InfoHub Logo

Ánekeń men Álıa jeńgeıdiń esinde qalǵan jáne bir qys 1968-den 1969-jylǵa qaraǵan jyldyń qysy boldy. Sol jyly tabıǵat óziniń búkil qaharyn boıyna jınaǵandaı bir kúıge túsken. Ánekeń óz ómirinde Mańǵystaýdyń dál sondaı qarly da qatal qysyn birer ret qana kórgen bolar. Bul araǵa jyldar salyp bir soǵatyn qoıan jylynyń qysy bolatyn. Ysqyrǵan aq boran bet qaratpaıdy, aıaz tıgen jerin otsha qarıdy, saqyldaǵan sýyq kúnder báseńsimeı, bir qalypta turyp aldy. Sol bir kúnderdiń qahary "jospar" dep eki aıaqty bir etikke tyǵatyn máskeýlik myqtylardyń, partıanyń sózin de adyra qaldyryp, ken ornyndaǵy búkil jumys toqtap qalǵan. Kásipshilikterdegi munaı berip turǵan uńǵylardyń bári toqtatylyp, qatyp qalmaý úshin barynsha qymtalyp, jaýyp tastaldy. Ol kezde munaı tasymaldaıtyn qubyr degen áli joq. Temirjoldy paıdalaný múmkindikteri endi-endi ǵana jasalyp jatqan. Munaı tıisti jerlerine teńiz arqyly tankerlerge tıelip jiberiletin. Bizdiń adamdar ony óndirip, teńizdegi tankerlerdi toltyryp berip otyrady. Bul úshin tankerler aılaqqa jaqyndap kelý kerek. Al álgindeı qaharly qys kúnderi teńiz jaǵalaýlary qatyp qalatyndyqtan ári qatty jelden olar aılaqqa jaqyndap kele almaıtyn. Osylaısha bir aı boıyna munaı óndirisi toqtap qalady.

Eń qıyny, qaqaǵan qys kúnderi tek qana óndiriske emes, jergilikti turǵyndarǵa da barynsha keselin tıgizip baqqan. Dalaǵa shyǵýdan qalǵan jurttyń úı ishindegi kúıin de ketirgisi kelgendeı, jylý júıeleri isten shyqqan. Qatty sýyq shydatpaǵan batareıalar jarylyp ketken. Sol kezdegi Ózen munaı óndirý basqarmasynyń bastyǵy Rahmet Ótesinov qoldary bosap qalǵan jigitterdiń bárin jınap, jylý júıesin qalpyna keltirý qajettigin aıtady.

Bala-shaǵa ózderiniki. Qaqap turǵan sýyq úıde báribir de rahattanyp otyra almaısyń. Basqa amaldyń joqtyǵy taǵy kórinip tur. Sondyqtan kim qarsy bolsyn, jigitter iske kirisip ketedi. Jarylǵan batareıalardyń bári laqtyrylyp, ornyna qubyr júrgiziledi.

Qandaı qıyn kezeńderde bolmasyn, kúldirgi oqıǵalar kórinis berip jatpaı ma. Ánekeńniń esinde sol kúnderdiń eskertkishindeı bir kúldirgi jaı saqtalyp qalypty.

Sol kúnderi jylý ortalyǵyn qalpyna keltirý jumystaryn basqarý basqarmasynyń bas ınjeneri A.A.Dergachevqa tapsyrylsa kerek. Qaı istiń bolmasyn tezirek bitkeni jaqsy ǵoı, kúndiz-túni qapylyp jumystanyp júrgen kúnderdiń birinde ol bólmesine jaýapty adamdaryn jınap alyp, áldeqandaı jaılardy keńesip otyrǵandarynda, kezekshi jigit entigip jetip kelip:

— Aleksandr Alekseevıch! Sizdi SK-dan surap jatyr! — depti. Dergachev asyp-sasyp ornyna ushyp turyp, júgire jónelse kerek.

— Sentralnaıa kotelnaıa degenim ǵoı, — deıdi sonda kezekshi onyń asyp-sasqan túrinen qalaı túsingenin paıymdap.

Bas ınjener qaıtadan sylq etip ornyǵa otyra ketipti. Ol kezderi Qazaqstannyń munaı ónerkásibi Máskeýdegi Odaqtyq mınıstrlik arqyly basqarylady da, olar telefon arqyly jıi habarlasyp turady. Sondyqtan da ol kisi ózin shynymen SK-dan izdep jatyr eken dep qalǵan ǵoı.

