InfoHub Logo

«Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasy kerek ýaqytynda usynyldy. Kazirgi bizdiń tarıhı damý kezinde buryn-sońdy bolmaǵandaı ózimizdiń tarıhymyzdy bilýimiz qajet. Ásirese qazirgi zamandaǵy jastarǵa. Baǵdarlamalar kóp bolǵanymen, olardyń bireýide «Rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamasymen salystyrýǵa kelmeıdi. Sol baǵdarlamanyń ereksheligi, úlken iske ortaqtastyq. Ár adam óziniń úlesin qosa alady. Ol bireýge kómektesip, áleýmettik baǵdarlamalarda, qoldaýshylyqta jáne taǵyda basqa qoǵamdyq jumystarǵa qatysýdan bastalady. Soǵan qatysty kóptegen mysaldar bar. Adamdar adal nıetti jekeshe bastamadan bastap, jastar óziniń rýhanı jańǵyrǵanyń kórsetedi.

Jańǵyrý degenimiz- damý rejımi. Bul rejımde qoǵamnyń saıası júıesi úzdiksiz kemeldenip otrady. Onda jańǵyrý tendensıasy basym bolady. Ol jetkilikti túrde belsenedi jańǵyrýlardy qabyldaıdy.

Rýhanı jańǵyrý degenimiz memleket qarjysyna ýálaıat aralap, shetel aralap boı jazyp, kózge túsip kóńil kóterip qaıtý emes dep otyrǵan sebebimiz de osy. Táýelsizdik úshin ǵasyrlar boıy qany men terin qosa tókken qazaq halqy tek qarnymyz toqtyǵyna máz bolyp urandata bereıik degen joq. Qazaq urpaǵymyzdyń ulttyq rýhy, ulttyq tili, dili eń bolmasa óz elinde áýelep tursyn dep, rýhymyz azat, ózgelermen terezemiz teń el bolsaq dep ańsap edi ǵoı! ... Rýhanı jańǵyrý – dini bólek, tili bólek, salt-dástúri bólek, baı elderge elikteý emes. Átteń, qazaq bıligindegiler osyny da túsingisi kelmeıtin sıaqty. Olar aýzyn ashsa «Eýropada óıtedi, Reseıde búıtedi» degen sıaqty esirme ermelikten shyǵa alatyn túri joq. 

Elbasymyzdyń  «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» maqalasy 12  sáýir 2017 jyly qalyń buqaraǵa jol tapqan edi.  Bir jyl ýaqyt  aralyǵynda  Elbasy basty maqsat etken baǵyttardy oryndaý  aıasynda  keń aýqymdy jumystar atqaryldy.  Bilim oshaǵynda   bilim men tárbıe  salasynyń  basty baǵyt ustanymy  –  jas býyn jastar.  Iá, jas urpaqtyń boıyna ulttyq qundylyqtardy sińire otyryp, jahandyq ózgeristerge beıim,  ári patrıottyq rýhta tárbıeleý qashan da ózekti másele bolyp kelgen. Sondyqtan Prezıdent usynǵan rýhanı jańǵyrý baǵdarlamasy – bala tárbıesine jaýapty mamandardyń basty baǵdaryna aınalýy zańdylyq.

Elbasynyń maqsaty – ulttyń uly muraty. Ol – Uly Dala eliniń boıynda qalǵyp ketken quldyq sanany oıatý arqyly ulttyq, qoǵamdyq oıǵa, iske silkinis ákeldi. «Ulttyq  kod», «bilim kúlti», «evolúsıalyq jol» jańǵyrý termınderin  kópke jol silteýshi  temirqazyqqa  aınaldyrdy.

 Rýhanı jańǵyrý aıasynda Latyn álipbıine kóshý – zaman talaby ekenin Elbasymyz N.Á.Nazarbaev maqalasynda aıtyp ketken edi.  «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» maqalasynda Qazaq tili álipbıiniń tarıhy tereńnen tamyr tartatynyn  aıtyp ótti. VI-VII ǵasyrlardan bastaý alatyn kóne túrkilerdiń rýnıkalyq jazýynan arab álipbıine aýysyp, keıinnen kırılısaǵa kóshken súrleý joldy tarıh betterimen syr bólisti. Rasymen de, latyn álipbıine kóshý qazirgi zamanǵy tehnologıalyq ortanyń, komýnıkasıanyń jáne ǵylymnyń jańa qarqynda damýynan týyndap otyr. Osy oraıda, kolej qabyrǵalarynda «Latyn álipbıine kóshý: másele, pikir, usynys» taqyryby aıasynda kezdesýler men pikirsaıystar ótti.  Ásirese bul úderis stýdent jastarymyzǵa ǵylym men tehnıkany meńgerýge jol asha otyryp, tól álipbıimizdiń qaıta jańǵyrýyna múmkindik bermek. Jalpy, kolej jastary  latyn álipbıine kóshýdi  qoldaıdy.  Oǵan qosa, túbi bir túrki dúnıesi, negizinen, latyndy qoldanady. Bizderge olarmen rýhanı, mádenı, ǵylymı, ekonomıkalyq qarym-qatynasty, tyǵyz baılanysty kúsheıtýimiz kerek.

Kóshbasshymyzdyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» atty halyqtan qyzý qoldaý tapqan keshegi tuǵyrnamasyn shırek ǵasyrdy artqa tastaǵan Táýelsiz Qazaqstannyń jahandaný dáýirindegi rýhanı keńistigimizdiń jańa bastaýy dep baǵalaýymyz kerek. Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń bul maqalasy el damýynyń jarqyn úlgisi men naqty qadamdaryn kórsetetin keleli oı, salıqaly pikir, batyl sheshimderge qurylǵan mańyzdy qujat. Bul maqalada sanany jańǵyrtý, ulttyq bolmystan, ulttyq kodtan aıyrylyp qalmaı, ony álemdik qundylyqtarmen úılestirip, Qazaqstannyń ıgiligine jaratý jolyndaǵy maqsat-múddeler týraly ózekti másele kóterilip otyr. Onda el Prezıdenti Qazaqstan úshin qaıta túleýdiń aıyryqsha mańyzdy eki úderisi – saıası reforma men ekonomıkalyq jańǵyrýdy qolǵa ala otyryp, Birtutas Ult bolý úshin bolashaqqa qalaı qadam basatynyn jáne buqaralyq sanany qalaı ózgertetini jóninde alysty boljaıtyn kózqarastarymen bólisedi.

Memleket basshysy atalmysh jańǵyrýdyń negizgi qyzmeti men erekshelikterine oı júgirtip, bul jańǵyrýdyń mańyzdylyǵyna toqtalady: «Jańǵyrý ataýly burynǵydaı tarıhı tájirıbe men ulttyq dástúrlerge shekeden qaramaýǵa tıis. Kerisinshe, zamana synynan súrinbeı ótken ozyq dástúrlerdi tabysty jańǵyrýdyń mańyzdy alǵysharttaryna aınaldyra bilý qajet. Eger jańǵyrý eldiń ulttyq-rýhanı tamyrynan nár ala almasa, ol adasýǵa bastaıdy. Sonymen birge, rýhanı jańǵyrý ulttyq sananyń túrli polústerin qıynnan qıystyryp, jarastyra alatyn qudiretimen mańyzdy». Saıası, ekonomıkalyq reformalarda egemendi elimiz birqatar jaqsy nátıjelerge qol jetkizgeni barshaǵa málim. Ol adamı qundylyqtar, rýhanı qazyna, jastardy tárbıeleý, olardyń boıyna patrıottyq rýhty sińire bilý jumysynda rýhanı salaǵa basymdyq berýdiń qajettiligin alǵa qoıyp otyr. Bul degenimiz – ultymyzdyń barlyq ulttyq salt-dástúrlerin, memlekettik tilimiz ben ádebıetimizdi, mádenıetimizdi, ulttyq rýhymyzdy jańǵyrtý degen asyl uǵymǵa kelip saıady. Elbasymyzdyń rýhanı jańǵyrýǵa, rýhanıatqa, bilim, ǵylymǵa mańyz berýi – úlken kóregendik pen ulttyń alǵa ilgerleýin jyldam qarqynmen jyljytatyn qozǵaýshy kúsh. Bul – táýelsiz elimizdiń baqytty bolashaǵy men alańsyz keleshegi úshin jasalyp jatqan jumys. Óıtkeni, rýhanı baılyqtyń kemel bolǵany bul jeke azamattarymyz úshin de, árbir jeke tulǵadan quralǵan qoǵam, týǵan elimiz úshin de óte mańyzdy úderis.

N.Á.Nazarbaev bul rette, tutas qoǵamnyń jáne árbir qazaqstandyqtyń sanasyn jańǵyrtýdyń birneshe baǵytyna jeke-jeke toqtalady. «Sanany jańǵyrtýdyń» mazmunyn negizdeı otyryp, Prezıdent jańǵyrýdyń alty baǵytyn belgileıdi:

1. Básekege qabilettilik;

2. Pragmatızm;

3. Ulttyq biregeılikti saqtaý;

4. Bilimniń saltanat qurýy;

5. Qazaqstannyń revolúsıalyq emes, evolúsıalyq damýy;

6. Sananyń ashyqtyǵy.

Atalmysh baǵyttardyń bári barynsha ózektendirilgen jáne ýaqyttyń talaptaryna naqty jaýap beredi. «Máńgilik el» bolýymyz úshin bizge aýadaı qajetti qasıetter men qundylyqtardyń qaınary toǵysyp, aqyl-parasaty tolysqan, ǵalamdyq ǵylymdy ıgergen adamdar kóp bolsa, elimiz órkenıetti, básekege qabiletti bolatyny aqıqat. «Bolashaqta ulttyń tabysty bolýy onyń tabıǵı baılyǵymen emes, adamdarynyń básekelik qabiletimen aıqyndalady… Sondyqtan, árbir qazaqstandyq, sol arqyly tutas ult HHİ ǵasyrǵa laıyqty qasıetterge ıe bolýy kerek. Mysaly, kompúterlik saýattylyq, shet tilderin bilý, mádenı ashyqtyq sıaqty faktorlar árkimniń alǵa basýyna sózsiz qajetti alǵysharttardyń sanatynda. Sol sebepti, «Sıfrly Qazaqstan», «Úsh tilde bilim berý», «Mádenı jáne konfesıaaralyq kelisim» sıaqty baǵdarlamalar – ultymyzdy, ıaǵnı barsha qazaqstandyqtardy HHİ ǵasyrdyń talaptaryna daıarlaýdyń qamy», – dep ashyp kórsetedi. Básekege qabilettilik saıasat pen ekonomıkada, bilim, ǵylymda, tehnologıada, ıaǵnı barlyq salada bolýy tıis. Latyn álipbıine kóshý – Máńgilik Eldiń rýhanı jańǵyrýynyń basy bolsa, «Týǵan jer»baǵdarlamasy jańa ǵasyrdaǵy álemdik, óńirlik, ishki-syrtqy táýekelderge qarsy tura alatyn otanshyldyq tárbıeniń, ultjandylyqtyń kepili bolmaq.

Sondaı-aq,«Qazaqstannyń kıeli jerleriniń geografıasy» jobasy jalpyulttyq qasıetti oryndardy jáne asa qasterli jerlerdi saqtaýǵa, ári eldegi týrısik ınfraqurylymdy damytýǵa múmkindik beredi.«Jahandaǵy zamanaýı qazaqstandyq mádenıet» jobasyn iske asyrý Qazaqstandy óz shyǵarmashylyǵy arqyly dúnıe júzine tanytatyn kóptegen talanttarǵa jol ashady.

«Qazaqstandaǵy 100 jańa esim» jobasy búgingi zamandastarymyzdyń túrli salalardaǵy jetistikterin dáripteýdi qamtamasyz etedi jáne jastardy adamgershilikke tárbıeleýdiń jarqyn úlgisi bolady. Bul tapsyrmalar memlekettiń jáne azamattyq qoǵamnyń barlyq ıdeologıalyq jumysynyń orta merzimdi perspektıvadaǵy negizi bolady. Nazarbaev aıtqandaı: «Bolashaqtyń negizi, bilim ordalarynyń aýdıtorıalarynda qalanady». «Jańa gýmanıtarlyq bilim. Qazaq tilindegi 100 jańa oqýlyq» jobasyn júzege asyryp, qoǵamdyq jáne gýmanıtarlyq ǵylymdardy oqytýdyń jańa deńgeıine shyǵý myna maqsattarǵa qol jetkizýdi kózdeıdi: – elimizdiń barlyq joǵarǵy oqý orynda- rynda gýmanıtarlyq ǵylym kafedralaryn qaıta qurý; – gýmanıtarlyq bilimniń barlyq baǵyttary boıynsha álemdegi eń úzdik 100 kitapty qazaq tiline aýdarý; – memlekettik emes Ulttyq aýdarma búrosyn qurý. Oqýlyqtardy qazaq tiline aýdarý jobasynyń jıyntyq áseri 2018-2019 jyldardan bastap elimizdegi joǵary oqý oryndarynyń stýdentteri qoǵamdyq jáne gýmanıtarlyq ǵylymdar boıynsha álemde úzdik oqý úlgileri bolyp ta-bylatyn kitaptarmen oqýdy bastaıdy

Sondaı-aq, Elbasy óz maqalasynda qazirgi jahandaný zamanynda ulttyq biregeılikti saqtap qalý, órkenıettiń jaqsysyn alyp, jamanynan jırený jóninde óte qundy pikirler aıtty. Endigi mindet – osy aıtylǵandardy iske asyrý jolynda aıanbaı eńbek etý.

Sonymen qoryta kelgende, báseke bolǵan jerde árbir tulǵa óziniń eń sapaly qyzmet túrin usynady. Bilim men tárbıesi ǵajaıyp túrde úndesken, ulttyq ıdeologıasy temirqazyǵyna aınalǵan tabysty el bolýymyz úshin jaqsylyqqa umtylyp, jamanshylyqtan arylyp, sanaly túrde barlyq qasıetterimizdi izgilendirip, sanany rýhanı jaǵynan únemi jetildirip, damytyp otyrýǵa tıistimiz. Eń bastysy – baǵyt-baǵdarymyz anyq, jolymyz jarqyn.

Bıahmet Jaras. Jetekshi: Aýbakırov Erlan Janaıdarovıch

---