InfoHub Logo

Quqyq-qoǵamdaǵy adamdardyń ózara qatynasyn rettep otyratyn memleket belgilep, qorǵaıtyn normalar men erejeler jıyntyǵy, osy normalardy zertteıtin ǵylym. Qazirgi zaıyrly qoǵamda ómir súrip jatqan myna bizdiń árqaısysymyzdyń óz quqyǵymyz bar. Zań ony qorǵaıdy, saqtaıdy. Qoǵamnyń árbir múshesi ony qurmetteýge,qadaǵalaýǵa tıis. Meniń sol bala retinde óz múddelerimdi qorǵaýǵa quqyǵym bar. Ol qandaı quqyq? 

Qazaqstan Respýblıkasynyń Bala quqyǵy Konvensıasy boıynsha 18 jasqa tolmaǵan árbir adam bala bolyp sanalady, ıaǵnı jasóspirimder. Olar osy konvensıada kórsetilgen barlyq quqyqtarǵa ıe. 

Eń aldymen, el azamattyǵyn alýǵa, tolyqtaı ata-ana qamqorlyǵyna bólenýge tolyqtaı quqyǵym bar. Dara tulǵa bolyp qana qoımaı, qoǵamda óz ornym, óz atym bolady. Men jaıly jeke málimetter saqtalýy jáne qorǵalýy úkimetpen baqylanady. Meniń ómirime ózge bireýdiń zańsyz qol suǵýynan qorǵaý alýym óte mańyzdy. Jeke shegarany buzýǵa, abyroı-bedelge nuqsan keltirýge zańmen ruqsat joq. Bul meniń qoǵamda adamdyq ornymdy qalyptastyrýdaǵy mańyzdy faktorlar. 

Al meniń ómir súrý, bostandyq jáne damý quqyqtarym-meni odan ári erkin azamatsha bolýǵa jeteleı otyryp, óz múddelerimdi oryndy paıdalanýǵa múmkindik beredi. Sebebi, men ómir súretin memlekette meniń jaǵdaıym jasalmasa mende ómir súrýge esh quqyq bolmas edi. Mundaǵy mańyzdy másele de osy. Men úkimetten densaýlyq saqtaý, damý, bilim alýym úshin jaǵdaı jasalýyn talap etýge quqylymyn. Bul jaıly aqparat osy Konvensıanyń 27 babynda qamtylǵan. 

Taǵy aıta keter bolsam, Qazaqstan Respýblıkasynyń bala quqyǵy týraly zańynyń 4 babynda balanyń teń quqyqtylyǵy atap ótiledi. Bul degenimiz, men jáne ózge balalardyń deńgeıiniń bir, eshqandaı qanaýǵa jol joq ekendigin bildiredi. Mysaly, men qandaı ult ókilinen, násilden bolmaıyn ózimniń múddeme qatysty qajettilikterdi alýǵa quqyǵym bar. 

Men jáne tańdaý. Muny qalaı túsinemiz? Konvensıanyń 13 babynda osy jaıly sóz qozǵalǵan. Eń basty eskeretin nárse: meniń kózqarastarym men qyzyǵýshylyǵym, ómirime qatysty sheshimder men oı erkindigim. Men tulǵa retinde qalyptasyp kele jatqandyqtan, qoǵamda aqparat alýǵa, bilýge, umtylýǵa, ony taratýǵa quqyǵym bar.(Bul basqa adamdarǵa zıanyn tıgizbeıtin jaǵdaıda ǵana.) Iaǵnı, ózimniń damý úderisim úshin qajettilikterdi erkin ala alamyn. Kez kelgen ortada pikirimdi bildirýge, men úshin mańyzdy sheshimderdi ózim dara qabyldaýǵa, maǵan unaıtyn nársemen aınalysýǵa quqyǵym bar. Ony úlkender men otbasy músheleri qoldaýy mindetti. Sondyqtan qoǵamda meniń quqyǵymnyń bolýy jáne onyń qorǵalýyn qadaǵalaý, saqtaý-eń basty múddem.

Qorytyndylaı kele, memlekettiń bir bóligi, qoǵam múshesi retindegi tolyqtaı quqyǵymnyń bar ekenin aıtqym keledi. Joǵaryda atap ótken 4, 27, 13 baptardy, sonymen qatar bala quqyǵy týraly Konvensıany negizge ala otyryp kámelet jasqa tolmaǵan bala quqyqtarynyń qandaı ekeninen maǵlumat berip óttim. Óz quqyqtarymnyń birqataryn, múddeniń saqtalýyn sózge tıek ete otyryp, árbir el azamatynyń, onyń ishinde balanyń Úkimet aldyndaǵy ornyn barynsha daǵdyladym. Osy jolda Úkimet bul quqyqtar týraly keńinen aqparat berýi qajet. Al bala óz quqyǵyn tolyq bilýi jáne saqtaýy abzal.

Ýtegýlova Gúlzıra

---