SK demekshi, ǵasyr men ǵasyrdyń toǵysyna jaqyndap, komýnıstik qoǵamnyń búkil bolmysyn kóz aldynan ótkergen Ánes Búrkitbaıuly óz basynan keship kele jatqan ǵumyrynyń taǵdyr degen shirkinge qanshalyqty táýeldi bolǵanyn endi ǵana shamalaǵandaı. Bir esepten, óz taǵdyryna tap bolǵan osy bir ǵasyrdan enshisine aýysý kezeńin bastan keshirý qyzyǵarlyq ta jaǵdaı sekildi kórinedi. Olaı deıtini sol qoǵamnyń búkil bolmys-bitimin ótkerip kelip, onyń syryna da ábden qanyqqandaı. Oı eleginen ótkizip, oı-shuńqyryn zerdelegen saıyn bar qupıasynyń syryn ashqandaı áserge bólenedi. Sóıte tura osynaý bir quıturqysy kóp zamanǵa shynymen rızashylyq bildirip, onyń alasapyran kúnderinen aman-esen ótkenderine allaǵa shúkirshilik jasaıtyndar bar. Ánekeń ondaılardyń negizinen aýmaly-tókpeli kúnderden qudaı saqtaǵan, "halyq jaýlarynyń" qara tizimine ilinbeı, soǵystyń qandy sheńgelinen áýpirimdep aman ótkender ekenin de sezedi. Biraq qalaı bolǵan kúnde de el basyna túsken rýhanı jutaýǵa mán bermeı, ult bolashaǵy úshin bastaryn kóp aýyrtpaǵan, sýdyń móldirin iship, kıimniń asylyn kımese de, qaryn toqtyǵy men kóıleginiń bútindigin mise tutyp, baryna táýbá etken qarapaıym halyq úshin "ıt basyna irkit tógilgen" bir jamannyń bastan ótkeni daýsyzdaı.

Al ekinshi jaǵynan qarap, azamattyq mártebe, azattyq bıigi turǵysynan úńilse, kóńilin múlde aýyr sózge bir sezimder maılaıtyny bar. Beıne muny ómir boıy bir shybyqpen aıdap, esinen tandyra júgirtip otyrǵan bir myqty bolǵandaı. Ol nelikten?! Qalaı paıda bolǵan sezim?! Múmkin bul ómir boıy óziniń ne istep, ne qoıatynyn da ózi oılanyp-tolǵanyp sheship kórmegendikten shyǵar. Sebebi komýnıs bolǵandyqtan ol partıa talaptaryn oryndaýshy ǵana boldy. Qandaı qyzmetke jiberse de jan-tánimen berile eńbektenetin, sondyqtan da bolar, qaı jerde de isi nátıjesiz bolǵan emes. Biraq ózine tapsyrylǵan salany endi ǵana jónge keltirip, júrmeı jatqan jumysty júrgizip, oryndalmaı jatqan jospardy oryndap, tabys kórsetkishterin eselep arttyryp, endi ǵana bir asyqpaı, aptyqpaı, erkin tynystap, boıyn jaza bergende ony julyp alyp, ekinshi bir qıynǵa tastap kep jiberetin. Al bul partıa kórsetken senim, seniń eńbegińniń janǵany dep qabyldaýyń kerek. Al ol qıynnan da jol taýyp, taǵy da oryndalmaǵan jospar oryndalyp, jetpegen bıikterge qol jete bastaǵanda baıaǵy bir qol kelip taǵy da bir alynbaǵan qamaldy alyp, turalap qalǵandy turǵyzasyń dep, bir jaǵyna qaraı taǵy da jibere salady. Solaı qaıtalana beredi.... qaıtalana beredi... Bul Kompartıanyń kadrlardy paıdalaný saıasatynyń bir nusqasy bolar. Biraq sol bir kezdegideı jankeshtilikpen jumys isteý qazir bar ma eken?! Adamnyń ómirin kórikti etetin tek qana kúndiz-túni úı kórmeı, demalyspen eseptespeı jasaıtyn qyzmet qana ma? Álde jan qınamaı eńbektený úshin jetetin bıikterge bular áli jete almaı júr me? Shynyna kelgende, olar Mańǵystaý baılyǵyn ıgerýge jol salǵan alǵashqylardyń qatarynda bolmaǵanmen, solardyń etegin basa júrdi. Sol kezderi birge eńbek etkenderdiń bári de Ánes Búrkitbaıulynyń kórgenderin kórdi.

Alǵashqy súrleý salynǵannan keıin de qıynshylyqtar áli kóp bolatyn. Solardy kórý bulardyń mańdaıyna jazylypty. Eńbek janyp, alysqa ustanǵan maqsatyn oryndaǵan soń, júrgen ortasyna syıly bolǵan soń, basy aman, maly túgel bolǵan soń bular kóp nárseni elemegeni ras. Kóppen kórgen uly toı deıdi ǵoı qazaq mundaıda. Biraq qurǵyr kóńiliniń ár buryshyn týyp qalǵan túıtkil bitkendi birtindep beri shyǵaryp, búgingi jańa talǵam, jańa túsinik turǵysynan salystyryp qarap qobaljytýyn qoıar emes. Ásirese óziniń komýnıs bolǵan kezderi oıynan shyqpaı, mazalaı beredi.

