InfoHub Logo

Qozǵalys adam ómiri úshin asa qajet. Dene jattyǵýlary - organızmdegi jasqa baılanysty ózgeristerdiń aldyn alatyn jáne uzaq ómir súrýge kómektesetin mańyzdy amaldardyń biri. Ejelgi grekter: «Eger sulý bolam deseń - júgir, densaýlyǵym myqty bolsyn deseń - júgir» deıtin.

XIX ǵasyrdyń orta sheninde Jerde óndiriletin jáne qoldanylatyn búkil qýattyń 96 paıyzy adamnyń jáne úı janýarlarynyń bulshyq et kúshi bolatyn. Búgingi kúni qýattyń 1 paıyzy ǵana bulshyq et kúshinen óndiriledi. Ómirdiń barlyq salasyn derlik avtomattandyrý adamdy qozǵalys belsendiliginen aıyryp, odan zor júıke-psıhologıalyq kúshti talap etip otyr. Bizdiń ǵasyrymyzda aqyl-oı eńbegi dene eńbegin múlde ysyryp tastady deýge bolady. Alaıda oı eńbegi de adamnan fızıkalyq daıyndyqty talap etedi.

Gıpodınamıa, ıaǵnı dene belsendiliginiń shektelýi qozǵalyssyz ómir saltynan týyndaıdy. Bunyń sebepteri belgili: balalarda mektep baǵdarlamasy keńeıtilip, oıyn men sporttyq jattyǵýlarǵa bólinetin ýaqyt azaısa, eresekterde – óndiristiń avtomattandyrylýy, kólikpen júrý, kompúter men teledıdar aldynda tapjylmastan birneshe saǵat otyrý jáne t.b.

Barynsha az qozǵalyp, jaıly ómir súrsem deıtin adamdar ózderin artyq qımyldan qorǵaı otyryp, densaýlyǵymyzdy saqtaımyz dep oılaıdy. Shyndyǵyna kelgende, bári kerisinshe. Tynysh ómir selqostyq pen álsizdikke, jalqaýlyqqa alyp keledi, al qozǵalyssyz ómir kárilikti jaqyndata túsedi.

Enjarlyq nátıjesinde adam organızmi – ortalyq júıke júıesi, qan aınalymy, tirek-qozǵalys apparaty, ishki sekresıa bezderi - ózgeristerge ushyraıdy. Belsendi qyzmet etip turǵan jasýshalar maıly jáne dáneker tindermen almastyrylady. Bul júrek bulshyq etiniń álsireýine alyp keledi, joǵary qan qysymyna jáne aterosklerozǵa beıimdilik paıda bolady. Enjar, qımylsyz ómir saltyn ustanatyn adamdardyń qanyndaǵy erıtrosıtter mólsheri kemıdi, súıekteri synǵysh keledi, bulshyq et tini semedi, maı tini kóbeıedi, ottegin tıimdi qorytý qabileti joǵalady, ımýndyq júıe janshylady. Dene belsendiligin tómendetý, ásirese, balalar men 40 jastan asqan adamdar úshin qaýipti.
Balalarda gıpodınamıa organızmniń qalyptasýyn kesheýildetedi, olardyń juqpaly aýrýlarǵa qarsy turý kúshi kemıdi, dene symbaty, kórý jáne estý qabileti buzylady. Jastarda jemisti qyzmetke qabiletsizdik damıdy. Al qyryqtan asqan kisiler erte qartaıyp, bel qýaty kemıdi, este saqtaý qabileti nasharlaıdy.

Dene jattyǵýlarynyń artyqshylyqtary:

1.  Symbatty túzeıdi;
2.  Júrek pen ókpe jumysyn jaqsartady;
3.  Dene kúshi artady;
4.  Dene tózimdiligi artady;
5.  Býyndardyń ıilgishtigi, býyndardyń, baılamdardyń eń joǵary amplıtýdada qozǵalysty qamtamasyz etý qabileti artady;
6.  Bulshyq et tonýsy artady, bul degenińiz dene jattyǵýyn jasaıtyn adam denesin tik, durys ustaıdy degen sóz;
7.  Imýndyq júıe nyǵaıyp, qan aınalymy jaqsarady, qandaǵy holesterın mólsheri azaıady;
8.  İsh qatý, jambas qýysyndaǵy kóteýge alyp keletin qan aınalymynyń buzylystary joıylady;
9.  Jaǵymdy kóńil-kúı paıda bolady;
10. Negizgi almasý úderisteri jaqsarady, demek, qyshqyldaný úderisteri  kúsheıip, jasýshaaralyq keńistikte qaldyqtar az shógetin bolady.

Dene jattyǵýlary paıdaly bolýy úshin denege túsetin kúsh adamnyń jasyna, salmaǵyna, boıyna laıyq bolýy; jattyǵý kezinde júrek soǵysy mınýtyna 120-130 ret soǵýy; shamadan artyq sharshamaý; dene qımyly adamǵa tek qýanysh, rahat sezimin syılaýy kerek jáne dene shynyqtyrýmen turaqty túrde aınalysý shart.

K. Dalenova,
Respýblıkalyq medısınalyq kolejdiń oqytýshysy.

---