Qustar álemi. 1 sáýir - Qustar kúni
Qustar álemi
Jospar
I Kirispe
1 sáýir - Qustar kúni.
II Negizgi bólim
1. Qustar álemi
2. Álemdegi eń ádemi qustar
3. Qazaqstannyń Qyzyl kitaby
4. Maqal - mátelder
III Qorytyndy
Kirispe.
1 sáýir - Qustar kúni.
1 sáýir – Halyqaralyq qustar kúni. Bul kún sonaý 1906 jyldan, qustardy qorǵaý týraly Halyqaralyq konvensıa jarıalanǵannan beri atalyp keledi. Búkil dúnıe júzinde qustardyń 9 myńdaı túri tirshilik etedi. Bizdiń elimiz de qustarǵa óte baı. Qazaqstanda qustardyń 500 - ge jýyq túri bar. Olardyń kúz aılaryndaǵy sany shamamen 18 - 20 mıllıonǵa jetedi. Bul – úlken baılyq. Sondyqtan da biz olardy qorǵap, paıdalana bilýimiz kerek. Qustar orman, jer zıankesterimen qorektenip aýyl sharýashylyǵyna paıdasyn tıgizedi. Al qustardyń estetıkalyq máni óz aldyna bir tóbe. Talaı sazgerler qustardyń únin áýenge qossa, talaı aqyndar qustar týraly tamasha jyrlar jazǵan. Qustardyń ushý zańdylyǵyn alǵash ret Leonardo da Vınchı zerttegen eken. Sodan beri kóptegen avıakonstrýktorlar qustardy negizge alyp, talaı ushaqtar jasap shyǵardy emes pe?!
Qustar — omyrtqaly janýarlardyń ishinde Jer sharynda keńinen taralǵan janýarlar. Qustardy dene qurylysyna, tirshilik áreketine baılanysty 3 topqa bóledi. Olar:
1. Qyrtóssizder (júgiretin qustar);
2. Júzetin qustar (pıngvınder);
3. Qyrtóstiler (ushatyn qustar).
Qus - tabıǵat, ómir kórki. Halyq sheber ánshisin bulbulǵa, ardaqty azamatyn suńqarǵa, qas sulýyn aqqýǵa, óz jigitin japalaqqa teńegen. Ertede baılar men patshalar, handar bulbuldy baǵynda saıratyp, totyny úıinde ustaǵan, aqqýdy kólinde júzdirtip, suńqardy qolyna qondyrǵan. Qus barlyq pen baılyqtyń, ásemdik pen sulýlyqtyń belgisi bolǵan.
Qazaqstannyń bıoalýantúrliligin saqtaý qaýymdastyǵy men Qustardy qorǵaý odaǵy birlese otyryp elimizde bıylǵy 2012 jyl qusyna dala qyranyn laıyq dep uıǵardy. Dala qyranyn taný asa qıyndyq týdyrmaıdy, ol el aýmaǵynda keńinen taralǵan qus. Sońǵy kezde sany azaıyp bara jatqan bul qus erekshe kóńil bólýdi qajet etedi. Qazaqstan Qyzyl kitabyna engizilgen dala qyrany memleket qamqorlyǵyna alynǵan.
Qus tabıǵat baılyǵy. Kóktemde qustar ońtústikten oralady. Qustar - dostar degendeı adamdardyń eń jaqsy kóretini - qustar. Qustarsyz ormannyń sáni kelispeıdi. Qustardyń daýysy ormanǵa bir sıqyrly kórik berip turady. Qus tabıǵatqa tek kórik berip turady desek onymyz durys bolmas sebebi, qustardyń tirshiligi orman, baý - baqsha zıankesterdi joıyp, adamǵa kóp kómegin tıgizedi. Janýarlar men ań - qustarda kez kelgen adam bile bermeıtin nemese ańǵarmaıtyn ózindik tirshilikterine tán qasıetteri, ádetteri men qyzyqty ári sırek kezdesetin tabıǵı erekshe minez - qulyqtary bolady. Bul qyzyqty jaılardy bizdiń ejelgi ata - babalarymyz dalada eńbek etip júrip, mal baǵyp nemese ań aýlap júrip anyqtaǵan. Ári qyzyqty, ári taǵylymdy osyndaı jaılar ómirimizde árqashanda qajet.
