Retteýshi jáne onyń eskertpeleri
Sabaqtyń taqyryby: Retteýshi jáne onyń eskertpeleri
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylarǵa jolda júrý erejesin úırete otyryp olardan alǵan bilimderin pysyqtaý.
Óz oılaryn ashyq aıtýǵa, kóshe tártibi belgilerin jatqa aıtýǵa daǵdylandyrý.
Oqýshylardy meıirimdilikke, baıqaǵyshtyqqa tárbıeleý.
Kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, baǵdarsham.
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Armanǵa alda kútken asyǵarmyz
Biz qalaı tolqyn aıtpaı basylarmyz.
Jol júrý erejesin jaqsy bilip
Saqtyqqa tura alatyn jas ulanbyz!
Jalǵaıtyn dostastyryp bar elmenen
Joldardan turady ǵoı álem degen.
Búgingi bizge kelgen qonaqtarǵa
Oıynymyz bastalady sálemmenen!
Retteýshi degen kim?
Retteýshi alǵash úlken qalalarda paıda bolǵan, ıaǵnı onyń negizgi mindetti kóshedegi qozǵalysty retteý. Ony retteý úshin ol jezl degen quraldy paıdalandy. Kópshilik ony «ala taıaq» dep te ataıdy.
Jumbaq jasyrý.
1. Joq ózinde bas ta, aýyz da, qulaq ta,
Baqylaǵan úsh kózi bar biraq ta
(Baǵdarsham)
Keıin retteýshiniń ornyna baǵdarsham paıda boldy.
Baǵdarsham qalaı paıda boldy?
Alǵashqy baǵdarsham temir jol boıynda paıda boldy. Ony oılap tapqan adamnyń esimi tarıhta saqtalmaǵan. Al ony kóshe qozǵalysyna yńǵaılap, qaıta jasaǵan aǵylshyn ınjıner - mehanıgi D. Naıt bolatyn. Ol 1868 jyly Londondaǵy parlament úıiniń aldyna baǵdarsham ornatty. Aparat ortasyna gazdy sham ornatyldy. Ókinishke oraı, gaz jarylyp kezekte turǵan polıseı qaza boldy. Sodan baǵdarsham jarty ǵasyr boıy umyt boldy.
Tek 1914 jyly Amerıkanyń Klıvlený qalasynda sosyn Nú - Iork qalalarynda qaıtadan paıda boldy. Bul joly eki tústi qyzyl, jasyl elektr baǵdarsham boldy.
Al 1918 jyldan bastap úsh tús qoldanysta boldy.
Keńes odaǵy boıynsha alǵash ret baǵdarsham Máskeý qalasynda 1924 jyldan Kýzneski kópiri men Petrovka kósheleriniń qıylysynan oryn aldy.
Qazirgi zamannyń talabyna saı jańa tehnologıanyń damýyna baılanysty retteýshini baǵdarsham almastyrýda. Olaı bolsa balardyń baǵdarsham týraly tyńdaıyq
Qyzyl jaryq: Qyzyl jaryq janǵanda,
Qalt toqtaı qal tabanda.
Sary jaryq: Sary shamy jaǵylsa,
Saq abaı bol barynsha!
Jasyl jaryq: Jasyl jaryq – jol ashyq,
Zymyraı ber bel asyp
Barlyǵy: Irek - ırek kósheler,
Kóshe degen myń ırek.
Qıyndyqqa áıtsede
Úırenesiń birtindep.
Barar jerge asyqpa,
Báıge almaısyń buryn kep.
Qazir jaıaý júrginshilerge de arnalǵan baǵdarsham bar. Biraq ázirge bizdiń qalamyzda ornatylmaǵan. Biraq biz úlken qalalardan kóre alamyz. Mysaly: Aqtaý qalasynda t. b
Olaı bolsa búgingi sabaǵymyzda retteýshi týraly bildik.
- Endi osy retteýshiniń árbir qıylysy bizge, kólikterge aıtylǵan eskertpeler eken.
