shyraq men ogorodtan shańbyr, pıaz ákeleıin.

A ı sh a (ushyp turyp). Men... apaı... qazir, bir mınýt... (júgire jóneledi).

S á l ı m a (daýystap). Shyraq anaý qazylǵan jaǵynan alǵaısyń!

S á l ı m a: "Eskekti bershi maǵan,

Men eseıin, sen espe",

— dep yńyrsı ándetip, býfetten qutylar alyp júr. Qolynda shólmegi Asan, artynan pıaz, redıska alyp Aısha kiredi. (Únsizdik. Sharap quıylady).

A ı sh a. Men soǵystyraıyn, biraq ishpeımin, ony Asanchık biledi. Sizdiń densaýlyǵyńyz úshin, apaı.

(Rúmka soǵystyrady, ishedi. Aısha rúmkany ishpeı qoıady)

S á l ı m a. ...Al ózi sondaı jaqsy bala, ný endi!.. (Asan, Aısha ańyryp, birine biri qaraıdy). Myna úıde turatyn kvartırantymdy aıtam... Baǵdatty... (únsizdik).

A ı sh a. Álgi konservatorıa bitiretin jigit pe, apaı?

S á l ı m a. Iá, ıá. Biledi ekensiń ǵoı?

A ı sh a. Bilemin, apaı, bilemin. Baný kep tura ma?

S á l ı m a. Keledi bıshara qyz, kep turady...

A ı sh a. Baný baqytty, apaı. Ekeýi birin biri súıedi. Aralarynda naǵyz mahabbat bar.

S á l ı m a. Áı, shyraq-aı! Mahabbat óz aldyna, ómir óz aldyna. Baqytsyz mahabbat baıandy bolmaıdy. (Únsizdik). Bıshara balanyń jaman naýqasy bar eken (Asan, Aısha úreılenip qalady). Osy keshe ǵana jyǵylyp, betin jaraqattap aldy (únsizdik). Strashno! Jas adamnyń basyna bermesin. Ózi ashylyp áńgimelespeıdi de, sabaǵyna baryp kep, sarylyp otyrǵany-aq. Quıryǵy kebejedeı qý dombyrasyn alyp, kúńirenedi de otyrady (únsizdik). Al álgi sorly qyz jyndy kóbelekteı shyr aınalyp shyqpaıdy. Nesiniń baryn (únsizdik). Neýjelı ekeýi úılenedi, túsinbeımin (únsizdik). Al endi ózi sondaı jaqsy bala...

A ı sh a (oılanyp). Ym-m... Solaı deńiz!.. Sońǵy ýaqytta Baný sumdyq ózgerip ketti. Ata-anasyn aıtyp, jylaı beredi. Sirá, tolǵanady-aý... Qaıǵyryp júr eken ǵoı...

S á l ı m a. Banýmen birge oqısyń ba? (Aısha basyn ızeıdi). Aınam-aý, nege aıtpaısyńdar, syrlassyńdar ǵoı? Qorǵasańdarshy qaýipten bıshara qyzdy (uzaq únsizdik). Bárin búldirip, ekeýin bir-birine telip júrgen — myna Aıbar deıtin zulym bala, meniń bilisimshe... Oıpyrmaı, jasta jas kórip júrip, mundaı ot aýyz, oraq tildi jasty kórgen emen! Órtenip tur ánsheıin (únsizdik). Osy ózi erterek joǵalsa bolar edi. Shelek deı me, kenek deı me, bir aýdanǵa joldama berdi dep kelip edi, ne tyndyryp júrgenin, áli osy qaladan aınalsoqtap shyǵa almaı júr...

A ı sh a. Shelek bolsa, meniń aýlyma barady eken ǵoı aqyn jigit...

S á l ı m a (tańyrqap). Ony da bilesiń be, shyraq?

A ı sh a (mysqylmen). Ǵashyqtardyń arasynda júrgen jyraý sol eken ǵoı...

S á l ı m a. Ǵashyq-mashyq, mahabbat degen ne ol? Mahabbat joǵalǵany qashan... Onyń tek qaýyzy ǵana qalǵan. Adam bul zamanda áýeli adam sıaqty ómir súrgeni jón. Ǵashyq mahabbat... Ol ne ózi?

A s a n (Aıshaǵa urlana qarap). Mahabbat degen, apaı, men úshin, eń birinshi — dıplom, jaıly jumys, odan soń semá, jaqsy hozáıka, árıne, bala... Ómirde býdan artyq mahabbatty qalamaımyn...

S á l ı m a (máz-meıram). Tentegim meniń... Aýmaǵan jezdem marqum... Alsaıshy, Asanjan, as al.

A ı sh a (Asanǵa tik qarap). Al men, Asan, mahabbat degenniń ne ekenin bilmeımin. Áli kórgenim de, kezdestirgenim de joq Alaıda onyń bar ekenine shúbálanbaımyn (únsizdik). Oı, ızvını, Asanchık, meniń ýaqytym bitip qalypty. Apaı, aıyp ete kórmeńiz! Bizde bir jıyn bar edi (jınala bastaıdy).

S á l ı m a. Bara ǵoı, shyraq bara ǵoı... Aıtsa da, qalqam, áke-shesheń bar ma? Qaıda isteıdi?

A ı sh a (jaıdary). Bar, apaı, bar. Papam Shelekte raııspolkom predsedatel, mamam vrach.

S á l ı m a. O-o-o! Jaqsy, shyraq jaqsy... (Aısha qoshtasyp, shyǵady). Podýmaesh, Chılıkskıı raııspolkom!.. (Asanǵa). Myna kóbelegińdi kózime ekinshi ret kórsetpe, Asanjan! Munyń bir týaletiniń ózi bir aılyq zarplatańdy joıady (keketip, daýsyn jýandata) podýmaesh, Chılıkskıı raııspolkom!..

A s a n. Sizge bul qyz da jaqpady, apaı...

S á l ı m a (qatýlanyp). Oı, qyzyńmen qyrylyp qal! Qyz, qyz... Saǵan qyz emes, maılyq sýlyǵyńa birdeı, bes aspap qatyn kerek, qatyn, túsinesiń be? (únsizdik). Sorly ápkem jańaǵydaı kóbelegińdi kúte me, seni kúte me? (únsizdik). Apyr-aý, Asanjan-aı, aqylyń kiretin ýaqyt boldy ǵoı, kózińe nege qaramaısyń?

A s a n (qasaqana syr túıip). Aıshaǵa úılensem be degen oıym bar...

S á l ı m a (ekilenip). Úılene ǵoı, qarsylyǵym joq úılene ǵoı. Oh, táńirim-aı! (únsizdik). Aqylyń qaıda Asanjan? Júnin julǵan taýyqtaı birdemeńdi tyrbıtyp aýylǵa aparǵanyńda, jurt kóılegin túrip kúlmeı me? (Únsizdik). Basyńa bir qıynshylyq tússinshi, jańaǵy páleń senen jalańaıaqtap qashpasa, murnymdy kesip bereıin. (Uzaq únsizdik). Kóketaıym Asanjan-aý, qyz bitkendi muryn oramalyńdaı aýystyrǵandaǵy aıdynyńnyń osy Banýǵa kelgende naǵyp mysy quryp qalady?! Qandaı bıazy, qandaı jumsaq súıkimdi qyz! Tárbıeńnen aınalaıyn-aı, ala jipti attamaıdy-aý, attamaıdy! (Uzaq únsizdik).

A s a n (qınalyp). Siz ne bilesiz, apaı!.. Banýǵa sóz aıtý maǵan sonshama ońaı emes. Birge óstik, birge oqydyq, bir aýyldanbyz. Ákesi de, sheshesi de meni jaqsy kóredi... Banýdy súıetinim anyq apaı. Biraq bilmeımin... aldyna barsam boldy, anany-mynany aıtyp, oıymnan adastyrady da qoıady. Tipti, qosylý tursyn, mahabbat týraly áńgime qozǵaýdyń ózi de qylmys sıaqty bop turady. (Uzaq únsizdik). Kóńil aýdaryp, kóz salar ma eken degen oımen, kýrstas qurbylarymen de qatynas jasap baqtym... Qaırylmaıdy. Ol úshin men múlde nól sıaqtymyn... Aısha unaıdy... Úılenem Aıshaǵa...

S á l ı m a. Úılenem, úılenem... Úılený qashpaıdy. Sen Banýǵa shyndap kirispeı júrsiń (únsizdik). Aınam-aý, ashyp nege aıtpaısyń? Balasy túsedi ǵoı deısiń be? Mine, oqýlaryń da aıaqtaldy, endi keshikseń, sen odan máńgilik aıyrylasyń!

A s a n. Baǵdat she? Baǵdatty qaıda qoıasyz?! Ol Baǵdatty janyndaı súıedi.

S á l ı m a. Súıedi atekesiniń saqalyn... Aınam-aý, túsinseńshi?! Baný tym názik jandy buıyǵy qyz! Onda Baǵdatqa degen aıanysh qana bar, aıanysh! Banýdyń oǵan degen, nemene edi álgi... (keketip) mahabbatty terektiń basyndaǵy saýysqan sıaqty "Po!" — dep shoshytsa, qazir ushyp ketedi.

A s a n. Áı, qaıdam...

S á l ı m a (kelek etip). Áı, qaıdam! Áıel júregin áıelden artyq eshkim bilmeıdi, esinde bolsyn! Biz osal jandarmyz, jarqynym...

A s a n. Sonymen, ne iste deısiz?

S á l ı m a (buıyra). Ne iste deıin. Álgi kóbelegińnen qutyl! Usta, jarmas Banýdyń eteginen deımin! Banýdyń munda qalmasyna basymdy báske tigeıin! Ońasha, aýylǵa barǵanda da batylyń barmaı ma?!

A s a n. Kóne qoıar ma eken?!

S á l ı m a (meıirlenip). Asanjan-aý, erkektiń quryǵynan qutylǵan qashaǵan áıeldi áli kórgen emen (únsizdik). Basy aınalǵan sorly qyz tek osynda qalyp qoımasyn de onan da... Aıbardan qorqam... Aıbar zulym bala...

(Asan shyǵa beredi. Sálıma daýystap).

Oılan, Asanjan! Álgi kóbelegińnen qutyl! (Daýsyn jýandatyp). Podýmaesh, Chılıkskıı raııspolkom!..

Shymyldyq

EKIHShI AKT

Úshinshi oqıǵa

Jaz. Konservatorıa aınalasyndaǵy saıaly baq.

Ártúrli mýzykalyq aspaptardyń úni ártúrli estiledi. Arakidik repetısıa jasaǵan ánshiniń daýsy shyǵady. Tús mezgili. Baq arasyndaǵy oryndyqta profesor Ǵalym Ǵabıtov jáne Aıbar.

P r o f e s s o r. Qane, qane. Oqı ber... Poezıadan meniń de eptegen habarym bar. Oqı ber, oqy!

A ı b a r (bloknotynan oqı bastaıdy).

Kóziniń de, kóńliniń de nuryn alǵan talaıdyń,
Tańmen birge tamashalap, Alataýǵa qaraımyn,
Ýa, assalaýmaǵaleıkóm, áppaq basty araılym!
Sharýa Ata sekildenip, ómirińdi saryp qyp,
Úlken úıdiń oshaǵyndaı dúnıeni qaryq qyp,
Aman-esen jatyrmysyń, aınalaıyn jaryqtyq?!
Jat osylaı tapjylmastan, osynyńdy qosh alam,
Baýyrynda baýyr-qurby, aǵa-jeńge, dos aman.
Jat osylaı tapjylmastan, ýa, tákappar bosaǵam!

Uzaq únsizdik.

P r o f e s s o r (oılanyp). "Jat osylaı tapjylmastan, ýa, tákappar bosaǵam!" (Sál únsizdik). Nesi bar... Jaqsy... Jastardyń tvorchestvosymen tanysyp otyrǵanda, kóz aldyma at báıgesi elesteıdi. (Jyly sezimmen). Báıge... Ollahı, báıge... Al márege kim buryn keledi, belgisiz áli... Tamasha... Óte tamasha!..

A ı b a r (bıazy). Ásirese jas aqyndardy aıtsańyzshy. Ár jetide bir aqyn dúnıege kep jatyr...

P r o f e s s o r. Ol jaqsy, inishek, ol óte jaqsy! (Sál oılanyp). Sen onyń sebebin bilesiń be? (Aıbar eleńdep qalady). Bylaı (terekti nusqap) myna turǵan terek butaqtanyp, jaıqalta japyraq shashý úshin de qunarly topyraq qolaıly atmosfera kerek. Iskýsstvo da sondaı! Ǵasyrlar boıy qaýyzyna syımaı, qamalyp kelgen qazaq ıskýsstvosynyń aqtarylar shegi jetti! (Únsizdik). Qunary mol, qasıetti pochvada, qolaıly atmosferada ómir súrip otyrmyz. (Aıbardyń jotasynan qaǵyp). Kóbeısin, inishek, aqyndar kóbeısin. Sen oǵan ýaıymdama. Júırik kóp bolsa, báıge qyzyqty ótedi. Kóbi maqul. Jaqsy jalǵyz jasamaıdy, inishek. Bir ýys tastan bir túıir almas alýǵa bolmaıdy ǵoı, kóbeısin aqyndar. Qaýym óziniń qalaýly júırigin tanıdy.

A ı b a p. Menińshe, aǵaı, (sál kidirip) menińshe, qazirgi shyǵyp júrgen jastar shetinen júırik sıaqty. Tipti, mynaý birinshi, mynaý ekinshi deýge de bolmaıtyndaı... Shetinen sýyrylyp turǵandaı...

