InfoHub Logo

(Úsh perdeli komedıa)

QATYSÝSHYLAR:

Jaqan — jasy otyz beste
Erejep — jasy elý ekide
Álıma — Erejeptiń áıeli, qyryq segizde
Kúlán — jasy jıyrma birde
Bolat —jasy jıyrma ekide
Oqıǵa eki kúnniń ishinde ótedi.

BİRİNSHİ PERDE

PROSENIÝM

Jaz aılarynyń aıaq sheni. Oqıǵa temir jol boıyndaǵy mal sharýashylyǵymen shuǵyldanatyn sovhozda ótedi. Oqıǵanyń basynan aıaǵyna deıin ótken — ketken poezd qozǵalystary sezilip otyrady. Bul úlken ómir tynysyndaı arqaý bolýy shart. Komedıalyq syrǵa saı kóńildi mýzyka. Polevoı sýmkasyn ustap Erejep shyǵady.

Erejep. Bizdiń bastyqty kórdińizder me? (Qaraǵan bolyp.) Munda da joq, taǵy da atgonǵa tartqan ǵoı shamasy. Ózi de bir damyl tabýdy bilmeıtin jan eken. Sizder eshteńe estigen joqsyzdar ma? Bastyǵymyzdy oblysqa almaqshy degen qaýeset shyǵyp júr ǵoı. Ras bolsa jarar edi. Meniń oıymsha, ózi saq adam. Esterińizge sap qoıaıyn, qyńyrlyǵy da jetkilikti. Qıt etseń boldy, «bul baryp turǵan berejıtka» dep shyǵa keletini de bar. Men úshin odan orynbasary táýir. Álgi bizdiń Kúlánǵa qyryndap júretin Jaqandy aıtam. Bilgen adamǵa orynbasar degen de osal dúnıe emes-aý! Bastyqtyń qyryna túskendi qyzǵyshtaı qorǵaıtyn da sol ǵoı. Sóıtip júrip bárin ózine qaratyp alady da, sársenbiniń sátine bastyqty ushyryp túsiretin de orynbasarlardy kórgenbiz. Osy jaǵy esime túskende boıym shymyrlap qoıa beredi... Bastyq bolmaǵanyma shúkir deımin keıde ishimnen. Bastyq bolý mindet emes, bastyqtyń babyn taba... to estaıtpaımyn. Ony keıbireýler jaǵympazdyq deıtin kórinedi. Ol durys emes. Onyń atyn syılaý qurmetteý deıdi. Ózderińiz bilesizder — solaı emes pe? Asylynda qyzmet istegen jerinde eń aldymen bedel jasaý kerek. Bedel degen bazardan satyp alatyn zat emes, ony óziń jasaısyń. Minez-qulqyń, tipti eńbegiń jasaıdy degen de durys. Jaryqtyq Erekeń solaı deýshi edi-aý dep keıin ózderiń-aq aıtasyńdar. Al endi, elden buryn shyqqandaǵy oıym sizdermen aqyldasatyn bir sharýanyń jaıy. Ol Kúlán men Jaqanǵa baılanysty jumystar edi. Ózderińiz bilesizder, álgi bizdiń úıdegi myqty bar ǵoı, áıelimdi aıtamyn, ol meniń aıtqanyma qarsy júrmese shanshýlap qalatyny bar, búgin taǵy da kónbeıtin syńaıyn tanytyp otyr. Óz bastyǵymyz oblysqa ketse, onyn, ornyna Jaqan qalatynynda sóz joq. Ony sizder de bilip otyrsyzdar. Kúlán Jaqanǵa qosylsa, qalaı dúrildetkenimdi kórip turyńdar. Toıyna bárińdi de shaqyram. (Saǵatyna qarap.) Taǵy da bireý kelip qalar. Al endi, bizdiń Álımany kóre qalsańyzdar, «Jaqandaı kúıeý balany jalǵandy jaıaý aralasań da taba almaısyń» deseńder boldy maǵan. Jurttan buryn shyqqanda aıtaıyn degenim osy edi.

Ketedi. Mýzyka. Jaqan shyǵady.

Jaqan. Da, bul úlken problema. Adam jasy ulǵaıǵan saıyn qyz-qyrqynǵa qyry bolmaı ma, qalaı? Joq, odan emes, meniń natýram solaı bolý kerek. Jas ýaqytymda da qyryp-joıǵanym shamaly bolatyn. Ketip qalǵany bolmasa alǵashqy áıelim tamasha edi ǵoı. Pochemý to, jaqsy kóretin sıaqty edi, ózim de túsinbeı júrmin. Ketti de tyndy. Endi taǵy úılenýge týra kelip júr. «Eshki ár qyryqqanda bir eledi» deıdi, onda da bet joq eken. Al men she, maǵan da ońaı bolatyn túrin sezbedim-aý. Erekeń ózim retteımin degenge máz bolyp júrmin, qaıdan bileıin nemen tynaryn. Bir basynda qyzmet, onyń ústine úılenýdi oılaý ábden berekeńdi alady eken. Bastaryńyzǵa túskende bilersizder, qyzmet babynda úılený deıstvıtelno problema. Bárin óziń sheshetin bastyq bolsań eken. Orynbasarlyq degeniń-aq qajytyp boldy jáne bizdiń bastyq uzaq demalys, kýrortqa barý degendi bilmeıdi. Ózi joq bolsa, sovhozdy bireý talap ketetindeı kóredi de júredi. Bir-eki aıǵa kete tursa ýaqytsha bolsa da boı jazyp, bastyq bolyp degendeı kún tártibinde turǵan biraz máseleni sheshýge bolady ǵoı. Biraq oǵan jurt múmkinshilik berip otyr ma? Tym bolmasa sizder de, «Oý, Esen Toqbergenovıch! Demalysqa shyǵyp, kýrortqa baryp sergip qaıtyńyz» dep aqyl bermeısizder oǵan. (Seziktene.) Joq, ásheıin naz retinde aıtam. (Ózine-ózi.) Osynym beker boldy-aý shamasy. (Ózgere.) Shynyna kelsem, Esen Toqbergenovıch — tamasha rýkovodıtel, úlken praktık. Jumys degennen janyn aıamaıtyn naǵyz azamat. Mine, bul pikirimdi aıtýlaryńyzǵa bolady. Meıliń aspanǵa ush, meıliń jerge tús, bastyqtyń aty bastyq. Sondyqtan da bul máselege jaýapty qaraǵan jón. Solaı emes pe? Al endi úılenýge kelsek — meni bárińiz de tanısyzdar. Jan balasyna jamandyǵym joq. Sol qasıetimdi meniń soryma Kúlán da bilmeı-aq keledi. «Jaqan meniń jarym bolsa deıtindeı jigit» dep bireýińiz de osy kúnge deıin aıtpaı kele jatqandaryńyzǵa azdap renjımin. Endigisin ózderińiz bilińizder, aǵaıyn adamdarmyz ǵoı, Erekeńdi taýyp alaıyn.

Ketedi. Mýzyka. Kúlán shyǵady.

Kúlán. Álgi Jaqan osylaı ketti dep edi ǵoı. Kórseńizder aıta salyńyzdarshy, oblıspolkomnyń orynbasary erteń kraıǵa ketedi eken. Soǵan qaǵazdar daıyndaý kerek edi, qaıdan tapsam eken.

Kete bergende Bolat qarsy shyǵady.

Kúlán. Jaqandy kórdiń be?

Bolat (ándete).

Kórsem-daǵy, kórmesem de-eı,

Kóńilim senen aırylmas,—

dep júrgen shyǵar aǵań.

Kúlán. Seniń osy mineziń ǵoı jurttyń janyna tıetin. Jańa oblystan zvonıt etti. Erteń bir kisi ótetin kórinedi, soǵan dokýmentter daıyndaý...

Bolat (bólip). Ótse, joly bolsyn. Qaǵaz daıyndaý qıyn ba? Sovhozdyń jaıy bes saýsaqtaı, tek qaǵazǵa túsir, bitti. Jezdeńniń jyry taýsyldy ma?

Kúlán. Ol ózi ańqaý adam, Bolat. Jaqanǵa kúıeýge shyqsań jánnat ornaıdy deýmen júr. (Kúledi).

Bolat. Erekeń degen esebin biletin ańqaý. Jaqan dese janyn qoıarǵa jer tappaıdy. Onyń ústine sen qyzben mektepte bir oqyǵanym maǵan bále boldy.

Kúlán (kúlip). Nege?

Bolat. Sútten aq, sýdan taza bolsań da ózderinshe jamanǵa jorıdy. Ár — beriden soń, Jaqan seni menen qyzǵanatyndy shyǵarypty.

Kúlán. Ne deıt, bularda da es joq. Jastardyń arasynda joldastyq qatynas bolsa-aq, mindetti túrde mahabbat bolý kerek dep oılaıdy-aý shamasy. Ósekten qutylam deseń, Rozańdy ákel de, toı jasa.

Bolat. Sen de oqýyńa ketip, álgi aty kim edi, buıra basyńa jetseńshi. Sonyń ózi sabaqty qoıyp, bar ýaqytyn saǵan hat jazýmen ótkizip júrgen qý ma deımin.

Kúlán. Znaesh, ol aqyldy jigit.

Bolat. Ádetteriń ǵoı, bizdiń Rozaǵa da dúnıede menen danyshpan adam joq kórinetin shyǵar.

Kúlán. Múmkin. Apaı kele jatyr, al kettik, keńsege baryp álgini habarlaý kerek.

Ekeýi de ketedi. Mýzyka. Álıma shyǵady.

Álıma. Álgi bizdiń úıdegini kórgenderiń bar ma? Qartaıǵansha baıaǵy shoshańdaǵan minezi qalmaıdy sorlynyń. Ne naýqasynyń baryn bilmeımin, bastyq dese basyn berýge daıar. Bala tárbıeleý de ońaı emes, al baı tárbıeleý bárinen de qıyn, bastaryńa túskende bir-aq bilersińder.

Ketedi. Kóńildi mýzykadan keıin shymyldyq ashylady. Erejep úıiniń verandasy, qabyrǵada aspaly telefon, ashyq terezeden jemis aǵashtary, gúlder kórinedi. Sáske mezgili. Jaqan árli-berli teńselip júr. Ázi ózgeshe kıingen.

Jaqan (basyn shaıqap). Áı bilmeımin-aý, osydan bir nárse shyqsa jarar edi-aý. Qyzy qurǵyr tym tarpań, minezi de shálkesteý me qalaı? Aýyz tushyp bir sóılese almaı-aq dińkem quryp júr. Birdeńe deseń mazaqtaı ma, short znaet, kúle beredi. Baıaǵynyń qyzdary qaıda, shirkin! Týystary ne aıtsa da tyrp etpeýshi edi-aý, sabazdar. Qazirgiler týys túgil, qudaıyńa da qulaq asa bermeıdi. Óz degenderine tartady. Sonyń bári mektepte tárbıe jumysynyń nasharlyǵynan-aý deımin. (Aınaǵa qarap, galstýgin jóndep turyp.) Kelbet degen kerek bolsa, shúkir, mende de bar sıaqty. (Samaıynan bir tal aq shash julyp alyp, shoshyna.) Mynaý ıt qaıdan júr edi-eı! Tóbe men jelkeden oryn tappaǵandaı samaıǵa kelip seltıe qalǵanyn qarashy. ZAGS-ke barǵansha shydaı tur, janym. Erteńine túgeldeı aǵaryp ketseńder de erik ózderińde. (Aınaǵa qadala.) Ah, podles! Munda taǵy bireýi júr. (Julyp tastaıdy.) Kak vam ne stydno, otyz beste osyndaı bola ma eken? (Erejep kiredi.) Ereke, kúttirip qoıdyńyz ǵoı jaıshylyq pa áıteýir?

Erejep. Asyqpaǵan arbamen qoıanǵa jetedi, Jaqa.

Jaqan. Qýǵanymyz qoıan bolsa, ókinish joq qoı. Qyz degenińiz qaı transport bolsa da qıynǵa soǵa ma deı berem. Jaı keshiktińiz be?

Erejep. Bul dúnıede qatyn, bala-shaǵanyń daýy taýsyla ma. Jeńgeńe bir tapsyrmalar berip degendeı. Jeńgeń minezi jalpy nechaýalaý. Al endi bir kesirlendi me, alla-taǵalam betin aýlaq etsin. Myna shash nemen aǵardy deısiń, Jaqanjan-aý?

Jaqan. Baldyzyńyzdyń da minezi apasynan aınymaı qalsa, bizdiń shashqa da zaýal týmas pa eken, tegi.

Erejep. Oıboı, shyraǵym-aı! Ol qansha degenmen oqyǵan bala ǵoı. Dúnıeniń shataǵy shala saýatty qatynnan shyǵatynyn bilmeýshi me ediń?

Jaqan. Qaıdan bileıin, qyzdyń syry qyryq qatpar, áıel bolǵanda alpystan bir-aq shyǵatyn kórinedi ǵoı.

Erejep. Shamańyz shama, Jaqa. Biraq ol qaýipti ǵoı. Buryn áýeli betin beri qaratyp alsańyzshy. Jeńgeńdi magazınge jiberdim. Zvandadym. Qyz qazir keledi, birdeńeni syltaý etip men de taıyp turaıyn.

Jaqan (shoshyna). Sonda men jalǵyz qalam ba?

Erejep. Endi qalaı, oıbaı-aý, ońashaǵa ne jetedi, meniń kózimshe sóıleýge uıalady ǵoı.

Jaqan. Sonysy taǵy bar eken-aý.

Erejep. Til jaǵynan jaman emes edińiz ǵoı. Borandata jónelmeısiz be?

Jaqan. (jelkesin qası). Til degenińiz barshylyq, biraq osyndaı máselege kelgende ózi qıyndaý bolatyny bar.

Erejep. «Qyzda bolsa úmitiń, batyldaý. bol, jigitim» dep radıodan kúnde qaqsap jatqan joq pa?

Jaqan (samaıyn sıpap). Onyń ústine jas degen ıt te meshat ete me qalaı?

