"Daýylpaz aqyn - el maqtany" Mahambet Ótemisulynyń ómiri, shyǵarmashylyǵy
9 synyp
Sabaqtyń taqyryby: «Daýylpaz aqyn - el maqtany»
Mahambet Ótemisulynyń ómiri, shyǵarmashylyǵy
Sabaqtyń maqsaty:
1/ HİH ǵasyrdyń birinshi jartysynda surapyl jyrlarmen halyqty kúreske shaqyryp úndegen Mahambettiń aqyndyq darynyń óleńderi arqyly oqýshylarǵa túsindire otyryp, óleńmen oı salyp, halyq sanasyn oıatýǵa kúsh salǵan erekshe qasıetin oqýshy boıyna darytý
2/Ómiri men óleńderiniń ereksheligin asha otyryp, kúıleri, termeleri jóninde túsinik berý. Erlikke, Otandy qasterleýge shaqyrý.
3/ Órshil jyrlary arqyly erlikti tý etken Mahambettiń erligin qasterleýge baýlý, eliniń adal azamaty bolýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaqty meńgertý.
Sabaqtyń túri: Ashyq jýrnal.
Sabaqtyń ádis - tásilderi: baıandaý, oıdy jınaqtaý.
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, slaıdtar, vıdeo, úntaspaǵa jazylǵan kúı
Sabaqtyń epıgrafy:
Mahambet
Mahambet...
Bilmeımin jel me, sel me
Jyrda onymen bir tulǵa teńeser me?
Ádiletsiz dúnıeniń qabyrǵasyn
Mahambetshe sóger jan kezdeser me?
Sabaqtyń júrisi: 1. Uıymdastyrý. Oqýshylardyń sabaqqa qatysyn tekserý, sabaqqa daıyndyǵyn baqylaý.
2. Jańa sabaq.
Muǵalimniń kirispe sózi:
- Oqýshylar búgin bizde erekshe sabaq. Ashyq jýrnal túrinde ótetin sabaǵymyzda Mahambettiń aqyndyq daryny, kúresker aqyndyǵy, aıtýly kúıshiligi jaıynda áńgimelep, oı qozǵamaqpyz. Zamanymyzdyń zańǵar jazýshysy Muqtar Áýezov Mahambettiń aqyndyq qudiretin joǵary baǵalaı kelip, bylaı dep jazdy:
«… Mahambet burynǵy, sońǵy qazaq aqyndarynyń ishindegi eń bir kúshtisi dep sanalýǵa tıis. Mahambet jyrlary óz zamanyndaǵy eń qandy, eń áserli sóz, kópshiliktiń óz úni, óz tili, óz arman talaby». Bul klasık aqynymyzdyń shyǵarmashylyǵyna berilgen ádil baǵa dep bilýimiz kerek. Jaýyngerlik rýhtaǵy órshil jyrlardyń injý marjanyn urpaǵyna mura etken Mahambet – erlik pen namystyń aqyny. Qaztýǵan, Dospambet, Shalkıiz, Aqtamberdi jyraýlardyń jalǵasy Mahambet – san ǵasyrlar boıǵy táýelsizdikke umtylǵan babalar rýhynyń naqty kórinisi. Olaı bolsa Ashyq jýrnalymyzdyń birinshi betin ashpastan buryn «Respýblıkalyq Mahambet oqýlary - 2012»oqýlarynyń 2 - oryn ıegeri, sonaý Tasshaǵyl aýylynan kelip qatysyp otyrǵan qonaǵymyz - oqýshy Rýslanuly Rasýldyń oryndaýynda Mahambettiń «Arystan odan kim ótken?» óleńine kezek bereıik. 1 - bet «Kúrespen ótken ǵumyr» 1 - slaıd.