P r o f e s s o r. Eger aıtqanyndaı bolsa, tipten tamasha! (Baıyppen). Jastyq degenniń ózi poezıa, inishek. Jas kezimde men de onymen aınalysqam (alaqanyn jaıyp) amal ne, menen aqyn shyqpady (únsizdik). Men de júırikpin ǵoı deıtin em (Aıbar kúledi). Sondyqtan ba, jastar poezıasyna qumar-aqpyn, oqı júrem. Jastardyń bári júırik dediń-aý, jo-joq bul turǵyda senimen daýlastyǵym bar (únsizdik). Kádimgi ınkýbatordyń balapanyndaı bir-birińe tym uqsassyńdar, inishek. Moıynda, uqsassyńdar! Álgi bárińniń "júıriktigiń'' de sodan... Aqyldy bolǵylaryń, fılosofıalyq oı aıtqylaryń keledi... Durys talpynys... Fılosofıa, inishek, qarapaıym da tereń, túsinikti bolsa — fılosofıa. Fılosofıa aıtam dep, óleńmen jańyltpash aıtýǵa bolmaıdy ǵoı! (Uzaq únsizdik). Qalaı edi? Á, bylaı bir jas aqynnyń:

"Jyrshymyn, kúıshimin,
Tezirek soq, júrek; kúlshi, kún.
Búginge aınalsyn,
Erteń men búrsigún".

degen óleńin oqydym. Al osyny túsindirip bershi?

A ı b a r (abyrjyp). Nesi túsiniksiz, aǵasy-oý?! (senimmen). Aqyn ómirge qumartady, erteńgisin búgin kórgisi keledi, bolashaqqa asyǵady.

P r o f e s s o r. Báli, bolashaqqa osylaı da qumarta ma eken? Esinde bolsyn, inishek, aqyn aldymen búgindiki. Búginniń keremetterin bolashaqqa aıtýy kerek te: "Armysyńdar, beıtanys jas urpaqtar!" dep nemese "Soqtyqpaly, soqpaqsyz jerde óstim, Myńmen jalǵyz alystym, kiná qoıma!" dep qasqaıa qarap turýy kerek qoı (uzaq únsizdik). Túsinbeımin... Búgin baýyryn jaza almaǵan júıriktiń erteń men búrsigúni báıgeden kelýi neǵaıbyl...

(Profesor saǵatyna qaraıdy. Ekeýi turady).

Umtylyńdar, jastar, umtylyńdar! Kezek senderdiki... İnishek, meniń ýaqytym taıapty (únsizdik). Eskertkenińe kóp-kóp rahmet. Baǵdattan jaman jolǵa túspesin dep kúdiktenip, o bir jyly eskertý jasaǵanym esimde... Qaıdan bileıin... Keshirim et, inishek (únsizdik).

"O, ıa hochý bezýmno jıt!
Vse sýshee — ývekochevıt,
Bezlıchnoe — vochelovechıt.
Nesbyvsheesá — voplotıt!" —
Bilesiń be, muny aıtqan kim?

A ı b a r (jaıdary). Blok. Aleksandr Blok!

P r o f e s s o r. Taptyń. Tanydyń... Qane, kóriskenshe! (Qol alysady).

A ı b a r. Sizge eskertkenimdi Baǵdatqa aıta kórmeńiz, aǵaı, ótinem! Renjip júrer...

P r o f e s s o r. Kelistik!

Jaryq sónedi.

Konservatorıanyń keń zaly. Tórde pıanıno. Buryshta jasyl sýkno jabylǵan úlken ústel ústindegi qumyrada gúl. Bes-alty bolashaq kompozıtorlar, konservatorıa bitirýshi jastar. Zor deneli stýdent shuqshıa notaǵa qarap, alańsyz otyr. Baǵdat tereze aldynda. Kóńilsizdeý. Aınalasynda abyr-kúbir, kúlki, ázil...

B i r i n sh i s t ý d e n t (daýystap). Baǵdat, qalaı ózi, bylaı (júregin kórsetip) júregiń Shopenniń etúdterin oınap turǵan joq pa? (Baǵdattyń jaqyndap). Bilegińdi ákelshi, qan aınalymyń qalpynda ma eken? (Baǵdattyń bilegin basyp): Jo-jo-o-o-q birqalypta eken, jaraısyń!..

E k i n sh i s t ý d e n t. Elden buryn dıplom qorǵaýǵa asyqqany ózine sengendikten ǵoı.

Ú sh i n sh i s t ý d e n t. Bolsańdar Baǵdattaı bol, jigitter. Úsh qoıandy bir taıaqpen jyǵyndyraıyn dep tur!

T ó r t i n sh i s t ý d e n t (úshinshi stýdentke). Qazaqtyń maqalyn da umytypsyń ǵoı, eki qoıandy bir taıaqpen demeıtin be edi qazaq!..

Ú sh i n sh i s t ý d e n t (tórtinshige). Iá, eki qoıandy. Al Baǵdat úsh qoıandy bir taıaqpen... Sanaı ber. Konservatorıa bitiredi — bir me? Dıplom qorǵaıdy — eki me? Úılenedi — úsh pe? Túsindiń be? Ózi — Shostakovıch, ózi — Klınbern, árıne, úsh qoıandy bir taıaqpen soǵady.

Z o r s t ý d e n t (otyrǵan qalpynda, notadan kóz almaı). Shedevr! (Únsizdik).

B e s i n sh i s t ý d e n t (Baǵdattyń betine úńilip). Áttegene, Shostakovıch, jaqsy nıetiń kúni betińdi jaraqattap alǵanyń jaraspaı-aq tur (bári qarasady). Moıynda! Dlá hrabrostı, bóskesiń ǵoı eptep...

B a ǵ d a t (yńǵaısyzdanyp). Álgi... sekseýili qurǵyrdy jaram dep...

B e s i n sh i s t ý d e n t (kúle sóılep, bar daýsymen). Tyńdańyzdar! Tyńdańyzdar! Aldarkóse operasynan popýrrı. Oryndaıtyn Aje — Van Klınbern — Baǵdat Mamyrov! (Kúlki).

Z o r s t ý d e n t (áli sol otyrǵan qalpynda zor daýyspen). She-de-vir!

B i r i n sh i s t ý d e n t. Eı, gúrildemeı aıtsańshy. Ne? Kim shedevr?

(Zor stýdent jurtqa qaramaı, ortańǵy saýsaǵymen Baǵdatty nusqaıdy. Profesor bastatqan top kirip, uzyn stol tóńiregine ornalasady).

P r o f e s s o r. Rektorattyń uıǵarymy boıynsha Mamyrov Baǵdatqa dıplom qorǵaýǵa ruqsat etilgen. Qazir sonymen tanysasyzdar. Ózi oryndaıdy, kel, Mamyrov.

Baǵdat pıanınoǵa jaıǵasady. Tynyshtyq.

B a ǵ d a t (baıaý únmen). Sonata... (Oınaıdy).

Jurt nazary mýzykada. Kóńilge muń salatyn mýzyka sazy Baǵdattyń bar aryz, armanyn aıtyp turǵandaı. Otyrǵandar tereń oıda. Baıaý bastalǵan sonata baıaýlap baryp tynady. Uzaq únsizdik. Jurt nazary profesorda.

P r o f e s s o r (sál jótelip). Baǵdat, barshamyz da seni burynnan bilemiz. Seniń talantyńa súısinemiz. (Otyrǵandarǵa). Menińshe, bul sonatada yńǵaısyz bir sáttegi kóńil kúıi ǵana bar. Sondyqtan mýzykalyq shyǵarma retinde qabyldaýǵa bolady ǵoı deımin (komısıa músheleri qozǵalyp qalady).

Z o r s t ý d e n t (replıka retinde). Shedevr!

P r o f e s s o r (oqyc burylyp). Ahmetov, ne shedevr?

Z o r s t ý d e n t (orynan tura, sasqalaqtap). Men... Ǵalym Ǵabıtovıch... Myna... Bethovendi aıtam... (Qolyndaǵy notany kórsetedi, kúlki).

P r o f e s s o r. A-a-a! Bethoven be?! Ol.. árıne... Otyra ǵoı. (Baǵdattyń). Iá, tek bir sáti túsken jaǵdaıda, mýzykalyq shyǵarma retinde qabyldanýy múmkin. Al seniń qabiletiń men talantyńmen ólshegende, sonatań dıplom jumysy deýge tatymaıdy! (Únsizdik. Otyrǵandar kúbirlesip, qozǵalyp qalady). Sen ómirdi jańa bastaǵaly otyrsyń. Sen meni túsiner dep oılaımyn... "Ár júrektiń túbinde aqaýy bary" ras... Biraq jastyqqa tán — izgi arman maqsat umytylmaýy kerek! Ýaıym degen — ý. Ol ózińdi de, ózgeni de ýlatýy múmkin! Sonatań týla boıy tunyp turǵan saryýaıym eken, bul bolmaıdy! Qara basqa qaıǵy qandaı jaý bolsa, pesımızm ıskýsstvoǵa sondaı jaý. Onymen ýlanǵan talanttyń bolashaǵy ekitalaı...

K o m ı s s ı ıa m ú sh e s i (Baǵdatqa, mysqylmen). Mýzykanttyń halyq arasyna betiniń daǵymen shyǵýy da bizdiń etıkamyzben syıyspaıdy.

P r o f e s s o r (komısıa múshesine, yzǵarmen). Ǵafý etińiz, munyńyz múlde orynsyz eskertý! Mamyrovtyń tárbıeli stýdent ekeni barshańyzǵa málim... Malo chto lı, chto slýchıtsá (únsizdik). Solaı, Baǵdat, dıplom qorǵaýǵa áli asyqpa! Shattyqqa, shabytqa toly qýanyshty shyǵarma ákel! Biz senemiz saǵan!..

Bári shyǵady. Gúl alyp kútip turǵan Baný kóńilsiz Baǵdatty kórip, turyp qalady. Ekeýi de únsiz. Profesor jandarynan óte berip, burylyp, bir nárse aıtpaq bolady da, Krıta júrip ketedi.

Shymyldyq

Tórtinshi oqıǵa

Stýdentter jataqhanasy. Áldeqaıdan mýzyka estiledi. Qyzdar bólmesi. Tórt buryshta tórt tósek. Ortada ústel. Shyryn men Zaǵyshtyń eń sońǵy emtıhanǵa daıarlanyp otyrǵan jáıi bar. Kún besinge taıaý. Keýdesinde ádemi kofta, butynda shalbar Aısha tósekte kitap oqyp jatyr. Tereze ashtyq.

A ı sh a (kitapty terezege laqtyryp tastap). Oı, jazǵyshtarym-aı! Jazasyńdar-aý, apyr-aý, osy jazýshy degen jurt qaıdaǵyny qaıdan oılap tabady? Birese qyz súıedi, jigit súımeıdi, birese jigit qoı baǵyp, ekeýi de Eńbek Eri bolady da, aýyrsharýashylyq kórmesinde tabysady. Sonda qalaı? Jigit qyz emes, júgerini, qyz jigit emes, qoıdy súıgeni me?! Solaı ǵoı, Zaǵysh?

Shyryn, Zaǵysh unatpaıdy

3 a ǵ y sh (keıistikpen). Baqytty bolǵyr Aısha, maza bershi biraz. Erteń emtıhan ǵoı?

Sh y r y n. Kókem-aý, saǵan búgin bir nárse kóringen be? Mazalamashy endi? İshiń pyssa, ketseıshi kóshege. (Ekeýi kitapqa qaıta úńiledi).

A ı sh a. Fýndament, drýzá, fýndament! Áý bastan osylaı daıarlaný kerek edi. Bir kúnniń ishinde bir kitapty báribir jattap almaısyńdar. Jyl boıy jigittermen qydyrǵansha, fýndamenti myqtaı berý kerek edi...

3 a ǵ y sh. Kókek... kókek! (Kitabyn sart jaýyp). Sen búgin jyndanǵan bolarsyń! (Tereze aldyna turyp ketedi).

A ı sh a (jaıdary kúlip). Eń bir keremeti, qyzdar, qazan-oshaǵyn bılep ketkenge jarylyp óle jazdap otyrǵan apaıym úsh som sýyryp, Asanchıkti sharapqa jibergendegi kóńildengenin kórseń... (Kúledi). Oı, endi óldim-aý! (Kúledi). Sondaı da adamdar bolady eken-aý... Al endi úıi bar ǵoı, qyzdar, úı emes, ýnıvermag. Áı ózi, dáý de bolsa, saýdager. Saýdager, naǵyz saýdager bazardyń ıgisi ańqyp tur (únsizdik). Áı, aıtsa da, mahabbat týraly pikir alystyq Sonda Asanchık ne dedi deısinder ǵoı! Ol bylaı dedi: (kekete). "Mahabbat degen, men úshin, eń birinshi — dıplom, jaıly jumys, odan soń semá, jaqsy hozáıka, árıne, bala. Ómirde býdan artyq mahabbatty qalamaımyn", — dedi.

Sh y r y n. Nesi bar?! Durys aıtqan (únsizdik). Áýeli adamsha ómir súrý kerek. Mahabbat jol-jónekeı bola jatar...

A ı sh a (ańyryp). Jol-jónekeı?!

Sh y r y n. Iá, ıá! Eń birinshi, tabar tabysy tatymdy, balalaryma qaıyrymdy áke kerek. Men úshin mahabbat — sol!