Ádette komýnıs bitken artyq sóıleýden, ishindegisin aqtaryp salýdan saqtanyp, artyq aýyz áńgimeden boıyn aýlaq salyp júredi. Partıa jetegindegilerdiń eń aldymen aýyzdaryna qulyp salatyn partıalyq bılet eken. Ol bıletti qaltaǵa salyp turyp basshyǵa qarap sóıleý qıynnyń qıyny. Al sóılediń eken — ol partıa saıasatyna qarsy shyqqanyń, ondaı adamnyń óz bıletinen aıyrylatyny túsinikti. Bıletten aıyrylý ol kezderi ólimmen teń jaza. Onda kórgen kúnińdi ıtke bersin. Partıa yńǵaıymen talaı azamattar týǵan-týystan, joldas-joradan bezip ketti. Ákesi dúnıeden ótkende bet sıpamaǵan, quran oqymaǵan azamattar qansha ma?! Eń ókinishtisi "Komýnızm elesine" aldanyp, sonyń ýaǵyzyna erip, oı-sanasy shektelgen jastardyń kóptigi. Sol zamanda tárbıelenip, ónege alǵan qazirgi jastardyń pıǵylyndaǵy keıbir oǵashtyqtar sonyń jemisi ekeni de sózsiz. Boıyna shynaıy halyqtyq tárbıeniń nári sińbegen, adamgershilik qasıetter tabıǵı qalpymen on boıyna enbegen, rýhanı dúnıesi jutańdaý qalǵan búgingi urpaq ókilderi arasynda ómirge jeńildeý qaraıtyndar, zamana lebi qalaı qarata esse sol jaqqa, túpkilikti nátıjesin oılap jatpastan, tez aýa qoıatyndar kóp. Ondaılardyń basshy qyzmette júrgen jastar arasynan da kezdesip qalatyny qynjyltady. Al bıznesmen bolamyn dep bilek túrip shyǵyp, qaltasyna tıyn-teben túse bastasa sony kótere almaı, ne úı ishiniń shyrqyn buzatyn, ne ishimdikke salynatyn jastardyń, sóıtip ózin qor qylyp júrgenderine qarap jan kúıinedi. Ondaı jastar Odaq quzyrynda jetpis jyl júrgen elderdiń bárinde de barshylyq. Mańǵystaý baılyǵy ashylyp, oǵan aınalamyzdaǵy odaqtas respýblıkalardan kelgender arasynda da jetkilikti bolyp shyqty. Olardan jastarymyzǵa qandaı "ónege" kelgenin jurtshylyq ózi de biledi...

1966 jyly 10 shildede Ózen Ken ornynyń alǵashqy mıllıon tonna munaıy tapsyryldy. Alaıda munaı óndirýdi odan saıyn molaıta túsý talaby báseńsimeıtini túsinikti edi. Onyń negizgi tetikteriniń biri óndiriske ǵylym men tehnıka jańalyqtaryn molynan engizý. 1967 jyly "Ýzenneft" munaı-gaz óndirý basqarmasynyń №3 munaı kenishine meńgerýshi bolyp taǵaıyndalǵan Ánes Búrkitbaıuly osy máselege aıyryqsha nazar aýdarǵan. Sonyń bir mysaly retinde óz basshylyǵymen toptyq qondyrǵylardaǵy uńǵylar jumysyn avtomatty túrde basqarý jáne baqylaý júıeleriniń iske qosylýyn aıtýǵa bolar edi. Ózen ken orny munaıynyń quramynda parafınniń kóptigi saldarynan ony óndirý qaı kezekte de kúrdeli bolyp keldi. Osyǵan baılanysty ónim alýdy jeńildetý maqsatymen Ánekeń az ýaqyttyń ishinde uńǵylardy membranalyq atqarý mehanızmin gammarelemen almastyryp, paıdalaný múmkindikterin jasaý jumystaryna basshylyq etti. Bul ádis joǵary retteýshi rolin atqaratyn birden-bir qajetti quralmen qamtamasyz etýge múmkindik berdi. Ánekeń №3 munaı kenishin basqaryp júrgen jyldar ishinde munaı óndirý bul kenishte 600 myń tonnadan 4 mln tonnaǵa deıin jetti. Mundaı nátıjege joǵaryda atalǵan tásildi qoldanýmen qatar Keńes Odaǵynyń ǵylymı-zertteý ınstıtýttary shyǵarǵan uńǵylardy qyzdyrý aspaptaryn paıdalaný, taǵy da basqa izdenister yqpalyn tıgizgen. Al óziniń jaqsy biletini, uńǵylardyń jóndeý kútip, uzaq turyp qalmaýyn qamtamasyz etý qajet. Bul úshin árqashan qajetti qural-jabdyqtar saı turýǵa tıis. Ol basshy retinde óziniń iskerligin, uıymdastyrýshylyq qabiletin boıyna bitken muqıattylyǵy, tyńǵylyqtyǵy arqyly kórsete bildi.

№3 munaı kenishindegi №84 uńǵyny iske qosqan kúnderi áli esinde. 1968 jyldyń qańtary bolatyn. Mundaı kezderi jumys kúniniń qashan aıaqtalaryn bir qudaıdyń ózi biledi. Bul joly da qarbalas kúı tún ortasynan asqansha sozylǵan. Uńǵynyń paıdalanýǵa berilý qurmeti úshin arnaıy alyp shyqqan bir jartylaryn sol jerde bólip ishken soń ǵana, kóz shyrymyn alýǵa Ózenniń dóńindegi jumys oryndarynan birer saǵatqa úılerine qaıtqan.

Birde Ánekeń jıyrma jyldan asa jumys istep turǵan uńǵyny arnaıy baryp kórip qaıtty. Zirkildegen motor úni qulaq tundyrǵan shaǵyn úıshiktiń — (Spýtnık) ishine qoldyń salasyndaı qaz-qatar tizile enip ketip jatqan, toq qubyrlar kózine ottaı basyldy. Sonadaı jerde alyp pesh janyp tur. Ol álgi uńǵylardan shyǵyp, qubyrlar boıymen qaz-qatar tizile aqqan qoıý maıdy kelesi bir belge jetkizgenshe salqyndatpaý úshin qyzmet etip tur. Al mynaý úıshik ishinde jan-jaqtan bas qosqan qubyrlar boıyndaǵy túrli tetikter uńǵylardyń hal-ahýalynan habar beredi. Qalaı jumys istep turǵanyn qubyr boıymen ne júrip jatqanyn, basqa da jaǵdaılaryn kórsetip, munaı quramyndaǵy elementter sıpatyn uqtyryp turady...

Ánekeń zirkildegen motor únin biraz tyńdap turyp, úıshiktiń esigin sál ǵana ashyp kórdi. Tanys kórinis... tanys ıis. Sol mezet óziniń osydan jıyrma jyl burynǵy jasań shaǵy esine túsip, júregin shym etkizgen bir erekshe sezimdi túısindi. Iá, tirlik kerýeni ony jel aıdaǵan qańbaqtaı biraz jerge ákelip tastaǵan eken. Sol bir zýyldaǵan jyldarmen jańa túısingendeı, jeńil kúrsinip aldy. Al onyń bir kezde ózi ómir syılaǵan uńǵylary beıne bir muny qımaǵandaı, barǵan saıyn jumsaryp, maıdalanyp, qulaqqa jaǵymdy ásem áýendeı báseń gúril birtindep alystaı bergen...

İskerligi men uıymdastyrý jumystaryna degen qabilettiliginen bolar, kóp uzamaı-aq Ánekeń mansap baspaldaǵynan jáne bir saty kóterildi. 1970 jyly «Ýzenneft» munaı gaz óndirý basqarmasynyń basshylary ony osy basqarmanyń tehnıka bóliminiń bastyǵy qyzmetine usynady. Bul munaı óndirisindegi birqatar máselelerdi sheshýge múmkindik beretin sý ysytatyn jáne ystyq sýdy qabatqa aıdaıtyn tájirıbelik-óndiristik qondyrǵy dúnıege kelgen kez bolatyn.

Tehnıkalyq bólimdi basqara júrip, Ánekeń endi osy qondyrǵyny óndiriske engizý isine bastan-aıaq aralasty. Onyń tıimdiligi men beriktigin arttyrý maqsatynda ǵylymı-zertteý ınstıtýtymen birlese otyryp jumystandy. Sonyń nátıjesinde sý júrip turǵan qabyrǵalarǵa qaq turmaıtyndaı nátıjege qol jetti.

Ómirdiń alýan túrli sabaqtaryn alyp, tirshiliktiń sansyz syrlaryn ıgere kele adam ózine túsiniksiz eshqandaı da qubylys qalmaýy úshin kúrese bilýi kerek degen qorytyndyǵa keledi eken. Eshteńeden qoryqpaý úshin de, eshteńeden taryqpaý úshin de eń aldymen keregi izdenis dese durys bolar ma edi!? Dúnıedegi eń kúrdeli degen qubylystardyń kóbi eń bir qarapaıym zańdylyqtarǵa negizdeletin bolyp shyǵady. Al ózińe túsiniksiz isti qolǵa alý qanshalyqty qıyn bolsa, sol isti ıgere kele onyń sonshalyqty qarapaıym, op-ońaı ǵana joldarmen júzege asatynyna kóziń jetip jatady. Shynyna kelgende, eshteńeden qoryqpaýǵa da, eshteńeden taryqpaýǵa da bolady. Óıtkeni kóp nárse adamnyń ózine ǵana baılanysty. Mine, tehnıka bóliminde júrgen jyldarynda Ánekeń kórgen túıgenderinen osyndaı qorytyndy jasaǵan.

Partıanyń túsindirýi boıynsha, jumystyń jaqsysy men jamany, úlkeni men kishisi degen bolmaıdy. Qolynda komýnıstik bıleti bar adam partıa jumsaǵan jaqqa júre berýge mindetti. Osy tártip boıynsha bir kúni Ánes Búrkitbaıuly aıaq astynan kásipodaq qyzmetkeri bolyp shyǵa keldi. Óndiristiń sózi bolmasa, nasıhattyń sózin minbege shyǵyp sóılep kórmegen Ánekeń birazdan soń ony da eptep ıgerip, ózine degen senimi nyǵaıa bastaǵan. Sondaı kúnderdiń birinde oblystyq kásipodaq uıymynyń "Kazsovprof" pen VSPS ókilderi qatysatyn úlken konferensıasyna shaqyryldy. Sóıleıtini týraly aldyn-ala eskertilmese de, oblystyq uıym tóraǵasy ony sóıleýshilerdiń tizimine qosyp qoıypty. Osyny bilip, sasyp qalǵan ol tóraǵa Aıtjanovtyń bólmesine jetip baryp, óziniń úlken jıynda sóz sóılep, maqtanarlyqtaı jaǵdaıy joq ekenin aıta bastaǵan. Kim ekenin bilmeıdi, bir bóten ulttyń adamy otyr eken, aıtysyp jatqan bul ekeýin mámilege shaqyryp:

— Eshteńe etpeıdi, eshteńeden qysylmańyz. Óz oılaryńyzdy óz sózderińizben jetkizip berseńiz boldy, mundaı jerde sóıleýge ne daıyndyq kerek!? - dep, basý aıtyp jatyr. Bastyǵy da sony qostady. Bul qoldy bir siltep, shyǵyp ketti.

Sóıtip, óz oılaryńdy jetkizseń boldy — degenge, Ánekeń bir kósilip sóılep bermeı me...

Bul ózi bir Ózen munaı gaz óndirý basqarmasy basyndaǵy aýyrlaý kezeń bolatyn. Basqarma bastyǵy Rahmet Ótesinov kútpegen jerden aýyr jaraqat alyp, aýrýhanada jatqaly biraz bolyp qalǵan, al onyń ornyna ýaqytsha qoıylǵan adamdar turaqtamaı, jıi aýysyp, jumystyń berekesi ketińkirep turǵan. Óndiristik josparlar oryndalmaı jatyr. Tipti osy basqarmaǵa ıek súıep kún kórip otyrǵan bylaıǵy turǵyndardyń da jaǵdaılary ketińkirep, kúnnen kúnge aryz-shaǵym kóbeıgen. Óıtkeni jergilikti halyqty jan-jaqty qamqorlyqqa alyp, jaǵdaıyn jasap otyrǵan osy munaı gaz óndirý basqarmasy. Óz jaǵdaıy joq basqarma halyqtyń nany taýsylyp qalǵanda burynǵydaı kómekke kelýge jaramaı qaldy. Jylý júıesi jasamaı, monsha jabylǵan.

Ózine erkin sóıleı ber, jazyp alyp aıtý mindet emes, oıyńdaǵyny jetkizseń boldy degen soń, Ánekeń osyndaı jaılardyń bárin tizip turyp baıandap berdi.

Basshylardyń raıy ózgerip, ózin jaratpaı qalǵanyn sezdi. Biraq ne bolsa da bolar is boldy dep, Ózenine qaıtyp júre berdi. Kelisimen ony kútip otyrǵan basqarma partkomynyń hatshysy Kım Raqymǵalıev dúrse qoıa bergen:

Oý, ne búldirip keldiń?! — deıdi baıaǵy.

Sóıtse bul kelgenshe sol kezdegi oblystyq partıa komıtetiniń birinshi hatshysy Salamat Muqashev myrza telefon shalyp, Búrkitbaevtyń sóıleıtin sózin nege qarap bermedińder dep, ursyp úlgeripti.

Azar bolsa jumystan alyp tastar, tipti sonysynyń ózi durys bolar edi dep, bul kisi de qınala qoımaǵan. Óıtkeni onyń aldynda júregin shaılyqtyrarlyqtaı talaı jaılardy bastan keship júrgen. Balasyna baqshadan oryn ala almaǵan bireýiniń munyń ústeliniń ústine sábıin tastap ketip qalǵany da bar. Ólgende súıegimdi oraıtyn kilemim joq dep, sońynan qalmaı júrgen shaldar da ábden mezi qylǵan. Al Qyrymnyń jannattaı demalys oryndaryna joldama alǵysy keletin sylqym kelinshekter men syrbaz jigitter tipti mıdy aınaldyrady. Endi myna oqıǵadan keıin osy qyzmetten tipti qutylyp ketkenin jón kórgen. Osy oımen áliptiń artyn baǵyp júr edi.

Arada biraz kún ótken soń Respýblıka kásipodaqtyń uıymdastyrý bóliminiń meńgerýshisi Sorokın degen joldas kep qaldy. VSSPS XV sezine daıyndyq jumystarymen júr eken, ózin ertip alyp, óndiris oryndaryn aralatatyn adam taýyp ber dep, ótinish jasady.

— Ondaı adam aldyńyzda tur. Men osy ýaqytqa deıingi bul ǵumyrymdy óndiriste ótkizgen adammyn. Ózim aralatamyn, bilgińiz kelgenniń bárin túsindiremin, — deıdi.

Osylaısha álgi qonaǵyn ertip júrip, barlyq óndiris oryndaryn kórsetedi, suraqtarynyń bárine jaýap beredi, shóldetpeı, sharshatpaı shyǵaryp salady. Birneshe kúnnen soń birinshi hatshy basqarma partkomyna telefon shalyp:

Sorokın kásipodaq jumysyn óndiris adamyna basqartqandaryń durys bolǵan eken, jaǵdaıdyń bárin ózi túsinip turady. Mine, kadrlardy osylaı paıdalaný kerek dep, rıza bolyp ketti, — deıdi... Sóıtip baıaǵy bir kúrbiń umyt bolǵan eken.

Kásipodaq komıtetinde ótken birneshe jyldan keıin Ánes Búrkitbaıuly "Mangyshlakneft" óndiristik birlestiginiń qabattardyń munaı ónimin arttyrý jáne uńǵylardy kúrdeli jóndeý basqarmasynyń bastyǵy bolyp taǵaıyndalady. Jer qyrtysynda tabıǵattyń ǵasyrlar boıy saqtaǵan altyn qazynasyn jerdiń ústine neǵurlym kóbirek shyǵarýǵa kómekteserlikteı jyldar boıy jınaqtaǵan mol tájirıbe ony abyroı bıigine kótere tústi. Talappen, izdenispen, tynymsyz eńbekpen ushtasqan jyldar ony taǵy da senim júgin arqalaýǵa májbúr etedi. 1967 jyldan bastap Mańǵystaý gaz óndirý basqarmasyna bastyq bolady.

Jer men aspan, Kún men Aı sekildi, munaı men gaz da áýelde egiz jaratylǵan bolsa kerek. Óıtkeni gaz tabylǵan jerden — munaı, al munaı tabylǵan jerden gaz tabylyp jatady. Akademık I.M.Gýbkınniń jazbalaryna qaraǵanda, amerıkandyqtar tek qana munaı tapqan jerlerin ǵana emes, gaz shyqqan jerlerdi de munaıly jer dep eseptep, burǵylaı beretin kórinedi.

Ánekeń óz ómirinde munaımen de, gazben de istes boldy. Túptep kelgende, másele munaıda nemese gazda emes, jónin taýyp, qısynyn keltirip jumystana bilýde ekenin kánigi maman jańa orynda da dáleldeı bildi. Munda da ózi bas bolyp júrip ǵylym men tehnıka usynyp otyrǵan jetistikterdi óndiriste paıdalanýǵa zer saldy. Teńge ken ornynda gazdy tuńǵysh ret tómengi temperatýrada separasıalaý ádisin qoldanýǵa jol ashty. Bul ádis boıynsha gaz boıyndaǵy ylǵaldy aıyryp alýǵa múmkindik jasalǵan.

İzdenister nátıjesi gaz óndirýdi de eselep arttyryp, jylyna eki mlrd tekshemetrden tórt mlrd tekshemetrge deıin jetkizýge múmkindik berdi. Ol kezeńde "Ýzenneft" munaı gaz óndirý kásipshilikterinde Teńge gazy negizinde kompresorsyz gazlıft ádisin qoldanýǵa múmkindik týdy. Al, óz kezeginde munaı óndirýdi arttyrýǵa jáne soǵan sáıkes onyń ózindik qunyn kemitýge qol jetkizdi.

Jetibaı Mańǵystaý atty qazynaly ólkeniń quıqaly jerleriniń biri bolyp shyqqanyn búginde bilmeıtinder kem de kem. Nege ekenin ózderi biledi, máskeýlikter kezinde ol jerge qala salýǵa bolmaıdy depti. Tek qana jumysshy jataqhanalaryn salýǵa ruqsat etken. Alaıda bara-bara jataqhanalardy saǵalap kóship kele bergender Jetibaı jerinde bir emes, birneshe poselke salýǵa májbúr etken. Ánes Búrkitbaıuly Jetibaı munaı gaz óndirý basqarmasyna eń alǵash bastyq bolyp kelgeninde qazirgi eldi mekenderdiń (poselkelerdiń) barlyǵy da bar bolatyn. Olar munaıshylardyń, barlaýshylardyń, qurylysshylardyń meken etip otyrǵan aýyldary dese de bolady. Solardyń bárinde jeti myńdaı adam turyp jatqan kórinedi.

Qaı jerde de jergilikti turǵyndardyń birinshi qamqorshysy sol jerlerde ornalasqan iri kásiporyndar bolatyny sıaqty, munda da álgi eldi mekenderdiń barlyq turmystyq jaǵdaılaryna qaraılasatyn osy basqarma bolatyn.

Alǵash kelgen kezinde Ánekeń: myna bir jerde qonys teýip qalǵan poselkelerdiń báriniń bir jerde bolmaǵany-aı dep, ókinip qaldy. Eger solaı bola qalǵanda turmys jaǵdaıynyń kóp máselesin ortalyqtanǵan túrde birden sheship tastaýǵa bolar edi. Mysaly, jylý júıesi joq eldi mekender úshin baılanys qyzmetin de, azyq-túlikpen qamtý, sý jetkizý sıaqty jumystardy da, aýyldarǵa kezek shapqylamaı-aq, bir ortalyqtan jasaý tıimdi emes pe? Halyqqa qalaı bolǵanda da qol ushyn berý paryz. Sóıtip, eń kúısiz otyrǵan Munaıshy (eski Jetibaı) turǵyndary arasynda jumysty bastaǵan.

Munda turǵan úı máselesi jurtshylyqty qatty qınap otyr eken. Sol sebepti eń kóp balaly otbasylarynyń tizimin alyp, olardyń otyrǵan úılerin keńeıtýge jaǵdaı jasaǵan.

Osy aýylda bý qazanyn ornattyryp, jylý júıesin iske qosqan Ánekeń sol bir kúnderi talaılardyń alǵysyna bólengeni daýsyz. Ádette adamnan buryn óndiristiń jaıyn suralatyn sol bir kezderde de Ánekeń syndy uǵymy basqa azamattardyń bolǵany qandaı ǵanıbet...

"Jetibaıneft" munaı gaz óndirý basqarmasynda bir jyldan asa basshylyq jasaǵannan keıin oblystyq partıa komıteti ony QazSSR memlekettik taý-ken tehnıkalyq baqylaý ınspeksıasynyń oblystyq dárejedegi bastyǵy qyzmetin usynady.

1991 jyly oblystyq ekologıa jáne bıoresýrstar basqarmasynda jerdi qorǵaý jáne paıdalaný bólimin basqardy. Sońynan osy baǵyttaǵy jumysyn "Mańǵystaýmunaıgaz" óndiristik birlestiginde jalǵastyrdy, Al 1994 jylǵy tamyzdan bastap mólsherlik zertteý stansıasynda dırektor boldy.

Mólsherleý stansıasynyń jumysy da ózinshe qyzyqty. Mundaǵylar negizinen qandaı jumys mólsheri úshin qandaı eńbekaqy tóleýge bolatyndyǵyn eseptep shyǵaryp beredi. Mysaly, burǵylaý stanogynyń 100 metr jer qazǵany úshin qansha tóleýge bolady? Nemese ken izdeýshiler eńbegin qalaı baǵalar edińiz? Kúndiz-túni uńǵylardy baqylap, munaıdyń qalaı óndirilip jatqanyn ańdıtyn munaıshy operatordyń eńbegi she? Iá, munyń bári baıaǵyda anyqtalyp, bir qalypqa túsip qalǵan mólsherler. Biraq osy ujymnyń atqaratyn jumystary áli de jetip jatyr. Ara-tura issaparlarǵa shyǵýǵa da týra keletin... Ánes Búrkitbaıuly qandaı jumystyń da júıesin taýyp, ony eń mańyzdy qalpynda kórsete biletin. Óıtkeni eshqandaı iske de júrdim-bardym qaraı almaıtyn...

Ol sol kúni alyp bara jatqan sharýasy bolmasa da, Jańaózenge barǵysy kelgen. Astyda jeldeı esken "Inomarka" bolmaǵanymen, aq shańqan "Volga". Ózi san ret júrip ótken, árbir tasy derlik kózine ottaı basylatyn mańǵaz dalany qaq jarǵan asfált jolmen zymyrap keledi. Ózenniń oıyna qulaı bere qalyń kachalkalar ormanyna enip ketti. Búgin ádeıi Jańaózenge aparatyn tike jolmen emes, ónerkásiptik aımaq dep ózderi atap ketken osy qıystaý jolmen júrgen. Áne bir tusta bir kezderi 7-8 uńǵy kórinetin. Qazir osylaı kele jatyp bárin sanap shyǵý tipti múmkin emes. Onyń da, solyńda da sol bir kórinis. Attyń erindeı bolyp, kózge erekshe túsetin kachalkalar óńeshteri men onyń baýyryndaǵy alyp dońǵalaqtar erine qozǵalyp, myńdaǵan metr tereńdikten maı óndirýde. Keıbir jerlerde olar bir-birine tipti jaqyn ornalasyp, qarama-qarsy turyp bılegen eki tulpardy eske túsirgendeı. Bular eki túrli tereńdikten maı soryp turǵan "jutqynshaqtar" ekenin Ánekeń jaqsy biletin. Taǵyda qaı jerde qandaı qosaqtar bar eken degendeı, aınala qyzyǵa qarap qoıady. Ara-tura qımylsyz qalǵandar da joq emes eken. "Jóndeý kútip turǵandar ǵoı", — dep, ishinen kúbir ete túsedi ondaıda...

Asfált jol jaltyrap, álginde ǵana jaýyp ótken jaýynnan ıin jarqyraı túsipti. Bul jolmen bulaısha rahattana jol júrý sonaý bir jyldary tipti múmkin emes edi. Aqtaý men Jańaózenniń arasyna jabyq, brezent "GAZ-6Z" avtomashınasymen shańǵa kómilip, alty saǵatta áreń jetetin. Sonaý kóringen Qulynyń qulaýynan nemese Tarlynyń asýynan asyp, shań bókken kirpikteri arasynan kózderi áreń jyltyrap kele jatýshy edi. Ol bir ala shapqyn aýyrlaý kezder bolatyn. Partıanyń jalaýyn qolǵa ustap, "ýralap" júgirý talaılardy-aq tıtyqtatyp ketken shyǵar sonda. Áıteýir Ánekeń, qudaı bergen densaýlyqtyń arqasynda qansha sharshap-shaldyqsa da syr bermegen...

Jalpy adamdar alýan túrli ǵoı. Solardyń arasynda ózine senip tapsyrylǵan istiń qandaıy bolsa da, boıyndaǵy bar múmkindikterin sarqa paıdalanýdan jazbaıtyn adamdar bolady. Ondaılar úshin ádette eń bastysy — ózine senim artqan adamdardyń oıynan shyǵý, solardy jerge qaratpaý, istiń múddesine nuqsan keltirmeý. Udaıy osy talap údesinen shyǵa júrip, jurtshylyq arasyndaǵy óziniń bedeli men abyroıyn da arttyra túskenin olar tipti oılamaýy da, sezbeýi de múmkin. Sebebi ondaı jandar ózderiniń azamattyq paryzdaryn rıasyz taza kóńilmen óteıdi, jasaǵan qyzmetin saýdaǵa salmaı, adal atqarady. Bir qyzyǵy, ómir degen arpalysqan álemniń qushaǵynda osyndaı kirshiksiz taza jandardyń kóleńkede qalyp jatatyn kezderi jıi ushyrasady. Óziniń munaıshylyq jolyn Qulsaryda bastap, Mańǵystaýda jalǵastyryp, qyryq jyl boıy attan túspeı, munaıdyń demimen ǵana tynystaı alǵan Ánes Búrkitbaıulymen tanysa kele osyndaı oılarǵa shomýǵa bolar edi.

Bul tóńirektegi oılarymyzdy elimizge eńbegi sińgen qurmetti munaıshy, ǵalym, jazýshy Rahmet Ótesinov aǵamyzdyń kezdeısoq kózge túsken myna bir haty da bekite túskendeı: "Qymbatty Ánes Búrkitbaıuly! — dep, bastapty ol, — taǵdyr bizdi budan otyz bes jyl buryn Keń Jylyoıda kezdestirdi, ekeýmizdiń ómir jolymyzdy bir arnaǵa salyp, bir ózenniń boıymen aǵyzyp ala jóneldi. Sodan beri sen ini, men aǵa bolyp, birge ósip, bite qaınasyp kelemiz...

Ol basta jańa kelgen jas ınjenerdi aýpartkomnyń birinshi hatshysymen tanystyrǵan, keıin bir-birine jelimdeı jabystyrǵan qandaı kúsh?! Osy suraqqa seniń sol kezde kózge uryp turatyn parasattylyǵyń, úlkenniń aldyndaǵy izettiligiń, ıbaly ımanjúzdiligi jaýap berse kerek.

"Qoı asyǵy demeı-aq qolyń tolsa – saqa tut, jasy kishi demeı-aq aqyly assa — aǵa tut", — dep, tegin aıtylmaǵan. Seniń óndiristik ómiriń keıingi jastarǵa úlgi bolarlyqtaı, qataryń qyzyǵarlyqtaı mazmundy. Ózenniń alyp ken ornyn ashýǵa aralasý, basynan bastap ıgerýge qatysý, onyń qıyndyqqa toly qubylystaryn bastan keshý, beınetin arqalap, zeınetine bólený kóringen munaıshynyń qolyna túse bermeıtin baqyt. Óıtkeni, Mańǵystaý munaı óndirisi tarıhyn mańdaı teri, taban etimen jasaýshylardyń aldyńǵy qatarynda seniń atyń tur. Ony bireý moıyndar, bireý moıyndamas, biraq pendeshilikten joǵary turǵan bir nárse bar, ol — shyndyq. Aqıqat degen almas kezdik qansha jasyrsań da qaptyń túbin jaryp shyǵary haq..» Osynaý ystyq sózderdi biz Ánekeń eńbegine berilgen joǵary baǵa dep baǵaladyq...

---