/Interaktıvti taqtadan ınternet jelisi boıynsha Mahambet Ótemisuly jóninde derekti fılm kórsetilip jatady./
Muǵalim sózi: Qazaq halqy talaı qıyn kezeńdi talaı basynan keshirdi. Elin, jerin kóziniń qarashyǵyndaı qorǵaǵan, onyń múddesi úshin qabyrǵasy qaıysyp, qasyq qany qalǵansha qorǵap bolýdy maqsat etken dara – tulǵa batyrlary bolǵan. Olar sabyrdyń táýekel men armannyń túlegi. Mine osyndaı kórneki ókilderdiń biri - Mahambet Ótemisuly. Ol - tasqyndaǵan qaırattyń ǵana emes, eń aldymen, keń tolǵap, kem pisher kemeńger aqyldyń kórinisi. Mahambet Naryn ólkesinde ómir súrip, « qara qaza, sary bala qamy úshin» ashyq qımylǵa shyqqan, halyqty sońyna erte bilgen. Ol erlikti, órlikti ózi ǵana jasamaı, búkil poezıasyna erlikti tý etti, ony keıingi urpaqqa ólmes mura etip qaldyrdy. Olaı bolsa berilgen syzbaǵa nazar aýdaraıyq
Syzba. 2 - slaıd
Mahambet Ótemisuly
1846 jyly Qaraoı óńiri, qazirgi Atyraý oblysynyń Mahambet aýdanynda dúnıege kelgen qazaqtyń áıgili aqyny, kúıshi kompozıtory.
Otarshyldyqqa qarsy Isataı Taımanov bastaǵan kóterilisti uıymdastyrýshylardyń biri halyqty patshalyq, handyq ókimetke qarsy qarýly kóteriliske shaqyrǵan alǵashqy qazaq jyrshysy
/Osy syzba arqyly aqyn ómirinen málimet beremin./
Meniń atym – Mahambet,
Jasqustaǵy Jáńgir han
İsinen boldym qusa - dert.
Atasy ótken Aıshýaq
Sony kózi kórdi ǵoı:
Meniń atam Ótemis
Eldiń qamyn jedi ǵoı - degen jalyndy otty sózderin eske ala otyryp myna kóriniske nazarymyzdy salaıyq.
Kórinis:
Saraıda otyrǵan Jáńgir han. Aınalasynda Baımaǵambet sultan, saraıdyń bıleri, ýázirleri, t. b.
Jáńgir han Mahambetti shaqyryp: - Aý, Mahambet! Aramyzda shyqqan ot aýyzdy, oraq tildi aqyn emessiń be? Jyrla meni maqtap myna jurtqa.
Mahambet: - Aıtsam aıtarmyn han Jáńgir, jurtqa jasaǵan isindi. Qarapaıym halyqtyń aqysyn jep, tabanyńa taptamadyń ba myna jurtty?
- Han emessiń qasqyrsyń,
- Qas albasty basqyrsyń.
- Dostaryń kelip tabalap,
- Dushpanyń kelip basqa ursyn.
- Han emessiń aıansyń,
- Aıyr quıryq shaıansyń.
- dep, aıta bergende Jáńgir han: - Toqtat! Jetedi endi.
- Oqýshylar, Mahambettiń boıyndaǵy er júrek, batyrlyǵyn, qaısar, tik minezdigiligin nege balasaq bolady?
- Namysqa tyrysqan jigerli, kúshti de kósem tulǵaǵa balaımyz./oqýshy jaýaby/
- Endeshe «Aýdandyq Mahambet oqýlary - 2013» baıqaýynyń júldegeri Múrsálim Dastanbek Mahambettiń «Munar kún» óleńin oqyp beredi.
2 - bet. Mahambet – daýylpaz aqyn! 3 - slaıd
ÓLEŃDERİ
Erlikke, eldikke shaqyratyn
«Munar kún»
«Uly arman»
«Birtindep sadaq
asynbaı»
«Ereýil atqa er
salmaı»
«Jalǵyz dúnıe»
«O, Naryn!»
Isataıǵa arnalǵan
«Isataı degen aǵam bar»
«Arǵymaqqa oq tıdi»
«Tarlanym», «Soǵys»
«Mingen er», «Mingeni
Isataıdyń Aqtaban - aı»
«Isataı sózi»
«Arystan odan kim ótken?»