Praktıkalyq kezeń.
Úlken qalalarda ne kóp, baǵdarshamdar kóp. Olardyń kópshiligi kónerip, isten shyǵyp qalyp jatady. Tipti keıde kólik qozǵalysy shamadan tys kóbeıip ketýi de ábden múmkin. Ondaıda júris - turysty retteý úshin baǵdarshamdar ornyna retteýshi turady. Ol ala taıaqshanyń kómegimen qozǵalysty qalypqa keltiredi. Eger retteýshi tún mezgilinde tursa, júrgizýshi kóretindeı ıaǵnı taıaqshanyń ishinde janyp turatyn belgi bolady. Eger retteýshi taıaǵyn joǵary qaraı kóterse, bul daıyndalý kerektigin eskertedi. Mundaı jaǵdaıda júrýge bolmaıdy.
Retteýshi bizge qaraı qarap tursa nemese arqa jaǵyn berip tursa júrýge tyıym salynady.
Retteýshi búıirimen burylyp tursa onda júrýge bolady degen sóz, júrýge ruqsat berilgen jaǵdaıda retteýshiniń eki ıyǵy da saǵan kórinip turady. Eger baǵdarsham jumys istep tursa, retteýshi de tursa, onda retteýshiniń qımylyn basshylyqqa alý kerek.
Tapsyrma.
1. Retteýshi degen kim, onyń qyzmeti qandaı?
2. Eger retteýshi taıaǵyn joǵary kóterse ne isteý kerek?
3. Qandaı jaǵdaıda júrginshiniń júrýine bolady?
4. Eger baǵdarsham jumys istep tursa, retteýshi baǵyt kórsetip tursa, kimge baǵyný kerek?
Esińde bolsyn!
Ótkeli joq jerden ótýge bolmaıdy.
Kósheniń qıylysyna kelgende, eki jaǵyńa nazar aýdar, jasyl jaryqtyń janýyn kút.
Kósheniń arǵy betine júgirip ótýge bolmaıdy.
Kósheniń arǵy betine joldyń qaq ortasynan ótpe.
Kóshe qıylysynda toqtaý syzyǵy bolady. Osy jerde turyp baǵdarsham belgisiniń janýyn kút.
Avtobýsty artqy jaǵynan aınalyp ót. Jolda kele jatqan mashına kórinbese, onda eki jaǵy birdeı kórinetin joldy tańda, sol jerden ót.
Jaıaý júrginshiler jaǵa joldyń oń jaq qaptalymen júrýge tyrysý kerek.
Eger velosıpedpen júrseń, jolda júrýge erejelerin biletiniń, týraly kýálandyrylǵan qaǵazyń bolýy tıis.
Velosıpedpen neshe jastan bastap jolmen júrýge bolady. (suraq)
Jol boıynda 14 jasqa tolǵan balalarǵa ǵana bolady.(jaýap)
Jol boıyna kónkı, shańǵy dop teppe.
Kóliktiń artyna jarmaspa.
Qaltarystan shyǵa kelme, ómirińe qaýipti.
Jaǵa jolmen ǵana júrýge bolady, mashına jolymen júrýshi bolma.
Jol kólik oqıǵasyn kezinde polısıa bólimine habarlas.
Jaraqat alǵandarǵa alǵashqy dárigerlik járdem kórset.
Jol belgilerin ajyrata bilgen jón.
Qorytyndy.
Bizdiń qalalarymyzda, sol sıaqty aýyldy jerlerdiń bárine ortaq jol qatynasy engizilgen. Bul erejeni oqýshylar, úlkender de barlyq júrginshiler, kólik júrgizýshileri buljytpaı oryndalýy kerek. Jol zańy durys júrip, abaı bolýdy talap etedi. Jol tártibin buzbańdar, jol tártibin buzǵandyqtan keıbireýler mashına dóńgelegine ilinip qaza taýyp, keıbireýleri jaraqat alady. Jol tártibin bileıik, esen - aman júreıik!
