InfoHub Logo

Rýbens qubyry – dybys tolqyndary men aýa qysymynyń (nemese gazdyń) baılanysyna negizdelgen aǵynsyz tolqyndy kórsetýge arnalǵan fızıkalyq tájirıbe.

Qurylǵy

Uzyndyǵy boıymen birneshe jerden tesilgen qubyrdyń kesindisi. Bir sheti kishkentaı dınamıkke, al ekinshisi – janar gaz kózine (propan balonyna) qosylady. Qubyr janar gazben toltyrylǵan, sondyqtan sańylaýlardan shyqqan gaz janady. Eger turaqty jıilik paıdalanylsa, onda qubyr shekarasynda aǵynsyz tolqyn paıda bolýy múmkin. Dınamık qosylyp turǵan jaǵdaıda, qubyrda joǵary jáne tómen qysym aýmaǵy túziledi. Dybystyq tolqyndardyń arqasynda joǵary qysym bolatyn aımaqta, sańylaýlar arqyly kóbirek gaz shyǵady jáne jalyn bıigirek shyǵady. Osynyń arqasynda údemeler arasyndaǵy ara qashyqtyqty ólsheýishpen ólsheýarqyly tolqynnyń uzyndyǵyn anyqtaýǵa bolady.

Tarıhy

Djon Le Kont (JohnLeConte) jalynnyń dybysqa sezimtal keletindigin 1858 jyly ashqan. 1862 jyly Rýdolf Kónıg gazdyń qaınarkózine dybys jiberý arqyly jalynnyń bıiktigin ózgertýge bolatynyn kórsetti, al ýaqyttaǵy ózgerister aınalmaly aınalardyń kómegimen kórsetiledi. Avgýst Kýndt 1866 jyly sýshyrmaýyq dánderin nemese qabyrshaq shańyn qubyrǵa ornalastyrý arqyly akýstıkalyq aǵynsyz tolqyndardy kórsetti. Qubyrǵa dybys jiberilgen ýaqytta, aǵynsyz tolqyndardyń kómegimen dánderden túıinder (amplıtýda eń tómen jerlerde) jáne qampıýlar (antı-túıinder – amplıtýda eń kóp aımaqtarda) túzildi. Keıin, HH ǵasyrda, Ben (Behn) kishkentaı jalyn qysymnyń sezimtal ındıkatory retinde qyzmet ete alatynyn kórsetti. Osylaısha, 1904 jyly, osy mańyzdy eki tájirıbeni paıdalana otyryp, Genrıh Rýbens, 4-metrlik qubyrdy alyp, onyń boıynan arasy 2 sm bolatyn 200 kishkentaı sańylaý tesip, ony janar gazben toltyrdy. Jalyn janǵan soń (jalynnyń bıiktigi qubyrdyń uzyndyǵy boıynda shamamen birdeı boldy), ol qubyrdyń bir shetinen beriletin dybystyń, berilip jatqan dybys tolqynynyń uzyndyǵyna teń dybys tolqynyndaı aǵynsyz tolqyn týdyryp jatqanyn baıqady. Krıgar-Mensel (O. Krigar-Menzel) Rýbenske qubylystyń teorıalyq jaǵynan kómektesti.

---