InfoHub Logo

Aǵaıyndy Abdýllınderdiń ánshilik-shyǵarmashylyq óneri ótken ǵasyrdyń 40-70 jyldary evropalyq úlgidegi sazgerlik shyǵarmashylyqtyń sharyqtaý shyńyna jetip gúldengen kezine tuspa-tus keldi. Rıshat pen Múslim shyǵarmashylyq ánshilik ónerdiń jarqyn jolyn ustaǵan óner juldyzdary ǵana emes, olar ánshiliktiń osyndaı úlgisin qalyptastyrǵan oǵan óz úlesterin qosqan Qazaqstan úshin jańa bir án janrynyń — án dýetiniń alǵashqy qarlyǵashtary bolǵan tyńnan túren tartqan qazaq ániniń qos kúreńi boldy.

Egiz bolyp týǵan Rıshat pen Múslim Abdýllınder Shyǵys Qazaqstanda Óskemen qalasynda 14 naýryz 1916 jyly dúnıege keledi. Ekeýiniń taǵdyrlary da birine-biri óte uqsas boldy. Ánge degen mýzykaǵa degen qabilet ekeýinde de erte bala jastan-aq bilindi. Tabıǵat olarǵa óte bir ádemi sulý daýystardy sılady. Óziniń mýzykalyq bilimin Múslim 15 jasynda so kezde 1932 jyly Almatyda ashylǵan mýzykalyq-drama tehnıkýmyna túsip bastaıdy. Bir jyldan keıin 1933 jyly oǵan Rıshat kelip túsedi. Asa talantty, qabiletteri kúshti, keleshekteri zor jastar retinde aǵaıyndy Abdýllınder Máskeý konservatorıasyna profesor A.I. Vıshnevskıı klasyna oqýǵa jiberiledi. Múslim oǵan 1935 jyly, al Rıshat 1936 jyly qabyldanady. Máskeý konservatorıasyn bitirgen soń ekeýi de Abaı atyndaǵy Memlekettik Akademıalyq opera jáne balet teatrynda ózderiniń solısik-ánshilik qyzmetterin bastaıdy. Múslim 1938 jyly, Rıshat 1939 jyly kelip kirisedi.

Aǵaıyndy Abdýllınder orys, batys evropa klasıkterimen keńes kompozıtorlarynyń jetekshi operalyq partıalaryn aıtty. Ashyq tenor daýysty Múslimniń erekshe este qalarlyq partıalary “Evgenıı Onegınde” Lenskıı; barıtondy qoıý daýysty Rıshat osy operadaǵy Evgenıı Onegındi, “Demon” operasynda Demondy, “Travıatada” Jermondy, “Karmende” Eskamılony, “Daısıde” Kıazony, taǵy da basqalardy aıtty. Án óneriniń qos kúreńi atanǵan ekeýi Qazaqstan kompozıtorlarynyń barlyq operalyq spektáklderinde oınap únemi olarmen qoıan-qoltyq aralasyp júrdi. Ol ekeýi umytylmas este máńgi qalarlyq sahnalyq beınelerdi jasady. Múslim - “Qyz Jibekte” Tólegendi, “Jalbyrda” Qaıraqpaıdy, “Er Tarǵynda” Balpandy, “Abaıda” Ázimdi, Rıshat - “Abaıda” Abaıdy, “Er Tarǵynda” Er Tarǵyndy, “Birjan-Sarada” Qojaǵuldy, “Nazýgýmde” Gýlmatty somdady. “Abaı” operasyndaǵy Abaı beınesin birinshi bolyp aıtqan jáne ony keremetteı bıik deńgeıde jarqyrata óte bir ǵajap sezimde sheber oryndaǵan Rıshat Abdýllınniń esimi qazaqtyń mýzykalyq óneri tarıhynda máńgilik jazylyp qaldy. Aǵaıyndy Abdýllınder osy operany 1948 jyly qazaq óneriniń on kúndiginde Máskeýdegi dekadaǵa kórsetip zor tabysqa jetti.