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylarǵa jolda júrý erejesin úırete otyryp olardan alǵan bilimderin pysyqtaý.
Óz oılaryn ashyq aıtýǵa, kóshe tártibi belgilerin jatqa aıtýǵa daǵdylandyrý.
Oqýshylardy meıirimdilikke, baıqaǵyshtyqqa tárbıeleý.
Kórnekiligi: ınteraktıvti taqta, baǵdarsham.
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Armanǵa alda kútken asyǵarmyz
Biz qalaı tolqyn aıtpaı basylarmyz.
Jol júrý erejesin jaqsy bilip
Saqtyqqa tura alatyn jas ulanbyz!
Jalǵaıtyn dostastyryp bar elmenen
Joldardan turady ǵoı álem degen.
Búgingi bizge kelgen qonaqtarǵa
Oıynymyz bastalady sálemmenen!
Retteýshi degen kim?
Retteýshi alǵash úlken qalalarda paıda bolǵan, ıaǵnı onyń negizgi mindetti kóshedegi qozǵalysty retteý. Ony retteý úshin ol jezl degen quraldy paıdalandy. Kópshilik ony «ala taıaq» dep te ataıdy.
Jumbaq jasyrý.
1. Joq ózinde bas ta, aýyz da, qulaq ta,
Baqylaǵan úsh kózi bar biraq ta
(Baǵdarsham)
Keıin retteýshiniń ornyna baǵdarsham paıda boldy.
Baǵdarsham qalaı paıda boldy?
Alǵashqy baǵdarsham temir jol boıynda paıda boldy. Ony oılap tapqan adamnyń esimi tarıhta saqtalmaǵan. Al ony kóshe qozǵalysyna yńǵaılap, qaıta jasaǵan aǵylshyn ınjıner - mehanıgi D. Naıt bolatyn. Ol 1868 jyly Londondaǵy parlament úıiniń aldyna baǵdarsham ornatty. Aparat ortasyna gazdy sham ornatyldy. Ókinishke oraı, gaz jarylyp kezekte turǵan polıseı qaza boldy. Sodan baǵdarsham jarty ǵasyr boıy umyt boldy.
Tek 1914 jyly Amerıkanyń Klıvlený qalasynda sosyn Nú - Iork qalalarynda qaıtadan paıda boldy. Bul joly eki tústi qyzyl, jasyl elektr baǵdarsham boldy.
Al 1918 jyldan bastap úsh tús qoldanysta boldy.
Keńes odaǵy boıynsha alǵash ret baǵdarsham Máskeý qalasynda 1924 jyldan Kýzneski kópiri men Petrovka kósheleriniń qıylysynan oryn aldy.
Qazirgi zamannyń talabyna saı jańa tehnologıanyń damýyna baılanysty retteýshini baǵdarsham almastyrýda. Olaı bolsa balardyń baǵdarsham týraly tyńdaıyq
Qyzyl jaryq: Qyzyl jaryq janǵanda,
Qalt toqtaı qal tabanda.
Sary jaryq: Sary shamy jaǵylsa,
Saq abaı bol barynsha!
Jasyl jaryq: Jasyl jaryq – jol ashyq,
Zymyraı ber bel asyp
Barlyǵy: Irek - ırek kósheler,
Kóshe degen myń ırek.
Qıyndyqqa áıtsede
Úırenesiń birtindep.
Barar jerge asyqpa,
Báıge almaısyń buryn kep.
Qazir jaıaý júrginshilerge de arnalǵan baǵdarsham bar. Biraq ázirge bizdiń qalamyzda ornatylmaǵan. Biraq biz úlken qalalardan kóre alamyz. Mysaly: Aqtaý qalasynda t. b
Olaı bolsa búgingi sabaǵymyzda retteýshi týraly bildik.
- Endi osy retteýshiniń árbir qıylysy bizge, kólikterge aıtylǵan eskertpeler eken.
Praktıkalyq kezeń.