Muǵalim:
Mahambettiń óleńderiniń bastan aıaǵyna deıin jyrlaǵan negizgi ózekti taqyryby – jastardy elin, týyp ósken jerin qorǵaý úshin «jalaýly naıza qolǵa alyp, jaraqty jaýdy toqtatyp» esi úshin qurban bolǵan eldiń armany joq, týǵan halqy, eli úshin kezdesken qıynshylyqty jeńe bilýge jas urpaqty úgittedi.
Mahambettiń:
Tolarsaqtan saz keship,
Toqtamaı tartyp shyǵýǵa
Qas úlekten týǵan katepti
Qara nar kerek bizdiń bul iske.
Qabyrǵasyn qaýsatyp,
Bizdiń búıtken bul iske, - dep atalatyn óleń joldarynda jastardy qandaı ma bolmasyn qıyndyqty jeńe bilýge týyp ósken Otanyn elin súıýge, eljandylyqqa tárbıeleýge jas urpaqty úndedi. Mahambettiń «Qyzǵysh qus» óleńinde de aqynnyń eline degen súıispenshiligi tamasha órnektelgen. Aqyn psıhologıalyq paralelızmdi sheber qoldana otyryp, qyzǵysh pen óz taǵdyryn salystyrady. Mahambet kól qoryǵa qyzǵyshtaı eli úshin otqa túsedi:
Aý, qyzǵysh qus, qyzǵysh qus,
Qanatyń qatty, moınyń bos.
Isataıdan aıyrylyp,
Jalǵyzdyqpen boldym dos.
Aý, qyzǵysh qus, qyzǵysh qus,
El qoryǵan men edim
Men de aıyryldym elimnen
Kól qoryǵan sen ediń,
Sen de aıyryldyń kólińnen.
HİH ǵasyrdyń birinshi jartysynda surapyl jyrlarmen halyqty kúreske shaqyryp úndegen Mahambettiń aqyndyq daryny erekshe.
Óleń - tárbıe quraly. Kóne zamannan beri halqymyz tárbıe quraly retinde ertegi, ańyzdardy, batyrlar jyrlary men dastandardy, óleńder men terme, batalardy, maqal - mátelderdi, qanatty sózder men sheshendik ónerdi, yrym - tıym sózderdi tıimdi paıdalanyp, ulttyq dástúrimizdi jalǵastyryp otyrdy. Kóterilis kezinde Isataı bastaǵan qoldyń aldynda turyp, olardy Jeńiske jetelep, uran kóterip, óleńmen jiger bergen Mahambet aqynnyń basty quraly - órshil jyrlary boldy.
Kóterilis jeńiliske ushyrasa da, ol óz rýhyn joǵaltpady. Halyqty kóteriliske qaıta shaqyryp, óleńmen oı salyp, halyq sanasyn oıatýǵa kúsh salady. Amal ne, qarańǵy halyq oıyn túsinbedi, onyń óleńiniń qudiretine bas ıse de, aqyn sońyna ermedi. Patsha áskeriniń qarýynan seskengen halyq aqynnyń óleńmen shaqyrǵan úndeýine qulaq aspady.
Muǵalim sózi: Oblystyq Mahambet oqýlary - 2013» baıqaýynyń júldegeri Mızamov Kenesary Mahambettiń «Men, men edim, men edim»termesin oryndap beredi.
Jýrnaldyń 3 - beti. Mahambet – kúıshi 4 - slaıd
«Jaıyq asý» «Qaıran Naryn»
«Jaýǵa shapqan» «Jumyr qylysh»
«Ókinish» «Isataıdyń Aqtabany - aı» «Shilterli tereze»
Muǵalim sózi: Mahambet aqyn men Mahambet batyrdyń osy qasıetterin biz kúıshi Mahambetten, kompozıtor Mahambetten de anyq baıqaǵandaımyz. Eger biz Mahambet taǵdyryn el kegin joqtaǵan keskekti erdiń ereýil ǵumyry dep tanıtyn bolsaq, onyń jyrlaryn sol ereýil ómirdiń poetıkalyq shejiresi dep bilemiz. Mynaý jeti kúı bizge sol asqaq aqyn, asqaraly azamattyń júrek soǵysy men júrek tynysynyń únmen jazylyp qalǵan kardıogramsyndaı kóp jaıdy ańǵartyp, kóp nárseni túsindirip tur. Munda da Mahambettiń sol tanys daýsy, tanys shabyty, Mahambet júreginiń sol tanys dúrsili.
«Isataıdyń Aqtabany - aı» baıaǵy ereýil atqa er salǵandardyń degeni bolyp, tastary órge domalap turǵan qaıran dáýrenderin jarqyldatyp kóz aldyńa tossa, «Shilterli tereze» sol óktem kóńil, ór júrektiń torǵa túsken torǵaıdaı bulqynǵan, biraq qıanatshyl taǵdyrǵa kónbeı taıtalasqan arpalys halynan zar tókkendeı. Onda da taýy shaǵylyp, taýsylǵan múskinniń músápir jylap - syqtaýy emes, namysyna qyl buraý túsip, bulqynǵan arystyń arpalysyp býyrqanǵany estiledi. Biz osy hal, osy áýendi Mahambettiń «Ókinish» atty kúıinen de jaqsy ańǵaramyz. Onda qalt jiberip, qapy soqqan kisiniń yzasy tepsingenimen, «muny nege istedim» dep ókingen óksik joq. Kúıdiń áýen bitimi onyń Isataıdan aıyrylyp, kóterilistiń daǵdarysqa ushyraǵan tusynda týǵanyn ańǵartqan. Biraq sondaı jer jarylyp, aspan shytynaǵan kezdegi kúıshi júregi netken sabyrly, kúıshi zary netken mándi, ustamdy!
Mahambet kúıiniń bir boıaýdan ǵana turmaıtynyn qapysyz tanyta alatyn shyǵarmalar sanatyna «Jumyr, Qylysh» pen «Qaıran Naryndy» jatqyzýǵa bolady. Oryndaýshylar «Jumyr, Qylyshty» Isataıdan aırylyp, jalǵyz jortqan Mahambetti Baımaǵambet sultannyń qandy qaqpanynan qutqaryp qalǵan baıbaqty batyrlary Jumyr men Qylyshqa arnalǵan desedi. Osylaı bolýy ǵajap emes. Kúıde shalt qımyldy batyrlyqqa laıyq arshyndy yrǵaq, adýyn serpin bar. Ol kúmbirleı tógilgen qońyr sazben ara jigi bilinbeı ádemi jymdasqan. Al, «Qaıran Naryn» Mahambettiń aqyndyq tvorchestvosynyń basty arnasyna aınaldyrǵan týǵan el, týǵan eldiń múddesi men mereıi jolyndaǵy kes-keste urys taqyrybyna arnalǵan. Kúıden «ah» urǵan zar, qaınaǵan yza, ezilgen muń, serpilgen arman, ashylǵan kúndeı shýaqty qıal qatar bilinedi.
Olaı bolsa « Aýdandyq Mahambet oqýlary - 2013» baıqaýynyń kúı janry boıynsha júldegeri Bolatbekuly Naýryzbek Mahambettiń «Qaıran Naryn»kúıin oryndap beredi.
Aqyry jetti kún búgin,
Aqyryp teńdik suraǵan.
Túnektiń túrip túndigin,
At mindiń sulý quladan.
Paryzyń búgin ótelgen,
Ár iziń jatyr jańǵyryp.
Azattyq týyn kótergen,
Aqynnyń jyry máńgilik!- deı otyryp ashyq jýrnalymyzdy aıaqtaı otyryp, Mahambet týraly alǵan bilimderimizdi myna berilgen keste boıynsha toltyryp bereıik..
Úntaspadan «Jumyr qylysh» kúıi oryndalady.
INSERT kestesi
Bilemin Bildim Bilgim keledi
Qorytyndy. Toptastyrý stategıasy
Úıge tapsyrma: Mahambet «Tarlanym». Óleń qurylysyna taldaý jasaý.