Negizgi bólim
1. Qustar álemi.
Qustar – omyrtqaly janýarlar tıp tarmaǵynyń bir klasy. Qustardyń evolúsıalyq damý satysy 4 kezeńge bólinedi
1. Alǵashqy qustar – arheopterıks;
2. Tisti qustar;
3. Qyrsyz jalpaq tóstiler – túıequstar, kıvı, pıngvınder;
4. Qyrly tósti qustar.
Qus – dene turqy ártúri, mamyqty, qanatty, ushyp júrip tirshilik etetin, eti, júni paıdaly jándik. Sýly jerlerdi, orman - toǵaıdy, dalalyqty, taý bókterlerin mekendeıtin jabaıy jáne qolda ustaıtyn asyrandy túrleri bar. Jyl qustary kóktem týa kelip uıa salady, jumyrtqalap balapan basady, qanattanǵan son qońyr kúzde, qys túse jyly jaqqa qonysaýdarady.
Eń qyraǵy qus – búrkit. Ol birneshe shaqyrym jerden kóredi. Búrkit ábden qartaıǵan kezde ózin - ózi aspannan tastap óltiredi.
Eń kóregen qus – úki. Ol qarańǵy jerden de anyq kóre alady.
Kókek jumyrtqa baspaıdy. Olar óz jumyrtqasyn basqa qustyń uıasyna aparyp salady.
Aqqý – sulý ári kıeli qus. Aqqýdy atpaıdy. Aqqý jalǵyz júrmeıdi, jalǵyz óspeıdi. Syńarynan aıyrylǵan aqqý da aspandap baryp, qulap óledi.
Boztorǵaı týǵan jerinen qysta da, jazda da ketpeıdi.
Boztorǵaı tań atqanyn bildirip shyryldaıdy.
Adamǵa eń jaqyn júretin qus – qarlyǵash. Ol uıasyn adam bar jerge salady.
Ánshi qus – bulbul.
Sap túzep, saltanatpen ushatyn qustar – tyrnalar.
2. Álemdegi eń ádemi qustar.
Qustardyń bári ádemi. Degenmen, sulýlyǵy jóninen eshbir qusqa des bermeımin deıtinderi de joq emes. Biz myna sulýlyqty kórip otyryp, birinshi myna qus ádemi, ekinshi oryn myna qusta dep nómir taqqymyz kelmeıdi. Jaratylystyń sheberligine eriksiz tańdaı qaǵyp, álemdegi eń ádemi qustardy nazarlaryńyzǵa usynamyn.
Taýys qusy
Taýyq otrádynyń eń iri túri. Úndistanda, Shrı - Lanka aralynda, Assamda taraǵan. Taýly jerlerdi, sonymen qatar jartasty jerlerdegi sırek ormandar men nýly jerlerdi mekendeıdi. Bárinen buryn butalar men shópti ósimdikter qalyń ósken jerlerdi qalaıdy. Qaýip tóngende jáne uıyqtaý úshin aǵashqa qonady. Taýystardyń is - qımylyna qarap úndiler jolbarystardyń taıap qalǵanyn biledi. Úndistanda qasıetti qus sanalǵan: ony óltirgenderge jazalaý qaýpi tóngen. Bir úıirde 30 - 40 taýys toptalyp júredi. Taýystar úshin úı taýyqtaryna tán jem qorek bolady. Uıasyn jerge, butalarmen búrkelgen tusqa salady. Uıa jińishke sabaqty shópterden jáne kepken japyraqtardan salynady. Uıada 4 - ten 15 - ke deıin jumyrtqa bolady. Qolǵa úıretilgen qustardy Eýropaǵa alǵash ret Aleksandr Makedonskıı ákelgen. Taýystar ejelden saraılarda, saıabaqtarda ustalǵan. Buryn olardyń etin «patshalyq» toılar kezinde paıdalanǵan.
Aqqý
Aqqý mahabbat pen senimniń, tazalyq pen kirshiksizdiktiń belgisi. Aqqýlardyń este saqtaý qabileti óte jaqsy damyǵan. Sol arqyly olar ózderine jasalǵan jamandyq pen jaqsylyqty únemi ajyrata alady. Kóbine ata aqqý men urǵashy aqqý ózderiniń urpaqtary úshin birigip as izdeıdi.
Qustar álemi. 1 sáýir - Qustar kúni júkteý
Jospar
I Kirispe
1 sáýir - Qustar kúni.
