"Sózder" patshalyǵyna saıahat
Bilim berý calasy: Qatynas
Taqyryby: «Sózder» patshalyǵyna saıahat
Maqsaty: Sóz túrleri – sınonım, omonım, antonım sózder týraly jalpy túsinik berý (attaryn atamaı); balalardyń sózdik qorlaryn damytý, baılanystyryp sóıleýge úıretý; durys tynys alýǵa, dybystardy anyq aıtýǵa jattyqtyrý; dostyqqa, tatýlyqqa tárbıeleý.
Qajetti qural-jabdyqtaar, kórnekilikter: Interaktıvti taqta (nemese úlken ekrandy teledıdar), úsh túrli ertegi beınelengen slaıd (1 úı, úı ústinen shetteri kórinip turǵan kóp sóz belgileri; 1 sóz belgisi, eki-úsh úı; qatar turǵan eki úı), úntaspadan tyńdalatyn dybystar: poıyz ben mashınanyń júrgen daýsy.
İs- áreket kezeńderi Tárbıeshiniń is-áreketi
Balalardyń is-áreketi
Yntasyn oıatýǵa túrtki bolatyn kezeń
Jylýlyq sheńberi
Kirispe
Balalardy toptyń oıyn buryshyna, kilem ústine jartylaı sheńber qurǵyzyp otyrǵyzyp, habarlaıdy:
–Búgin biz «Sózder» patshalyǵyna saıahatqa baramyz. Ol patshalyq alysta, sol sebepti biz ol jaqqa kólikpen baraıyq. Aıtyp jiberińdershi, qandaı kólik túrleri bar edi?
–Biz eń aldymen poıyzǵa otyramyz. Al, Janat apaı bizdi shyǵaryp salyp tur, apaıǵa ne deýimiz kerek?
–Saý bolyńdar, joldaryń bolsyn, –dep ekinshi tárbıeshi, nemese tárbıeshiniń kómekshisi oıyn buryshynda qalady.
Oıyn buryshynda otyryp tárbıeshiniń habarlamasyn tyńdaıdy.
Janat apaıǵa «Saý bolyńyz» deıdi.
Uıymdastyrý - izdený kezeńi
Jańa taqyryp
Úntaspadan poıyzdyń júrgen daýsy oınalady. Balalardy bir-biriniń belinen ustatyp tirkesip júrgizip partaǵa otyrǵyzady.
–Biz «Sózder» patshalyǵyna jaqyn qaldyq, endi ary qaraı mashınamen júreıik.
Úntaspadan mashınanyń júrgen daýsy oınalady. Balalarǵa qalaýlary boıynsha keıbireýi mashına aıdaǵandaı, keıbireýi mashınada otyrǵandaı qımyldar jasaý kerektigin túsindiredi.
1-aıaldama: (sınonım sózder)
Interaktıvti taqtadan bir úıi bar ertegi beınesi kórinedi.
–Mine, «Sózder» patshalyǵyna da kelip jettik. Jaqsylap qarańdarshy, bul patshalyq qandaı eken? Ne kórip tursyńdar?
Sýret boıynsha úsh-tórt balany sóıletý.
–Patshalyqtyń bul bóliginde óte tatý sózder ómir súredi. Olardyń tatýlyǵy sondaı, tipti tórt-bes sóz birigip bir úıde tura beredi eken. Myna úıde qandaı sózderdiń turatynyn kóreıikshi.
Úıden tórt sóz belgisin alyp shyǵady. Ár sózdi kórsete otyryp, onyń qandaı sóz ekenin aıtady:
–«Ádemi, sulý, súıkimdi, ajarly». Estidińder me, bul sózderdiń maǵynasy bir-birine uqsas eken, bálkim olar sol sebepti tatý shyǵar.
Dıdaktıkalyq oıyn «Tatý sózder»
–Kelińder, biz de bir úıde turatyn tatý sózderge aınalaıyq. Men «meıirimdi» degen sózbin, Jánibek sen qandaı sózsiń?
Osy retpen kómektese otyryp balalarǵa sınonım sózderdi aıtqyzý.
Dáptermen jumys
–Endi dápterdi ashyp, myna sýretke qarańdar. «Balmuzdaq qandaı?» degen suraqqa ártúrli úsh sózben jaýap berip kórińdershi.
Balalardyń jaýabyn tyńdaý, madaqtaý.
–Júrińder, mashınamyzǵa otyryp, patshalyqty aralaýdy jalǵastyraıyq.