Sabaqtyń taqyryby: «Daýylpaz aqyn - el maqtany»
Mahambet Ótemisulynyń ómiri, shyǵarmashylyǵy
Sabaqtyń maqsaty:
1/ HİH ǵasyrdyń birinshi jartysynda surapyl jyrlarmen halyqty kúreske shaqyryp úndegen Mahambettiń aqyndyq darynyń óleńderi arqyly oqýshylarǵa túsindire otyryp, óleńmen oı salyp, halyq sanasyn oıatýǵa kúsh salǵan erekshe qasıetin oqýshy boıyna darytý
2/Ómiri men óleńderiniń ereksheligin asha otyryp, kúıleri, termeleri jóninde túsinik berý. Erlikke, Otandy qasterleýge shaqyrý.
3/ Órshil jyrlary arqyly erlikti tý etken Mahambettiń erligin qasterleýge baýlý, eliniń adal azamaty bolýǵa tárbıeleý.
Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaqty meńgertý.
Sabaqtyń túri: Ashyq jýrnal.
Sabaqtyń ádis - tásilderi: baıandaý, oıdy jınaqtaý.
Sabaqtyń kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, slaıdtar, vıdeo, úntaspaǵa jazylǵan kúı
Sabaqtyń epıgrafy:
Mahambet
Mahambet...
Bilmeımin jel me, sel me
Jyrda onymen bir tulǵa teńeser me?
Ádiletsiz dúnıeniń qabyrǵasyn
Mahambetshe sóger jan kezdeser me?
Sabaqtyń júrisi: 1. Uıymdastyrý. Oqýshylardyń sabaqqa qatysyn tekserý, sabaqqa daıyndyǵyn baqylaý.
2. Jańa sabaq.
Muǵalimniń kirispe sózi:
- Oqýshylar búgin bizde erekshe sabaq. Ashyq jýrnal túrinde ótetin sabaǵymyzda Mahambettiń aqyndyq daryny, kúresker aqyndyǵy, aıtýly kúıshiligi jaıynda áńgimelep, oı qozǵamaqpyz. Zamanymyzdyń zańǵar jazýshysy Muqtar Áýezov Mahambettiń aqyndyq qudiretin joǵary baǵalaı kelip, bylaı dep jazdy:
«… Mahambet burynǵy, sońǵy qazaq aqyndarynyń ishindegi eń bir kúshtisi dep sanalýǵa tıis. Mahambet jyrlary óz zamanyndaǵy eń qandy, eń áserli sóz, kópshiliktiń óz úni, óz tili, óz arman talaby». Bul klasık aqynymyzdyń shyǵarmashylyǵyna berilgen ádil baǵa dep bilýimiz kerek. Jaýyngerlik rýhtaǵy órshil jyrlardyń injý marjanyn urpaǵyna mura etken Mahambet – erlik pen namystyń aqyny. Qaztýǵan, Dospambet, Shalkıiz, Aqtamberdi jyraýlardyń jalǵasy Mahambet – san ǵasyrlar boıǵy táýelsizdikke umtylǵan babalar rýhynyń naqty kórinisi. Olaı bolsa Ashyq jýrnalymyzdyń birinshi betin ashpastan buryn «Respýblıkalyq Mahambet oqýlary - 2012»oqýlarynyń 2 - oryn ıegeri, sonaý Tasshaǵyl aýylynan kelip qatysyp otyrǵan qonaǵymyz - oqýshy Rýslanuly Rasýldyń oryndaýynda Mahambettiń «Arystan odan kim ótken?» óleńine kezek bereıik. 1 - bet «Kúrespen ótken ǵumyr» 1 - slaıd.
