Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 2 kún buryn)
Nurǵısa Tilendıev. Tól sóz ben tóleý sóz.
Sabaqtyń taqyryby: Nurǵısa Tilendıev. Tól sóz ben tóleý sóz.
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Nurǵısa Tilendıevtiń ómiri men shyǵarmashylyǵyn tanystyrý. Tól sóz ben onyń tynys belgilerin meńgertý.
Damytýshylyq: oqýshylardyń este saqtaý, oılaý qabiletterin damytý, tyńdaı bilý jáne oımen bólisý áreketterin ushtaý, qazaqsha saýatty jazýǵa úıretý.
Tárbıelik: oqýshylardy ulttyq qasıetterge , qazaq halqynyń tili men dástúrin, ónerin qasterleıtin azamat etip tárbıeleý.

Sabaqtyń tıpi: jańa sabaqty meńgertý.
Sabaqtyń túri: panoramalyq sabaq.
Sabaqtyń ádisi: suraq-jaýap, baıandaý, izdendirý, sózdik, oıyn.
Sabaqtyń kórnekiligi: N.Tilendıevtiń portreti, aýdıo jazbalar, slaıdtar, elektrondy oqýlyq.
Sabaqtyń qurylymy:
1. Kirispe bólim. (tyńdalym, sóılesim)
Beıneklıp kórý arqyly sabaqtyń jańa taqyrybyn anyqtaý.
2. Dıalogtyq bólim. (sóılesim, oqylym, jazylym)
Leksıka-gramatıkalyq taqyryptardyn mánin ashý, meńgertý.
Interaktıvti taqtamen jumys. (slaıdtar, tirek syzbalar).
Oqýlyqpen, dáptermen jumys.
3. Qorytyndy bólimi.

«Bilim bırjasy» pen tirek syzba arqyly qorytyndylaý.
Sabaqtyń barysy: 1. Uıymdastyrý kezeńi. (sóılesim)
2. Oqýshylardyń nazaryn sabaqqa aýdarý.
3. Úı tapsyrmasyn tekserý. (aıtylym)
- Balalar, ótken sabaqta úıge berilgen tapsyrma: «Qurmetti ataq» mátinine baılanysty qazaqtyń ǵulamalary, qoǵam qaıratkerleri, óner maıtalmandary týraly málimet jınap kelý, jańa sózderdi jattap kelý.
Jańa sabaqqa kirispe. Qyzyǵýshylyǵyn oıatý.
- Balalar, búgingi sabaǵymyzdyń taqyrybyn bilý úshin beıneklıpti muqıat qarap, tyńdaýlaryńyzdy suraımyn.
Beıneklıp kórý. 1mınýt.

- Jańalyqtan ne týraly habardar boldyńyzdar?
- Merekelik sharalar qandaı merekege baılanysty uıymdastyrylǵan? (Astana kúni merekesine oraı)
- Qandaı spektákl sahnalanǵan? ( «Nurǵısa» horeografıalyq spektakli)
- Spektákl qaıda sahnalanǵan? (Kúlásh Baıseıitova atyndaǵy opera jáne balet teatrynda)
- Qoıylymdy kimder sahnalaǵan? ( «Naz» memlekettik bı teatrynyń ártisteri)
- Kim týraly spektákl qoıylǵan? (N.Tilendıev)
- Talantty kompozıtordyń qandaı shyǵarmalary shyrqalǵan? («Sarjaılaý», «Ańsaý», «Altyn dán», «Baıanaýyl» t.b)
Nurǵısa Tilendıev

Qazaqtyń áıgili kúıshi kompozıtory, dırıjer, dáýlesker dombyrashy, Halyq qaharmany Nurǵısa Atabaıuly Tilendıev 1925 jyly 1 sáýirde Almaty oblysynyń İle aýdanyna qarasty Shılikemer aýylynda dúnıege kelgen. Nurǵısanyń ónerge degen qushtarlyǵyna ata-anasy yqpal etken. Ákesi Atabaı - kúıshi, sheshesi án aıtýdy jaqsy kórgen. Ol bes jasynan bastap dombyrada oınap, on eki jasynda orkestr quramynda bolǵan. «Solaqaıdyń soıynan saqtan» degendeı, Nurǵısa solaqaı dombyrashy bolǵan.Máskeýdiń P.I.Chaıkovskıı atyndaǵy konservatorısynyń dırıjerlik fakúltetin bitirdi. Qazaqtyń Abaı atyndaǵy opera jáne balet teatrynda (1953-1961), qazaqtyń Qurmanǵazy atyndaǵy Memlekettik Akademıalyq halyq aspaptar orkestrinde (1961-1964) jáne tikeleı óziniń uıymdastyrýymen dúnıege kelgen «Otyrar sazy» halyq aspaptary orkestrinde (1981-1998) bas dırıjer qyzmetin atqardy.