Úlken qalalarda ne kóp, baǵdarshamdar kóp. Olardyń kópshiligi kónerip, isten shyǵyp qalyp jatady. Tipti keıde kólik qozǵalysy shamadan tys kóbeıip ketýi de ábden múmkin. Ondaıda júris - turysty retteý úshin baǵdarshamdar ornyna retteýshi turady. Ol ala taıaqshanyń kómegimen qozǵalysty qalypqa keltiredi. Eger retteýshi tún mezgilinde tursa, júrgizýshi kóretindeı ıaǵnı taıaqshanyń ishinde janyp turatyn belgi bolady. Eger retteýshi taıaǵyn joǵary qaraı kóterse, bul daıyndalý kerektigin eskertedi. Mundaı jaǵdaıda júrýge bolmaıdy.
Retteýshi bizge qaraı qarap tursa nemese arqa jaǵyn berip tursa júrýge tyıym salynady.
Retteýshi búıirimen burylyp tursa onda júrýge bolady degen sóz, júrýge ruqsat berilgen jaǵdaıda retteýshiniń eki ıyǵy da saǵan kórinip turady. Eger baǵdarsham jumys istep tursa, retteýshi de tursa, onda retteýshiniń qımylyn basshylyqqa alý kerek.
Tapsyrma.
1. Retteýshi degen kim, onyń qyzmeti qandaı?
2. Eger retteýshi taıaǵyn joǵary kóterse ne isteý kerek?
3. Qandaı jaǵdaıda júrginshiniń júrýine bolady?
4. Eger baǵdarsham jumys istep tursa, retteýshi baǵyt kórsetip tursa, kimge baǵyný kerek?
Esińde bolsyn!
Ótkeli joq jerden ótýge bolmaıdy.
Kósheniń qıylysyna kelgende, eki jaǵyńa nazar aýdar, jasyl jaryqtyń janýyn kút.
Kósheniń arǵy betine júgirip ótýge bolmaıdy.
Kósheniń arǵy betine joldyń qaq ortasynan ótpe.
Kóshe qıylysynda toqtaý syzyǵy bolady. Osy jerde turyp baǵdarsham belgisiniń janýyn kút.
Avtobýsty artqy jaǵynan aınalyp ót. Jolda kele jatqan mashına kórinbese, onda eki jaǵy birdeı kórinetin joldy tańda, sol jerden ót.
Jaıaý júrginshiler jaǵa joldyń oń jaq qaptalymen júrýge tyrysý kerek.
Eger velosıpedpen júrseń, jolda júrýge erejelerin biletiniń, týraly kýálandyrylǵan qaǵazyń bolýy tıis.
Velosıpedpen neshe jastan bastap jolmen júrýge bolady. (suraq)
Jol boıynda 14 jasqa tolǵan balalarǵa ǵana bolady.(jaýap)
Jol boıyna kónkı, shańǵy dop teppe.
Kóliktiń artyna jarmaspa.
Qaltarystan shyǵa kelme, ómirińe qaýipti.
Jaǵa jolmen ǵana júrýge bolady, mashına jolymen júrýshi bolma.
Jol kólik oqıǵasyn kezinde polısıa bólimine habarlas.
Jaraqat alǵandarǵa alǵashqy dárigerlik járdem kórset.
Jol belgilerin ajyrata bilgen jón.
Qorytyndy.
Bizdiń qalalarymyzda, sol sıaqty aýyldy jerlerdiń bárine ortaq jol qatynasy engizilgen. Bul erejeni oqýshylar, úlkender de barlyq júrginshiler, kólik júrgizýshileri buljytpaı oryndalýy kerek. Jol zańy durys júrip, abaı bolýdy talap etedi. Jol tártibin buzbańdar, jol tártibin buzǵandyqtan keıbireýler mashına dóńgelegine ilinip qaza taýyp, keıbireýleri jaraqat alady. Jol tártibin bileıik, esen - aman júreıik!
You Might Also Like