Qazaqstan úkimeti olardyń eńbekterin joǵary baǵalady. 1947 jyly Múslim Qazaq KSR-niń halyq ártisi ataǵyn alsa, 1967 jyly Rıshatqa KSRO-nyń halyq ártisi jáne Qazaq KR-yń Memlekettik sılyǵynyń laýreaty ataǵy berildi.

Bul atalǵan án dıskisi Rıshat pen Múslimniń kameralyq ánshilik-shyǵarmashylyǵyna arnalǵan qazaq ániniń qos kúreńderiniń respýblıkamyzdaǵy kameralyq án óneriniń asa kórnekti ókilderi bolǵandyǵynyń jarqyn belgisi. Qazaqtar bul ekeýin eske alǵanda olardyń qosylyp án shyrqaýlaryn jyr qylyp aıtady. Ekeý bolyp qosylyp aıtý bul ánshilerdiń boıyndaǵy aıryqsha sırek ónerdi tanytady. Bul shyn máninde aqıqatty shyndyq. Qazaq ániniń qos kúreńderiniń bul ónerleri naǵyz óte sırek kezdesetin qubylys. Barlasaq Rıshat pen Múslimniń osyndaı qosyndy shuraıly mádenı tolyqqandy ónerdiń jańa bir sony-sıpatyn túrin týdyrǵandary talantty ánshilerdiń qudiretti asqaq ánshilik baqyttary boldy. Olar dýettik ánderdiń týatyn sátinen bastap-aq maqtaǵanymyz emes jarǵaq qulaqtary jastyqqa tımeı tyńdaýshylaryna jetkizgenshe “mazasyz” kúı keshetin, tyńdaýshylar úkimine salatyn osynyń bári sazgerlermen aıtysa-tartysa júrip úlken ónerdiń oı qazanynda qaınaǵan týyndy bolsa Rıshat pen Múslim sóz joq sol ánderdiń dúnıege kelýine at salysqan shyǵarýshylarynyń biri. Dýettik janr osy aǵaıyndy qos kúreńderdiń attarymen tyǵyz baılanysty. Bularmen jumys isteý sazgerler úshin zor maqtanysh ári óte jaýapty is boldy. Olardyń shyǵarǵan ánderin aǵaıyndy Abdýllınderdiń ózderi aıtady degen maqtanysh sezim sondaı kúshti edi. Sodan da bolar ol ekeýine sazgerlerdiń ishindegi múıizderi qaraǵaıdaı ataqtylary ǵana án jazatyn. Iaǵnı ánshilerge terezesi teń talanttary óte joǵary qazaq sazgerleriniń “aldaspandary” metrleri ǵana ánderin usynatyn. Olar — Evgenıı Brýsılovskıı, Baqytjan Baıqadamov, Sydyq Muhamedjanov edi.

Rıshat pen Múslim Abdýllınder jeke kameralyq konsertterimen el aldyna kóp shyqpady. Al biraq shyǵa qalǵanda da olardyń ónerleri respýblıkanyń tarıhı ómirindegi iri mádenı oqıǵa bolyp este qalatyn-dy. Halyq ol ekeýiniń konsertterin asyǵa kútetin. Oǵan barýǵa taıly tuıaǵy qalmaıtyn. Ánshilerdi jurt qashan da lyq toly kórermenimen dý qol soǵyp qatty kútip saǵynyp qarsy alatyn.

Rıshat Abdýllınniń oryndaýynda negizinen ulttyq ánder — qazaq, tatar halyq ánderimen qosa jańa shyqqan avtorlardyń ánderi oryndalatyn. Degenmen onyń ánshilik kameralyq óneriniń shyqqan bıigi — tatar kompozıtory R.Iahınniń ánderi men romanstaryn aıtýy.

Al, Múslim Abdýllın bolsa eń aldymen tyńdaýshylaryna halyq arasyna keń taraǵan orys kompozıtorlary N. Rımskıı-Korsakovtyń, M. Glınkanyń, P. Chaıkovskııdiń shyǵarmalaryn oryndaý arqyly jaǵatyn. Olardyń qazaqsha aıtqan ánderi de mol tabysqa jetti. Ánshiler qazaq tildi jurtty orys klasıkteri shyǵarmalarymen tanystyryp jaqyndastyrýǵa kóp kóńil bóldi.

---