Aısha turyp qalady. Únsizdik.

3 a ǵ y sh. Solaı-solaı, Qalqajan... Áýeli ómir, turmys, romantıka potom. (Aısha aýyr oıda). Nege úndemeısiń? Mahabbat — seniń Asanchıgiń!

(Zaǵysh, Shyryn kúledi)

A ı sh a (baıyppen). Al men úshin, qyzdar, baılyq ta, baqyt ta áýeli mahabbattan bastalatyn sıaqty. Sol mahabbat bir jerde jasyrynyp júrgendeı, al men taba almaı júrgendeımin...

Sh y r y n (qaǵyta). Seniń, Aısha, mahabbat izdeýińe bolady... Sebebi... sebebi sende...

A ı sh a. Iá, ıá, sebebi?

3 a ǵ y sh (yzǵarmen). Sebebi romantıka izdeıtin materıalnyı bazań myqty. Mahabbattan basqasynyń bári bir basyńa jeterlik! Seniń ómiriń — lúks!

A ı sh a (keıistikpen). Júrekteriń ne degen júdeý edi, qyzdar! Aıta almaı júrgenderiń osy eken ǵoı... Maǵan degen kekterińdi bilem... Qapalanbańdar, qoshtasqansha esep aıyrysarmyz (uzaq únsizdik). Eh, bılik qolymda bolsa, men seńdeıler úshin "Adaldyq pen adamgershilik" ınstıtýtyn ashyp, qaıtadan tórt jyl oqytar edim.

3 a ǵ y sh. Aldynǵy partaǵa ózim otyrar edim deseıshi! (Shyryn kúledi).

Sh y r y n (terezege úńilip). Mahabbatyń kep tur, Aısha, Asanchıgiń (terezeni nusqaıdy).

A ı sh a. Ras pa? Qaısy? (Terezege úńiledi). Óte durys bolǵan. Tura tursyn. Esterinde bolsyn, ol meniń mahabbatym emes, kóleńkem. Men qaıda bolsam, ol — sonda... (Aısha chemodanyn aqtaryp ústel ústine bir nárselerdi qaıyp jatyr. Eki qyz qarap tur). Saǵat... Alqa... altyn saqına... Boje moı! Qandaı jomarttyq! (qyzdarǵa burylyp). Kórip tursyńdar ma, qyzdar, bizdiń Asanchık qandaı jomart! Tanysqanymyzǵa úsh aı bolǵan joq kórip tursyńdar ma, qanshama syılyqpen kómip tastaǵan. Kakaıa shedraıa dýsha! (Ótirik máz bop, kúle júrip, zattardy gazetke orap, terezege baryp, daýystaıdy). Asanchık. Asanchık! Bizdiń bólmege kel. Kel, qorqpa, tistemeımiz... Iá, ıá, oń jaqta, otyz ekinshi. Kel, Asanchık! Kel! (Qyzdarǵa burylyp). Ný, drýzá, gotovtes k boıý!

Sh y r y n (yńǵaısyzdanyp). Aısha, seni jyn soqty ma?!

3 a ǵ y sh. Uıat emes pe, Aısha?! Aty-jóni joq. Uıat emes pe?!

A ı sh a. Ýaqasy joq dostar, biz oǵan qonaǵasy bermeppiz ǵoı. Qysylmańdar, keledi, ketedi. Onda turǵan ne bar? (Shyryn, Zaǵysh úreıli, birine biri qaraıdy. Asan keledi. Shyryn men Zaǵyshty kórip, kidirip qalady).

A ı sh a (Asanǵa qarsy júredi). Kel, kel, Asanchık! Nege sálemdespeısiń? Sender bir-birlerińdi bilesińder ǵoı (qyzdarǵa) Zaǵysh, Shyryn, nege úreılendińder? Nege úndemeısińder? (únsizdik) Asanchık, nege úndemeısiń? (Asan tómen qaraıdy, uzaq únsizdik. Aıshash týlanyp). Zaǵysh! Ekinshi kýrsta, úshinshi etaj, jetpis ekinshi komnatada turǵanynda, júrdiń ǵoı Asanmen? Júrdiń! Shyryn! Byltyr, úshinshi kýrsta, ekinshi etaj, elý ekinshi komnatada turǵanynda, júrdiń ǵoı Asanmen? Júrdiń! Bul syrdy bir-birińnen jasyrdyńdar ǵoı? Jasyrdyńdar! Asanchık! Sen muny moıyndaısyń ǵoı? Moıyndaısyń, árıne! (Uzaq únsizdik). Al endi maǵan ne demeksińder, (ázilmen) "jaqsy hozáıkalar men balalardyń tabysy mol ákesi?!" (Uzaq únsizdik). Qandaı masqara! Qandaı opasyzdyq! (Qyzdarǵa): Namyssyzdar!!! (Uzaq únsizdik). Aqymaqty tapqan ekensiń, Asanchık! Cay bol, dıplomyńdy alyp, (kekete) "jaqsy hozáıka" izde! (Ústeldegi oraýly zattardy Asannyń qaltasyna salyp beredi). Baqytty bolǵyr, bir aýyz sóz aıta kórme. Estirte kórme únińdi!.. Estigim joq!.. Saý bol!

Asan bir nárse aıtpaq bolady, biraq Aısha qolynan ustap esikten shyǵara beredi.

A s a n (keketip). Podýmaesh Chılıkskıı raııspolkom!..

A ı sh a (qyzdarǵa). Al maǵan, dostar, jazyǵym bolsa, janymdy shyǵaryp soǵyp, qaıyra kep qanymdy shyǵaryp súıetin adal jandy qazaqtyń naǵyz azamaty kerek! Men úshin mahabbat — sol! Men ony tabamyn!!!

Shymyldyq

Besinshi oqıǵa

Stýdentter jataqhanasynyń syrt kórinisi.

Tún. Qarańǵylaý buryshta Asan tur, álsin-áli saǵatyna qaraı beredi. Asan jedel basyp kele jatqan Banýdyń aldyn oraǵytady.

B a n ý. Asan!.. Neǵyp tursyń munda?!

A s a n. Nege shoshydyń, Baný? Sálemat pa?

B a n ý. Sálemet pe?.. Meni kútip tursyń ba?!

A s a n. Iá, seni. Nesine tańyrqadyń, Baný? (Únsizdik). On jyl birge oqyp, birge ósip, birer saǵat áńgimelesýge qaqym bar ǵoı dep oılaımyn... Bitirýińmen quttyqtap keldim. Baıandy bolsyn! Baqytty bol!

B a n ý. Rahmet, Asan, rahmet! Ózińdi de quttyqtaımyn. (Qol alysady). Qaıda jiberdi? Qashan qaıtasyń elge?

A s a n. Aýylǵa papańnyń qaraýyna... veterınar... eki-úsh kúnde qaıtam.

B a n ý (shattana). Ras pa? Tamasha! Oh, endi papam seni ustaıdy! (Únsizdik). Esinde me, jetinshi me, segizinshi me klasta júrgeninde, temeki tartqanyńdy kórip qoıyp, papam seni úıge ertip kep eki saǵat qyzartqany? Sonshama qatal meniń papam. Ox, endi qolyna tústiń, Asan!

A s a n. Esimde (únsizdik). Áıtse de, papań dál sen aıtqandaı qatal emes (únsizdik). Seniń de esinde bolar, papań meni jaqsy kóretin. Áli de solaı... Kanıkýlǵa barǵan saıyp men sálemdesip úlgirmeı-aq bizdikine ózi keledi de, jaı-japsardy qoımaı surap, tekserip, quldy Taras Býlbadaı bas-aıaǵyma tegis qaraıdy (kúlisedi). Ekinshi kýrsty bitirip barǵanymda bir qyzyq bolǵan. Aldyna turǵyzyp qoısyn da, al kep aıaq-basyma qorasyn. Álgi bir borbaıyma jabysqan shalbarmen turarmyn ba? "Otyr! Tur! Otyr! Tur!" dep komandany bersin (kúlisedi). Baǵynbasqa bolmady, jattyǵý ústinde shalbary qurǵyrdyń inisi dar etip, sógilsin de ketsin (kúledi). "Myna suryńmen sendeı vegerınardy mal mańyna da jolatpaı úrkip ketedi. Bar maımylǵa uqsamaı, adam qalpyna oral!" — dep aıdap shyqsyn. (Kúlisedi, únsizdik). Ózińdi qaıda jiberdi?

B a n ý (sál oılanyp). Meni me? Meni de aýylyńa dep otyr. Biraq.. biraq oılanam áli...

A s a n (tańyrqap). Oılanam?! Óz aýlyńnan óziń aýlaqtaǵyń kele me?! Qyzyq eken... Elime jiberińizder dep, bitirýshiler esikten esik qoımaı shyryldap júrgende, seniki qyzyq eken, Baný...

B a n ý. Týǵan jerden, týysy jaqyn áke-shesheden artyq eshkim joq Asan, biraq..

A s a n. Iá, biraq?..

B a n ý. Biraq bizdiń taǵdyr, qyzdyń taǵdyry qıyn ǵoı, Asan... Qarap tursań, tórt amaldy qarapaıym arıfmetıka, al sheshý qıyn-aq.. (Uzaq únsizdik). Aınalaıyn ata-ana-aı, ózderi úshin emes, ózge úshin ósiredi eken ǵoı bizderdi (uzaq únsizdik).

A s a n (aıanyshpen). Baný... Men... túsinem seni... ózimdi túsinbeımin, seni túsinem... Keteıikshi aýylǵa! Seniń... Seniń jaǵdaıyńdy túsinem, biraq ta keteıikshi aýylǵa! Papań sonshama qýanady... Umytshy bárin de... Baný, keteıikshi aýylǵa!

B a n ý. Neni, Asan, kimdi umytam?

A s a n. Bárin de... Umyt Baǵdatty!

B a n ý (úreımen). Baǵdatty?! Qalaı, qaıtip umytam?! Ne aıtyp tursyń? Asan?

A s a n. Men bárin de bildim, Baný, (jalbaryna) aqylyńa salsańshy, Baný! Bul jaǵdaıyńdy estise, ata-anań óledi ǵoı. Ózderi úshin emes, sen úshin, seniń bolashaǵyń úshin óledi ǵoı (uzaq únsizdik). Seniń baqytty bolýyń kerek qoı, ómirdi jańa bastadyń ǵoı... Ómirmen oınaýǵa bolmaıdy ǵoı, aldanba, Baný! Aıaımyn seni. Qımaımyn seni (uzaq únsizdik). Bul kúnge deıin ózimdi ózim aldap... Papańnyń júreginiń túbinde ne jatqanyn uqqanmyn... Ókinem... Senshi maǵan, senshi, Baný! Keteıikshi aýylǵa... Biz baqytty bolamyz!..

B a n ý (ish jıyp). Biz?! Kim ol biz degeniń? Ne dep tursyń, Asan? (Uzaq únsizdik).

A s a n. Súıem... seni... Baný...

B a n ý (tańyrqap) Súıem?! (yzaly kúlkimen). Sen kimdi súımediń, Asan?! Meniń kórgenim — úsheý, qalǵanyn óziń aıtshy.

A s a n. Meniń súıetinim sen ǵana. Aıybym — aıtpaǵanym. Ákemdeı kóretin ákeńniń meıiriminen attaǵym kelmep edi (únsizdik). Bilgenińniń, kórgenińniń bári jalǵan. Jastyǵym jazyǵym bolar, qurbylaryńnyń arasynda arym taza meniń. Sonyń bári de saǵan jol izdeý edi, taba almadym... Taptyrmadyń sen... Nazar da aýdarmadyń... (Únsizdik). Ras, Aıshaǵa degen adal nıetim de boldy... Aısha túsinbedi meni, jazyqsyz masqaralady. Qaıyrylmaıtyn jolǵa ketti...

B a n ý. Aıtqanyńnyń bárine seneıin-aq. Biraq keshiktiń... tym keshiktiń... Endi ekeýimizdiń jolymyz bólek. Adaspa, adastyrma, adaspaıyq!.. Hosh! Baqytty bol!.. (Qolyn usynady, Asan almaıdy).

A s a n. Qoshtaspaımyn, Baný. Seniń jolyń baqytqa bastaıtyn jol emes, oılan! Oılan. Ómirmen oınaýǵa bolmaıdy! (Baný ketedi, Asan ózimen ózi). Eh! Asan! Asan! Aqymaq! (únsizdik). Joq, Baný! Men senen qara úzip qalmaımyn! Erte me, kesh pe, tabam seni! Aýlymnyń atynan, Anamnyń atynan, ekeýmiz ushqan uıamnyń atynan ant etem! (Uzaq únsizdik). Toqta... toqta... (basyn ustap oılanyp). Oqýǵa attanarda Anasy: "Asanjan, azamatsyń ǵoı sen. Baný amanat! Qansha degenmen qyz bala ǵoı, baıqaı júrgeısiń, saq bolǵaısyń!" — dep edi. Bıylǵy kanıkýlda ákesi mamama: "Biz jeti atamyzdan beri qaraı basqa kedeı adamdarmyz. Minsiz, jalǵyz Banýdy janymyzdan shyǵaryp, kózimizden tasa etkimiz kelmeıdi", — degenin de estip edim (únsizdik). Qandaı aqymaqpyn! Qandaı aqymaqpyn!

Shymyldyq

Altynshy oqıǵa

Almatynyń saıaly baqtarynyń bir buryshy. Beıýaq. Uzyn oryndyqta Baǵdat pen Baný. Jaryq jańa jaǵylǵan. Alystaǵy Alataýdyń bir shetinen aıdyń jartysy kórinip keledi.