1968 jyldyń «Qazaqfılm» kınostýdıasy mýzyka redaksıasynyń bas redaktory bolyp istedi.. Ol 500-den astam mýzykalyq tól týyndylardyń avtory. Súıikti shyǵarmalarynan «Dostyq jolymen», «Meniń Qazaqstanym», Q.Qojamárovpen birlesip jazǵan «Altyn taýlar» operasyn , «Ata tolǵaýy» jáne orkestr úshin jazylǵan shyǵarmalaryn ataýǵa bolady. Onyń «Aqqý», «Ańsaý», «Arman», «Ata tolǵaýy», «Álqıssa», «Qorqyt týraly ańyz», «Kósh kerýeni», «Mahambet», sıaqty kúıleri men «Sarjaılaý», «Alataý», «Aqjaıyq», «Aq qusym», «Óz elim» sıaqty ondaǵan ánderi jurtshylyq súıip tyńdaıdy. Qyryqtan astam pesaǵa jáne jıyrmadan astam fılmge mýzyka jazǵan. N. Tilendıev sondaı aq «Qyz Jibek», «Meniń atym Qoja», «Qarlyǵashtyń quıryǵy nege aıyr», «Aqsaq qulan» fılmderine, Abaıdyń keıbir óleńderine mýzyka jazǵan. Qazaqstannyń halyq ártisi, Qazaqstan Respýblıkasy Memlekettik syılyǵynyń ıegeri, KSRO nyń halyq ártisi. Qazaqstan Respýblıkasy Prezıdentiniń jarlyǵymen N.Tilendıev 1998 jyly «Halyq Qaharmany» ataǵy berildi.

Sózdik jumysy. (berilgen sózderdi jeke oqýshyǵa oqytý, qaıtalatý, sóz tirkesterin, sóılem qurý)
Mátinmen jumys. «Danalyq aǵashy» oıyny.
Oqýshylar mátindi jyldam oqyp shyǵady. Oqýshylar mátin boıynsha qıyn suraq qurap, qaǵazǵa jazady, júrgizýshiniń qolynda sandyqsha bolý kerek, soǵan oqýshylar kezegimen óz suraqtaryn salady. Mátindi taǵy bir ret jyldam oqyp shyǵý kerek. Ár oqýshy sandyqshadan suraq jazylǵan qaǵaz alyp, daýystap neǵurlym durys jaýap berýi tıis. Basqalar suraqpen jaýapty baǵalaıdy, júrgizýshi jeńimpazdy anyqtaıdy. Ár durys jaýapqa fıshka beriledi.
Sabaqtyń leksıkalyq taqyryp pen gramatıkalyq taqyrypty baılanystyrý.
«Ulylar sózi»

N.Tilendıev týraly bıyl qańtar aıynda týǵanyna 100 jyl tolǵan belgili qoǵam qaıratkeri, akademık, qazaq halqynyń uly tulǵasy D. Qonaevtyń sózi usynyldy.
Dinmuhamed Qonaev: «Mýzyka – adamzattyń ámbebap tili ǵoı. Ol bizdiń jan – dúnıemizdi baıytyp, ásirese, ulttyq sana – saltymyzǵa baýlıtyn sıqyrly kúsh. Men Nurǵısa Tilendıevtiń shyǵarmalaryn tyńdaǵan saıyn osyndaı oıǵa qalamyn», - degen eken.
- Sonymen, balalar, aıtylǵan sózdiń avtory kim? (D.Qonaev)
- Avtordyń sózi kim týraly?(N.Tilendıev)
- Mine, sóıleýshiniń óz sózin avtor sózi deımiz. (D.Qonaev: , - degen eken)
- Al, sóıleýshi jetkizgen D.Qonaevtyń sózi qaısy ?