Erejep. Mynaýyń sumdyq eken, shyraǵym. Men ǵana estıin, qyryqqa jetpeı jatyp o ne degeni-eı! Basa-kókteıtin baıaǵy zaman emes. Bul kezde buǵalyqty jan-jaqtan tastamasań jáne bolmaıdy.

Jaqan. Otyz besińiz de osal júk emes pe dep turmyn.

Erejep. Oıbaı betim-aı, endi qaıteıin. Otyz besiń qulandy qyl buraýmen qulatatyn kez emes pe?

Jaqan (serpile). Áńgime onda turǵan joq-aý, óz qataryn, bolsa, jorǵalaı jónelesiń ǵoı. Kúlán jas, taǵy basqa degendeı, syılaımyn ǵoı baıaǵy.

Erejep. Onda syrtynan syıla da úılenbeı júre berińiz.

Jaqan. Áı, Ereke. Qazirgi jastardyń tiline...

Erejep (bólip). Qaıdaǵy jas, ol bıyl jıyrma birde.

Jaqan. Solaı eken-aý ózi.

Erejep. Qoıyńyzshy, oqyǵan adamdar til taba almaıdy degenge senbeımin. Keıde osy kitaptaǵy ǵashyqtardy da aıta beretin kórinedi ǵoı. Ondaıdyń talaıyn oqydyńdar. «Qajetime jaraıdy-aý» degen bir jerinen oıyp al da sarnaı jónel.

Jaqan. Munyńyz da aqyl eken.

Erejep. Baıaǵyda Qozy Kórpeshti bir kórgenim bar. Sonda jel — Baıan dep sybyrlaıdy degeni áli esimde. Osyndaılardyń basyn qurastyryp aıta bermeısiz be?

Jaqan. Odan qaıran bolsa aıtylar-aý. (Shıryǵyp.) Táýekel endi, búgin beldi býyp turmyn.

Erejep. Qur býyp júre bermeı, sheshilip sóıleý kerek. Byltyr: «Keler jyly oqýǵa barasyń», — dep aýzymnan qaǵynyp aıtyp qoıyp edim. Sen de oqytam deı ber.

Jaqan. Ol aıtylady ǵoı.

Erejep. Aıtýyn aıtsam da oqý degenniń ózi eki talaı. Jaılaýbaıdyń qyzy byltyr ketip edi, bir syp borbaı sýmaqaıǵa tıip alypty. Ákesi: «Ekeýi bir kýrsta oqıdy eken, tym táýir bala» dep shirengen bolady. Osy jasqa kelgeli baıǵa tıgen adamǵa oqý qonǵanyn kórgenim joq.

Jaqan. Ondaılar tolyp jatyr. Qosylyp, birge ınstıtýt bitirgenderdiń talaıyn kórgenbiz. Áńgime adamyna baılanysty.

Erejep. Maǵan báribir, Kúlánnan propesir shyǵarsań da erik ózińde. Úılenetin óziń

Jaqan. Álbette oqytam ǵoı.

Erejep. Óz qatynyma qaıda oqytsań da aqyl kirmeıtinin anyq bilem. Syılas adam bolǵan soń janym ashyp qamyńdy oılap júrgenim ǵoı. Áıtpese Kúlán sıaqty almanyń sabaǵyndaı balaǵa qushaq jaıyp júrgen az ba? Jatqa ketkenshe ózińdeı qadir biler joldasqa barsyn deımin de men qasqa.

Jaqan. Bul aq nıetińizdi ólsem de umytpaımyn ǵoı, Ereke. Ońǵa basyp, oı oryndalsa, ómir boıy qyzmetińizge daıarmyn.

Erejep. Ol qyzdy keıde aınytatyn álgi Bolat qý, oǵan da tizeńizdi batyryp, kóziniń jaýyn alyp qoı. Tek júrsin.

Jaqan. Ie, ol bala tym taıtańdap barady.

Erejep. Sony bilseńiz bolǵany. (Terezeden kórip.) Al, Kúlánniń ózi kele jatyr. Men syrttaǵy sharýaǵa bara turaıyn. (Ketedi).

Jaqan (taǵy da galstýgin jóndep, tamaǵyn kenep). Iá sát, neden bastasam eken?

Kúlán kiredi.

Kúlán (nazar aýdarmaı). Sálemat barsyz ba, araı. Bizdiń úıdiń adamdary qaıda ketken? (Osy sátte ashyq terezeniń aldyndaǵy syrttaǵy gúl túbinde Erejep tyńdap otyrady).

Jaqan. Jumystarynda shyǵar. (Daýsyn keneı.) Bizde de jat emespiz, qaryndas.

Erejep (syrtta). Durys bastady.

Kúlán (tiksine). Onymen ne aıtqyńyz kelip edi?

Erejep (qabaǵyn shyta). Shanshylýyn qarashy.

Jaqan (abyrjyp). Jaı, ánsheıin sharýa ǵoı. (Sóz taba almaı kúmiljip qalady).

Erejep. Qaıdaǵy ásheıin sharýa.

Jaqan (sózin jalǵap). Kúlán shyraǵym, sharýa bolǵanda ózi bylaı ǵoı.

Erejep (jadyraı). E, e. Osylaı basta.

Kúlán. Iá, aıta berińiz.

Jaqan (sóz taba almaı). Negizinen alǵanda, bizdiń pokazatelderimiz jaman emes. (Kúlán qarap qalǵan).

Erejep (kúıine). Ne deıdi mynaý, qaıda laǵyp barady-eı!

Jaqan. Keshegi kvartaldyń ochetyn jiberdińiz ǵoı oblysqa. Sonyń ózi...

Kúlán (kúlkisin sezdirmeı). Jiberdik. Ózińiz qol qoıdyńyz.

Jaqan. Ie, kórdim, et tapsyrýdyń jospary qansha oryndalyp edi ózi, sony...

Erejep (kúıine). Qudaı tas tóbeńnen ursyn.

Kúlán. Júz eki prosent.

Jaqan. Bul jaǵy jaqsy endi, bıyl mindetteme, sóz joq asyra oryndalady.

Erejep (yzaly). Aljýyńa bolaıyn.

Jaqan (kúmiljip). Biraq basqa sharýa jaǵy...

Erejep. Ie, ne, solaı tóteleseıshi.

Kúlán. Qulaǵym sizde...

Erejep (qýana). Obalyna ne kerek, tyńdap-aq tur-aý qyz.

Kúlán (kekesin únde). Memleket aldynda taǵy alǵan mindettemeńiz bar ma edi?

Erejep (qýana). Áne, qyzdyń ózi jetelep kele jatyr.

Jaqan (kúlgen bolyp). Nege bolmasyn, bar ǵoı, biraq, onyń oryndalýy myna... (Toqtaı qalady).

Erejep (jaıdary). Báse, durys, mysyq tabandap keledi, qalaı-qalaı qıǵashtaıdy...

Kúlán. Ol ne eken sondaı-aq?

Erejep. Máseleni búıirden qoıdy.

Jaqan (qaımyǵyp). Álgi, álgi shóp shabýdy aıtam.

Erejep (yzaly). O, ábilet bassyn, ábilet basqyr, aınalaıyn ókimet-aı, sabaýdaı sovhozǵa osyny da orynbasar etip jiberdiń-aý?

Kúlán (kúle). Ol aldaqashan oryndalǵan joq pa?

Erejep. Al kerek bolsa.

Jaqan (abyrjyp). Aıtpaqshy solaı eken ǵoı ózi. Myna, jumysbasty bolǵanda adam umytyp qala beredi.

Erejep (yzaly). Jyndanyp nege ketpediń eken.

Kúlán. Sizdiń negizgi jumysyńyz sol emes pe?

Erejep. Iapyr-aı, deseıshi.

Jaqan (serpilip). Ókimet pen partıanyń aldynda jaýap beremiz. Obshım, áıteýir, osy kúnge deıin eshkimnen sógis alyp kórgen joqpyn. Bul da adal eńbektiń arqasy emes pe, Kúlán shyraǵym!

Erejep. Mynaý raıkomnyń búrosynda turǵannan saý ma ózi?

Kúlán. Oǵan daý bar ma, aǵaı?

Jaqan. Áıteýir jumys-jumys dep júrip jar qulaǵymyz jastyqqa tımeıdi. Sóıtip endi... (Toqtaı qalady).

Erejep (basyn shaıqap). Mássaǵan...

Kúlán. Aıta berińiz. Aıta berińiz!

Erejep (ernin jalap). Qyzdyń shıyrshyq atýyn-aı!

Jaqan. Sóıtip júrip ólemiz ǵoı.

Erejep (yzaly kúlkimen). Abzaly sol bolar.

Kúlán (kúle). Qaıdaǵyny aıta kórmeńiz. Qarap júrip nege ólesiz? Onyń reti kelmes, aǵasy. Oılaný kerek bolar.

Erejep. Qyzda kiná joq.

Jaqan. Oılaýymda kemdik joq. Sony endi bylaı bir júıege salyp degendeı...

Kúlán. Durys-aq, mende jumysyńyz bar ma edi?

Erejep. Qap mynany-aı, qyzdyń ózi qaraýylǵa kelip-aq tur ǵoı.

Jaqan. Sonda deımin-aý ózi... Bıyl oqýǵa barady dep estidim be?

Kúlán. Álbette, baram.

Erejep. Oqýynda nesi bar munyń?

Jaqan. Sonda sizdiń ornyńyzǵa schetovodty qaıdan tabar ekenbiz, osy jaǵyn oıladyńyz ba?

Erejep. Bul qyz ketse, dúnıe qarań qalar deımisiń?

Kúlán. Ony sizder oılanýyńyz kerek. Eki jyl qyzmet istedim, endi oqýǵa pravom bar shyǵar.

Erejep. Esiteıin degeniń sol ǵoı.

Jaqan. Konechno, konechno. Oqýyń kerek. Ony oılanyp júrmiz. Biraq... Kúlán aqyldy bala, syrttan oqıdy dep te qoıatynymyz bar.

Kúlán (kúlip). Sonda, baryp oqıtyndar aqymaqtar ma?

Erejep. İlgen jerin qarashy.

Jaqan. Qalanyń qaq ortasynda bizdiń týystar bap, solardyń úıinde turyp oqýyńyzǵa bolady ǵoı.

Kúlán. Ol qamqorlyǵyńyzǵa rahmet. Obshejıtıe bar emes pe?

Erejep. Tapqan ekensiń seniń týystaryńa baratyn adamdy.

Jaqan. Pa-pa, Kúlán shyraǵym-aı, sózge shebersizder-aý! Jalpy aıtyp otyrǵanym ǵoı... Álgi Jaılaýbaıdyń qyzyn bilesiz ǵoı?..

Erejep. Onda nesi bar-eı?

Kúlán. Endi túsinikti. Súıdi, tıdi. Birge oqyp júr, onda ne tur eken?

Jaqan. Joq, ol durys. Ekeýi teń bolǵan soń, to estbylaı jarasqan ǵoı.

Erejep. Sen de jetisip tursyń. (Kúlán úı ishin jınastyrǵan bolyp júredi).

Jaqan (ózine). Ne dep kettim osy? Al, táýekel, bastadym.

Erejep. Iá, sát...

Kúlán. Birdeńe dedińiz be?

Jaqan. Osy Bolat bylaı qalaı? Sol jigittiń óziniń júris-turysy degendeı. Pikirińiz qalaı?

Erejep. Taǵy betine ketti.

Kúlán. Kelgen kezde «tamasha spesıalıst» dep ózińiz maqtap júr edińiz ǵoı. Men ony kópten bilem. Bir mektepte oqyǵanbyz. Meniń joldasym.

Jaqan (shoshyna). Joldasym?!

Kúlán. Iá, onda ne tur? Kak tovarısh tamasha jigit.

Jaqan (sabasyna túsip). A, kak tovarısh de. Shynynda da, ol ózi jaman jigit emes.

Erejep. Mynanyń sandyraǵynyń túrin-aı!

Jaqan (ózine). Endi týra tartam. (Kúlánǵa.) Jasyratyny joq, men boıdaqpyn ǵoı, Kúlán shyraq.

Erejep. E, e... Baıaǵydan beri osylaı ketpeımisiń.

Kúlán. Ony bilemiz «jeńgeıdiń toıyna qashan barar ekenbiz» dep kútip te júrmiz.

Erejep. Oınaǵan ekensiń. Áne, bular súıtedi.

Jaqan. A, ne deıdi, janym-aý! (Abyrjı.) Erekeń aıtqan joq pa, jeńgeı de bilýshi edi ǵoı?

Erejep. Mynaý ábden búldirdi-aý. (Kúızele.) Muny da erkek dep, meniń aıtqanyma kónse aldaqashan qanjyǵańda júrmes pe edi?

Kúlán (ádeıi). Maǵan eshteńe degen joq.

Erejep. Bular ólse moıyndaı ma?

Jaqan. Iapyr-aı, á... endi...

Kúlán (jaltara). Sizdiń bireýge úıleneıin dep jatqanyńyzdy esitse, aldaqashan aıtar edi ǵoı.

Erejep. Bulań quıryqqa qalaı salady.

Jaqan (abyrjyp). Joq, olaı emes, men ázir úılenbeımin. To estúılenetin adamym áli belgisiz.

Kúlán. E, men oqýǵa ketkenshe bola qoıatyn túri joq boldy-aý, aǵasy?

Jaqan (shıryǵa). Aınalaıyn, týrasyn aıtaıyn ba?

Kúlán. Aıtyńyz.

Jaqan. Ózińmen aqyldasaıyn dep edim.

Kúlán. Ne týraly? (Kúlán grafındegi sýdy terezeden gúlge tógedi. Erejepke shashyraıdy. Erejep eńbekteı shegine beredi. Bolat kiredi).

Jaqan (Bolattyń kirgenin baıqamaı). Úılený týraly.

Bolat. Pa-pa, úlken másele kóterilip jatyr eken ǵoı.

Jaqan (abyrjı). A, sen be ediń?

Kúlán. Tipti jaqsy boldy. Bolat úsheýimiz aqyldasaıyq. Áńgime mynada...

Bolat. Pojalýısta men daıyn.

Erejep. Ana bala búldiredi. Baraıyn. Qara basyp mynaý orta jolda qaldy ǵoı. (Sheginshekteı turyp keledi).