B a ǵ d a t (kóńilsiz). Sezimge eshqandaı da shekara qoıýǵa bolmaıdy, Baný. Shattanǵyń-aq, sharyqtaǵyń-aq keledi, shabytty bir nárse istegiń keledi, biraq ne shara, sezimi qurǵyr óziniń degenine kóndiredi (únsizdik). Mýzyka degen sıqyr da sol sezimniń shekarasynan óte almaıdy. Alǵashynda sezingen bir melodıadan qalaı qashsań da aýytqı almaısyń. Ol qýanysh pa, qaıǵy ma, onymen sanaspaıdy. Mıyńa ornyǵyp alady da, yzyndaıdy da turady (únsizdik). Qara basymda joq qýanyshty profesor qaıdan tap deıdi maǵan?! Kóńilimniń kúıi qalaı bastady, men solaı jazdym ǵoı (Uzaq únsizdik). Adam ómirinde áke men shesheniń alatyn orny bólek qoı (qynjyla myrs etip). Al profesor menen qýanyshqa, shattyqqa toly mýzyka kútedi...

B a n ý (jalbaryna). Qamyqpashy, Baǵdat! Jalynamyn, jabyqpashy! Seniń jabyqqanyńdy kórsem, úmit, tilegimniń bári de úzilip ketetindeı. Qamyqpashy. (Qatýlanyp). Nesi bar, qabiletiń jetedi ǵoı, qaıta jaz dese, qaıtadan-aq jaz. Qýanyshty, ekeýmizdiń qýanyshymyzdy jazshy, Baǵdat...

B a ǵ d a t. Ómirimdegi jalǵyz qýanysh sen, Baný! Basqa qýanyshty bilmeımin. Basqa qandaı qýanysh bar?

B a n ý. Qyzyqsyń, Baǵdat... Mektep bitirdiń, qalaǵan oqýyńa tústiń. Ony da bitirdiń? Bul qýanysh emes pe? Talantyń bar, kompozıtor bolasyń, halyq tanıdy, qurmetteıdi, bul qýanysh she? (Qıaldap). Tynyshtyq... Beıbitshilik... Tamasha!.. Aınalanyń bári qýanysh, Baǵdat. Myna kesh te, myna gúl de, myna terek te — bári de tek qýanysh úshin jaralǵan. Ómir... Bizge berilgen ómirdiń ózi qandaı qýanysh! Tynyshtyq... Beıbitshilik... Baqytty bolǵym keledi, Baǵdat...

B a ǵ d a t (sál kúrsinip). Túsinem, Baný. Ómirge artar ókpem joq meniń (únsizdik). Balalyq shaǵym baqytty edi... Mektep bitirgenshe ata-anam bar ma, joq pa oıyma kirip te shyqqan emes edi. Al eseıgen saıyn, bilmeımin... Ne sol kezderde aqymaq bolǵam da... Ne qazir aqymaqpyn (uzaq únsizdik). Qýanyshyńa ortaqtasar da adam kerek qoı (únsizdik). Mine, sen ómirge joldama aldyń. Aýyl, aýyldaǵy ata-anań qandaı qýanyshta deseńshi. Al maǵan she? Kimge qýanam? (Únsizdik). Saǵyndym, Baný, áke men ananyń qushaǵyn, meıirimin saǵyndym (uzaq únsizdik).

B a n ý (jaıdary eskerte). Baǵdat! "Ýaıym... túbi... tuńǵıyq túsesiń de, ke-te-siń! "Baqyt, qýanysh degen áke-sheshemen ǵana shektelmese kerek! Qýanyshty bolsań, qýanyshyńa ortaq úshinshi, sonan soń tórtinshi, besinshi... Baǵdat, nege úndemeısiń? Qalasań, altynshy adam da tabylady..."

B a ǵ d a t (alaqanymen Banýdyń ıegin kóterip). Qalaı? Qalaı? Altynshy? (Baný kúledi). Qoıdym, Baný, qoıdym... Alaıda, kóp jasaǵyr, qazirshe tórteý bolyp-aq tura-turaıyq (kúlisedi, turady). Aıbar jazǵan ant esińde ǵoı? (nazben). "Qus bop ushyp joǵalsam, ne eter ediń?".

B a n ý (tereń sezimmen). "Seni izdeýmen máńgilik óter edim".

B a ǵ d a t (eskerte). "Qaıǵy ákelsem basyńa, ne eter ediń?"-

B a n ý (jalynyshpen). Qaıǵy demeshi, Baǵdat! Qalaımyn senen! (Eki qolyn Baǵdattyń moınyna artyp). Qaıǵy qursyn! (Uzaq únsizdik). Qorqam baqytsyzdyqtan... Baqytty bolǵym keledi, Baǵdat... (únsizdik). Osy bir "qaıǵy ákelsem" degendi qaıdan tapty eken, ońbaǵan Aıbar-aı!..

B a ǵ d a t . Dostyq ta, mahabbat ta qaıǵyda synalmaı ma, Baný? Nege shoshydyń?! Menińshe, bul sóz osy óleńniń týy tárizdi. Qýanyshqa árkim-aq ortaq al qaıǵyǵa kim ortaq?! (Uzaq únsizdik). Meniń aıtar sózimdi qalaı ǵana tapty deseńshi Aıbar... (Únsizdik). Saǵan belgili ǵoı, Baný... (kúmiljip). Men... Saǵan...

B a n ý (jalbaryna). Aıtpa, atama, Baǵdat!.. Baqytty, eń baqytty adam bolǵym keledi... Qorqam, qorqam baqytsyzdyqtan...

B a ǵ d a t. Aqıqat aıtpasqa bola ma, aıtqyzbaı tura ma. (Únsizdik). Baný, sen meni súıesiń be, aıaısyń ba? (Uzaq únsizdik).

B a n ý. Aıaımyn da, súıemin de.

B a ǵ d a t (syr túıip). Súıesiń be, aıaısyń ba?

B a n ý. Ekeýi de.

B a ǵ d a t. Tek aıaýshylyqpen ǵana aldanyp júrgen joqsyń ǵoı?

B a n ý. Joq! (Uzaq únsizdik).

B a ǵ d a t. Onda... Oqý bitti, Baný. Endigi ómirdi birge bastaımyz ǵoı?

B a n ý. Bastaımyz!

B a ǵ d a t (qýanyshpen). Áýeli ZAGS-ke baramyz, sonan soń seni osynda qaldyrýdy izdestiremiz. Ázirge joldamańdy almaı qoıa tur... (Uzaq únsizdik).

B a n ý. Qazir aýylda qandaı rahat!.. Dala jap-jasyl, aspan tup-tunyq (qıaldap) jylǵanyń arǵy jaǵynda shóp shaýyp jatqan bolar... Keshke qaraı jumystan qaıtqan adamdardyń salǵan áni-aı!.. Qandaı tamasha edi! Taý eteginen mal óristen qaıtqan kez qandaı aıaýly edi!.. Aýasy-aı, adamdary-aı aýyldyń!..

B a ǵ d a t. Aýyl — meniń de armanym, Baný. Men ótken jazda elde boldym. Bizdiń aýyl asqar-asqar taýlardyń arasynda ǵoı... Avgýstyń basy. Jaılaýǵa attandyq (Sol qolymen Banýdy qushyp, júregine taqap, tereń sezimmen berile qıaldap). Shopannyń úıine baryp qondyq. Erteń erte, kún jańa kóterilip kele jatqanda, qyrqaǵa shyqtym. Men mundaı uly dúnıeni, sábı, taza dúnıeni ómirimde kórgen emespin...

Aspan men jerdiń arasyna bop-boz, bolar-bolmas bulyńǵyr perde tutylyp qoıǵan sıaqty. Typ-tynyq jelbiremeıdi de, saǵymdanbaıdy da. Bul tirshilik, bul ómirde birde-bir kúnásiz, pák perishte bolsa, ol — sol. Birimen biri jalǵasqan, birine biri ıek artqan adyr-adyr belder, jotalar, uly taýlar... Sábı tirshilik-aı! Sondaı da keremeti, sondaı da náziktigi bolady eken-aý! (Uzaq únsizdik).

Kún kóterilip keledi. Aptapsyz aqyryn ǵana aq shýaǵyn qormaldana, eppen tógip keledi. Uly taýlar uıqysyn asha almaı, bop-boz, názik perdeniń astynda tyr jalańash jatqan sábı sıaqty. Ne degen sábılik, ne degen kúnásizdik! Jer betindegi sonshama uly dúnıe munshama quıttaı, momaqan qalypqa qalaı ǵana endi eken?! (Uzaq únsizdik).

B a n ý (sybyrmen). Ári qaraı, Baǵdat, ári qaraı aıtshy! Aıta bershi!

B a ǵ d a t (sol sezimmen). Taý, taýdaǵy dúnıe, tirshilik lázzat alyp, qımylsyz qýanyp jatyr. Oı, sheber tabıǵat-aı, sondaı da sulýlyǵy, sondaı da tazalyǵy bolady eken-aý!

Ia sózben, ıa únmen, ıa boıaýmen seniń sondaǵy qudiretińdi tanbaı tap basyp, dál túsirý adamnyń adamynyń ǵana qolynan keler... (únsizdik).

B a n ý (jalbaryna sybyrlaı). Toqtamashy, aıta bershi, Baǵdat, aıta bershi.

B a ǵ d a t. Kún kóterilip keledi, kóterilip keledi. Qoılar áli órgen joq Byrt-byrt kúıisin qaıtaryp, uıqyly-oıaý, maýjyrap jatyr. Jota ústinde áli otyrmyn, áli otyrmyn. Shopan sonaý betten saýyn bıelerin jelige aıdap keledi. Úı aldynda jeńgeı samaýyr qoıyp júr. Ájeı irgedegi bulaqqa jýynyp otyr. Bir sýyr in aýzynda qaqqan qazyqtaı, únsiz, qımylsyz melshıip qapty. (Únsizdik. Baǵdat rahattana bir kúlip). Sonda maǵan jerdiń beti tek taýlardan ǵana jaratylsa, sirá, bul dúnıe, bul ómir basqasha — áldeqaıda sulýyraq áldeqaıda jarasymdy jaqsyraq bolar ma edi, qaıter edi... degen oı keldi. (Tereń sezimmen). Sol kúngi. sulýlyq-aı, sol kúngi tazalyq sábılik-aı! Qaıyra bir kórse! Kim bilsin, ol sulýlyq endi qaıtalanbas ta... (uzaq únsizdik).

B a n ý. Keteıikshi, Baǵdat, aýylǵa keteıikshi! (Únsizdik). Jylda, kanıkýldan qaıta attanarda, aýyldy endi qaıtyp kórmesteı kóńilim bosaıtyn edi... Tobynan adasqan tyrnadaı sezinetin edim ózimdi... Keteıikshi aýylǵa, Baǵdat, aýylda bári de bar, alańdamaı jumys isteısiń?

B a ǵ d a t (qushaqtap). Iá, aýylda bári de bar. Biraq Gaıdn, Gendel, Bethoven, Glınkalar joq! Amal ne, aryq qańǵylyna minip, baıtaq dalamyzdy aralap, Don Kıhot ár úıdiń qurmetti qonaǵy bop júrgende, mýzyka qudaılary bizdiń aýylǵa áli jete qoıǵan joq Qurmanǵazyny týyp, Qurmanǵazyny tanyǵan halyq olardy da qurmetter edi ǵoı, amal ne...

B a n ý. Nesi bar? Joq bolsa, sen alyp júr olardy, ertip júr.

B a ǵ d a t. (kúlip) Ol tek aıtýǵa ońaı, Baný! Odan de Frankony tekserý áldeqaıda jeńil (únsizdik). Meni túsin. Mýzykanttyń kindigi — mýzykalyq orta. Ortadan kettiń — shirigen jumyrtqadaı umyt bolǵanyń (uzaq únsizdik). Qanshama qatal bolǵanymen, Ǵalym Ǵabıtovıchteı aqylshy tabý ońaılyqqa túspeıdi (únsizdik). Adamnyń óz qabileti ózine belgili ǵoı, qaıda, Baný, meniń shorqaqtyǵym kóp áli... Qımaımyn Ǵalym Ǵabıtovıchti... (kúlip). Ýaqa emes, Baný! Aıaqty nyq tirep alaıyq áýeli. Sodan soń aýylǵa baryp turamyz da, astanaǵa qorjyn-qorjyn opera ákelemiz! (Kúlisedi. Baǵdat saǵatyna qarap). Kesh bop barady, keteıik. Tez arada sonatany qaıta jazýym kerek qoı.

Shymyldyq

Jetinshi oqıǵa

Sálımanyń úıi. Kúndiz. Aıbar men Baǵdattyń bólmesi. Aıbar ústelde birdeme jazyp otyr. Baǵdat dombyrada bir sazdy úndi myń qubyltyp jatyr. Ekeýiniń ústine Asan kiredi.

A s a n. Shaqyrylmaǵan qonaqty qabyldaısyńdar ma, jigitter? Sálematsyńdar ma?

A ı b a p. Tórlet, jigit, tórlet. Atań qazaq qonaqtan qashatyn ba edi, tórlet. Qutty qonaqqa qushaǵymyz mine! (Úsheýi qol alysyp, amandasyp, tanysady).

A s a n (otyrady). Basa-kóktep kelgenime ǵafý ótinem? Aıbar, renjimeseń, Baǵdatpen ońasha sóılesetin sharýam bar edi...