Sergitý sáti «Mashına aıdaımyn»
(joǵaryda kórsetilgendeı)
2-aıaldama: (omonım sózder)
Interaktıvti taqtadan bir sóz belgisi jáne eki, úsh úı bar ertegi beınesi kórinedi.
–Bul jerdegi sózder óte pysyq, olardyń árqaısysynyń eki-úsh úıi bar. Mysaly, myna «ara» degen sózdiń eki úıi bar: bir úıine kirse aǵash kesetin araǵa aınalyp, aǵashtardy aralaı bastaıdy. Al, ekinshi úıine kirse ushatyn araǵa aınalyp, gúlderden bal jınaýǵa kirisedi.
Ár úı týraly aıtqanda sol úıden sáıkes sýretti shyǵarady.
–Kóp jumys istegendikten de olardyń úıleri kóp eken. Kelińder, eńbek etýdi biz osy sózderden úıreneıik.
Tynys alý jattyǵýlary «Ara»
Óleń joldaryn tárbıeshi aıtady, balalarǵa murynmen tynys alyp, aýyzben dem shyǵarý kezinde /j/ men /z/ dybystaryn sozyp aıtý kerektigin túsindiredi. Qoldarymen qımyldaryn keltirýge bolady.
1.Eńbek bizge jarasty,
Aralaımyz aǵashty.
-j-j-j-j-
2.Aǵaıyndy aralarmyz,
Eńbek úshin jaralǵanbyz.
-z-z-z-z-z-
Dáptermen jumys
–Dápterdegi «Qarlyǵash» degen sózdiń qansha úıi bar eken? Ár úıge kirgen saıyn ol sóz ne isteıdi?
Balalardyń pikirin tyńdaý, sóıletý.
Dıdaktıkalyq oıyn «Pysyq sózder»
–Kelińder, biz de pysyq sózderge aınalyp kóreıik.
Balalardy oılanýǵa jeteleý, pikirin aıtqan balany madaqtaý. («tús, juldyz, qoı, bas, t.b.» sózderdi paıdalanýǵa bolady)
– Mashınamyzǵa otyryp, patshalyqty aralaýdy jalǵastyraıyq.
Sergitý sáti «Mashına aıdaımyn»
(joǵaryda kórsetilgendeı)
3-aıaldama: (antonım sózder)
Interaktıvti taqtadan qatar turǵan eki úıi bar ertegi beınesi kórinedi.
–Al, bul jerde múlde basqasha sózder turatyn kórinedi. Eki sóz kórshi tursa da birin-biri jaqtyrmaıdy eken. Olar ylǵı da bir-birine kerisinshe sóıleıdi. Bireýi «jaqsy» dese, ekinshisi «jaman» deıdi. (aq-qara, uzyn-qysqa, t.b.)
Dáptermen jumys
–Dápterdiń tómengi jaǵynda berilgen sýretterge nazar aýdaryńdar.
Sýret boıynsha eki-úsh balany sóıletý.
Dıdaktıkalyq oıyn «Araz sózder»
–Biz de biraz ýaqytqa araz sózderge aınalaıyq.
Qatar otyrǵan kórshi balalardy bir-birine arqalaryn berip otyrǵyzyp, antonım sózder oılatý. Durys jaýap bergen balalardy madaqtaý.
–Qalaı oılaısyńdar, kórshimen araz bolý jaqsy ma? Nege olaı oılaısyńdar?
Balalardyń pikirin tyńdaý, dostyqqa, tatýlyqqa jeteleý.
Bir-birine tirkesip, poıyzdyń júrgenin keltiredi.
Mashına aıdaǵandaı qımyldar jasaıdy.
Interaktıvti taqtadaǵy sýretterdi tamashalaıdy.
–Bul jer ádemi eken. Bir úı kórinip tur.
Tárbıeshiniń túsindirmesin tyńdaıdy.
–Men «qaıyrymdy» degen sózbin. t.b.
Dápterdegi balmuzdaqtyń sýretine qarap, «qandaı?» degen suraqqa jaýap beretin sózderdi oılap, aıtady:
–Balmuzdaq tátti, sýyq, aq (túrli-tústi).
Tárbıeshiniń túsindirmesin tyńdaıdy.
Tárbıeshi óleń joldaryn oqyp bolǵan soń balalar murynmen tynys alyp, aýyzben dem shyǵarý kezinde /j/, /z/ dybystaryn sozyp aıtady.
–«Qarlyǵash» degen sózdiń eki úıi bar. Bir úıine kirgende qus bolyp ushady, ekinshi úıine kirgende Qarlyǵash degen qyz bolyp jumys isteıdi.
Basqa da omonım sózderdi oılastyrady.
Antonım sózder týraly tárbıeshiniń túsindirmesin tyńdaıdy.
Sýret boıynsha antonım sózderdi aıtady:
–Úlken - kishkentaı, az –k óp.
Qatar otyrǵan balalar bir-birine arqalaryn berip otyryp antonım sózderdi oılap, aıtady.
Kórshimen araz bolýdyń jaman ekenin aıtady.
Qorytyndylaý, ózin-ózi baǵalaý
Qorytý
–«Sózder» patshalyǵy óte úlken, ony bir kúnde aralap bitý múmkin emes. Búgin biz biraz bóligin ǵana aralap bittik, endi poıyzǵa otyryp óz tobymyzǵa qaıtaıyq.
Úntaspadan poıyzdyń júrgen daýsy oınalady. Oıyn buryshyna poıyzdyń júrisin salyp tirkesip kelgen balalardy Janat apaı qarsy alyp, ne kórgenderin suraıdy. Balalar elestetý arqyly kezegimen kórgen-bilgenderin, sóz túrlerin aıtyp beredi.
Tárbıeshi balalardy madaqtap, sabaqty aıaqtaıdy.
Mýzyka áýenimen balalar bir-biriniń belinen ustap, tirkesip júrip oıyn buryshyna, kilem ústine kelip otyrady.
Janat apaıǵa kórgen-bilgenderin aıtý arqyly sabaqta ne ótkenderin qaıtalaıdy.
Kútiletin nátıje:
Bilýi tıis: Sóıleý barysynda sınonım, omonım, antonım sózderdi durys qoldana bilý.
Túsine bilýi: Maǵynasy, aıtylýy jaǵynan sózderdiń ártúrli bolatynyn.
Aıta bilýi: Berilgen sózderge uqsas sózder oılap aıta bilý. Durys tynys alyp, /z/, /j/ dybystaryn anyq aıtý.
Taqyryby: «Sózder» patshalyǵyna saıahat
Maqsaty: Sóz túrleri – sınonım, omonım, antonım sózder týraly jalpy túsinik berý (attaryn atamaı); balalardyń sózdik qorlaryn damytý, baılanystyryp sóıleýge úıretý; durys tynys alýǵa, dybystardy anyq aıtýǵa jattyqtyrý; dostyqqa, tatýlyqqa tárbıeleý.
Qajetti qural-jabdyqtaar, kórnekilikter: Interaktıvti taqta (nemese úlken ekrandy teledıdar), úsh túrli ertegi beınelengen slaıd (1 úı, úı ústinen shetteri kórinip turǵan kóp sóz belgileri; 1 sóz belgisi, eki-úsh úı; qatar turǵan eki úı), úntaspadan tyńdalatyn dybystar: poıyz ben mashınanyń júrgen daýsy.
İs- áreket kezeńderi Tárbıeshiniń is-áreketi
Balalardyń is-áreketi
Yntasyn oıatýǵa túrtki bolatyn kezeń
Jylýlyq sheńberi
Kirispe
Balalardy toptyń oıyn buryshyna, kilem ústine jartylaı sheńber qurǵyzyp otyrǵyzyp, habarlaıdy:
–Búgin biz «Sózder» patshalyǵyna saıahatqa baramyz. Ol patshalyq alysta, sol sebepti biz ol jaqqa kólikpen baraıyq. Aıtyp jiberińdershi, qandaı kólik túrleri bar edi?
–Biz eń aldymen poıyzǵa otyramyz. Al, Janat apaı bizdi shyǵaryp salyp tur, apaıǵa ne deýimiz kerek?
–Saý bolyńdar, joldaryń bolsyn, –dep ekinshi tárbıeshi, nemese tárbıeshiniń kómekshisi oıyn buryshynda qalady.
Oıyn buryshynda otyryp tárbıeshiniń habarlamasyn tyńdaıdy.
Janat apaıǵa «Saý bolyńyz» deıdi.
Uıymdastyrý - izdený kezeńi
Jańa taqyryp
Úntaspadan poıyzdyń júrgen daýsy oınalady. Balalardy bir-biriniń belinen ustatyp tirkesip júrgizip partaǵa otyrǵyzady.
–Biz «Sózder» patshalyǵyna jaqyn qaldyq, endi ary qaraı mashınamen júreıik.
Úntaspadan mashınanyń júrgen daýsy oınalady. Balalarǵa qalaýlary boıynsha keıbireýi mashına aıdaǵandaı, keıbireýi mashınada otyrǵandaı qımyldar jasaý kerektigin túsindiredi.
1-aıaldama: (sınonım sózder)
Interaktıvti taqtadan bir úıi bar ertegi beınesi kórinedi.
–Mine, «Sózder» patshalyǵyna da kelip jettik. Jaqsylap qarańdarshy, bul patshalyq qandaı eken? Ne kórip tursyńdar?
Sýret boıynsha úsh-tórt balany sóıletý.
–Patshalyqtyń bul bóliginde óte tatý sózder ómir súredi. Olardyń tatýlyǵy sondaı, tipti tórt-bes sóz birigip bir úıde tura beredi eken. Myna úıde qandaı sózderdiń turatynyn kóreıikshi.
Úıden tórt sóz belgisin alyp shyǵady. Ár sózdi kórsete otyryp, onyń qandaı sóz ekenin aıtady:
–«Ádemi, sulý, súıkimdi, ajarly». Estidińder me, bul sózderdiń maǵynasy bir-birine uqsas eken, bálkim olar sol sebepti tatý shyǵar.
Dıdaktıkalyq oıyn «Tatý sózder»
–Kelińder, biz de bir úıde turatyn tatý sózderge aınalaıyq. Men «meıirimdi» degen sózbin, Jánibek sen qandaı sózsiń?
Osy retpen kómektese otyryp balalarǵa sınonım sózderdi aıtqyzý.
Dáptermen jumys
–Endi dápterdi ashyp, myna sýretke qarańdar. «Balmuzdaq qandaı?» degen suraqqa ártúrli úsh sózben jaýap berip kórińdershi.
Balalardyń jaýabyn tyńdaý, madaqtaý.
–Júrińder, mashınamyzǵa otyryp, patshalyqty aralaýdy jalǵastyraıyq.
Sergitý sáti «Mashına aıdaımyn»
(joǵaryda kórsetilgendeı)
2-aıaldama: (omonım sózder)
Interaktıvti taqtadan bir sóz belgisi jáne eki, úsh úı bar ertegi beınesi kórinedi.
–Bul jerdegi sózder óte pysyq, olardyń árqaısysynyń eki-úsh úıi bar. Mysaly, myna «ara» degen sózdiń eki úıi bar: bir úıine kirse aǵash kesetin araǵa aınalyp, aǵashtardy aralaı bastaıdy. Al, ekinshi úıine kirse ushatyn araǵa aınalyp, gúlderden bal jınaýǵa kirisedi.
Ár úı týraly aıtqanda sol úıden sáıkes sýretti shyǵarady.
–Kóp jumys istegendikten de olardyń úıleri kóp eken. Kelińder, eńbek etýdi biz osy sózderden úıreneıik.
Tynys alý jattyǵýlary «Ara»
Óleń joldaryn tárbıeshi aıtady, balalarǵa murynmen tynys alyp, aýyzben dem shyǵarý kezinde /j/ men /z/ dybystaryn sozyp aıtý kerektigin túsindiredi. Qoldarymen qımyldaryn keltirýge bolady.
1.Eńbek bizge jarasty,
Aralaımyz aǵashty.
-j-j-j-j-
2.Aǵaıyndy aralarmyz,
Eńbek úshin jaralǵanbyz.
-z-z-z-z-z-
Dáptermen jumys
–Dápterdegi «Qarlyǵash» degen sózdiń qansha úıi bar eken? Ár úıge kirgen saıyn ol sóz ne isteıdi?
Balalardyń pikirin tyńdaý, sóıletý.
Dıdaktıkalyq oıyn «Pysyq sózder»
–Kelińder, biz de pysyq sózderge aınalyp kóreıik.
Balalardy oılanýǵa jeteleý, pikirin aıtqan balany madaqtaý. («tús, juldyz, qoı, bas, t.b.» sózderdi paıdalanýǵa bolady)
– Mashınamyzǵa otyryp, patshalyqty aralaýdy jalǵastyraıyq.
Sergitý sáti «Mashına aıdaımyn»
(joǵaryda kórsetilgendeı)
3-aıaldama: (antonım sózder)
Interaktıvti taqtadan qatar turǵan eki úıi bar ertegi beınesi kórinedi.
–Al, bul jerde múlde basqasha sózder turatyn kórinedi. Eki sóz kórshi tursa da birin-biri jaqtyrmaıdy eken. Olar ylǵı da bir-birine kerisinshe sóıleıdi. Bireýi «jaqsy» dese, ekinshisi «jaman» deıdi. (aq-qara, uzyn-qysqa, t.b.)
Dáptermen jumys
–Dápterdiń tómengi jaǵynda berilgen sýretterge nazar aýdaryńdar.
Sýret boıynsha eki-úsh balany sóıletý.
Dıdaktıkalyq oıyn «Araz sózder»
–Biz de biraz ýaqytqa araz sózderge aınalaıyq.
Qatar otyrǵan kórshi balalardy bir-birine arqalaryn berip otyrǵyzyp, antonım sózder oılatý. Durys jaýap bergen balalardy madaqtaý.
–Qalaı oılaısyńdar, kórshimen araz bolý jaqsy ma? Nege olaı oılaısyńdar?
Balalardyń pikirin tyńdaý, dostyqqa, tatýlyqqa jeteleý.
Bir-birine tirkesip, poıyzdyń júrgenin keltiredi.
Mashına aıdaǵandaı qımyldar jasaıdy.
Interaktıvti taqtadaǵy sýretterdi tamashalaıdy.
–Bul jer ádemi eken. Bir úı kórinip tur.
Tárbıeshiniń túsindirmesin tyńdaıdy.
–Men «qaıyrymdy» degen sózbin. t.b.
Dápterdegi balmuzdaqtyń sýretine qarap, «qandaı?» degen suraqqa jaýap beretin sózderdi oılap, aıtady:
–Balmuzdaq tátti, sýyq, aq (túrli-tústi).
Tárbıeshiniń túsindirmesin tyńdaıdy.
Tárbıeshi óleń joldaryn oqyp bolǵan soń balalar murynmen tynys alyp, aýyzben dem shyǵarý kezinde /j/, /z/ dybystaryn sozyp aıtady.
–«Qarlyǵash» degen sózdiń eki úıi bar. Bir úıine kirgende qus bolyp ushady, ekinshi úıine kirgende Qarlyǵash degen qyz bolyp jumys isteıdi.
Basqa da omonım sózderdi oılastyrady.
Antonım sózder týraly tárbıeshiniń túsindirmesin tyńdaıdy.
Sýret boıynsha antonım sózderdi aıtady:
–Úlken - kishkentaı, az –k óp.
Qatar otyrǵan balalar bir-birine arqalaryn berip otyryp antonım sózderdi oılap, aıtady.
Kórshimen araz bolýdyń jaman ekenin aıtady.
Qorytyndylaý, ózin-ózi baǵalaý
Qorytý
–«Sózder» patshalyǵy óte úlken, ony bir kúnde aralap bitý múmkin emes. Búgin biz biraz bóligin ǵana aralap bittik, endi poıyzǵa otyryp óz tobymyzǵa qaıtaıyq.
Úntaspadan poıyzdyń júrgen daýsy oınalady. Oıyn buryshyna poıyzdyń júrisin salyp tirkesip kelgen balalardy Janat apaı qarsy alyp, ne kórgenderin suraıdy. Balalar elestetý arqyly kezegimen kórgen-bilgenderin, sóz túrlerin aıtyp beredi.
Tárbıeshi balalardy madaqtap, sabaqty aıaqtaıdy.
Mýzyka áýenimen balalar bir-biriniń belinen ustap, tirkesip júrip oıyn buryshyna, kilem ústine kelip otyrady.
Janat apaıǵa kórgen-bilgenderin aıtý arqyly sabaqta ne ótkenderin qaıtalaıdy.
Kútiletin nátıje:
Bilýi tıis: Sóıleý barysynda sınonım, omonım, antonım sózderdi durys qoldana bilý.
Túsine bilýi: Maǵynasy, aıtylýy jaǵynan sózderdiń ártúrli bolatynyn.
Aıta bilýi: Berilgen sózderge uqsas sózder oılap aıta bilý. Durys tynys alyp, /z/, /j/ dybystaryn anyq aıtý.
You Might Also Like
-
Shetel tilin oqytýda ınteraktıvti tásildi qoldaný
-
Sabaqtyń taqyryby: Nurǵısa Tilendıev. Tól sóz ben tóleý sóz.