Jaqan (qyzaraqtaı). Bolat, sen neplohoı spesıalıssiń. No, mineziń tikteý. Sen zavodta nemese fabrıktegi jumysshy emessiń. Mal sharýashylyǵyna baılanysty qyzmettesiń. Malshynyń tilin tabý ońaı emes.

Bolat. Aǵasy, sizdiń úılenýińizge meniń minezimniń qansha kedergisi bar?

Jaqan. Joq sen ol máseleni bylaı qoıshy. (Kúlánǵa.) Ony Kúlán ekeýimiz keıin aqyldasamyz, to estjalpy keıin sheshiletin másele. Men saǵan dostyq, aǵalyq retinde aıtam. Senen góri ómir tájirıbemiz bar. Ómir degen qyzyq, oqyǵanǵa da, oqymaǵanǵa da oryn jetedi.

Kúlán. Durys-aý aǵaıdyń aıtyp otyrǵany.

Bolat. Aqsaqal, orynǵa talasýdan aýlaqpyn.

Jaqan (sózin bólip, áýeli ıegin, keıin samaıyn sıpap). Vo-pervyh, aınalaıyn, aqsaqal degenińdi qoı, vo-vtoryh shamaly jasy úlken adamnyń bári aqsaqal bola bermeıdi.

Kúlán. Qaıta aqsaqaldyqqa jetkizsin dep qýanbaı ma jurt? Ol kóp jasaýdyń belgisi emes pe?

Jaqan. Maǵan erterek. To esttúsinbeı tursyń, Kúlán shyraǵym, bul meni keketip aıtyp tur. (Samaıyn sıpap.) Imenno keketip tur.

Bolat. Ondaı oıdan aýlaqpyn. (Erejep kiredi.) Mine, Erekeń aıtsyn, munyńyz qıanat.

Erejep. Bul ne daý? (Qabaq shyta.) Bolat júrgen jerde naızaǵaı oınaıdy, taǵy birdeńe bastap jatyr ǵoı shamasy.

Bolat. Naızaǵaı oınasa, bult serpiledi, nur jańbyr jaýady. Onan da erteńge álgi qaǵazdarymyzdy daıyndaıyq.

Jaqan. Ol ne qaǵaz?

Bolat (Kúlánǵa). Aıtqan joq pa ediń?

Kúlán. Sen habarlaımyn dep ediń ǵoı.

Bolat. Bul kisini kórip turǵanym osy.

Kúlán. Jana ochettardy suraǵanyńyzdan estigen shyǵar dep edim. Oblıspolkomnyń orynbasary kraıǵa erteń etedi eken. Soǵan birsypyra qaǵazdardy daıyndap, poezǵa alyp shyqsyn dep baǵana keńsege telefon soqqan.

Jaqan (ózgere). Esen Toqbergenovnch te ketip qaldy-aý?

Bolat. Eki kúnnen keıin oralam, Jaqanǵa aıtyńdar, pýstkomandýet dedi.

Jaqan (mańǵazdana). Ný, chto je, býdem komandovat. (Bolatqa.) Sen qora remonttaý, shóp súrleý jaǵynyń jalpy jaıyn eki bet etip jaz. Ochettardyń ózgesin Kúlán ózi retter.

Kúlán (Erejepke). Jezde, meni nege shaqyrtyp edińiz?

Erejep (jaltaqtap). Keıin aıtam, keıin aıtam, bara ber jumysyna, aınalady qarakóz baldyzynan.

Bolat. Onda biz keteıik.

Jaqan. Kúlán shyraq, sen baryp jumysyńdy retteı ber, al sen sabyr et, sharýa bar.

(Kúlán ketedi. Erejep Jaqanǵa qamshyny bas degendeı ısharat etedi).

Bolat. Qulaǵym sizde.

Jaqan (syzdana). Qulaǵyńdy qoıa tur, óziń otyrshy myna jerge. (Bolat otyrady.) Bolat, ashyp aıtýym kerek, sen saıası saýatyń nashar adamsyń.

Bolat (keketindi). Ony qaıdan bildińiz? Qaı emtıhannan qulap qalyp edim?

Erejep (dem bere). Qaraýyndaǵy adamnyń bar kem-ketigin, osal oǵashyn tek bastyqtar ǵana biledi, shyraǵym Bolat. Al sen basshy qyzmette bolǵan joqsyń, ony moıyndaý kerek.

Bolat. Al solaı-aq bolsyn.

Jaqan. Tak vot, qazirgi mal sharýashylyǵyna, et daıyndaý máselesine ókimet pen partıa qoıyp otyrǵan talapty eshýaqytta esten shyǵarmaý — basty mindet. Bul ne degen sóz, bul bar múmkinshilikti maksımalno paıdalaný kerek degen sóz.

Bolat. Men osyny túsinbeıdi dep aıtyp tursyz ba?

Jaqan. Men muny kak rýkovodıteldiń biri retinde aıtam.

Erejep. Bile bilseń, shyraǵym, dál osy jany ashyǵan adamnyń sózi. Osyndaı basshylardyń arqasy emes pe halyq qatarynda júrgenimiz.

Bolat (unatpaı). Sizge osylaı kórinetin shyǵar.

Jaqan. Áne, búırekten sıraq shyǵarýǵa qumarsyń.

Bolat (shıryǵa). Jaqa, meniń kemshiligim bolsa aıtyńyz. Biraq dáleldep aıtyńyz. Bolmasa bastyq ekenmin dep...

Jaqan (bólip). Bul jaqsylyqty bilmeıtin jigit, jańa qataryń bolǵan soń, Kúlánniń kózinshe bedelińdi túsirmeıin dedim. (Daýsyn kótere.) Bizdiń kollektıv, kollektıv demekshi sen jaqynda kelgen adamsyń. Kollektıv degen sóz — bir semá degen sóz. Bárimiz bir semányń adamyndaı tatý-tátti bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵarýymyz kerek.

Erejep (qoshemettep). Aı, aınalaıyn Jaqan-aı, halyq úshin týǵan balasyń-aý. Sózin qarashy.

Bolat (ornynan turyp). Kollektıvke men iritki salyp júrmin be?

Jaqan. Áńgime onda emes.

Bolat (ekilenip). Endi nede?

Jaqan. Kemshilik degendi kezinde kórip, bir-birimizge kómektesip otyrý búgingi tańdaǵy mindet ekenin esten shyǵarma. Árıne, krıtıka, samokrıtıka degen bizdiń kollektıvte bar pármendi boıymen kórinsin. Sóıte tura etken jınalysta sen jurttyń báriniń betinen aldyń.

Bolat. Keshirińiz, jurttyń bári emes, siz ben Erekeńdi synaǵanym ras. Ony jınalys durys dep tapty.

Erejep (kúıine). Endi sonyń ne reti bar edi, aınalaıyn. Men bolsam bárińe birdeı jeń ushynan jalǵasyp degendeı.

Bolat. Men sol jeń ushynan jalǵasý degenge qarsymyn. Jaǵympazdyq degenge qarsymyn.

Jaqan. Pravılno. Jaǵympazdyq, podhalımdik degendi túp-tamyrynan sýyryp tastaý kerek. Meniń de janym jek kóretin nárse sol. Ras, syn túzelmeı, min túzelmeıdi. Biraq synnyń da syny bar, joldastar. Bedel túsirip, berekeńdi alatyn synnan aýlaq bolaıyq, aýlaq bolaıyq!

Erejep. Áne, másele qaıda jatyr. (Ózine-ózi.) Qyzǵa kelgende bolmasa, mundaıda saıraýynda min joq-aý.

Jaqan. Jasyratyny joq, seniń ornyńda ótken jyly bir jas jigit boldy. Kak spesıalıst jaman emes edi.

Erejep. Kelgen kezde qandaı tamasha bolatyn, úlkendi úlkendeı, kishini kishideı syılap elpek qaǵatyn.

Bolat. Bilemin, ol qazir...

Jaqan (mán bermeı sózin bóle). Sol jigit alty aıdyń ishinde apshymyzdy qýyrdy. Erekeń bir sıyrdy buzaýǵa aıyrbastap jibergen be qalaı, sony?..

Erejep. (qıpaqtap). Ótken áńgime ǵoı.

Jaqan. Árıne. Ie, sondaı maıda-shúıdeni jınastyryp aryz degendi aıdasyn-aı kelip. Qyz óspeı me, kókeıińdi tespeı me degendeı-aq, tekserý kelem degenshe buzaý da baqandaı sıyr bolyp shyǵa keldi. Bala sazǵa solaı otyrdy.

Bolat. Qylmys degen sol maıda-shúıdeden quralady.

Jaqan. Ondaıǵa ózimiz de tyıym salyp kelemiz.

Erejep (aqylgóısip, mańǵazdana). Meniń oıymsha bylaı: domalaq aryzdyń dáýiri áldeqashan ótken. Jazady ekensiń, aty-jónińdi meken-turaǵyńdy aıtyp jaz, solaı emes pe, Jaqa.

Jaqan. Álbette, sodan keıin sóılesemiz.

Bolat (jigerli). Men aryz jazbaımyn. Júregi jarylyp ketse de, kim bolsa da kózine aıtam. Tyńdamaıdy eken, redaksıaǵa jazam.

Jaqan. Oblystyń aldy bolmaǵanmen keýdesinde otyrǵan sovhozdy kim jamandap jaza qoıar eken.

Erejep (ekilenip). Báse, sony aıtam-aý?

Jaqan. Sen áli jassyń, kóp nársege túsinbeısiń. Aıtaıyq, erteń ana bastyq etip barady, ol ózi kelse de bir mal jeıdi, soǵan endi bylaı...

Bolat. Taǵy bir toqtyǵa akti jasaý ǵoı?

Erejep. Shyraǵym, endi qaıtesiń? Ákelgen tabaǵyńda maldyń basy bolmasa keıbireýler jylannyń etin kórgendeı syzdana qalady. Dástúr solaı bolǵan soń, amal joq.

Jaqan. Shynynda solaı ózi. (Aldaýsyratqan bolyp). Áı, Bolat-aı, kesirlikten ne paıda? Onan da adam jiberip bir toqty aldyr, aktisin ózim bekitemin.

Bolat. Sonda neden óldi deımiz?

Erejep. Balamysyń degen á, mal aýrýynyń atynan kóp neme joq. Birine jatqyza salmaımysyń. Qoldaǵy dúnıe emes pe bári.

Bolat. Bul ázilderińizge kóne almaspyn. Kim qonaqasy berse, sol kóner.

Jaqan. Senen burynǵy jigit te osy kesirliginen taýyp edi. Qazir qaıda júrgenin ózi bilsin.

Bolat. Saǵynsańyzdar, kezdesersizder. Jýyrda bizdiń ýpravlenıege glavvetvrach bolyp kelipti.

Jaqan (shoshyna). Ne deıdi?

Erejep. Jetken eken ǵoı.

Qolynda zattary bar Álıma kiredi.

Jaqan (ózgere). Ay, asyl jeńgesi, aman-saý barmysyz!

Álıma. Jaý jeıdi deımisiń, shyraǵym, júrmiz ǵoı.

Erejep (jýyp-shaıyp). Búgin ózi maǵan ashýly. Álıma ishke kirip ketedi).

Jaqan (qıpaqtaı). Ereke, biz keńse jaqqa baryp, Bolat ekeýimiz erteńgi sharýanyń jaıyn oılastyraıyq. (Álıma jaqty nusqap). Ana máseleni ózińiz retteńiz. (Bolat ekeýi ketedi.)

Erejep (jalǵyz). Keıde osynyń ózi tym súıegi jasyq jigit pe dep qalýshy edim, aıtqanymdaı-aq qyzben sóılesken túri álgi. Jumysqa pysyq isine myǵym. Sózge sheshendiginde min joq. Bolatqa tizeni myqtap-aq kórsetti. Bul taraptan qaraǵanda qyzdy urshyqtaı úıirip ketetin reti bar. Biraq ol joq, mińgirlep albasty basty da qaldy. Taǵy da: «Ereke, óziń rette» deıdi. Sonda ol qyzdy baılap berýim kerek pe? Short znaet, óziniń áıel balasyna qyry shamaly bolyp tur.

Álıma shyǵady.

Álıma (syzdana). Nemene, jeńgetaılyǵyń iske asyp kele me?

Erejep (shatynaı). Sen osy... aqyl osy saǵan qashan enedi?

Álıma (baılanysa ketip). Seniń aıtqanyń bolmasa, kem aqyl kórinetin ádetim.

Erejep. Sonda men jaýǵa jeńgetaı bolyp júrmin ba? Kúlánniń menen jaqyn kimi bar? Múlde men onyń ákesindeımin. Qarshadaıynan qolymda ósti.

Álıma. Onyń ras, al endi qaı áke óz qyzyna jeńgetaı boldy? Sony oıladyń ba?

Erejep (abyrjı). Bolyp júrgender de bar shyǵar, men endi, óziń bilesiń, qansha degenmen jezdesimin ǵoı.

Álıma. Jezdesi bolsań, onyń da joly bar. Aldymen keleshegin oıla. Jap-jas bala, oqysyn, óz teńin ózi tabar demeımisiń.

Erejep (yzaly). Teńiniń túri Bolat sıaqty qý aıaq bolsa, táńirim jarylqasyn.

Álıma (seziktene). Onda nesi bar?

Erejep. Yrjyńdap, ázildesedi de júredi.

Álıma. Munyń ushqary áńgime bolar. Ekeýi bir mektepte oqyǵan joldas-jora degendeı.

Erejep. Bar bále sol birge oqyǵandardan shyǵyp jatqan joq pa? Jaılaýbaıdyń qyzy da birge oqyǵansyp borbaıdyń birimen ketipti.

Álıma. Kóńili jarassa onda ne tur eken?

Erejep. Kóńili jarasty dep kóringenniń qanjyǵasyna baılap jibereıin be?

Álıma. Durys aıtasyń, qanjyǵaǵa baılama. Al endi dúnıeniń tutqasy sonda turǵandaı Jaqanǵa jabysa beretin ne saıtanyń bar?

Erejep (ashýly). Nemene, Jaqan bir áıeldi asyraı almaı ma?

Álıma (shıryǵa). Mine, seni qurtatyn osy mineziń. Seniń babyńdy tabamyn dep ózimniń de orta jolda qalǵanym jeter, o nesi maǵan...