B a ǵ d a t. Bizdiń aramyzda qupıa bolmaıdy, qysylmaı-aq aıta berýińe bolady.

A s a n. Ah, solaı eken-aý! Ǵafý... ǵafý! Demek, Banýdy ekeýiń de biledi ekensińder ǵoı?

Aıbar, Baǵdat (jarysa). Iá, bilemiz, bilemiz, ne jaǵdaı?

A s a n. Ol oqýyn aıaqtady. Aýlyna joldama alady, árıne, ony da bilesińder?..

A ı b a p. Bilemiz.

A s a n. Al sol Baný, Baǵdat, seni súıe me? Shyn súıe me? Sen onyń baqytty bolýyn qalaısyń ba? Adal súıesiń be?

B a ǵ d a t (kúlip). Suraqtaryń qyzyq eken... Baný súıe me, joq pa, ózinen sura (kúlip), maǵan súıem degen... Al men súıem degendi sózben aıtýǵa shorqaq edim. (Aıbarǵa qaraıdy). Adal súıem be, qalaı súıem ony da bilmeımin. Oǵan da Baný jaýap berer dep oılaımyn...

A ı b ar. Suraqtaryń anyǵynda adam tańdanarlyq eken. Súıisken jandardy ózderinen emes, ózgeden surar bolar (únsizdik). Ekeýi bir-aq adam (kúlip), men olardyń nekesin qıǵaly qashan! Baný baqytyn tapqan. Endi oǵan baqyt izdep áýrelenýdiń qajeti bola qoıar ma eken?.. Suraǵyńdy qanaǵattandyra aldym ba?

A s a n. Romantıka, mahabbat óz aldyna, jigitter (únsizdik). Adal adam súıgeniniń bolashaǵyn da oılaý kerek (uzaq únsizdik). Joq menińshe, Baný baqytyn tapqan joq! Ol adasyp júr, aldanyp júr...

A ı b a r (salmaqpen). Aıtylǵan sózdiń aqıqaty dáleldenýi kerek. Dálelin, sebebin suraýǵa bolar ma eken?..

A s a n. Sebebi sol: ol adasyp júr. Qyz degen bir solqyldaq shybyq, qalaı maıystyrsań, solaı ıiledi. Qatyryp oq qaıyryp sadaq jasaý op-ońaı olardan.

B a ǵ d a t. Ǵafý et. Qyz qadirin bilmesem de, sóz qadirin bilýshi em... Aldarqatpaı ashyq aıtshy, zamandas. Tuzaq quryp, tutqyndaǵan joq edim men Banýdy...

A s a n. Óltirseń de, óshirseń de qyz taǵdyry qolynda tur, Baǵdat! Erki sende sorlynyń (únsizdik). Túsinersiń dep oılaımyn... Qı qamaýdaǵy qusyńdy! Aman-saý ata-anasyna tabystaý — meniń dostyq boryshym. Ózińniń qýanyshyń úshin ózgeniń baǵyn baılama. Ushyratpa baqytsyzdyqqa!

A ı b a p. Qalaı-qalaı sóıleısiń, qaıran qurbym, baqytsyzyn Banýdyń qaıdan bildiń?

A s a n. Aldarynda turǵan aqıqattan nege qashasyńdar, jigitter? Baný aýylǵa barýdan bas tartyp otyr. Nege? Nege onyń basyn aınaldyrasyń?! Banýdaı jan tek baqyt úshin jaralǵan. Aldyndaǵy azappen arpalysar dármeni joq onyń!

B a ǵ d a t. Áttegene-aı, keshikkeniń-aı, jigitim! Bul aqyldy Banýǵa baıaǵyda aıtsań etti. (Únsizdik). Baqytty bolarmyz dep oılaımyn... Sen aıtqan azap pen qorlyq kezdesse, qaıtemiz, bóle-jara kóteremiz de, eki adamǵa jeńilirek qoı...

A s a n. Arman, qıal óz aldyna, aǵaıyn. Aıdaı akıqatpen sanaly adamdar sanasýy kerek (únsizdik). Al Baný ekeýiń qosyldyń deıik. Demek ol osynda qalýy kerek. Árıne, murnymdy báske bereıin, ol óz mamandyǵy boıynsha jumys isteı almaıdy munda. Qalada ne kóp, muǵalim kóp. Sonda qalaı, aǵaıyn, on tórt jyl oqyp, seniń kirindi jýyp, kindigińdi sıpap otyrýy kerek pe? (únsizdik). Shyn súıseń, onyń da bolashaǵyn oılaǵan bolar ediń...

B a ǵ d a t. Basqanyń bolashaǵy úshin baıbalam salǵanyńa rahmet. (Únsizdik). Ár adam óz baqyty úshin ózi kúresýi kerek.

A s a n. Baqytqa jetý úshin de negiz, tuıaq tirer tuǵyr kerek! Seniń basyńnan, myna turǵan jáı-kúıińnen kóre almaı turmyn olardy. Mahabbat baıandy bolý úshin de jaǵdaı, turmys kerek emes pe?! Qıalyńdaǵy án-kúıińmen áıeldi asyraı almaısyń, aǵaıyn! Adam eń aldymen búgingisimen adam. Jastyqta kórmegen rahat qartaıǵanda qarań qalsyn!..

B a ǵ d a t. Ah, rahat deısiń be?! Senińshe, rahat, baqyt, barlyq baılyq isher as, kıer kıim, jaıly qonys, jaqsy oryp eken ǵoı?! Adamnyń arman-maqsaty osylarmen ǵana shektelýi kerek eken ǵoı?! (Únsizdik). Nesi bar, aıtqanyń — aqıqat. Al endi sen ańsaǵan rahat jalpy adam balasynyń basyndaǵy ǵasyrlar boıy kele jatqan tragedıa ekenin bilesiń be? Sen ańsaǵan rahatqa umtylý — ómirge qushtarlyq emes, baılyqqa, kúıki tirshilikke degen qomaǵaılyq (Qyzýmen). Sol qomaǵaılyq ozbyrlyqqa ıtergen, ozbyrlyq — jaýyzdyqqa, al endi jaýyzdyqtan qarapaıym, jazyqsyz jandar japa shekken. (Uzaq únsizdik). Joq! Joq! Azamat, ondaı rahat bizdiń etıkamyzǵa jat. Rahat, baqyt týraly seniń túsinigińniń quıryǵy (suq saýsaǵyn shoshaıtyp) mynandaı ǵana eken...

A ı b a r. Rahat degen tolassyz toqyraýsyz máńgilik, ómir boıy júrip jatqan eńbek (uzaq únsizdik). Tipti, men, azamatym, qanshama rahatqa kenelip, altynnan úı turǵyzǵanyńmen, adamda bir muqtajdyq bolǵany jón ǵoı dep oılaımyn. Muqtajdyq eńbekke ıtermeleıdi, eńbek ómirdi tanytady (uzaq únsizdik). Dúnıede muqtajdyqsyz eshbir adam joq shyǵar. Eger bolsa, túsinbeımin, kúressiz, eńbeksiz qalaı kún kóredi eken ol...

A s a n. Adam tek eńbek etý úshin ǵana jaralmaǵan, jigitter, jaraıdy... Dıskýssıany keıinge qaldyraıyq (Uzaq únsizdik, ornynan turyp, zilmen). Deni saý adammen deni saý adam tabysyp, deni saý semá quryp, deni saý urpaq qaldyrýy kerek! Aıtarym osy! Aıandar Banýdy!

A ı b a r (Asannyń jaǵasynan shap berip). Ne qusyp tursyń, azǵyn!

B a ǵ d a t (Aıbardyń qolyn ajyratyp, muńmen). Jiber... Aıbar... jiber... Kim biledi... Munyki durys ta shyǵar... (Asan shyǵady).

A ı b a r (tistenip). Podles!!!

Baǵdat tósekke baryp etbetinen qulaıdy.

Jaryq sónedi.

Sálımanyń aýlasy. Kúndiz. Baq ishindegi saıada Sálıma, Baný otyr.

S á l ı m a. Al endi ózi sondaı jaqsy bala!.. Apyrmaý, jastyń ne bir artyq sóılegenin, ne bir suıyq júrisin kórsemshi. Júris-turys, minezinde bir min joq-aý aınalaıynnyń! (Únsizdik). Jetimderge degen bizdiń ókimettiń qamqorlyǵyn qoısańshy! Áke-sheshesi alaqanyna aıalap otyrǵan sholjańdardy da kórip júrmiz ǵoı... (Uzaq únsizdik). Ózińdi qaıda jiberdi, shyraq?

B a n ý. Aýlyńa barasyń deıdi, biraq.. kim biledi?..

S á l ı m a (ile sóılep). Túsinem, shyraq túsinem... Aıtpasań da túsinem... Apań bul ómirge osy kelsaptaı qalpymen túse qaldy ǵoı deısiń be? (Baný kúledi). Apań da talaı kúlip, talaı jylaǵan... (Uzaq únsizdik). Áke-shesheń qandaı qýanyp otyr eken, bısharalar. Oı, jalǵan-aı! Meniń Sáýlem de tiri bolsa, bıyl oqý bitirer edi, amal ne, baqytsyzdyqqa ne shara!.. (Kóńili bosap). Kókeshim... Jańa kógerip kele jatqanda juldy da ketti qý ajal...

B a n ý. Tarynbańyz, apaı, ótkenge ókingenmen ornyna oralý qaıda... Tarynbańyz.

S á l ı m a (jasyn súrtip). Aıtqanyń ras qaı, shyraq. Tarynaıyn dep tarynady deısiń be, ózderińdeı óndirshinderdi kórgende, qý júregim ezilip, oıym oıran bop qalam (únsizdik). Ólgenniń ózi beıishte, arty tozaqta degen ǵoı, qanshama umytaıyn desem de umyttyrar emes Sáýlem. Sender bir jyl qustary, shyraq ne bilesińder, ushasyńdar — kelesińder, ushasyńdar — ketesińder. Al Ana sorlynyń júregi ómirlik qorqynyshta (uzaq únsizdik). Anań bıshara qandaı qýanyshta otyr eken... (Uzaq únsizdik). Álde osynda qalǵandaı oıyń bar ma, shyraq? Qalamaısyń ba dalany?

B a n ý. Dalany emes, apaı...

S á l ı m a. Túsinikti, aınam, túsinikti (únsizdik). Ata-anań bul jaǵdaıyńdy bile me? Aıtyp pa ediń? (Baný basyn shaıqaıdy). Beker, áttegen-aı, beker aıtpaǵansyń, shyraq Anańnan jaqyn adam joq qoı, áttegen-aı!..

B a n ý. Olardyń uly da, qyzy da men edim, apaı. Aıtýǵa arlanam (únsizdik). Kelisýleri ekitalaı... kózderinen tasa qylǵysy kelmeıdi (únsizdik). "Balam, baıqaǵaısyń, kóz aldymyzda bol. Ákeń ekeýimizdi jetim qaldyrma!" — dep, mamam ylǵı eskertip otyrady... Ne de bolsa bolǵannan keıin bir-aq bilsin dep edim.

S á l ı m a. Áı, aınam-aı! Áttegen-aı, bolmaǵan eken ǵoı... (únsizdik). Baǵdat sondaı aqyldy-aq bala-aý, amal ne, amal ne... (Uzaq únsizdik). Men de anamyn ǵoı, aınam. Alarsyń, almassyń, biraq saǵan bir aýyz aqyl qosýdy boryshym dep uǵynam. Tyńdarmysyń, shyraq?

B a n ý. Aıtyńyz, tyńdaıyn, apaı.

S á l ı m a. Jastyq — jastyq ómir — ómir... (únsizdik). Ómir óz bilgeninen aınymaıdy, aınam... Sen osynda qalsam deısiń. Munyń aqyldy, tárbıeli, ata kórgen, ana kórgen adamnyń isteıtin isi emes. Kóz jumyp, qosyla salý — ońaı. Al qosylǵasyn keıin, adamsha turmys qurý kerek qoı. Qalada turý oıynshyq emes, shyraq! Tipti mamandyǵyń boıynsha jumys tabaryńdy qaıdan bildiń? Basqa úı, baýyrǵa qazan kerek, osy jaǵyn oıladyń ba, shyraq?

B a n ý. Oıladym, apaı, oılaı berse, qıynshylyq degen kóp kórinedi.

S á l ı m a. Áttegen-aı, aınam, áttegen-aı! Áı, jastyq-aı! Bolmaıdy, qarǵam, bolmaıdy. Ómir máselesine sonshama jeńil qaramasa kerek! Baǵdat seni shyn súıetin bolsa, senimen erip nege aýylǵa barmasqa?!

B a n ý. Onyń jumysynyń ózi osynda ǵoı, apaı. Onyń aldyna qoıǵan úlken tilegi bar ǵoı. Ol kompozıtor bolýǵa talaptanady.

S á l ı m a. Jazǵan balanyń tańdaǵan mamandyǵyn qaraı gór... (Uzaq únsizdik). Osy qalanda, aınam, qazaqtyń eki jigiti tursa, biri kompozıtor, biri — aqyn...Osy páterge kvartırant jibergeli jeti-segiz jyl bop barady, oı, táńirim-aı, solardyń semásy bar, boıdaǵy bar, bári aqyn men kompozıtor. Jáne de kil jastar ózderi!.. Bu neǵylǵan ońaı mamandyq ekenin... (Únsizdik). Jazǵandar-aı, janbaǵysty oılap, basqa bir tıimdi tirshilikpen aınalyspaı ma onan da...

B a n ý. Apaı, jańa bir aqyl aıtaıyn dep edińiz?

S á l ı m a. Ah, aıtaıyn, aınam, aıtaıyn... Památ qurǵyr da qashaıyn dedi menen (uzaq únsizdik). Bireýdiń jar degende jalǵyzy ekensiń, shyraq Bylaı isteseń qaıter edi?.. Birińdi biriń súıseń, birińe biriń senseń, álgi mahabbattaryń, qosylýlaryń eshqaıda qashpas. (Únsizdik). Sen Baǵdatqa aıt. Ol osynda, sen elińde bir jyl qyzmet istep, ál jınańdar. Ata-anańa bildir. Bárin de jasyrmaı aıt. Ári qaraı ne bolady, erik ózderinde emes pe?.. (Jaýlyǵyn sheship qaıta baılaıdy). Kúni qurǵyr qandaı qapyryq edi... (Uzaq únsizdik).

B a n ý. Sonshama qıyn, apaı. Alaıda oılastyrýǵa bolady eken-aý.

S á l ı m a. Endi qalaı, aınam-aý! Áıtpese, jaǵdaılaryń óte qıyn, shyraq.. (Únsizdik). Ómirmen oınaýǵa bolmaıdy. Bolashaǵyńdy da oılastyrǵanyń jón, shyraq (Únsizdik). Baǵdattyń jáıi de ózińe belgili, aınam... Onyń naýqasy ońaı emes.

B a n ý (úreı ushyra jalynyp). Apataı, aıta kórmeńiz ol jaǵyn. Aıtpańyz, apataı, bilem ǵoı men, bilem...

S á l ı m a. Al ózi sondaı jaqsy bala, ný, endi... (Baǵdat keledi. Sálıma ornynan turyp). Shyraq-aý, myna bala erteden beri seni kútip otyr ǵoı, osynsha da keshige me eken?! Áı, jańa zamannyń jastary-aı!..

B a ǵ d a t. Ah, Baný ma?! Keshir, Baný, keshir. Júr, úıge kireıik, biraz sharýa bolǵany...

Baǵdat, Baný úıge kiredi. Sálıma shyǵady.

B a ǵ d a t (qýanyshty). Mende jańalyq bar, Baný... Qandaı deısiń ǵoı? Profesor meni shaqyryp, ońasha bir saǵat boıy áńgimelesti. Al endi maǵan degen iltıpatyn kórseń!.. Ómir, bolashaq, ózi týraly kóp-kóp aqyl aıtty. (Mańǵazdana ázilmen). Tanys bolaıyq, qaryndas. Almaty mýzykaly ýchılıshesiniń pre-po-da-vate-li Baǵdat Mamyrov! (Banýdy qushaqtap, shyr aınaldyrady). Men týraly bir nárse estigen-aý, sirá... (Oılanyp). Jáı-kúıimdi aqtaryp kóp surady, Aıbar bir nárse degen-aý, sirá...

B a n ý (eki qolyn Baǵdattyń moınyna artyp). Mende de jańalyq bar...

B a ǵ d a t (oqys). Iá, ıá? Qaldyrdy ma?

B a n ý. Qaldyr, qaldyrma dep, ótinish aıtyp barǵanym joq. (Únsizdik:). Baǵdat, (ótine) ózińe de, maǵan da qolaısyz jaǵdaıdy qalamaısyń ǵoı?

B a ǵ d a t. Qalamaımyn. Qaýiptenesiń be?

B a n ý. Joq Baǵdat, joq qaýiptenbeımin. (Únsizdik). Baǵdat, joq qaýiptenbeımin. (Únsizdik). Bir ótinish aıtsam, renjimeısiń be?

B a ǵ d a t (sál tańdanyp). Jo-o-oq! Renjimeımin.

B a n ý. Men bir jylsha aýylda-aq istep, ata-anamdy qýantsam, kóńilderin aýlasam. Sen de bir jylǵa shydasań, Baǵdat!.. Keler jazdy kútsek... Maǵan senesiń ǵoı, Baǵdat... Qıynshylyq kórip qalamyz ǵoı. Seniń de biraz qalyptasýyń kerek qaı. (Únsizdik). Bárin de qoıshy, biraq áke-shesheniń aldynan ótpeý qıanat qoı tym... (Uzaq únsizdik).

B a ǵ d a t. Ah, qıynshylyq qıynshylyq!.. Ata-ana demeseń, qıynshylyqqa kónýge bolar edi ǵoı...

B a n ý. Iá, Baǵdat, papam men mamam... (uzaq únsizdik). Ata-anany súıý, qurmetteý degen óz aldyna. Ol bizderge ákeniń teri, ananyń sútimen birge súıegimizge sińgen qasıetti borysh qoı. Bul — ár adamnyń basynda bar ortaq qasıet. (Únsizdik). Al mende olarǵa degen birtúrli sıqyrly, ózim túsinbeıtin bólekshe bir sezim bar. Bólekshe mahabbat, bólekshe aıanysh bar. (Únsizdik). Eger ekeýin sál renjitsem, sirá, kisi óltirgen adamnan ári opasyz bolarmyn deımin... (únsizdik).

Ekeýiniń keıipterin elestetip, ekeýden-ekeý qalaı otyr eken, ne istep otyr eken, ne kúıde eken dep oılap ketsem, dúnıeniń bárin de umytqym keledi (Uzaq únsizdik). Ekeýden-ekeý... Bir-birine kináli adamdardaı, biriniń qabaǵyn biri baǵady... Maǵan olar úlken joldyń ústinde ekeýden-ekeý, zaryǵa kólik kútip otyrǵan, qajyǵan jolaýshylardaı bolady da turady. Ómir boıy áldeneni saryla kútip otyrǵandaı bop kórinedi... Ekeýin de aıaımyn, biraq ne shara (únsizdik). Oılap otyrsam, men ósken saıyp olardyń qorqynyshy kóbeıgen sıaqty. (Uzaq únsizdik). Meni túsinshi, Baǵdat, renjimeshi. Renjimeımin deshi! (Únsizdik). Biz deıtin eki sıfrdyń arasyndaǵy qosý belgisimiz ǵoı olardyń?.. (Uzaq únsizdik).

B a ǵ d a t (tereń sezimmen, Banýdyń basyn tósine taqap). Bilem, Baný, bilem (únsizdik). Atanyń teri, ananyń súti maǵan da qymbat (únsizdik). Men de emgem ony. Óz qýanyshyma bola ózgeniń qýanyshyn qurban eter men emes (Uzaq únsizdik). Qalaǵanyń bolsyn, qarashyǵym!.. Men saǵan ómirlik senem...

Aıbar kiredi.

A ı b a r (omyraýynda ýnıversıtet znachegi, qýanyshty). Ledı ı jentlmeny! Razreshıte predstavıtsá. Zav. otdelom Chılıkskoı raıonnoı gazety "Zará komýnızma" Aıbar Sýleımenovıch Sýleımenov! Chestımeıý, gospoda! (dıplomyn, joldamasyn ústelge bir qoıady. Kúlki, úsheýi de qushaqtasady).

B a n ý (Aıbardyń joldamasyn oqyp kórip). Mássaǵan! Oıbaı-aý, bizdiń Aıshanyń aýlyna jiberipti ǵoı! Ony da óz aýlyna jiberdi. Keshe ǵana shyǵaryp saldym. Mine, qyzyq!

A ı b a r. Qalaı ózi, bylaı... Aýyz tushıtyn adam ba?..

B a n ý. Aıshaǵa ma?! (únsizdik). Men seniń de, Aıshanyń da syryn bilem ǵoı, Aıbar. Aıshanyń janyn zertteý jigitterge qıynǵa túser... (únsizdik). Aıtsa da, "Asaýǵa tusaýdy" kórdiń ǵoı, Aıbar, Ket esinde me?

A ı b a r. Tamasha! Tamasha! Oıbaı-aý, sondaı bir sodyr qyzdy kezdestire almaı qor bop júrgen joqpyn ba!..

Bizdiń Azıanyń qyzdaryn qoısańshy... Kádimgi kısel... Ne ashshylyǵy, ne táttiligi belgisiz shubatylady da turady (Baǵdat, Baný kúledi). Ý-ý-ýf! Jalynymen órtep, jaryǵymen qaryp tursa. Aldyna barsań tistep, artyna barsań teýip tursa. Sonda Aıbar — Petrýchchıo shý asaý shúıke basqa: (Petrýchchıonyń róline eliktep).

"Shyn qyzdyrar tósegiń ǵoı ózińnen,
Odan da doǵaraıyq bylshyldy.
Tura aıtaıyn, Ákeń kóndi,
Bermek boldy, jasaýǵa da kelistik.
Ne qylsań da mendiksiń Al men be,
Ket, ózińe saı baı bolam,
Shúkirshilik etem seni kórgen sátime,
Dıdaryńa yntyq boldym,
Menen ózge eshkimge de tımeısiń.
Men týǵanmyn asaý Ketti
Úıretpekke jýas Ket qyp.
Qolbala Ket bolasyń,
Áne ákeńiz. Móńkimeńiz,
Katarına, qatyn etpeı qoımaımyn", —

dep, burymynan ustap ap, buryp ákep súıer edim. (Kúlisedi, uzaq únsizdikten keıin). Al, dostar, sender ekeý, men jalǵyz, qoshtasaıyq endi... (Kúlip) qazaqtyń maǵan basy artyq bir qyzy bar shyǵar. (Banýǵa burylyp) Baný, esinde bolsyn, barlyǵyn, barlyǵyn da kóterem! Umytpa!!! (Baǵdatqa) Baǵdat, "Moı drýg, Ochızne posvátım, Dýshı prekrasnye poryvy!" Pýshkındi syıla!...

Baǵdat pen Aıbar qushaqtasyp uzaq turyp qalady.

Shymyldyq

Ekinshi akt pen úshinshi aktynyń arasynda eki-úsh jyl ótken.

ÚSHİNSHİ AKT

Segizinshi oqıǵa

Barshamyzǵa tanys Baǵdattyń sol bólmesi.

Ózgeris —Aıbardyń tósegi joq. Onyń ornynda pıanıno. Edende arzan kilem. Qabyrǵada Aıbardyń portreti. Ústel ústinde dombyra jatyr. Kún jeksenbi. Qońyr kúz, bulyńǵyr.

B a ǵ d a t (pıanıno aldynda jazyp otyrǵan notanyń bir jerin óshirgishpen óshirip, qaıta jazyp, ornynan turdy da, ústeldegi dombyrany ált, tik turǵan qalpynda, Estaıdyń áni "Qorlandy" bir tartyp shyqty). Án... Armanynda, azabyn da, qýanysh-qaıǵysyn da ánge syıdyra bilgen aınalaıyn elim-aı... Zaryǵa kelgen, jalyna kelgen án estisem, ol seniki... Ázili ashyny qýyryp, jabyrqaǵan kóńildi jadyratatyn, sal-seriniń sazdy, oınaqy únin estisem, ol da seniki. Ker taılaqqa júgin artyp, týǵan jerinen údere kóshken, bosqan, aqtaban, aıyr saqal Atanyń, keıýana Ananyń bozdaǵanyn estisem, ol da seniki. Bári — seniki... Adýyn batyrym da, aqyldy aqynym da — sen, dalamdaı darhan, taýymdaı tákappar ǵashyǵym — halqym meniń! Qaıtsem seniń darıańa tamshy bolam! (Uzaq únsizdik. Dombyrany qoıyp, pıanınoǵa qaıta otyrady). Aldaǵan Baný, sen úshin emes, aldanǵan mahabbatym, saǵan arnadym bul ánimdi! Baıansyz Baný, saǵan emes, baıandy mahabbatym, saǵan arnadym bul ánimdi (qaryndashyn alyp, notaǵa jazady). Qosh, mahabbat!!! (Jazylǵan ándi pıanınoda oınaǵan bolady, orkestr án melodıasyn ilip alyp ketedi. Baǵdat basyp súıep, otyra qulady. Orkestr tynady, hat tasýshy kiredi).

Hat tasýshy. Molodoı chelovek, Vam pısmo!

B a ǵ d a t (Basyn kóterip). Spasıbo Vam, spasıbo! (Hatty alyp qaraıdy).

Hat tasýshy (jaıdary). Znakomyı pocherk, znakomyı konvert, znakomyı Chılıkskıı raıon. (Kúledi, shyǵady).

Bul hatty ashyp, oqı bastaldy.

(Negizinde hatty Aıbardyń ózi sahna syrtynda oqyp tursa, Baǵdat sonyń yrǵaǵyna qaraı áreket jasap, únsiz hatty tek oqyǵan bop otyrsa).

B a ǵ d a t. Shelek shárisinen sheksiz sálem! Kúlip otyrsyń, bilip otyrmyn... Sabyr, sabyr! Pýshkınniń myna bir shýmaq óleńin tańdaıyńa tasta da, dámin ala otyr:

"Aldasa eger seni ómir,
Qapalanba, qaıǵyrma!
Qaraly kúnge kóne bil,
Ilan, shattyq aldyńda!"

Qalaı? Tátti me eken? Al endi sharýa máselesi. Dúnıede hat jazǵannyń qıyny-aı! Ózimnen bastasam ba eken álde Aıshadan bastasam ba eken?! Ekeýmiz de talaı qaǵazdyń betin bylǵadyq qoı, ekeýmiz de qoıa turaıyq. Álgi o dúnıeden kele jatqan tóreden-aq bastaıyn. Ózińe belgili ǵoı, Baǵdat, ol tóreni biz kútkeli birshama ýaqyt boldy. Áli joq Sári, bir belgisiz stansıaǵa kelip aıaldap qalsa kerek. Mine, búgin sháı ústinde sol tóreden bolmashy habar aldyq. Sháı quıyp otyrǵan Aısham baj etip, qarǵyp turǵany! Zárem ushty.

— Oıbaı-aý, ne boldy?! — desem.

— Tebedi, — deıdi.

— Kókem-aý, ekeýden-ekeý otyryp kim tebedi? — desem.

— Mynaý, — dep ishin kórsetedi.

— Áı, aljasqan bolarsyń?! Jaryqqa shyqpaı jatyp, ishińnen tepse, shyqqasyn keıin, tisińdi syndyrar, qane, jibershi maǵan, — dep, alaqanymdy taqap áli turmyn, áli turmyn, joq. Sirá, qýyń aıaǵyn baýryna alyp, buǵa qalsa kerek (Baǵdat máz). İnshalla, Baǵdat Súleımenovıch Aıbarov tóre keledi, Aısha, desem: — Joq! Súleımenovna Aıbarova, — dep kónseshi ol, Áıda, kep talas. Olardy jeńip bola ma, kóndim-aý, áıteýir. — Al, endi qalaǵanyń bolsyn, aınalaıyn, atyn kim qoıamyz? — desem: — Sholpan, — deıdi.— Kókem-aý, onyńdy sonshama kókke shyǵaryp qaıtesiń? Bir sábıge esim bolarlyq jerde de dúnıe jeterlik qoı. Baǵdagúl bolsyn, — desem: — Endeshe Baqgúl bolsyn. Baǵy — seniki, gúli meniki. Pravomyz birdeı, — deıdi. Kórdiń be, bu jerge de pravo kerek eken. Qoıshy, sonymen, ulyńdy qımadyń, endi dosymnyń esiminiń bes árpin de qyzyńa qımaısyń ba dep jatyp, Baǵdagúlge kóndirgen boldym... Sharýań qalaı, sımfonıań ótti me? Ǵalym Ǵabıtovıch unatty ma? Meniń júrgen jerimniń bári óleń. Úlken bir nárse istesem deımin, ony keıin bilersiń. Aıtsa da, osy óleńi qurǵyr meni bir kúni qyzmetten qýǵyza ma dep qorqam. Keshe, qyzmette, bárin jaýyp tastadym da, ánsheıin kózdi aldaý úshin hattardy aldyma jaıyp tastadym da, óleń jazyp otyrsam, jaýapty sekretar kirip kep: "Qaraǵym-aý, qashan kelsem ylǵı óleń jazyp, óz jumysyńdy istep otyrasyń, hat qorytyp nemese hattarǵa jaýap jazsańshy. Aýdandyq gazetti kil óleńmen shyǵarmaıdy ǵoı", — desin.

— Aǵataı-aý, kelgen hattyń bári óleń bolǵasyn, nanbasańyz, qarańyzshy, óleńmen jaýap jazyp otyrmyn, — dep bóseıin. Predstav sebe, soǵan sendi, eı...

Sonymen eki jyl da óte shyqty, á?.. Toqtata almaısyń, bizdiń ǵasyr asyǵyp barady... Dúnıeniń bári startta tur... Ótinem, Baǵdat, Banýdyń esimin atap, taǵy da hat jazsań, ollahı, renjımin saǵan. Umyt! Umyt! Umyt! Kórsetken ólshemiń boıynsha óleń jiberip otyrmyn. Sol ándi tyńdasaq eken erterek.

Saý bol! Aıbar.

"Moı drýt, Ochızne posvátım,

Dýshı prekrasnye poryvy".

Baǵdat turyp, qabyrǵadaǵy Aıbardyń portretine uzaq qarap: "Moı drýg, Ochızne posvátım, Dýshı prekrasnye poryvy", — dep qaıtalaı beredi, qaıtalaı beredi. Sálıma kiredi.

S á l ı m a. Aınam-aý, áli otyrmysyń?! Tym qurysa, demalys kúnin ózińe qısańshy. Sarylyp otyrasyń da qoıasyń, sergiseńshi biraz.

B a ǵ d a t. Profesor kelem dep edi, kútip otyrǵanym.

S á l ı m a. Á-á-á! Profesor ma? (únsizdik). Shyraq sol adam seni shyr aınalyp shyqpaıtyn boldy-aý ózi... Seni kúıeý bala etip alaıyn dep júrgennen saý ma? (únsizdik). Al endi ózi sondaı jaqsy adam, ný, endi!

B a ǵ d a t (unatpaı, eskerte). Ol kisiniń uly da, qyzy da joq apaı, qorqpańyz.

S á l ı m a. Á-á-á! Solaı de! Men qaıdan bileıin, shyraq.. (uzaq únsizdik). Bazary qurǵyr búgin kúıip tur. Bu ne pále?! Oı, táńirim-aı, qıyn shyraq, qıyn...

Komýnızmge jeter me ekenmin, joq jetpeı-aq jer qabar ma ekenmin... (Uzaq únsizdik).

B a ǵ d a t (Nazar aýdarmaı, terezege qaraǵan boıda). Komýnızm, apa, áýeli adamdardyń sanasynda ornaýy kerek! Komýnızm tek qana molshylyq emes, menińshe... Adam sanasy qara basylyq kúıki tirshiliktiń qoqystarynan tazarǵansha komýnızm keshige turatyn tárizdi.

S á l ı m a. Báli, shyraq. Sanadaǵy baılyq sadaǵa ketsin! "Bolmysty turmys bıleıdi dep" beker aıtpaǵan. Ash qaryp turǵanda, aqyldy bas adyra qalady (Uzaq únsizdik). Shyraq kóńlińe alma, osy bir adyra qalǵyr tórt qabyrǵanyń arqasynda jandy janmen baǵyp júrgenimdi bilesiń óziń... Aqysy saǵan aýyr tıip júrgen joq pa?.. Bir stýdent jibersek, qalaı bolar eken? Ári saǵan ermek qoı?

B a ǵ d a t (qynjyla kúlgensip). Meniń óz ermegim ózimde ǵoı, apaı. Maǵan nesi aýyr?! Qara basym, maǵan ne jetpeı barady. Múlde aýyr emes... Jazǵa deıin úı beremiz dep otyr.

S á l ı m a. Jo-joq! Shyraq! Men... ánsheıin... Saǵan... sen úshin... Tura ber, qalqam, tura ber...

Profesor kiredi.

P r o f e s s o r. Esensizder? (Sálımaǵa) Sálematsyz ba, zamandas?

S á l ı m a. Sálemet-cay barsyz ba? Hosh kelipsiz! Tórletińiz!

P r o f e s s o r (Baǵdattyń jotasyna alaqanyn qoıyp). Iá, Baǵdat, haliń qalaı? (Sálımaǵa) Zamandas, siz ǵafý etińiz! (únsizdik). Baǵdat, keshe seniń sımfonıańnyń repetısıasynda boldym, fınalyń maǵan múlde unamady (uzaq únsizdik). Balam-aý, bul ne degen qaısarlyq? Jas adam aıtqandy tyńdap, biraz ıilýi kerek qoı (únsizdik). Esinde bolsyn, shattyq pen qýanyshty, adamdar lázzat alyp, ómirlik rahat tabatyn ıskýsstvo ǵana ólmeıtin ıskýsstvo bolmaq. Qandaı shyǵarmańa bolmasyn, jaryqqa shyqqansha. ǵana sen ıesiń. Jaryqqa shyqqasyn halyqtiki, halyq ıgiligi. Óziń ómir súrip otyrǵan zamandiki, ǵasyrdiki. Al bizdiń halyqqa bizdiń zamanǵa qara bastyń kúıin kúıleıtin pessımistik kakafonıa emes, uly dúbirmen úndes qudiretti sımfonıa kerek. (Uzaq únsizdik). Ǵasyryńa qarasańshy. Qandaı qudiretti, qandaı kúrdeli ǵasyr! Tirshilik tarıhynda basqa ǵasyrlar bir tóbe, bizdiń ǵasyr bir tóbe. (Uzaq únsizdik). Sonshama tamasha bastalǵan áp-ádemi dúnıeniń aınalyp ákelesiń de, ne onda ne munda joq álsiretken de qoıǵansyń (únsizdik). Balam-aý, kúres bolǵasyn, keıin bir jaǵy jeńip, saltanat qurýy kerek qoı. Al ol sende joq.

B a ǵ d a t. Menińshe, tek jeńimpazdardyń saltanatyn toılap, jeńilgenderdiń qaıǵysyn umytýǵa bolmaıtyn sıaqty.

P r o f e s s o r. Baǵdat, kúreskesin qalaı da jeńý kerek, bolmasa kúrespeý kerek! Jeńilý degen — ólgen degen sóz, túsinesiń be?! Ólgenge joqtaý aıtqan rekvıemnen, tirige tilek bildirgen saltanatty patrıottyq oratorıa áldeqaıda joǵary.

Armanyńnyń, tilegińniń oryndalýyn qalaısyń ǵoı? Endeshe sol fantazıań sımfonıańnyń fınalynda nege joq?! Qoıdym, qoıdym... Toqtattyq aıtysty. (Pıanıno ústindegi notany alyp qarap). Iá, taǵy nemen aınalysyp jatyrsyń? (Pıanınoǵa otyryp). Mynaý án ǵoı, qane, qane! Basta, bastashy jáılap. (Profesor súıemeldeshi. Qolyna Aıbardyń jazǵan tekisin alyp Baǵdat qońyr únmen baıaýlatady. Án júıesin bosatqan Sálıma kózin súrte beredi. Án aıaqtalady).

P r o f e s s o r (ári-beri teńselip júrip). Taǵy da ýaıym... Taǵy da muń... (sezimmen) alaıda, bul... án... ǵoı,.. saǵynysh áni ǵoı... Jaqsy án... Tamasha án!!! (Sálımaǵa). Aıtsa da, zamandas, men sizge kelip edim. Aıypqa buıyra kórmeńiz! Baǵdat budan bylaı bizdikinde-aq bolsyn (ázildep, Baǵdatqa) munyń tvorchestvosynda bir qaýipti falshter bar eken, der kezinde joımasa bolmas... Renjimeńiz, siz Anasyndaı bolyp qaldyńyz ǵoı...

B a ǵ d a t (qıyla) Ǵa-a-lym Ǵabıtovıch?!

P r o f e s s o r. Qabylda, Baǵdat, qabyldama, qazirden bastap men seniń ákeńmin! Endi sen úshin Ǵalym Ǵabıtovıch joq! Qalaı atasań, olaı ata!.. (Sálımaǵa) biz, zamandas, jubaıymyz ekeýmiz-aq.. Aıyp etpessiz?.. (Baǵdatqa) Qalaı qaraısyń, seniń de, bizdiń de ýaıymdy teńdeı etip úshke bólip, birigip kúresemiz be? (Uzaq únsizdik). Bala ákesiz, ákesi balasyz qalmaýy kerek qoı?.. Qalaı qaraısyń, Baǵdat?

B a ǵ d a t (tereń meıirimmen). Ustazym meniń!.. Ákem meniń!.. (Profesordyń qushaǵyna kiredi).

P r o f e s s o r. Dosym! Ulym meniń!

Sálıma jylap tur.

Shymyldyq

Toǵyzynshy oqıǵa

Taý bókterine ornalasqan aýyl. Ańyraqaı keń saıdan taý ózeni tómen qulap jatyr. Qazir tún. Asannyń semásy, úsh. Bólme ishi prologta kórsetilgen, biraq sábı ázir dúnıege kelmegen. Radıo sońǵy habar berip jatyr. Aldynda qatar-qatar oqýshylardyń dápteri. Baný dápter tekserip otyr. Keń halat kıgen, ekiqabat, ishi bilinip tur. Asan dıvanda kitap oqýda. Minsiz úı ishinde kúıbeńdep júr.

M i n s i z (Banýdyń isine úńilip). Botam-aý, qyp-qyzyl ala qyp qurttyń ǵoı bul bısharany?..

A s a n. Kimdi, mama?

M i n s i z. Qaıdan bileıin, myna bir dápterdiń beti qyp-qyzyl ala. Banýjan qyzyl boıaqpen syzyp-syzyp, "eki" dep qoıdy.

B a n ý (basyn kóterip). Eki degen jaman ba, áje? Sannyń aldy bir men eki emes pe? Bir eń aldyńǵy, eki onan keıingi degen sóz. (Asan jymıyp otyr).

M i n s i z. Botam-aı, meni túk túsinbes túleı deısińder-aý... Meniń de óz álimshe saýatym bar. Tipti, saýatty bylaı qoıǵanda, azdyń aty az, kóptiń aty kop emes pe?! Az qaıdan jaqsy bolýshy edi... (Únsizdik). Támsili, men jalǵyz edim. Erge shyqtym, ekeý boldym. Asanjan keldi dúnıege, úsheý boldyq. Shal óldi, ekeýmiz qaldyq. Sen keldiń, qaıtadan úsheý boldyq. Jaman boldy ma?! (Únsizdik). Qudaı qoısa, tórteý bolaıyq dep otyrmyz. Ol — jaqsy. Beseý bolsaq odan da; altaý bolsaq tipten jaqsy emes pe?! Kóp nege jaman bolsyn, botam, (uzaq únsizdik). "Jalǵyzdyń úni, jaıaýdyń shańy shyqpaıdy" dep, beker aıtpaǵan ǵoı.