/Interaktıvti taqtadan ınternet jelisi boıynsha Mahambet Ótemisuly jóninde derekti fılm kórsetilip jatady./
Muǵalim sózi: Qazaq halqy talaı qıyn kezeńdi talaı basynan keshirdi. Elin, jerin kóziniń qarashyǵyndaı qorǵaǵan, onyń múddesi úshin qabyrǵasy qaıysyp, qasyq qany qalǵansha qorǵap bolýdy maqsat etken dara – tulǵa batyrlary bolǵan. Olar sabyrdyń táýekel men armannyń túlegi. Mine osyndaı kórneki ókilderdiń biri - Mahambet Ótemisuly. Ol - tasqyndaǵan qaırattyń ǵana emes, eń aldymen, keń tolǵap, kem pisher kemeńger aqyldyń kórinisi. Mahambet Naryn ólkesinde ómir súrip, « qara qaza, sary bala qamy úshin» ashyq qımylǵa shyqqan, halyqty sońyna erte bilgen. Ol erlikti, órlikti ózi ǵana jasamaı, búkil poezıasyna erlikti tý etti, ony keıingi urpaqqa ólmes mura etip qaldyrdy. Olaı bolsa berilgen syzbaǵa nazar aýdaraıyq
Syzba. 2 - slaıd
Mahambet Ótemisuly
1846 jyly Qaraoı óńiri, qazirgi Atyraý oblysynyń Mahambet aýdanynda dúnıege kelgen qazaqtyń áıgili aqyny, kúıshi kompozıtory.
Otarshyldyqqa qarsy Isataı Taımanov bastaǵan kóterilisti uıymdastyrýshylardyń biri halyqty patshalyq, handyq ókimetke qarsy qarýly kóteriliske shaqyrǵan alǵashqy qazaq jyrshysy
/Osy syzba arqyly aqyn ómirinen málimet beremin./
Meniń atym – Mahambet,
Jasqustaǵy Jáńgir han
İsinen boldym qusa - dert.
Atasy ótken Aıshýaq
Sony kózi kórdi ǵoı:
Meniń atam Ótemis
Eldiń qamyn jedi ǵoı - degen jalyndy otty sózderin eske ala otyryp myna kóriniske nazarymyzdy salaıyq.
Kórinis:
Saraıda otyrǵan Jáńgir han. Aınalasynda Baımaǵambet sultan, saraıdyń bıleri, ýázirleri, t. b.
Jáńgir han Mahambetti shaqyryp: - Aý, Mahambet! Aramyzda shyqqan ot aýyzdy, oraq tildi aqyn emessiń be? Jyrla meni maqtap myna jurtqa.
Mahambet: - Aıtsam aıtarmyn han Jáńgir, jurtqa jasaǵan isindi. Qarapaıym halyqtyń aqysyn jep, tabanyńa taptamadyń ba myna jurtty?
- Han emessiń qasqyrsyń,
- Qas albasty basqyrsyń.
- Dostaryń kelip tabalap,
- Dushpanyń kelip basqa ursyn.
- Han emessiń aıansyń,
- Aıyr quıryq shaıansyń.
- dep, aıta bergende Jáńgir han: - Toqtat! Jetedi endi.
- Oqýshylar, Mahambettiń boıyndaǵy er júrek, batyrlyǵyn, qaısar, tik minezdigiligin nege balasaq bolady?
- Namysqa tyrysqan jigerli, kúshti de kósem tulǵaǵa balaımyz./oqýshy jaýaby/
- Endeshe «Aýdandyq Mahambet oqýlary - 2013» baıqaýynyń júldegeri Múrsálim Dastanbek Mahambettiń «Munar kún» óleńin oqyp beredi.
2 - bet. Mahambet – daýylpaz aqyn! 3 - slaıd
ÓLEŃDERİ
Erlikke, eldikke shaqyratyn
«Munar kún»
«Uly arman»
«Birtindep sadaq
asynbaı»
«Ereýil atqa er
salmaı»
«Jalǵyz dúnıe»
«O, Naryn!»
Isataıǵa arnalǵan
«Isataı degen aǵam bar»
«Arǵymaqqa oq tıdi»
«Tarlanym», «Soǵys»
«Mingen er», «Mingeni
Isataıdyń Aqtaban - aı»
«Isataı sózi»
«Arystan odan kim ótken?»