Erejep (shegelep). Kimnen kemsiń? Ne iship, ne kıem demeısiń, óziń bı, óziń han.

Álıma. Handyǵyńdy da, bıligińdi de basyńa jastap jat. Shúberekke mas bolǵan sholjań qyrsyǵymyz ózimizben ketsin.

Erejep. Mundaı danyshpandyqqa qashan jettiń?

Álıma. Sen, jetkizgen.

Erejep. Meniń arqamda danyshpan bolsań, armanyń ne, báıbishe?

Álıma (yzǵarly). Tilimdi qyzdyrmaı tynysh otyr.

Erejep (jaltara). Qoıdym, báıbishesi qoıdym. Basqa dúnıe astan-kesten bolsa da, óz ashýyńnan saqtasyn jaratqan.

Álıma. Endeshe sony bil de júre ber.

Erejep. Áı, báıbishe-aı, osynyń bárin qaı jetiskennen aıtady deısiń? Men bir bilimi tasyp júrgen adam emespin. Jolbarysty jezde, aıýdy apa deıtinim de senderdiń qamyń.

Álıma. Bizdi jaý jemeıdi. Óz basyńdy alyp júr. Erteń balań bitirip keledi. Shúkir, bir-aq jyly qaldy.

Erejep. Oǵan ózim de qýanam. (Maqtana.) Ortan qoldaı zootehnık, sovhozdyń bir tutqasyn ustap tura qalmasa ákel qolyńdy.

Álıma. On bes jyl oqydy, óz jónin ózi biler, teńin taýyp, tiri bolsa boldy.

Erejep . Tiri bolǵan soń, iri bolǵanǵa ne jetsin, báıbishe? Zaman bilimdiniki, bilgendiki. (Ókinishpen.) Iá óz qolymyzdan ol kelmedi. (Muńaıyp.) Jeńgetaı dep sen keketesiń, men bir nárseni bilip aıtam.

Álıma. Neni?

Erejep. Jasyratyny joq, ol ekeýiniń til tabysyp qalýy da ǵajap emes. Kúlán aqyldy ǵoı, alystan oılaıdy.

Álıma. Jańa Bolatpen shatastyryp otyr eń ǵoı.

Erejep. Sen aıtqan soń túsindim. Ol bir balalyq ta. Maǵan senbeseń, Kúlánniń tamyryn óziń basyp kór. Sońǵy ótinishim bolsyn báıbishe? Keıin óziń «shalym aqylyn tapqan eken» dersiń.

Álıma. Ras bolsa, sóılesip kóreıin.

Kúlán kiredi.

Kúlán. Bir qaǵazdar qalyp qoıypty. (İshke kirip ketedi).

Álıma (Kúlánǵa). Beri kelshi. (Erejep syltaý taýyp ishke ketedi).

Kúlán. Asyǵys pa?

Álıma (sybyrlaı). Seni ne qudaı uryp júr?

Kúlán (tańdana). O ne degenińiz?

Álıma. Jaqanmen sóz baılasqannan saýmysyń?

Kúlán (kúlip). E, sol ma edi? Bári bos áńgime.

Álıma (sybyrlap). Endeshe ázir syr bildirme! Qaǵazyń kelgende bir-aq tart oqýyńa. Myna jezdeń kúıip-pisip júr. (Erejep shyǵady, Álıma daýysyn ózgertip.) Biz saǵan jamandyq oılar deımisiń, oılan!

Kúlán (jaltara qýlanyp). Jaraıdy, túsinemin ǵoı bárine. Sizder ne aıtsańyzdar da...

Erejep (qýanyp ketip). O, aınalasyn qarakóz baldyzynan. (Álımaǵa.) Aıttym ǵoı jańa. Kórsin jurt baldyzynyń toıyn.

Kúlán. Meni Jaqan kútip otyr. (Ketedi).

Erejep. Kórdiń be, Jaqan degendi jyp-jyly aıtty.

Álıma (ańqaýsyp). Ózderi til tabysty degeniń ras bolsa, men qarsy bolyp qaıda barady deısiń.

Erejep. Jańa baıqaǵan joqsyń ba?

Álıma (mán bermeı). Baıqaǵanda qandaı.

Erejep (sybyrlap). Endi saǵan bir qyzyq aıtaıyn. Esen Toqbergenovıchti oblysqa alsa, Jaqan sóz joq sonyń ornynda qalady. Maı shelpektiń ákesin sonda kóresiń! Erteń balamyz bitirip kelgende de arqa súıer bireý kerek qoı, men bolsam qartaıdym.

Álıma. Jaraıdy endi, qoıshy, Jaqanyń aspandy tireıtin bolsa kórermiz. (Telefon shyldyrlaıdy. Erejep baryp alady).

Erejep. Alaý, á Jaqanbysyz. (Daýysy óktemdeý.) Hal qalaı? Hal qalaı deımin? Nechoýa deımisiń. (Álıma ishke ketedi.) Sol nechoýa degenińizdi endi qoısańyz deımin. Ie, ıe... kh... kh.... úıde ózińiz qalaı sóılesip edińiz! Tym táýir deımisiń? (Trýbkany basyp jurtqa.) Qaryq qylyp ediń. Trýbkaǵa.) Súıinshińizdi daıyndaı berińiz, jeńgeń de ket ári bolmaı shyqty. Ie... ıe... kh... kh... (Kúlkisin tıa qalyp.) Bolat kónbedi deımisiń, men qaıdan tabam. Kimnen... Jaraıdy, birdeńe etermiz. Ázir aqsha bar ǵoı... Jaraıdy, keıin eseptesermiz. Árıne, árıne, qur qol shyǵý uıat, el emespiz be, álbette, tústen keıin habarlasyńyz. (Trýbkany ilip, ándete.) Jaratqan jaqsylyqqa bastap júr me, túsimde qyzyl túlki soıyp júrmin. (Aıǵaılap.) Báıbishe, beri kel. Myqtyny qarsy alý kerek boldy. Daıyndyq, daıyndyq...

Álıma. (Erejeptiń qýanyshty keıpine tańdana). Sen tym esirip kettiń, shalym...

Erejep. Búlk ete kórme, báıbishe. Daıyndyq, daıyndyq. (Asyǵys kıine bastaıdy.) Men birazdan keıin kelem. Jaratqan jaqsylyqqa bastap júr me, túsimde qyzyl túlki soıyp júrmin. (Erejep ketedi. Álıma ań-tań).

Álıma. Qaıtsin sorly, álgige máz bolǵandaǵy túri ǵoı.

Shymyldyq.

EKİNSHİ PERDE

PROSENIÝM

Mýzykadan keıin sahnanyń oń jaǵynan ázildesip Kúlán men Bolat shyǵady.

Kúlán. Sen qyzyqtan qalyp qoıdyń ǵoı. Mahabbat syryn qalaı shertýdi Jaqannan úırený kerek edi.

Bolat. Ondaıǵa sý tógilmes jorǵa shyǵar?

Kúlán. Surama deımin, aǵyp tur. Sózderi qandaı sap altyndaı salmaqty.

Bolat. Shynymen solaı ma eken? Báse, maǵan búgin qaharyn tógýi jaman, jel paıda bolǵan ǵoı aǵańa?

Kúlán (kúlip). Áńgime negizinde sovhoz sharýashylyǵy jóninde boldy, tamasha deımin.

Bolat. Sharýashylyqtyń ne qatysy bar eken mahabbatqa?

Kúlán. Sheberlik sonda jatyr. Shóptiń jospary jáne mahabbat máselesi. (Kúledi).

Bolat. Vot eto da! Qyzyq eken ǵoı ózi, shóp jospary oryndalmasa úılenbeımin deı me sonda?

Kúlán (kúlip). Ie, súıdeıdi... Oınap aıtam bıshara jan ǵoı... Bizdiń jezdeı de adam tanyǵysh-aý, maqtaıdy kelip sony.

Bolat. Erekeńe báribir. Ózinen dárejesi bir eli joǵary bolsa boldy. Sony danyshpan tutady.

Kúlán (qabaǵyn shyta). Apam da, men de, oqýdaǵy balasy da renjip talaı aıttyq. Ábden boıyna sińgen ádet qoı deımin. Búgin taǵy shyǵyndalyp jatyr.

Bolat. Mańdaıy tasqa bir tımeı bular toqtamaıdy. Necheýa. Ómir ózi-aq jónge salady.

Kúlán. Jaraıdy, Jaqan keńsede kútip otyrǵan shyǵar. «Ýaqytynda bolmaısyńdar» dep keıde leksıa oqıtyny bar. Qaharyna ushyrap qalmaıyq.

Ekeýi de kete beredi. Mýzykalyq paýzadan keıin Erejep shyǵady.

Erejep. (ándete shyǵyp). Jaratqan jaqsylyqqa bastap júr me, túsimde qyzyl túlki soıyp júrmin.

Kórdińizder, aǵaıyn. Toıda kezdeseıik degen ýádem — ýáde. Qaı kúni bolatynyn ózim aıtam. Bizdiń Álımany ılandyrǵandaryńyzǵa rahmet. Sizderden jasyratyn syr joq. Keıde otyryp tań qalam, topyraǵy torqa bolǵyr ata-babalarym úsh-tórt qatyn alyp qalaı kún kórdi eken, myna bizder bir qatynnyń ózimen shashymyz aǵaryp barady. Dál búgin sizder aıtpaǵanda Álıma kóne qoımaıtyn edi. Budan bylaı qudaı qalasa, Jaqanmen «siz», «biz» dep syzylýdy qoıatyn shyǵarmyz. «Áı, Jaqan, anany bylaı jasa, mynany bylaı jasa, mynany bylaı et, sen nemene ózi!» dep buıyra sóıleıtin kúnge de jeter Erekeń. Ol myń jerden bastyq bolǵanmen baja bolyp qalady. «Baja bajany kórse basy qyshıdy» degen atam qazaq. Kórsetem men oǵan áli talaı qıǵylyqty! Asyǵyspyn, aǵaıyn, kóriskenshe kún jaqsy!

Ándetip kete beredi. Kóńildi Jaqan shyǵady.

Jaqan (yrjıyp). Jaqsylyq jata ma, bárińiz de esitip qoıǵan tárizdisizder ǵoı. Jaqsylyqty jasyrma, jamandyqty asyrma degen osy. (Júregin ustap.) Interesno, júregim pochemý-to búlkildep soǵa beredi. Znaesh, bul qýanyshtyń belgisi. (Qıaldaı.) Ah... Kúlándi aıtam-aý! Boı, symbat, úni qandaı tamasha! «Memleket aldynda taǵy alǵan mindettemeńiz bar ma» dedi-aý. Men de jaý júrekpin ǵoı, «nege bolmasyn» dep sart ete qaldym. Sóıtip, mádenıetti túrde sóılespese bolmaıdy ǵoı. Súıemin, kúıemin degen ol keıin aıtylatyn nárse emes pe? Ózderińiz kórdińizder, men bárin de jaǵdaıǵa, saıasatqa baılanystyryp aıttym. Menińshe, onsha qatelesken joqpyn-aý deımin. Asylynda qyzdarmen sóıleskende osylaı skromno oılanyp sóılesken jón. Men súıtem. Erteń úılengende kórersizder, men eshýaqytta áıelge «sen» dep sóılemeımin. «Kúlán Asqarovna, sizdiń búgin basyńyz aýyryp otyr ma, Kúlán Asqarovna, sizge dáriger shaqyrtaıyn ba» deımin. Áıeldi ózińmen teń sanaý degen osy. Joldas azamatsham deýdiń ornyna keıbireýler «bizdiń qatyn», «meniń kelinshegim», «báıbishem» dep jatady, osynyń bári grýbo, feodaldyq kózqaras. «Egoızm» degen osyndaıdan týyndaıdy. Mádenıet degen, eń aldymen, mahabbat máselesinde kórinýi qajet. Al, «órtendim, kúıdim, jandym» deıtinder de bolady. Baıqasań kúıip-janǵan saıtany da joq. Balaly-shaǵaly bolyp júrip jatady. Vıdımo, alǵashynda absolútno ótirik aıtatyn bolý kerek. Keıde urysyp janjaldasyp qoıatyndary bar. Sonda bulardyń kúıip-janǵany qaıda júr? Mini másele qaıda jatyr, joldastar, teatr men kınodaǵy mahabbat durys shyǵar, biraq sonyń bári mádenıetti bolýy mindet. (Saǵatyna qarap.) Qazir Kúlán keńsege keledi. Sonda taǵy sóılesemin. Bárin asyqpaı aıtam. Mundaıda skromno, serezno bola bil.

Pýshkın aıtty degen bir áńgime bar edi, sony umytyp turmyn. Ózderińiz talaı estigen shyǵarsyzdar. Vot solaı bolý kerek. Onyń ústine qyzmet baby da jaman bolmaıtyn túri bar. Erteń bastyqty qarsy alyp jibersek, ol da plús. Erejep ol jaǵyna janyn salyp jatyr. Bizdiń toıymyz da skromno bolady, aldyn ala aıtý neýdobno, ony ózderińiz baǵalarsyzdar... (Oılana, ózine.) Tak, Kúlánmen ekinshi kezdesýdegi sózdi neden bastasam eken... á... á. Baǵana qaı jerge kelip toqtap edik... (Esine túsirip, saýsaǵyn sanap.) Ochet, et, shóp jospary mindetteme, tak, tak, boıdaqpyn dedim... á... sosyn... durys, durys, «ózińizben aqyldasaıyn» dep edim degen jerge kelgen ekenbiz ǵoı... Da, da, sol, al kettim.

Ketedi. Shymyldyq ashylady. Erejep úıiniń qonaq bólmesi. Veranda jartylaı kórinedi. Jasaýy ortasha. Oń jaqta as bólmege shyǵatyn esik. Sol jaqta Kúlán belmesi. Eki jeki túrýli Álıma asyǵys kirip-shyǵyp júr. Endi ishke ketti. Qolynda úlken sýmkasy bar Erejep kiredi.

Erejep. Báıbishe, ýa báıbishe, qaıdasyń? (Zattardy stol ústine qoıyp.) Táýekel dep kózdi jumdym.

Álıma shyǵady.

Álıma. Ne bop qaldy?

Erejep. Keıde tıynnyń som bolyp oralatyn sáti de bolady. Táńirim soǵan jazsyn.

Álıma (sýmkany qarap). Sonsha ala bergeniń ne?

Erejep. Konák degen ıtiń júdetip ketedi eken. Juldyzy molyraǵynan almasań, taǵy reti kelmeıtini bar-aý jaıraǵyrdyń.

Álıma. Qanshaǵa tústi!

Erejep. Salqyn jerge qoıa sal. Otyz sommen taǵy da qosh aıtystyq.

Álıma. Qaradaı júrip shabylypsyń ǵoı, sorly, ózderi aqshadan eshteńe qosty ma?

Erejep. Necheýa, báıbishe, necheýa. Jaqan bar shynyńdy keıin ózim kóterem, eseptep qoıa berińiz dedi.

Álıma. Esepte dep erteń jonyn bir-aq kórsetpesin.

Erejep. Áı, báıbishe-aı, keıde bir osylaı sholaq oılaıtynyń bar-aý, erteń óz adamyń bolǵaly turǵan Jaqan emes pe?

Álıma. Óz adamyń degenmen oty bólek, oshaǵy bólek. Oǵan da dúnıe kerek. Ashyq aýyzdyq abyroı bermeıdi.

Erejep. Qoıshy endi, «bárin de ózińiz retteı salyńyz» dep salmaq arta sóılegen soń shydamadym. Bári de Bolat júgirmektiń kesiri. Ol kóngende esebi basqasha tabylǵaly tur edi.

Álıma. Jas bala qorqady ǵoı, qaıtsin.

Erejep. Qaıdaǵy qorqý. Qarshadaıynan úlkendermen jaǵalasyp júrgen jalmaýyz emes pe? «Shyndyq», «ádilet» dep aıqaı salǵanda aza boıyń tik turady.

Álıma. Ádilet ustasa aıyp pa?

Erejep. Sen sol balany jaqtaýyńdy qoıshy. Eki týyp bir qalǵanyńdaı aýzyńnan tastamaısyń. Meni de jek kóredi, keıde qarsy shyǵady.

Álıma. Jek kórse minezińnen de, áıtpese nesi bar sende.

Erejep. El-jurtqa jaqqan Erejep, bir balaǵa unamadym dep qaıǵyrar jaıy joq. Jaqan aman bolsyn!

Álıma. Jaqan, Jaqan! Bul naýqastan jazylýdan ketip barasyń. Sóıtip júrip aqsha seniki, abyroı Jaqandiki bolyp júrmesin.

Erejep. Ol dáý Jaqanǵa jaqsy qarasa, maǵan da alys bolmas. Erejep esebin ózi biledi, (Serpile.) Shirkin dúnıe, bir kún úıge túsip ketpeıdi-aý. Úıge shaqyrǵanǵa ne jetsin. Biraq onyń reti kelmes, jol júrip barady ǵoı.

Álıma. Onan da osynsha dúnıeniń óz qaltańnan shyqqanyn sezdirip qalýdyń qamyn oıla.

Erejep. Ony ma, ony... (Oılanyp.) Taptym, taptym...

Álıma. Iá, al, aıt.

Erejep. Joq, tapqan joq ekenmin... tura tur.

Álıma. Bastyq kórseń qara basyp mińgirlep qalatyn naýqasyń bar seniń, taǵy da soǵan ushyrap júrme.

Erejep. Qoıshy, sen de álden adamnyń júregin qobaljytpaı. Onyń ózin bylaı netem ǵoı.

Álıma. Meniń aldymda qobaljyǵan júrek, erteń dáýdi kórgende jarylyp ketip júrmesin.

Erejep (aqtala). Bárine soǵys kináli. Ábden tıtyǵyma jetip, qanymdy buzyp ketken -aý deımin. (Jelpine.) Bilesiń, ózińdi alǵan jyly promkombınattyń dırektorın jerdeı alyp, jerdeı salyp synaǵanymdy. «Sen bireýdiń quıyrshyǵy bolmasań jarar edi» dedim-aý, taısalmaı. Ne degen ójettik deseńshi, eshnárseden qaımyǵý joq edi atymen. Sol jyly soǵys bastaldy da, bes qarýdy belge asynyp, «maıdan qaıdasyń» dep tartyp berdik.

Álıma. Jaraıdy, ol jyryńdy ózim de bilemin.

Erejep. Á, álgini me? (Oılanyp.) Qaıtsem eken... bári de óz aqshama alynǵan dep týra tartsam qalaı bolar eken, báıbishe?

Álıma. Onda búldirip alasyń, Jaqannyń renjip qalýy múmkin. So jaǵyn oıla.

Erejep. Áı, jaryqtyq báıbishem-aı, áıel ataýlynyń danyshpanysyń-aý. Sen bolmasań (shekesin shertip.) myna qaýashaq aldaqashan qýrap qalar edi. Ózińe ne jetsin, ózine.

Álıma. Meniń saǵan aqylsyz kórinýim de, danyshpan kórinýim de op – ońaı-aý.

Erejep. Ol ózi, báıbishe, nastroenıege baılanysty. Tak, oılaǵanda bylaı, báıbishe. Bárin qaǵazǵa orap syrtynan baılaımyz ǵoı. Mine mynaý bizdiń úıdegi jeńgenniń pisirgen dámi, arnaǵan maly edi, shyny baılar da bizdiń úıden, ózimiz bolsaq, Jaqanǵa jat adam emespiz. «Erejep, Álıma» dep konvertke hat salam da jiberem, osydan abzaly joq.

Álıma. Bul da jón, biraq kózderińshe ashyp Jaqannan uıat bolyp júrmesin.

Erejep. Jo... joq... ashpaıdy, poezd bes-aq mınýt turady. (Veranda jaqtaǵy telefon shyldyrlaıdy. Erejep alady. Álıma as úıge kirip ketedi.) Alaý, Jaqanbysyz, to estJaqanbysyń? Ie, Jaqa, Aldym, aldym, semiz bolǵanda atamańyz — kespege qara joq... jas mal, toqty ǵoı... Qazir, qazir. (Trýbkany basyp.) Báıbishe!

Álıma shyǵady.

— Basyn úıttiń be?

Álıma. Kúıip-pispeı shydasańdarshy bári bolady.

Erejep (trýbkaǵa). Kúıip-pispeı to estbári de bolady. Solaı, árıne. (Trýbkany basýdy umytyp ketip, Álımaǵa.) Naıqalyp júrip almaı, bolsańshy. (Abyrjyp trýbkany jaba qoıyp.) Keshirińiz, sizge emes, jeńgeńe deımin. (Trýbkadan qolyn baıqamaı alyp.) Sen-aq aram óltiresiń bir kúni! (Álıma «trýbkany jap» dep ymdaıdy.) Joq, joq, qatynǵa aıtyp jatyrmyn. Keshirińiz, ıe, endi ózińiz netip... kelińiz... kútem. (Trýbkany qoıyp, ishke kirip, sylq etip otyra ketedi).

Álıma (yzaly). Kúnde kórip júrgen Jaqannan sonsha qutyń qashady. Ana kele jatqan dáýdi kórgende jan tásilim etpeseń jarar edi.

Erejep (qalshyldap). Janymdy jemeshi endi. Bir stakan sý bershi. (Ózine-ózi.) Jańaǵy sózderdi maǵan aıtty dep oılasa, ólim-aý ózi. (Álıma sý ákeledi).

Álıma. Má, esińdi jı. O nesi sonsha qaltyraǵany.

Erejep (sýdy simirip salyp). Trýbkany tastap jiberdi dep turmyn ǵoı.

Álıma (yzaly). Tastap jiberse basyńa tıdi me?

Erejep. Áńgime onda emes. Ýh, áı soǵys. (Qolynyń tamyryn ustap.) Mynany qarashy, atsha týlap tur.

Álıma (zildi únmen). Sorly, seni jaǵympaz etken soǵys emes qoı, onan da...

Erejep (zilsiz ashýmen). Áı, mynaý ne deıdi? Qoı deımin endi, nervime tıme. Seniń maǵan janyń ashymaıdy. Qan keshken ońaı ma? Sen ómirińde tyshqan óltirip kórgen joqsyń. Men tórt kún udaıy fashıserdi atyp jattym.

Álıma. Iá, talaıyn jýsatyp qaıtyp ediń.

Erejep. Sovet áskeri jeńdi me, jeńdi. Sonyń biri myna men be, men. Saıası saýatyń bolsa, sony ańǵarar ediń ǵoı sen.

Álıma (keketindi). Durys-aq myqtysyń.

Erejep. Boldy endi, boldy. Batyrǵa tıseń, kóziń kórmeı qaldy ma? Onan da tirshilik qamyn oılaıyq.

Álıma. Seniń arqańda bári tirshilik qana bolyp keledi.

Erejep. «Baıym, sen tamashasyń, shúkir, senimen baqyttymyn» degen birde-bir áıeldi osy jasqa kelgeli kórgen joqpyn. Báriń de menen aqyldy bolyp shyǵasyńdar.

Álıma (baılanysa ketip). Neshe ret úılenip ediń?

Erejep (shoshyna). Táıt ári, ne dep otyr? Men obshım aıtam.

Álıma (ázildegendeı). E-e, jalpaq basym, tiri bol áıteýir.

Erejep (jaıdarylana). Báse, solaı de, biz ekeýmiz jıyrma bes jyl tartysyp, áli jyǵysa almaı kele jatqan jolbarystar emespiz be? Jaqan álgige renjip qaldy ma, kelse tamaq bolǵansha bir-eki rúmka qaǵysyp degendeı.

Álıma. Bir bastasań uzaqqa silteıtiniń bar, azanda turmaı qalasyń, óziń tartynyp ish.

Erejep. Bas salyp jaǵamnan alǵansha osylaı aqyl aıtyp tursaıshy.

Kúlán kiredi.

Mini, Kúlánjan da keldi-aý. Aınalsyn aq baldyzynan.

Kúlán (kúlip Álımaǵa qarap qoıyp). Jezde, maǵan búgin tym eljirep kettińiz.

Erejep. Oıbaı-aý, seni týǵan qyzymnan kem kórsem, qudaı meni de tabar.

Kúlán. Bar bolsa deısiz ǵoı. (Kúlán óz bólmesine kete beredi).

Álıma (Kúlánǵa). Júr, maǵan kómektesip jiber.

Kúlán. Qazir. (Bólmesine kiredi. Erejep kóńildi).

Erejep. Bále, bizdiń Kúlán alystan oılaıdy. (Álıma as úıge kiredi. Erejep ándete).

Jaratqan jaqsylyqqa bastap júr me,

Túsimde qyzyl túlki soıyp júrmin.

Halat kıgen Kúlán as úıge ótedi. Telefon shyldyraıdy. Erejep alady.

Erejep (trýbkaǵa). Alaý, Jaqansyz ba! Ie, men, jańa bireý úzip ketti deısiz be, qaıdam... Ie, joq, ekeýi de as úıde. Aıta berińiz. (Shoshyna.) A, qoıyńyz, ne deıdi... Kúledi, nege... (Sybyrlap, trýbkany qalqalaı.) Iapyr-aý endi bylaı batylyraq... Qazir osynda kelińizshi, shaı-paı ishýge deımin de... ne... Aqyldasaıyqshy... Ie... Maqul. Sóz bar ma oǵan... (Trýbkany qoıyp.) Báıbishe! (Ózine-ózi.) Bu zamannyń jastary ma (Álıma shyǵady.) Shaqshadaı basym sharadaı boldy-aý?

Álıma. Nemene, sonshalyq?

Erejep. Mundaı da masqara bola ma? Jaqandy Kúlán renjitip ketipti. Endi, osy da jón be?

Álıma. Qalaısha sonda...

Erejep. Ájýalaıdy deı me.

Álıma (ádeıi). Qoı, múmkin emes. (Kúlánǵa aıǵaılap.) Kúlán, beri shyqshy, jarqynym.

(Kúlán shyǵady.)

Nemene, áp-áıdik adamdy nege ájýalap júrsiń?

Kúlán (qýlana). O kisi, ázilge túsinbeýshi me edi, jezde?

Erejep (kúıine, jalyna). Aınalaıyn, ázildiń de ázili bar. Ol qansha degenmen ortan qoldaı azamat, qyzmetker.

Kúlán. Renjı qoıatyndaı eshnárse bolǵan joq tárizdi.

Erejep. Qudaı bar-dy, aıtshy janym, men saǵan jamandyq oılarmyn ba bul jalǵanda.

Kúlán. Árıne joq. Oǵan qudaısyz da senemin. (Álıma úıge kete beredi.) Jaqan da qyzyq eken.

Erejep (Álımaǵa). Tura tur, báıbishe, sen de bylaı netip, kómektesseıshi.

Álıma. Seniń aıtqanyń ne, meniń aıtqanym ne?

Erejep. Osyndaı qıyndyqqa kelgende meniń baǵamdy kóteretiniń bar, seniń.

Álıma. Aıttym ǵoı ózine... (Qýlana.) Til tabyssa meniń qarsylyǵym joq. Qalaýy bilsin...

Erejep. Qalaýy, jalaýy deıtin nesi bar, úıli-jáıli bolǵan soń-aq asyqpaı oqýǵa bolady. Osy kúni zaochnyı dep jurttyń kóbisi qyryqtan asqan soń da bitirip jatyr ǵoı. Ol ózi de «oqytam» dep otyr. Oqý degen esh jaqqa qashpaıdy.

Kúlán (qýlana). Oqýdan basqa dúnıe qashama eken, jezde?

Erejep. Áne, bularǵa birdeńe deseń qaljyńǵa basady. Jaqandaı aq kóńil jigit, qalqam, men aıtaıyn...

Kúlán. Taptyrmaıdy deısiz ǵoı baıaǵy...

Erejep. Mine, óziń kórip otyrsyń... Ereke dep eki eli aýzynan tastamaıdy. Sen degende jany joq. Ońashada jylap ta alatyn shyǵar, kim biledi.

Álıma (keketindi). Obalyna obal.

Erejep (túsinbeı). Durys aıtasyń báıbishe, ondaı perspektıvasy mol jigitke áıel tabylmaıdy deımisiń. Prosto, ol baıǵustyń basyn aınaldyryp júrgen, álgi nemene ózi, mahabbat deýshi me edi, sol ǵoı.

Álıma (birdeńe deı sal degendeı Kúlánǵa kózin qysyp). Onysy ras, bala keıingi kezde tym júdep barady.

Erejep. Men, osynsha ne úshin shyǵyndalyp jatyr deısiń. Bári seniń qamyń. Erteń ótip bara jatqan kisini qarsy alýdy syltaý etip, ózimiz de bas qosqaly otyrmyz.

Kúlán. Bárine túsinem, jezde, biraq álden shyǵyndaný erterek emes pe?

Erejep. Qýanyshtyń erte-keshi joq, janym... Men qasqanyń jantalasyp júrgenim sol. Osy úıdegi bar dúnıe-múlik seniki. Tek jezdeńniń aıtqany bolsynshy. (Kóńili bosaǵan bolyp.) Toı jasap, qyzyǵyn kóretin ózimnen bolǵan qyz joq. Qýanyshymnyń bári sen emes pe?

Kúlán (úmittendire). Jaraıdy, oılanaıyn, jezde.

Erejep (quraq ushyp, arqasynan qaǵyp). Oı aınalaıyn baldyzynan kókesi, báse, aqyly bar óziniń. (Álıma men Kúlán as úıge kete beredi. Erejep Álımaǵa «uǵyndyr, qulaǵyn buraı ber» degendeı ısharat bildiredi. Álıma jaraıdy» degendeı bas ızeıdi.) Qashan bul ekeýi qosylmaıynsha da qalǵan shash aǵarar. (Jurtqa.) Biraq necheýa, beti beri qarap qaldy-aý deımin. Ie, solaı ózi. (Ándete).

Jaratqan jaqsylyqqa bastap júr me,

Túsimde qyzyl túlki soıyp júrmin.

Álıma bir zat alýǵa shyǵady.

Álıma. Seniń-aq qyzyl túlkiń taýsylmaıdy eken.

Erejep. Báıbishe dymyń ishińde bolsyn. Kúlánniń qulaǵyma quıa ber. Erteń biz sol jaǵynan ekinshi otdelenıaǵa baryp tús aýa oralamyz. Ashshy qýyrdaǵyńdy daıyndap otyr. Okonchatelnyı sonda sóz baılasaıyq. Temirdi qyzǵan kezinde soq...

Álıma. Erterek emes pe, eki-úsh kúnde balań keledi, bárimiz aqyldasqanymyz jón bolar.

Erejep. Durys, durys, munyń da jón. Aıtpaqshy, báıbishe erteń azanda batyldaý bolý úshin júz elýdi juta ketsem qaıtedi.

Álıma. Tóbeńnen ursyn, sen jurt sıaqty ishe bilesiń be? Júz gramnan keıin-aq býyndyrǵandaı qyzara-bórtip shyǵa kelesiń. Mynaý bir «maskúnem» eken dep júrer.

Erejep (kúrsinip). Bul da bir mańdaıdyń sory ǵoı. Araq betine teppeıtin adamdar qandaı baqytty deseıshi.

Álıma. Óıtken baqytty jer jutsyn. (Álıma ketedi).

Erejep (jurtqa). Álgi bizdiń býhgalter qara bar ǵoı, jartylyqty jaıǵastyryp alady da, bastyqtarmen sóılesip saıraı jónelgende, túk sezdirmeıdi-aý, sabaz! (Syrttan mashınanyń kelgen dybysy estiledi.) Áne, Jaqan keldi. Báıbishe! (Álıma shyǵady).

Álıma. Bet aldyna elpektep lepirip sóıleı berme...

Erejep. Súıtem ǵoı endi... (Jaqan kiredi).

Jaqan (kúle). Aqsaqal ashýly ma, qalaı, jeńeshe, jańa meni telefonda biraz silkip-silkip aldy-aý.

Erejep. Keshirińiz, men jeńgeńe baıaǵy netip jatqanym ǵoı.

Álıma. «Erejep te áıeline jekiredi eken, sony da jurt bile júrsin» degendegi aǵańnyń kórsetip jatqan qyry ǵoı.

Erejep (jurtqa qýana qarap). Báıbishe taýyp ketti. (Jaqanǵa.) Bul áıelderge súıtip qoımasań bola ma.

Álıma (kekete). Áne aǵań myqty ǵoı.

Jaqan. Durys, durys, daıyndyq qalaı, aqsaqal? Poezd azanǵy saǵat 7-de keledi. Bolat kerekti qaǵazdardy daıyndap keńsede qaldy. (Saǵatyna qarap.) Uzamaı ol da keler.

Erejep. Daıyndyq ǵajap. Baǵlan semiz shyqty. Tuıaqbaıdan otyz somǵa qaqtym. Juldyzy molyraǵynan otyz somnyń konágyn aldym. Sol jetpeı me?

Jaqan. Jetkende qandaı?

Álıma. Bárin asaıyn ba?

Jaqan. Múshelep salamyz ǵoı endi.

Erejep. Basty jaqsylap úıit. Ondaı adamdar talǵampaz keledi ǵoı, solaı emes pe? Tisin qaǵyp tasta...

Álıma. Ol jaǵyn úıretpeı-aq qoı...

Jaqan. Bas, jambas, ortan jilik, asyq jilik, sosyn taǵysyn-taǵy degende ne bar?

Erejep. Jaýyryn, kári jilik, ishek-qarny ǵoı qalǵany.

Jaqan. Joq, olardy qoıa turyńyz.

Álıma. Qamyr qosaıyn ba?

Jaqan. Onyń qajeti bolmas. (Saǵatyna qarap.) Birge deıin pisse, túsirip sýytyp qoıasyz da, sosyn taza qaǵazǵa oraý kerek.

Erejep. Ana mysyqty dalaǵa shyǵaryp jiber. Anadaǵydaı masqara bolyp júrmesin taǵy...

Jaqan. Ie, ol jaǵynan saq bolyńyz.

Álıma. Qam jeme, qaınym.

Erejep. (qıpaqtaı Álıma men Jaqanǵa kezek qarap.) Úıde bir biteý qazy bar emes pe, báıbishe? Sony qosa salyp jiberse, qalaı bolar eken?

Álıma (Erejepke jaman kózimen qarap). Ony oqýdaǵy balaǵa jiberemiz be dep otyrmyn ǵoı.

Erejep. Tartynba, báıbishe, men tiri bolsam bári tabylady.

Jaqan. Erekeń shynyn aıtyp otyr-aý, jeńgeı.

Álıma. Jaraıdy, endi men qazan-aıaqty retteıin. Qaınym, tamaq iship ket. (Álıma as úıge ketedi).

Jaqan. Jeńgesi solaı degensin, qaınysy qaıda ketedi. (Erejepke.) Ereke, Kúlán osynda ma?

Erejep.Tyrs etpe. (Sybyrlap.) Jańa jeńgeń ekeýimiz alqymnan al – aı kep, súıinshińizdi daıyndaı berińiz...

Jaqan. (qýana). Qalaý sizdiki. Álginde tótelep aıtyp kórdim. Voobshem, túsinbeı-aq qoıdym. Keıde serezno kúlkige aınaldyra ma qalaı?..

Erejep. Úndemeńiz deımin. Oılanam dedi, ol, — aqyl kire bastady, beti beri qarady degen sóz.

Jaqan. Oı, jaryqtyq Erekem-aı, emenniń basyn ıip kele jatyr ekensiń ǵoı. (Oılana.) Biraq oılanýy órge baspaı keri ketip júrmese?..

Erejep. Esińizde bolsyn qyz halqy oılanam dese, kóndim degeni. Olardyń ádeti, baıaǵyda osy jeńgeń de súıtken.

Jaqan. «Jezde, oqýǵa jiberem degen ýádeń qaıda» dep keıin qıǵylyqty shyǵaryp júrmese. (Osy kezde Álıma birdeńe izdegen bolyp sózderin tyńdap ketedi).

Jaqan. Sol jeńgemizdiń naǵashy apasy kúıeýge tımeı me, bildińiz be?..

Erejep. Qosh, tıdi.

Jaqan. Sonyń kúıeýiniń endi jıeni bar emes pe?

Erejep. Qosh, bar bolsyn.

Jaqan. Sodan kelip álgi jıeniniń bir qyzy bar eken.

Erejep. Qosh, solaı deıik.

Jaqan. Álgi qyzdy osy kele jatqan kisiniń jubaıynyń týǵan bólesi alyp otyr.

Erejep (túkke túsinbese de). Janym-aý, aradan qyl ótpeıtin týys bolyp shyqty ǵoı ózi.

Jaqan. Negizi osylaı oralyp keledi. Qazaq shamasy qudandaly dep osyny aıtady-aý deımin?

Erejep. Onan da «týys» dep bir-aq qaıyrsaıshy. Endeshe bizdi «podholnmdik jasap júr» dep oılap qala ma dep qorqyp edim.

Jaqan. Podholım bolyp nemiz bar. Shúkir, pokazatelderimiz eshkimnen sorly emes. (Daladan kelgen mashına seziledi.) Bolat shyǵar.

Erejep (kijine). Bul balanyń búgin jynymdy keltirgeni me, jeliktirmeńiz ózin.

Jaqan. Ol qolda ǵoı. Biraq qazirgi jastar bet-júziń demeı týra tartyp qarap otyrady.

Erejep. Necheýa, baıaǵyda ózimiz de talaıǵa bas bildirgenbiz. Bir esińizde bolatyny, osy Bolat ta gazet-jýrnal degenge jaqyn júredi. Anda-sanda jazatyny bar kórinedi. Sodan saqtaný kerek.

Jaqan. Joq, ol zootehnıka jóninde ǵana jazady. Basqa qolynan kele qoımas.

Bolat kiredi.

Jaqan. Daıyn boldy ma?

Bolat (qaǵazdy usynyp). Bar bilgenimdi jazdym.

Jaqan (qaǵazdy qarap jatyp). Ereke, Kúlándaǵy qaǵazdardy...

Erejep (aıqaılap). Kúlánjan. (Kúlán shyǵady).

Jaqan. Baǵanaǵy ochettyń kóshirmesi sizde edi ǵoı. (Kúlán óz bólmesine kirip ketedi.) Tak, bul necheýa. (Kúlán alyp shyǵyp beredi.) Osy kvartal ǵoı?

Kúlán. Myna, aıaq jaǵynda sońǵy onkúndik bar.

Jaqan (Bolatqa). Shóp súrleýden osy aıda qalaı shyǵar eken?

Bolat. Prosent jaǵy jetispeı tur.

Jaqan. Iek artpada turǵan jerin qosa salmaısyń ba? Erteń orny tolady ǵoı.

Bolat. Ondaı naýqasym joq, aqsaqal, bary faktıcheskıı osy qaǵazda.

Jaqan. Kóktóbedegi eki otdelenıeniń aqpary áli kelgen joq, ol bolsa jetip te qalmaı ma?

Bolat. Kózińiz jetse qosa salyńyz.

Jaqan. (shatynap). Qaısymyz bastyqpyz?..

Bolat. (kekete). Ázir ózińiz ǵoı.

Jaqan. (shegelep). Bolat, sen erkeletken saıyn basqa órmelep barasyń. Bul aıtylyp otyrǵannyń bári bir semá, to estkollektıv ishindegi syrlar.

Erejep. (dem bere). Sony aıtamyn-aý?

Bolat. Syrdyń jalǵan bolmaǵany maqul emes pe?

Jaqan.Jalańash belsendilikti qoıar ýaqytyń jetti – aý, bala. Jaǵalasa bermeseń etti.

Kúlán. (kekete). Kıimdi belsendi bolý kerek.

Erejep. (unatpaı). Kúlánjan! (Kúlán as úıge ketedi).

Jaqan. Bolat shyraǵym, másele prınsıpıalno, osy kezde aradaǵy, maıda ala aýyzdyqty paıdalanyp ketetinder kóp-aq.

Bolat. Qandaı ala aýyzdyq aıtyp otyrǵanyńyz?..

Jaqan. Másele onda emes, bul prosentsiz de jaǵdaı táýir, men jalpy aıtyp turmyn.

Erejep. Bárińizdiń kózderińizshe eskertip qoıaıyn. Qazir gazet tilshileri degen kóp júredi. Tilshimin dep júrip tańdaıyńdy sýyryp alyp ketetinderi de bolady.

Jaqan. Keıde eki-úsheýi qabat keletinderi bar.

Erejep. Sodan aýlaq bolyńdar. (Bolatqa.) Onda sen joqsyń, myna Jaqan men Kúlánjan biledi. Osynda byltyr shegir kóz sary keldi.

Jaqan. Aıdarbekov qoı.

Erejep. So shyǵar. Áıteýir qamshylar jaq aıaǵynyń azdap syltyp basatyny bar.

Bolat. Bilem, bilem.

Erejep. Bilseń, naǵyz soqqannyń ózi sol bolyp shyqty.

Jaqan. «Bizdiń sovhozda osyndaı bar» dep bir aýyz aıtshy, arjaǵyn ózi-aq ilip alyp kete beredi.

Bolat. Jazǵym kelse, oǵan aıtpaı-aq jazam.

Jaqan. Sıgnal túsken ǵoı shamasy.

Erejep. Ol jaǵyn kim bilsin, janynan bir eli qalmaı júrdim de otyrdym. Qudaı qas qylǵandaı kúrkireýikke barǵan jerde ishime jel qarmasyp, Shákir shaldyń úıinde eki búktelip jattym da qaldym.

Jaqan. Qyrsyqty qarashy.

Erejep. Ataı kórmeńiz deımin. Ar jaǵyn jalǵyz ózi aralap, tórt kúnnen keıin oraldy.

Bolat. Ne bitirip qaıtypty?

Erejep. Qyzyǵy bar, úıde otyrǵanda azdap syr tartaıyn dep em, mańyna jýytar emes. Qaıdaǵy bir joq ázilderdi aıtyp, betine laǵady. Sodan ne kerek, bir-eki aıdan keıin «Ekspedıtor Erejeptiń ermegi» degen beleton «Araǵa» shyǵa keldi. Shúkir, áıteýir sógispen aman qaldyq qoı, áńgime onda emes.