B a n ý (kúlip). Jeńildim, áje, jeńildim (ájesin qushaqtap turyp). Qane, sizdiń saýatyńyzdy kóreıin, (dápterdi usynyp) mynany oqyńyzshy! Ne dep jazylǵan?

M i n s i z (ejiktep). Áb-di, Ábdi-qa... Ábdiqadyr, Ábdiqadyr. E-e-e! Ózimizdiń Ábdiqadyrdyń balasy eken ǵoı! (Asan, Baný kúledi). Nesine kúlesińder?! Men senderdiń zamanynda týsam, aldaqashan aýylsovetke hatshy bop otyrar edim.

A s a n. Aýyldyq sovetke hatshy?! Mamataı-aý, odan úlkenirekti atasańyzshy.

M i n s i z. Óz ómirimde odan úlken adamdy kórgenim joq Asanjan. Dúnıe esep-qısaptyń ámmesi sonyń qolynda. Tipti, búgin týǵan náresteniń de kinejkesin sol beredi (Baný, Asan kúlisedi). Meni bir túleı dep oılamańdar, botalarym! Tek qaı kúni ólerimdi ǵana bilmeımin, al basqasynyń bári belgili maǵan. (Uzaq únsizdik). Eh! Botalarym, botalarym!.. Ekeýińniń qas-qabaǵyń qalaı qımyldaǵanyn da seze qoıady qý ishim... Bul ne biledi deısinder ǵoı... Bárin de bilem... Bárin de sezem...

B a n ý (abaılap). Ne bilesiz, áje?!

M i n s i z. Ne bileıin, Banýjan... Eki jyldan asyp barady, ekeýińniń de júris-turystaryń unamaıdy maǵan, botalarym...

A s a n. B a n ý. Ne istedik, áje?!

M i n s i z. "İshińnen tyńǵyr" degendeı, derttiń jamany ishten tynǵan, botalarym... Ne bileıin. Qosylǵaly beri ekeýińniń bir-birińe degen jyly meıirimderińdi kórgen emen — sony bilem... Erli-zaıypty jas adamdardyń arasynda jyp-jyly, jap-jaqsy jarasymdy bir qasıetter bolýshy edi, ol joq senderde — sony bilem. Tatýlyqtaryń bolǵanmen, birińe degen birińniń tamashalaryń joq — sony bilem (uzaq únsizdik). Ekeýiń eki úıdiń adamy sıaqtysyńdar, botalarym... Nege sonsha sýyqsyńdar? Bastaryń aman, baýyrlaryń bútin ǵoı, qarǵalarym, ne boldy senderge? (Uzaq qolaısyz únsizdik. Radıodan "Sizderdiń tyńdaǵandaryńyz sońǵy habarlar. Jarty mınýttan keıin jańa ánderden konsert" degendi esitip, Minsiz, radıony kúsheıte burap qoıady. Asan, Baný únsiz. Radıodan "Almatydan sóılep turmyz. Jańa ánderden konsert tyńdańyzdar! "Qosh, mahabbat! ". Mýzykasy Baǵdat Mamyrovtiki" degen ún estiledi. Baný selk etip, ushyp turady. "Qosh, mahabbat"ánin Rıshat Abdýllın qońyrlatyp barady. Úsheýi úsh jerde qatyp qalǵan. Baný bos qalyn keýdesine qoıyp, ne qylaryn bilmeıdi. Asan dıvanda tuqyryp otyrǵan qalpynda. Minsiz jaýlyǵyn ysyryp, radıoǵa jabysyp qapty. Án baıaýlap baryp, shalqı sónedi).

M i n s i z. Oı! Arman-aı! Qandaı jaqsy án edi! Shirkinniń úniniń keńi-aı, kóp jasaǵyr. (Banýdyń mandaıyn sıpap). Ne boldy, Banýjan?! Bir jeriń aýyra ma? Neǵyldy, botam?

B a n ý (enesiniń qalyn ysyryp). Jazyqsyz edi ǵoı,

A s a n... Jazyǵy ne edi onyń? Nege adastyq?.. Nege adastyrdyń?

M i n s i z (ańyryp, Asan men Banýǵa kezek qarap). Banýjan, kim ol? Asan, kim edi ol? Kimdi aıtyp tursyńdar?..

B a n ý (býlyǵyp). Áje,.. sizdiń... Asan,., seniń aldynda arym taza... Ata-anam, senderdiń aldynda da arym taza... Qosh, Baǵdat!.. Qosh, ary tunyq adal jan!.. Aıyptymyn aldynda... Estidim ánińdi... (doldana). Nege úndemeısiń, Asan!.. Nege úndemeısiń! (Jylaıdy). Aıyp etpe, áje... Sezimimnen basqanyń bári senderdiki... Aıyp etpe, áje... Ózimnen ózim, óz oıyma ózim kúıeıin... Anashym, aq sútińniń qymbaty-aı!.. Áke,.. qudiretińniń kúshtisi-aı... Qosh, Baǵdat!.. Qosh, mahabbat! (Eńirep baryp otyra ketedi, ájesi súıeıdi, Asan turady. Jaryq sónedi).

Sahnada Aıbar. Qalamyn ústelge qoıyp, jazylǵan shýmaqtardy alyp, oqı bastaıdy.

A ı b a r:

Jylaýǵa da haqyń bar, jyla, Baný,
Jarańdy jaza alsa eger jylaǵanyń.
Adastyń ba, jarqynym, adastyń ba?!
Antyń qaıda, nelikten shydamadyń?
Men seni jubatpaımyn, jyla, Baný!
Shyn súıgen shyr aınalyp, ketpes edi,
Kerek etse, ajalmen shektesedi...
Osynaý án, eı, Baný, qaıda júrseń,
Aryńnyń aldyna kep bettesedi.
Kerek emes jasyńdy tyımaǵanyń,
Baǵdat úshin qaıǵyram, qınalamyn...
Bir adamnyń basyna bar baqytty
Qashan kórdiń tabıǵat syılaǵanyn?!
Jyla, Baný, men seni jubatpaımyn,
Aıaımyn, aıaımyn da qýattaımyn.
Halqym jazǵan mahabbat dastanyn ap,
Aıasynda aspannyń shýaqtaımyn.
Jyla, Baný, men seni jubatpaımyn!

Shymyldyq

Epılog

* * *

Arada uzaq-uzaq jyldar ótken. Jaz. Sol aýyl. Asannyń ásem úıi. Keń ústelde mol qýanysh dastarqany. Ústel basynda otyrǵan, kóbiniń samaıyn qyraý shalǵan erli-zaıypty egde tartqan adamdar. Asannyń da samaıyn qyraý shalǵan. Qýanysh, kúlki, shattyq.

A s a n (ornynan turyp). Zamandastar! Dostar! Úzilgen Qýanyshty jalǵaýǵa ruqsat etińizder! (Uzaq únsizdik). Aldymen, aýyldarynyń shalǵaılyǵyna qaramaı, Baný ekeýimizdiń sózimizdi syılap, qýanyshymyzǵa ortaqtasyp otyrǵan, Aıbar, saǵan, "adal jandy adýyn, qazaqtyń naǵyz jigitin" izdep tapqan, adal Aısha, saǵan myń mártebe rahmet! (Uzaq únsizdik).

Bizdiń semányń baıyrǵy dosy Baǵdat kele almady. Birinshi sóz sonyki edi. "Ustazym, ákem syrqattanyp qaldy. Bıyl aýyldaryńa bara almaıtyn boldyq", — dep, Aıbardan hat beripti. (Uzaq únsizdik). Búgingi qýanyshtyń ıesi, dostar, bizdiń tuńǵyshymyz — Maqsat. Ol mektep bitirip, Moskvaǵa oqýǵa júrgeli otyr (qol soǵylady). Ótkendi eske almasa, búginniń qateligin túzeý qıyn, Aıbar. Bir kezdegi seniń dastanyńnyń jaǵymsyz keıipkerleri aldyńda turmyz. (Aıbar sál yńǵaısyzdanady). Jo-joq aıybymdy aıtyp, aqtalaıyn dep turǵanym joq.. Ras, seniń dastanyń, Baǵdattyń áni Baný ekeýmizdi talaı ret uıqydan oıatty, tebirentti, alaıda bizdi tabystyrdy (kúlip). Eki aıypker birigip, aıyǵar anyq jol izdedik. Ony taptyq ta (uzaq únsizdik). Árıne, talaı qýanysh úzilip, talaı dastarqan ıesiz de qalǵan kezderdi de kezdestirdik. Alaıda, bolar is bolǵasyn, keıin semá tunyqtyǵyn laılamaýǵa, bizdiń uly programmamyzda aıtylǵan uly ósıetterden adaspaýǵa, azamattyq boryshymyzdy adal oryndaýǵa tyrystyq, aýytqymadyq (uzaq únsizdik). Óz basymyzdaǵy ókinishti ómir súrip, eńbek etip, rahat kórip otyrǵan óndirisimizge aralastyrmadyq. Sol baıaǵy, Aıbar, óziń aıtqan "toqyraýsyz, tolassyz" eńbekten rahat taptyq aıyqtyq. Rahmet senderge, dostarym! (Qol soǵylady). Adam ǵumyrynda móldir, tunyq, asyl sezimniń alatyn orny bólek eken (únsizdik). Adam sezimin tárbıeleýden, adam sezimin baǵyndyrýdan artyq qıyn is joq eken, zamandastar! Sezimdi qurmetteńder! Sezimge daq salmańdar! Sezim úshin, adam seziminiń tunyqtyǵy úshin, bas ıeıik, dostar! (Bári de turyp qaıta otyrady).

Q a s y m (qýlana jan-jaǵyna qarap). Radıo joq pa?! Aǵaıyn, ótinem sizderden, radıony buraı kórmeńizder! (Kúlki). Oı, toba-aı! Sondaı da sıqyrly án bolady eken?! Bir mınýttyń arasynda apaı-topaıymyzdy shyǵarǵany... (Dý kúlki).

B a n ý. Áı, Qasym-aı! Qyryqtan asqansha, qyljaqtyǵyń basylmady-aý seniń (kúlki). Men bir dámdi sóz aıtyp, jurtqa tost kótertedi eken desem...

Q a s y m. Áı, perishtem, asyqpaı qoıa turshy. (Kúlki). Aıtam! Nege aıtpaımyn?! Meniń tilim hımıadan jasaldy ǵoı deısiń be?! Ne perebıvaı, pajalysta! (Kúlki, daýsyn kóterip jótelip). Joldastar! Biz búgin danyshpan aqynymyz Abaı atyndaǵy aldyńǵy qatarly sovhozdyń aýyl aǵasy, ıaǵnı predsedateli Asannyń... dep úzilip qalady.

A s a n. Qoıa ǵoı, Qasym, qoıa ǵoı! Ári jaǵy túsinikti... (Kúlki). Balalar kele jatyr...

Maqsat bastaǵan bir top qyzdar, balalar kiredi. Aıbar turady.

A ı b a r (jastarǵa). Bárimizdiń ustazymyz Baǵdattyń ákesi — Ǵalym Ǵabıtovıch: "Armysyńdar, beıtanys jas urpaqtar" degen Pýshkınniń sózin qaıtalaı beredi (únsizdik). Men de senderge, qalqataılarym: "Armysyńdar, beıtanys jas urpaqtar! Armandaryńa jetińder! Adaspańdar!" — deımin. (Bári qol soǵady. Balalar shyǵady).

B a n ý (Qasymǵa). Qasym, sen renjime, jarqynym! (Turady). Aıbar! "Adasqannyń aıyby joq qaıtyp úıirin tapqan soń" demeýshi me edi?.. Mahabbatqa bergisiz, mahabbattan da joǵary adamshylyq dostyq degen bar. (Uzaq únsizdik). Biz tabystyq dostastyq. Jastyq qanshama jeliktirgenmen, biz adaspadyq. Birimizdiń aldymyzda birimizdiń arymyz taza (únsizdik). Jarqyn jandy jan ediń ǵoı, nege kóńilsizsiń?.. (Uzaq únsizdik). Aısha, adamnyń janyn túsinýden kúrdeli esep joq eken... Adam sezimine abaılap qaraý kerek eken (uzaq únsizdik). Myna otyrǵan Asan qurbyńnyń basynan ózimde joq ózgeshe qasıetter taptym, rahmet Asanǵa!.. (Uzaq únsizdik). Asan, sen ǵafý et. Keıbir jas adamdarǵa tán beıbastyǵy joq názik jandy, úlken júrekti, sanaly, súıikti Baǵdat men úshin áli sol qalpynda. Endi ony men ǵana emes, meniń semám, meniń ul-qyzym, meniń halqym, Otanym súıedi. Ol óz zamanynyń, óz ǵasyrynyń aıaýly azamaty boldy. Uly Otanymyz talantty ulyn uly abyroıǵa, Lenındik Syılyqtyń laýreaty degen uly dańqqa ıe qyldy ony. Ol osyndaı zor qurmetke bólenýdi kóp qıaldaıtyn edi, onysyna jetti. (Qasymǵa) Qasym, sen qorqpa! Endigi sózdi Baǵdat alsyn! (Baryp radıodaǵy Baǵdatty" "Qosh, mahabbat" ánin oınatady, bári tyńdaıdy. Án aıaqtalady).

Qosh, mahabbat! Qosh, jastyq! Sol úshin ornymyzdan turaıyq zamandastar!

Bári oryndarynan kóteriledi.

Shymyldyq

Sońy

---