Muǵalim:
Mahambettiń óleńderiniń bastan aıaǵyna deıin jyrlaǵan negizgi ózekti taqyryby – jastardy elin, týyp ósken jerin qorǵaý úshin «jalaýly naıza qolǵa alyp, jaraqty jaýdy toqtatyp» esi úshin qurban bolǵan eldiń armany joq, týǵan halqy, eli úshin kezdesken qıynshylyqty jeńe bilýge jas urpaqty úgittedi.
Mahambettiń:
Tolarsaqtan saz keship,
Toqtamaı tartyp shyǵýǵa
Qas úlekten týǵan katepti
Qara nar kerek bizdiń bul iske.
Qabyrǵasyn qaýsatyp,
Bizdiń búıtken bul iske, - dep atalatyn óleń joldarynda jastardy qandaı ma bolmasyn qıyndyqty jeńe bilýge týyp ósken Otanyn elin súıýge, eljandylyqqa tárbıeleýge jas urpaqty úndedi. Mahambettiń «Qyzǵysh qus» óleńinde de aqynnyń eline degen súıispenshiligi tamasha órnektelgen. Aqyn psıhologıalyq paralelızmdi sheber qoldana otyryp, qyzǵysh pen óz taǵdyryn salystyrady. Mahambet kól qoryǵa qyzǵyshtaı eli úshin otqa túsedi:
Aý, qyzǵysh qus, qyzǵysh qus,
Qanatyń qatty, moınyń bos.
Isataıdan aıyrylyp,
Jalǵyzdyqpen boldym dos.
Aý, qyzǵysh qus, qyzǵysh qus,
El qoryǵan men edim
Men de aıyryldym elimnen
Kól qoryǵan sen ediń,
Sen de aıyryldyń kólińnen.
HİH ǵasyrdyń birinshi jartysynda surapyl jyrlarmen halyqty kúreske shaqyryp úndegen Mahambettiń aqyndyq daryny erekshe.
Óleń - tárbıe quraly. Kóne zamannan beri halqymyz tárbıe quraly retinde ertegi, ańyzdardy, batyrlar jyrlary men dastandardy, óleńder men terme, batalardy, maqal - mátelderdi, qanatty sózder men sheshendik ónerdi, yrym - tıym sózderdi tıimdi paıdalanyp, ulttyq dástúrimizdi jalǵastyryp otyrdy. Kóterilis kezinde Isataı bastaǵan qoldyń aldynda turyp, olardy Jeńiske jetelep, uran kóterip, óleńmen jiger bergen Mahambet aqynnyń basty quraly - órshil jyrlary boldy.
Kóterilis jeńiliske ushyrasa da, ol óz rýhyn joǵaltpady. Halyqty kóteriliske qaıta shaqyryp, óleńmen oı salyp, halyq sanasyn oıatýǵa kúsh salady. Amal ne, qarańǵy halyq oıyn túsinbedi, onyń óleńiniń qudiretine bas ıse de, aqyn sońyna ermedi. Patsha áskeriniń qarýynan seskengen halyq aqynnyń óleńmen shaqyrǵan úndeýine qulaq aspady.
Muǵalim sózi: Oblystyq Mahambet oqýlary - 2013» baıqaýynyń júldegeri Mızamov Kenesary Mahambettiń «Men, men edim, men edim»termesin oryndap beredi.
Jýrnaldyń 3 - beti. Mahambet – kúıshi 4 - slaıd
«Jaıyq asý» «Qaıran Naryn»
«Jaýǵa shapqan» «Jumyr qylysh»
«Ókinish» «Isataıdyń Aqtabany - aı» «Shilterli tereze»
Muǵalim sózi: Mahambet aqyn men Mahambet batyrdyń osy qasıetterin biz kúıshi Mahambetten, kompozıtor Mahambetten de anyq baıqaǵandaımyz. Eger biz Mahambet taǵdyryn el kegin joqtaǵan keskekti erdiń ereýil ǵumyry dep tanıtyn bolsaq, onyń jyrlaryn sol ereýil ómirdiń poetıkalyq shejiresi dep bilemiz. Mynaý jeti kúı bizge sol asqaq aqyn, asqaraly azamattyń júrek soǵysy men júrek tynysynyń únmen jazylyp qalǵan kardıogramsyndaı kóp jaıdy ańǵartyp, kóp nárseni túsindirip tur. Munda da Mahambettiń sol tanys daýsy, tanys shabyty, Mahambet júreginiń sol tanys dúrsili.
«Isataıdyń Aqtabany - aı» baıaǵy ereýil atqa er salǵandardyń degeni bolyp, tastary órge domalap turǵan qaıran dáýrenderin jarqyldatyp kóz aldyńa tossa, «Shilterli tereze» sol óktem kóńil, ór júrektiń torǵa túsken torǵaıdaı bulqynǵan, biraq qıanatshyl taǵdyrǵa kónbeı taıtalasqan arpalys halynan zar tókkendeı. Onda da taýy shaǵylyp, taýsylǵan múskinniń músápir jylap - syqtaýy emes, namysyna qyl buraý túsip, bulqynǵan arystyń arpalysyp býyrqanǵany estiledi. Biz osy hal, osy áýendi Mahambettiń «Ókinish» atty kúıinen de jaqsy ańǵaramyz. Onda qalt jiberip, qapy soqqan kisiniń yzasy tepsingenimen, «muny nege istedim» dep ókingen óksik joq. Kúıdiń áýen bitimi onyń Isataıdan aıyrylyp, kóterilistiń daǵdarysqa ushyraǵan tusynda týǵanyn ańǵartqan. Biraq sondaı jer jarylyp, aspan shytynaǵan kezdegi kúıshi júregi netken sabyrly, kúıshi zary netken mándi, ustamdy!
Mahambet kúıiniń bir boıaýdan ǵana turmaıtynyn qapysyz tanyta alatyn shyǵarmalar sanatyna «Jumyr, Qylysh» pen «Qaıran Naryndy» jatqyzýǵa bolady. Oryndaýshylar «Jumyr, Qylyshty» Isataıdan aırylyp, jalǵyz jortqan Mahambetti Baımaǵambet sultannyń qandy qaqpanynan qutqaryp qalǵan baıbaqty batyrlary Jumyr men Qylyshqa arnalǵan desedi. Osylaı bolýy ǵajap emes. Kúıde shalt qımyldy batyrlyqqa laıyq arshyndy yrǵaq, adýyn serpin bar. Ol kúmbirleı tógilgen qońyr sazben ara jigi bilinbeı ádemi jymdasqan. Al, «Qaıran Naryn» Mahambettiń aqyndyq tvorchestvosynyń basty arnasyna aınaldyrǵan týǵan el, týǵan eldiń múddesi men mereıi jolyndaǵy kes-keste urys taqyrybyna arnalǵan. Kúıden «ah» urǵan zar, qaınaǵan yza, ezilgen muń, serpilgen arman, ashylǵan kúndeı shýaqty qıal qatar bilinedi.
Olaı bolsa « Aýdandyq Mahambet oqýlary - 2013» baıqaýynyń kúı janry boıynsha júldegeri Bolatbekuly Naýryzbek Mahambettiń «Qaıran Naryn»kúıin oryndap beredi.
Aqyry jetti kún búgin,
Aqyryp teńdik suraǵan.
Túnektiń túrip túndigin,
At mindiń sulý quladan.
Paryzyń búgin ótelgen,
Ár iziń jatyr jańǵyryp.
Azattyq týyn kótergen,
Aqynnyń jyry máńgilik!- deı otyryp ashyq jýrnalymyzdy aıaqtaı otyryp, Mahambet týraly alǵan bilimderimizdi myna berilgen keste boıynsha toltyryp bereıik..
Úntaspadan «Jumyr qylysh» kúıi oryndalady.
INSERT kestesi
Bilemin Bildim Bilgim keledi
Qorytyndy. Toptastyrý stategıasy
Úıge tapsyrma: Mahambet «Tarlanym». Óleń qurylysyna taldaý jasaý.
You Might Also Like
-
Sabaqtyń taqyryby: Beıorganıkalyq qosylystar klastaryn qaıtalaý.