Jaqan. Qaqqannyń atyn qoıýyn qarashy.

Bolat. Ie, oqyǵanym bar-dy.

Erejep. Al endi bıyl ondaı kemshilik atymen joq. Sonda da bolsa saqtyqta qorlyq joq.

Jaqan. Mine, másele qaıda jatyr, joldastar! (Qabaǵyn túıe.) Sál nárseniń ózi tilge tıek bolyp júre beredi. (Qaǵazdaryn qarap.) Necheýa, bastyq osyǵan da rıza bolar.

Bolat (kekesin túrde as úı jaqqa qarap). Basqa da rıza bolatyn jaılar bar shyǵar?

Jaqan (shamdana). Bul ne degen sóz?

Erejep (ekilenip). Bar, bar. Men sovhozyńnan aýlaqpyn. Óz adal eńbegime tapqan aqshaǵa bir mal aldym. Erteń aldynan alyp shyǵam. Óz malymdy kimge bersem de erkim bar ma, joq pa meniń. O ne degeniń-aı maǵan.

Jaqan. Na samom dele. Osynyń bári sovhozdyń qamy. (Kúlán shyǵyp).

Kúlán. Jaıshylyq pa? (Erejepke.) Jezde, ashýyńyzǵa jol bolsyn.

Erejep. Joq-aý, maǵan kelip, o ne degeni-eı

Jaqan. Qarsy alý, shyǵaryp salý saltyn shyǵarǵan biz emes, ol atam zamannan ár elde bar dúnıe. Bul da dástúrdiń bir túri.

Kúlán. Poezben ketip bara jatqanǵa da mal soıyp shyǵý atam zamannan bar ma eken?

Erejep. Ol adamyna baılanysty.

Bolat. Erekeń durys aıtady. Qyzmetine, to estadamyna baılanysty.

Erejep (baıqamaı). Solaı dese de bolady. (Esine túsip) A, ne dediń, shatastyrdyń ǵoı taǵy shamasy.

Jaqan. Ladno, osyny qoıyńyzshy, bárimizden aqyldy osy. Úlkendi syılaý, qurmet tutý buǵan jat.

Bolat. Keshirińiz. Qarsy alýǵa men de baram.

Jaqan. Barsań júr. Oǵan kim qarsy. Aktıvtiń birisiń. Úsheýmiz de tóbe kórseteıik. (Aqylgóısip.) Tańerteń qyrynyp, taza kıinip shyǵyńdar. Vagonǵa aldymen men kireıin. Esen Toqbergenovıch joq bolǵandyqtan jaı – japsardy menen suraıdy. Sonda jınalystaǵydaı qosarlanyp, qystyryla bermeńder.

Erejep. Aýzymyzǵa qum, ondaıda sabyrly bolǵan jón.

Álıma shyǵady.

Álıma. Taǵy da ant-sý iship jatyrsyńdar ma?

Kúlán. (kúlip). Bári erteńniń qamy.

Álıma. Kúlán, myna jerdi rette, shaı daıyn. (Kúlán stol ústin retteı beredi. Erejep ishke kirip ketip, podnospen bir bótelke araq, bir bótelke sharap alyp shyǵady).

Erejep. (rúmkalarǵa quıa bastap). Káne, jaqyndańdar.

Álıma. Keıin tamaqpen ishseńder qaıtedi? (İshke ketedi).

Erejep. Joq, báıbishe, nervnıchat etip turmyn. Káne, kelińder, shaıdyń aldynda bir tartyp jibereıik, ishti jalap tursyn.

Jaqan. (kúlip). Qonaq —soldat, úı ıesi — komandır, tyńdamasqa jáne qaqyń joq. Kel, Bolat.

Bolat. Qyzyldan Kúlánǵa da quıyńyz.

Kúlán. Jyndymysyń, buryn iship júr me edim.

Bolat (ázildep). Buryn ishpeseń, búgin ish.

Jaqan. Durys aıtady, Bolat. Men podderjıvaıý. (Qyzyl sharap quıyp.) Ótinemin, alyp jiberińiz.

Erejep (qıpaqtap). Obshım ózi bilsin. Sharap degen lımonadtyń jıeni ǵoı.

Kúlán. Rahmet, ózderińiz ala berińizder.

Álıma sháınek alyp shyǵady.

Bolat. Jeńgeıge, jeńgeıge!

Kúlán. (rúmkeni yǵystyryp). Mynany apam ishedi.

Erejep. Káne, báıbishe. Ne úshin ishemiz. Báıbishe, al.

Álıma (alyp). Basym aýyrady, aýyz tıeıin.

Bolat. Sóz úı ıesiniki.

Jaqan. Álbette.

Erejep (jaltaqtap Kúlán men Jaqanǵa kezek qarap). Qýanyshtyń basy osy bolsyn, jastardyń densaýlyǵyna degendeıin...

Kúlán (ádeıi kekete). Jaqan aǵaı budan bylaı kisiniń ústinen aryz aıtpaýy úshin ishedi.

Jaqan (qyzaraqtap, Erejepke qarap). Á, Kúlán, aınalaıyn to est.. Kúlán Asqarovna, men aryz aıtqan joqpyn prosta... netip...

Erejep. Onyń ústine erteńgi qonaǵymyzdy durystap qarsy alýǵa, obshım iship jibereıik.

Jaqan. Tamasha, to est al kettik. (Soǵystyryp ishedi).

Shymyldyq.

ÚSHİNSHİ PERDE

PROSENIÝM

Jarqyn, kóńildi mýzyka. Azdap qyzyp alǵan Erejep ándete shyǵady.

Erejep (ándetip). Qudaıym bir nársege, joq olaı emes.

Jaratqan bir nársege bar ǵoı, bastap júr me?

Túsimde bar ǵoı-eý, qyzyl túlkin-aý soıyp júrmin-aý.

Ýa, aǵaıyn, sizderden jasyrar syr bar ma, bir mindettep qutyldyq. Sonyń qýanyshyna jańa stansada azdap jutyp em, keshirersizder. Men bar ǵoı ózi mas bolmaımyn. Endi toıdyń qamy qaldy. Shashýlaryńyzdy daıyndaı berińizder deý maǵan neýdobno.

Jaqan kiredi.

Ózi de keldi. (Ekilenip.) Men bar ǵoı, baýyrym, búginnen bastap bar ǵoı, osy jurttyń aldynda «sizdi» prámo «sen» dep sóıleı alam. Hvatıt, bildińiz be, to estbildiń be, men bar ǵoı bylaıynsha bar ǵoı, saǵan sen dep sóıleımin. Pravom bar ma, joq pa, pojalýısta jurttyń aldynda aıt,

Jaqan. Ne deseńiz, erik ózińizde, Ereke. Erejep (eljirep). O, aınalaıyn jalǵyzym, kelshi, bermen, betti ákelshi bermen. (Umtyla beredi).

Jaqan (jasqana). Ereke, myna jurt kózinshe uıat qoı, netip, qyzyp qalǵansyz ba?

Erejep (ekilenip). Kakoı uıat, kakoı uıat. Men bar ǵoı, á, bir áıeldiń betinen súıip jatsam, pojalýısta uıat. Al sen bar ǵoı, bylaıynsha bar ǵoı, týǵan inimnen kem kórmeımin. Al sol úshin... (Umtyla beredi).

Jaqan. (sheginshektep). Ereke, endi bylaıynsha.

Erejep. Yslýchaı áńgimeni bar ǵoı, doǵar, ákel betti beri.

Jaqan. Táńir jarylqasyn. Ereke áýrelemeńizshi, úıge barǵasyn.

Erejep. Kak úıge barǵasyn, onda men Álımanyń kózinshe ne mogý, seni bar ǵoı, bylaıynsha bar ǵoı, týǵan inimdeı kórem. Pochemý sen maǵan betińdi aıaısyń, znachıt bul ne degen sóz? Meni bar ǵoı, jat sanaǵanyń, meni syılamaǵanyń, men osy solaı dep uǵamyn.

Jaqan. (jalbaryna). Sizdi syılamaı maǵan ne kórinipti?

Erejep. Endeshe ne, pojalýısta meniń betimnen súı, qarsy emespin, men bar ǵoı qarsy bolmaımyn.

Jaqan. Iapyr-aı, er adamdardyń munysy, súıisip jatqany sál ne ǵoı, prosto uıat qoı. Júrińizshi!

Erejep. Joq, men júrmeımin. Bylaıynsha bar ǵoı, sen maǵan bar ǵoı, pochtı bajasyń, ári týǵan inimdeısiń. Sondyqtan jalpy erejege baılanysty budan bylaı bar ǵoı, jasym úlken bolǵandyqtan komandovat etem, shynyńdy aıt, tyńdamaısyń ba?

Jaqan. Tyńdaǵanda qandaı.

Erejep. Tyńdasań, toıǵa qansha adam shaqyramyz, kimderdi shaqyramyz, sony qazir aıt pojalýısta.

Jaqan. Aý, ony keıin aqyldasamyz ǵoı.

Erejep. Ne kakoı keıin, meniń ýaqytym joq. Sen bar ǵoı, bylaıynsha bar ǵoı, jurttyń kózinshe aıt.

Jaqan. Basty-basty jigitterdi túgeldep shaqyrarmyz, endi solaı bolatyn túri bar emes pe?

Erejep. Sen bar ǵoı, olaı bolmaıdy. (Zaldy qamtı). Men osylardyń bárin shaqyram. Óıtkeni bar ǵoı, burynǵysha «qyz qashyp ketti» dep úndemeı qalatyn men otstalyı adam emespin. Obázatelno aldymen ZAGS – ke otyrasyń.

Jaqan. Konechno, súıtem ǵoı.

Erejep. Baldyzymnyń bar ǵoı, sen úshin bar ǵoı, toıyn znaesh qalaı ótkizem... On bes jáshik shampan...

Jaqan. Rahmet, Ereke, ol jaǵyn keıin...

Erejep (bólip ketip). Men bar ǵoı, sen úshin bar ǵoı, basymdy berýge pojalýısta daıynmyn. Vot másele qaıda jatyr.

Jaqan. Durys, Ereke, túsinem ǵoı bárine. (Zalǵa.) Keshirersizder, bul kisi azdap qyzyńqyrap qalsa kerek.

Erejep (jekip). Nemene sen, ne aıtyp tursyń, men bar ǵoı mas emespin, ony ózderi biledi. Men mas bolyp bar ǵoı eshkimniń qazanyn syndyrǵan joqpyn sura pojalýısta.

Jaqan. Ony bilem ǵoı, bylaıynsha aıtyp jatqanym ǵoı jalpy.

Erejep. Óziń jarytyp ishpeısiń, tak, eshe bireýdi aıyptaısyń. Sen bar ǵoı, budan bylaı bar ǵoı maǵan bir aýyz sóz qarsy sóıleýge pravoń joq. Uqtyń ba?

Jaqan. Árıne, árıne, Ereke. (Saǵatyna qarap.) Ereke, táńir jarylqasyn túske deıin otdelenıaǵa baryp oralý kerek umytyp ketken joqsyz ba?

Erejep. Nege umytam. Men bar ǵoı eshnárse umytpaımyn, tak. Men de baram... I vse.

Jaqan. Júrińiz endeshe. (Kete beredi).

Erejep (jekirip). Toqta deımin men saǵan. (Jaqan toqtap qalady.) Tak. Vot. (Erejep maqtana.) Kórdińizder ǵoı. Qalaı jekiremin. Men áli munyń eki aıaǵyn bir etikke tyǵam. (Jaqanǵa eljirep.) Aınalaıyn, baýyrym, syılap toqtaǵanyńa rahmet. Shyqsaq tóbemiz, ólsek shuńqyrymyz bir bolsyn. Al kettik. (Ándete.)

Túsimde-aı, qyzyl túlki-aı soıyp júrmin-aý... aý... Jaqannyń moınyna asylyp kete beredi. Mýzykalyq paýzadan keıin shymyldyq ashylady. Tús mezgil. Erejep úıiniń verandasy. Sahnada eshkim joq. Telefon qaıta-qaıta shyldyraıdy. Úı halatynda júrgen Álıma kiredi.

Álıma. Álo, álo, shúkir, ózińiz de salamat barsyz. Sol jaǵynan kúrkireýikke ketken shyǵar, uzamaı kelip qalar. Iá, aıtaıyn, aıtaıyn. Shúkir aman. Saý bolyńyz. (ózine) Bular ne ǵyp keshigip jatyr, janym-aý? Nemene sonsha?

Qýana Kúlán kiredi.

Kúlán (konvertti kórsetip). Apataı, «dokýmentterińiz qabyldandy, emtıhanǵa kele berińiz», — depti.

Álıma (qýana). Saparyń oń bolsyn, aınalaıyn. Qashanǵa shaqyrypty?

Kúlán. Eki-úsh kúnnen qalmaı júrýim kerek. (Kúmiljip.) Endi, ózi, jezdem, renjip...

Álıma. Kúmiljıtin dáneńesi joq. Jezdeń kelgesin ózim aıtamyn da at quıryǵyn bir-aq kesem, Ol jaǵynan qam jeme.

Bolat kiredi.

Bolat.Salamatsyz ba, jeńeshe! Pozdravláú, Kúlán, júretin boldyń ǵoı sonymen. (Kúlip.) Endi myna jigitterimizdiń háli ne bolar eken?

Kúlán. (kúlip) Jaýabyn apataıym berem dep otyr ǵoı.

Álıma Halderiniń ne bolatynyn ózderi bilsin. Qonaqtaryńdy qarsy aldyńdar ma?

Bolat. Alǵanda qandaı ózi qyzyq boldy.

Erejep kiredi, mastyǵy tarqap ketken. Biraq kóńildi.

Erejep. Báıbishe, shaı daıynda, qýyrdaǵyń qaıda?

Álıma. Jańa ǵoı kirgeniń. Bári bolady. Dırektorlaryń jańa zvonıt etti.İzdep jatyr.

Erejep. Necheýa, báıbishe, necheýa. Esen Toqbergenovıch túgil odan da zor bastyqpen dıdarlasyp qolyn aldyq. Shydaı turar. Solaı emes pe, Bolat? (Kúlánǵa.) Aınalsyn aq baldyzynan, gúl-gúl jaınap tursyń ǵoı! (Kúlán óz bólmesine ketedi.) Ózi qýanyp júr.

Álıma. Iá, qarsy alýlaryń qalaı boldy?

Erejep. Surama deımin, tamasha. Ózi de bir jigittiń mańǵazy eken. Basqa sovhozdardyń da basshylary barypty. Poezd toqtaı bere tura-tura júgirdik. Bárinen Jaqan júırik eken, aldymen vagonǵa sol kirdi.

Bolat. (keketindi). Jaqan bul jaǵynan chempıon bolyp shyqty.

Erejep. (túsinbeı). Joq, naǵyz azamattyń ózi deseıshi.

Álıma. Basqalary da artynyp-tartynyp baryp pa?

Bolat (basyn shaıqap). Joq.

Erejep. Másele sonda jatyr, báıbishe. Júgirem júregi qurǵyr aýyzǵa tyǵylyp zorǵa degende artyn ala vagon ishine men de endim-aý.

Bolat. Entigip, qara terge túsip zorǵa turdyńyz,

Erejep. Ie, sóıttim.

Álıma Sonsha nemene, baıqamaısyń ba?

Erejep. Baıqaǵanda endi... obalyna ne kerek. Jaqan bárimizdi tanystyrdy. Basqalaryna qaraǵanda bastyqpen erkin sóıledi.

Álıma. Keshe týysy eken dep júr eń ǵoı?

Erejep. Ie, sodan soń álgi endi basqa sovhozdan kelgen betsizder mal soıyp barý bylaı tursyn, tym bolmasa taýyq pisirip, bir bótelke konák ta aparmapty.

Álıma. Alda masqara-aı.

Erejep. Dúıim jurttyń aldynda abyroı bolǵanda atama. Jelkemiz shúıdelenip, qorazdanyp-aq turdyq-aý.

Álıma. Qýanyp qalǵan eken ǵoı.

Erejep. Joq, qyzyǵy bar. Aparǵanymyz Jaqannyń qolynda bolatyn, endi aqsaqal mynaý bir az ǵana dám edi, dep aldyna qoıa berip edik, «bularyń ne, uıat bolady, alyp ketińder» dep jekigen boldy.

Álıma. Jurtqa kóz qylyp qyr kórsetkeni shyǵar?

Bolat. Meniń ańǵarýymsha, bastyqtyń ózi shynymen unatpaǵandaı syńaı tanytty.

Erejep. Tura tur. Sodan áńgime bir nársege aýa bergen kezde, apardym da provodnıkke «poezd júrgen kezde ana kýpedegi pálenshe degen kisige tapsyr» dep álgi jerde óziniń alaqanyna da bir som qysa saldym.

Álıma. Berse bolǵany ǵoı áıteýir.

Bolat. Berýine beredi, biraq...

Erejep. Sen biraq degenińdi qoıa tur, shyraǵym. Bylaı shyqqan soń ıtke tastar deımisiń. O zamannan bu zaman iship-jep, alýdy unatpaıtyn adam bolýshy ma edi?

Bolat. Munyń bári eski jyr ǵoı, Ereke.

Álıma. Jaqannyń týysy degensin men de qarsy bolǵan joqpyn.

Erejep (qýanyp). Sadaǵań keteıin, báıbishem-aı. (Bolatqa.) Kórdiń be? Jasyratyny joq, men seni týǵan inimdeı kórýshi em, keshe renjip qaldym. No necheýa, abyroıymyzdan aıyrmasyn.

Bolat (kúlip). İni kórgenińiz bir toqtynyń qunynan kem bolsa, amal qansha.

Álıma. Áı, shalym-aı, sál jerden súrine salasyń-aý?

Erejep. Joq, joq, áńgime onda emes. (Álımaǵa.) Báıbishe, shaı-paıyńdy daıyndaı ber, qazir Jaqan keledi.

Álıma (eki ushty). Durys, durys, kelsin, kelsin. (Ac úıge ketedi).

Erejep (Bolatty ketsin degendeı). Sen asyǵyp tursyń ǵoı shamasy.

Bolat. Joq prosto, Kúlándi pozdravıt etýge kelip edim, qupıa syr bolsa, ketýime bolady.

Erejep. ÝH sý, sý, maǵan qyzyǵy bir kúni ý iship ólý ǵoı.

Bolat. Qaıdaǵyny aıta kórmeńiz. (Kúlán sý ákelip beredi).

Erejep (esin jıyp, Bolatty kekete). Ie, sóıtip, pozdravıt ete keldim de. (Ekilenip.) Ne, bul úıde men turamyn, ne aıtqanym bolady ekiniń biri.

Álıma. Durys, aıtqanyń bolady, bala oqýyna barady.

Erejep. Ne dep?

Álıma (zildi). Ony ýaqytynda kórermiz. (Ac úıge ketedi).

Erejep (kúıine). Senderge senip men aqymaq búgin jurttyń bárine aýzyma kelgenimdi ottap masqara boldym ǵoı.

Bolat. Ereke-aı, osy aq kóńildigińiz – aı!

Kúlán. Ne dep, jezde-aý.

Erejep. Jezdeńdi jer nege jutpaıdy, myna jer nege oıylmaı tur, aıtshy maǵan.

Bolat. Ol ońaılyqpen oıylmaıdy ǵoı.

Erejep. Sony aıtamyn. (Kúlánǵa.) «Oılanaıyn» degenińdi túsindirshi, jarqynym, maǵan.

Kúlán. «Oılanaıyn» degen «aıtqanyńyzdy oryndaımyn» degen emes qoı.

Erejep. Meni osyndaı eki ushty sóz-aq orǵa jyǵyp boldy.

Álıma (as úıden). Kúlán, beri kel. (Kúlán ketedi).

Erejep (basyn ustap). Bolat aınalaıyn, el betine endi qalaı qaraıdy myna tas mańdaı aǵań. Báribir Álımanyń aıtqany bolatyn túri bar ma qalaı?

Bolat. Siz el betine qaramaıtyndaı esh nárse istegen joq sıaqtysyz. Sonsha qınalar ne bar?

Erejep. Oıbaı, túsinbeı otyrsyń ǵoı!

Bolat. Sóz jobasyna qaraǵanda Kúlán men Jaqan qosylsa eken degen nıette boldyńyz. Oryndalmady, odan jasqanar dáneńe de joq.

Erejep (ekilenip). Endi qaıttim joq, men Kúlándi esh jaqqa, esh jaqqa jibermeımin, men prınsıpıalnyımyn.

Bolat. Jibermeı qoısańyz, masqara sonda bolady.

Erejep (abyrjyp). A, a, sonysy taǵy bar ma? Meni «feodaldyq-baılyq perejıtka» dep taǵy shyǵarady-aý, shamasy.

Bolat. Ózi de dál sondaı. Solaı bolyp shyǵady.

Erejep (sasqalaqtap). Ie, súıtedi, súıtedi. (Qýanyshty Jaqan kiredi. Erejeptiń qalpyna kúle sóıleıdi).

Jaqan. Ereke, neǵyp úrpıip tursyz?

Erejep (muńaıyp). Jaqa, keshirińiz, men bar ǵoı, aqymaq bolyppyn. Mundaı bolady degen úsh uıyqtasam oıymda joq edi. Máńgibaqı endi bylaıynsha aıtqanda aýyzyma qum.

Jaqan (qyzyp qalǵanyn aıtty dep oılap). Chepýha, Ereke oǵan bola renjıtin dáneńe joq.

Epejep (jurtqa). Estigen eken ǵoı, aınalaıyn.

Bolat. Jaqan ondaıǵa mán bermeıdi.

Jaqan. Konechno, konechno.

Epejep (sergip). Er jigittiń basyna ne kelip, ne ketpeıdi.

Jaqan. (Bolatqa). Baǵana azdap qyzyp qalǵan edi, sony aıtyp otyr. Adam ishkende keıde súıtetini bar. (Ázildep, jaqyndaı berip.) Endi, pojalýısta bet kerek bolsa.

Erejep. (Túsindeı turǵanyn endi bilip, qıpaqtaı). Joq, joq, ala turyńyz. Báribir sizdi týǵan inimdeı kórem. Áńgime onda emes. (Bolatqa sen aıtshy degendeı qarap.) Jańa Bolat kórdi, qaıteıin...

Jaqan. (seziktene). Birdeńe bolyp qaldy ma?

Bolat. Da, ásheıin, chepýha.

Erejep. (kúıine), Janym-aý, ondaı da chepýha bola ma?

Jaqan. (abyrjyp). Ay, aıtsańdarshy, nemene ózi?

Bolat. Kúlánǵa ınstıtýttan vyzov kelgen eken, soǵan Erekeńniń renjip júrgeni ǵoı.

Jaqan. (alaqtap). A, Ereke, endi bylaı...

Erejep. Ózim de netip turmyn.

Jaqan. Sonda, ózi ne aıtady Kúlánniń?

Bolat Ne desin, erteń júrýge daıyndalyp jatyr.

Jaqan (telmire). Ereke, bul ne bolǵany dúnıeniń?

Erejep. Keshirińiz endi, maǵan da aspan alaqandaı, jer tebingideı bolyp kórinip otyr.

Jaqan (basyn ustap). Men shynymen dýrakpyn ba? Tilimnen qaǵynyp, keıbir joldastarǵa búgin aıtyp qoıyp edim.

Erejep (muńaıyp). Qudaı uryp men de... (Daladan mashınanyń úni estiledi.) O qaısy eken Taǵy? Jurt kútip otyrǵandaı.

Bolat. (terezeden qarap). Joǵarǵy «Svoboda» sovhozynyń mashınasy ǵoı?

Erejep (Bolatqa). Baryp úıde eshkim joq dep qaıtaryp jibershi. (Bolat ketedi. Erejep pen Jaqan bir-birine qadala qaraıdy.)

Jaqan. Shynymen solaı netip qalǵanymyz ba, men aqymaq sizge senip, bylaı...

Erejep (muńaıyp). Jaqa, ne tileýli shańyraǵymda otyrmyn, aıansam meni de ant ursyn, áli de bylaı kúsh salyp degendeı... Áı, biraq qıýy qashyp barady, qaıdam...

Jaqan (qasyn ıegin sıpap). Da, bul problema.

Erejep. Ózińiz de bel býyp, taǵy da kúsh sala kirisip kórseńiz qaıtedi?

Jaqan. Onda endi...

Qaǵazǵa býylǵan bir top zatty alyp Bolat kiredi.

Erejep (shoshyna). Bul nemene?

Bolat (mán bermegendeı). Bastyqqa alyp shyqqan zattarymyz ǵoı. Aldaǵy stansada «Svoboda» sovhozynyń dırektory shyǵypty. Sodan ıelerine tapsyr dep berip jiberipti. Ákelgen sonyń shoferi.

Álıma sóıleı shyǵady.

Álıma (as úıdegi Kúlánǵa). Aq tabaqqa salyp ákel. (Erejep, Jaqan melshıip qalǵan.) Ne ǵyp melshıip tursyńdar?

Erejep (zatty ıegimen nusqap). Áne... (Bolat zatqa qystyrýly hatty alyp, Jaqanǵa usynady).

Jaqan (ashyp oqı bastaıdy). «Joldas Jaqan Asanov! Sizder osyndaı... (Arjaǵyn oqı almaı sen oqy degendeı Bolatqa usynyp ózi sylq etip otyra ketedi).

Álıma (kijinip). Osylaı mańdaılaryńnyń tasqa tıerin bilip edim. Tıdi de tyndy ma?

Erejep (álsiz). Bilseń nege aıtpadyń?

Álıma. Keńirdektep tyńdamaısyń, sen. Túsińde soıatyn qyzyl túlkiń taýsylmaýshy edi, soıdyń atańnyń basyn.

Erejep. Bylaı, batylyraq aıtqanda tyńdaıtyn edim ǵoı.

Álıma. Ony sazǵa otyrǵan soń moıyndap otyrsyń ǵoı. (Zattardy ala bere, ishke betteı.) Qaıtqan maldyń qaıyry bar.

Erejep (yzaly). Ie, jetisermiz... (Álıma zattardy alyp ishke ketedi. Jaqan Bolatqa hatty oqy degendeı ıek qaǵady).

Bolat (hatty oqıdy). «Joldas, Jaqan Asanov! Osyndaı ádetti qoıatyn ýaqyt jetken joq pa? Osy aıdyń on úshinde maǵan arnap hat jazǵan Erejep degen kisini ertip oblysqa kelińiz. Onyń haty mende».

Jaqan. Sharýa biterde osylaı bolady deýshi edi. (Erejepke.) Sen ne dep hat jazyp ediń?

Erejep (kúmiljip). Aradan qyl ótpeıtin týys degenińiz qaıda? Men sosyn ish tartyp degendeı...

Jaqan. Qyl ótpeıtin týys degen óziń, men basqa jaǵyn aıtqanmyn.

Kese, sháınek alyp Kúlán shyǵady.

Erejep (eseńgirep). Qarǵam, aınalaıyn, keshir... Endi... Oqýyńa degendeı... Bizdiń hal... keıin estirsiń... Osydan tiri kelsem hat jazam...

Kúlán. Sonsha qorqatyn ne bar? Táýekel deńizder!

Jaqan. Ie, súıtemiz. Siz de, Kúlán Asqarovna, aman bolsaq habarlasamyz ǵoı. Erteń júresiz-aý endi...

Álıma shyǵady.

Álıma. Qoldaryńdy jýyńdar... Qýyrdaq daıyn...

Jaqan (ornynan turyp Bolatqa). Neshesinde deıdi?..

Bolat. On úshinde.

Jaqan. Endigi qýyrdaqty sonda kórermiz. (Teńselip kete beredi).

Erejep (umtyla). Jaqa, Jaqa... men... toqta... ńyz Týǵan inimdeı...

Jaqan (burylyp). Týǵan inińizdi qara bassyn. (Ketedi).

Erejep (teńsele avansenaǵa jaqyndap). Aǵaıyn, aǵaıyn, endigi toıdy ózderińiz bilińizder!

Shymyldyq.

---