II Negizgi bólim
1. Qustar álemi
2. Álemdegi eń ádemi qustar
3. Qazaqstannyń Qyzyl kitaby
4. Maqal - mátelder
III Qorytyndy
Kirispe.
1 sáýir - Qustar kúni.
1 sáýir – Halyqaralyq qustar kúni. Bul kún sonaý 1906 jyldan, qustardy qorǵaý týraly Halyqaralyq konvensıa jarıalanǵannan beri atalyp keledi. Búkil dúnıe júzinde qustardyń 9 myńdaı túri tirshilik etedi. Bizdiń elimiz de qustarǵa óte baı. Qazaqstanda qustardyń 500 - ge jýyq túri bar. Olardyń kúz aılaryndaǵy sany shamamen 18 - 20 mıllıonǵa jetedi. Bul – úlken baılyq. Sondyqtan da biz olardy qorǵap, paıdalana bilýimiz kerek. Qustar orman, jer zıankesterimen qorektenip aýyl sharýashylyǵyna paıdasyn tıgizedi. Al qustardyń estetıkalyq máni óz aldyna bir tóbe. Talaı sazgerler qustardyń únin áýenge qossa, talaı aqyndar qustar týraly tamasha jyrlar jazǵan. Qustardyń ushý zańdylyǵyn alǵash ret Leonardo da Vınchı zerttegen eken. Sodan beri kóptegen avıakonstrýktorlar qustardy negizge alyp, talaı ushaqtar jasap shyǵardy emes pe?!
Qustar — omyrtqaly janýarlardyń ishinde Jer sharynda keńinen taralǵan janýarlar. Qustardy dene qurylysyna, tirshilik áreketine baılanysty 3 topqa bóledi. Olar:
1. Qyrtóssizder (júgiretin qustar);
2. Júzetin qustar (pıngvınder);
3. Qyrtóstiler (ushatyn qustar).
Qus - tabıǵat, ómir kórki. Halyq sheber ánshisin bulbulǵa, ardaqty azamatyn suńqarǵa, qas sulýyn aqqýǵa, óz jigitin japalaqqa teńegen. Ertede baılar men patshalar, handar bulbuldy baǵynda saıratyp, totyny úıinde ustaǵan, aqqýdy kólinde júzdirtip, suńqardy qolyna qondyrǵan. Qus barlyq pen baılyqtyń, ásemdik pen sulýlyqtyń belgisi bolǵan.
Qazaqstannyń bıoalýantúrliligin saqtaý qaýymdastyǵy men Qustardy qorǵaý odaǵy birlese otyryp elimizde bıylǵy 2012 jyl qusyna dala qyranyn laıyq dep uıǵardy. Dala qyranyn taný asa qıyndyq týdyrmaıdy, ol el aýmaǵynda keńinen taralǵan qus. Sońǵy kezde sany azaıyp bara jatqan bul qus erekshe kóńil bólýdi qajet etedi. Qazaqstan Qyzyl kitabyna engizilgen dala qyrany memleket qamqorlyǵyna alynǵan.
Qus tabıǵat baılyǵy. Kóktemde qustar ońtústikten oralady. Qustar - dostar degendeı adamdardyń eń jaqsy kóretini - qustar. Qustarsyz ormannyń sáni kelispeıdi. Qustardyń daýysy ormanǵa bir sıqyrly kórik berip turady. Qus tabıǵatqa tek kórik berip turady desek onymyz durys bolmas sebebi, qustardyń tirshiligi orman, baý - baqsha zıankesterdi joıyp, adamǵa kóp kómegin tıgizedi. Janýarlar men ań - qustarda kez kelgen adam bile bermeıtin nemese ańǵarmaıtyn ózindik tirshilikterine tán qasıetteri, ádetteri men qyzyqty ári sırek kezdesetin tabıǵı erekshe minez - qulyqtary bolady. Bul qyzyqty jaılardy bizdiń ejelgi ata - babalarymyz dalada eńbek etip júrip, mal baǵyp nemese ań aýlap júrip anyqtaǵan. Ári qyzyqty, ári taǵylymdy osyndaı jaılar ómirimizde árqashanda qajet.
Negizgi bólim
1. Qustar álemi.
Qustar – omyrtqaly janýarlar tıp tarmaǵynyń bir klasy. Qustardyń evolúsıalyq damý satysy 4 kezeńge bólinedi
1. Alǵashqy qustar – arheopterıks;
2. Tisti qustar;
3. Qyrsyz jalpaq tóstiler – túıequstar, kıvı, pıngvınder;
4. Qyrly tósti qustar.
Qus – dene turqy ártúri, mamyqty, qanatty, ushyp júrip tirshilik etetin, eti, júni paıdaly jándik. Sýly jerlerdi, orman - toǵaıdy, dalalyqty, taý bókterlerin mekendeıtin jabaıy jáne qolda ustaıtyn asyrandy túrleri bar. Jyl qustary kóktem týa kelip uıa salady, jumyrtqalap balapan basady, qanattanǵan son qońyr kúzde, qys túse jyly jaqqa qonysaýdarady.
Eń qyraǵy qus – búrkit. Ol birneshe shaqyrym jerden kóredi. Búrkit ábden qartaıǵan kezde ózin - ózi aspannan tastap óltiredi.
Eń kóregen qus – úki. Ol qarańǵy jerden de anyq kóre alady.
Kókek jumyrtqa baspaıdy. Olar óz jumyrtqasyn basqa qustyń uıasyna aparyp salady.
Aqqý – sulý ári kıeli qus. Aqqýdy atpaıdy. Aqqý jalǵyz júrmeıdi, jalǵyz óspeıdi. Syńarynan aıyrylǵan aqqý da aspandap baryp, qulap óledi.
Boztorǵaı týǵan jerinen qysta da, jazda da ketpeıdi.
Boztorǵaı tań atqanyn bildirip shyryldaıdy.
Adamǵa eń jaqyn júretin qus – qarlyǵash. Ol uıasyn adam bar jerge salady.
Ánshi qus – bulbul.
Sap túzep, saltanatpen ushatyn qustar – tyrnalar.
2. Álemdegi eń ádemi qustar.
Qustardyń bári ádemi. Degenmen, sulýlyǵy jóninen eshbir qusqa des bermeımin deıtinderi de joq emes. Biz myna sulýlyqty kórip otyryp, birinshi myna qus ádemi, ekinshi oryn myna qusta dep nómir taqqymyz kelmeıdi. Jaratylystyń sheberligine eriksiz tańdaı qaǵyp, álemdegi eń ádemi qustardy nazarlaryńyzǵa usynamyn.
Taýys qusy
Taýyq otrádynyń eń iri túri. Úndistanda, Shrı - Lanka aralynda, Assamda taraǵan. Taýly jerlerdi, sonymen qatar jartasty jerlerdegi sırek ormandar men nýly jerlerdi mekendeıdi. Bárinen buryn butalar men shópti ósimdikter qalyń ósken jerlerdi qalaıdy. Qaýip tóngende jáne uıyqtaý úshin aǵashqa qonady. Taýystardyń is - qımylyna qarap úndiler jolbarystardyń taıap qalǵanyn biledi. Úndistanda qasıetti qus sanalǵan: ony óltirgenderge jazalaý qaýpi tóngen. Bir úıirde 30 - 40 taýys toptalyp júredi. Taýystar úshin úı taýyqtaryna tán jem qorek bolady. Uıasyn jerge, butalarmen búrkelgen tusqa salady. Uıa jińishke sabaqty shópterden jáne kepken japyraqtardan salynady. Uıada 4 - ten 15 - ke deıin jumyrtqa bolady. Qolǵa úıretilgen qustardy Eýropaǵa alǵash ret Aleksandr Makedonskıı ákelgen. Taýystar ejelden saraılarda, saıabaqtarda ustalǵan. Buryn olardyń etin «patshalyq» toılar kezinde paıdalanǵan.
Aqqý
Aqqý mahabbat pen senimniń, tazalyq pen kirshiksizdiktiń belgisi. Aqqýlardyń este saqtaý qabileti óte jaqsy damyǵan. Sol arqyly olar ózderine jasalǵan jamandyq pen jaqsylyqty únemi ajyrata alady. Kóbine ata aqqý men urǵashy aqqý ózderiniń urpaqtary úshin birigip as izdeıdi.
Qustar álemi. 1 sáýir - Qustar kúni júkteý
You Might Also Like
-
Boztorǵaı - meken jaıdy tóńirekteıtin qus. Onyń qanatynyń uzyndyǵy 8, 5 – 14 sm, salmaǵy 30 – 48 g. Ol Qazaqstannyń shóldi dalasynan basqa aýmaǵynda keńinen taraǵan. Boztorǵaılar jerdegi shuqyrlarǵa ...