- «Mýzyka – adamzattyń ámbebap tili ǵoı. Ol bizdiń jan – dúnıemizdi baıytyp, ásirese, ulttyq sana – saltymyzǵa baýlıtyn sıqyrly kúsh. Men Nurǵısa Tilendıevtiń shyǵarmalaryn tyńdaǵan saıyn osyndaı oıǵa qalamyn»
- Bireýdiń sóziniń buljytpaı, ózgerissiz berilýi tól sóz dep atalady.
- Endi, balalar, qandaı tynys belgileri qoıylǵan? (: «» , - .)
Tirek syzbadaǵy tól sózdi sóılemderdiń qurylymy men olardyń tynys belgilerin meńgertý.
1. Bas árippen jazylǵan avtor sózi: «Bas árippen jazylǵan tól sóz», -kishi árippen jazylǵan avtor sózi.
Mysaly: Dinmuhamed Qonaev: «Mýzyka – adamzattyń ámbebap tili ǵoı. Ol bizdiń jan – dúnıemizdi baıytyp, ásirese, ulttyq sana – saltymyzǵa baýlıtyn sıqyrly kúsh. Men Nurǵısa Tilendıevtiń shyǵarmalaryn tyńdaǵan saıyn osyndaı oıǵa qalamyn», - degen eken.
2. Bas árippen jazylǵan avtor sózi: «Bas árippen jazylǵan tól sóz»

Mysaly: Muǵalim bylaı dedi: «Nurǵısa Tilendıev – qazaq halqynyń talantty perzenti»
3. «Bas árippen jazylǵan tól sóz», - kishi árippen jazylǵan avtor sózi.
Mysaly: «Saz tili – ortaq», - deıdi Nurǵısa Tilendıev.
Qosymsha.
Avtor sózi tól sózdiń kimniń sózi ekenin, kimge qaratylyp aıtylatynyn, qandaı jaǵdaıda aıtylǵandyǵyn belgilep turady. Avtor sózi jazylýda tynys belgileri arqyly ajyratylady. Tól sóz ben avtor sózi "de" (dedi, dep, deıdi, degen, degendeı) kómekshi etistigi arqyly baılanysady.
Kompútermen jumys.

«Báıterek» elektrondy oqýlyǵyndaǵy tól sózge arnalǵan modýl. (8 synyp, 5-modýl)
Tyńdalym: (erejesin tyńdaý)
Oqylym: (tól sózge arnalǵan tapsyrmalarǵa jaýap berý)
Jazylym: (kóp núkteniń ornyna tıisti sózdi qoı, tól sózdiń tynys belgisin qoıyp jaz)
Sóılesim: (tól sózdiń erejesin aıt, tól sózge dıalog qurý)
Bireýdiń sóziniń buljytpaı, ózgerissiz berilýi tól sóz dep atalady.
Jattyǵý jumysy ( jattyǵý mátinin dıktant túrinde jazǵyzý, tól sózderdiń tynys belgisin qoıý)
Qorytyndy bólimi. Sabaqty bekitý. Suraqtar.

1. Ár túrli sahnada oryndala bermeıtin mýzykanyń túri qandaı ?
2. N.Tilendıevtiń qansha mýzykalyq týyndysy bar? (500-den asa)
3. Tól sóz degenimiz ne?
4. Qazaq halqynyń mýzykalyq aspaptaryn ata.
5. Qaharman sóziniń sınonımin aıt.(batyr, erjúrek)
6. N.Tilendıev qashan, qaıda dúnıege kelgen? (1925 jyly 1sáýirde Almaty oblysy, İle aýdany, Shılikemer degen jerde)
7. Myna sóılemde syzyqsha nege qoıylǵan? Bul festıvál – óner merekesi .
8. Maqaldyń jalǵasyn aıt.
9. «Ónerdi kóp (biletin dana bolar, ).................................,
Ónersizdiń .(isi shala bolar)

10. Parıjde, Frankfýrtte, ıaǵnı shetel sahnasynda tuńǵysh án shyrqaǵan ánshi kim?
11. N.Tilendıevtiń dombyra tartýdaǵy ereksheligi qandaı? (solaqaı tartady)
12. N.Tilendıev qaı orkestrdiń negizin qalaǵan?(Otyrar sazy)
13. QR Prezıdentiniń Jarlyǵymen qaı jyly, qandaı ataq berildi?(1998j Halyq Qaharmany)
14. Tól sóz avtor sóziniń ortasynda kelse qandaı tynys belgisi qoıylady?
15. N.Tilendıevtiń «Aqqý» kúıi qaı qazaq kınosynda oryndalady?(«Qyz Jibek»)

Qorytyndy sóz. Nurǵısa Tilendıev: «Keıde men ózimdi áke – shesheden týmaǵandaı sezinem. Óıtkeni, halyq alaqanyna salyp, ómir boıy aıalap keledi», - degen eken. Syzbasyn kórset, maǵynasyna túsinik ber. (avtor sózi, tól sóz, avtor sózi)
Úıge tapsyrma: «Qazaq mádenıetine, ónerine zor eńbek sińirgen tulǵalar» taqyrybyna referat daıyndaý.
Sabaqty baǵalaý.

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama