Saǵynyshqa aınalǵan sazger
Taqyryby: Saǵynyshqa aınalǵan sazger
Maqsaty: Bilimdilik: oqýshylarǵa birtýar uly kompozıtor Shámshi Qaldaıaqovtyń ómir jolymen tanystyrý;
onyń orasan zor eńbekterin nasıhattaý; belsendilikke, tapqyrlyqqa, óz betinshe kórkem sóıleýge baýlý.
Damytýshylyq: oqýshylardyń jan - jaqty oılaýyn, izdenýin damytý;
oı órisin keńeıtý; kórkem sózdermen óz tujyrymyn jasaı otyryp, sózderdi oryndy qoldaný daǵdylaryn jetildirý.
Tárbıelik: oqýshylardy adamgershilikke, ımandylyq pen ádeptilikke, uly adamdardyń salyp ketken sara jolyn ustanyp, olardy umytpaı este saqtaýǵa tárbıeleý.
Kórnekiligi: Shámshi Qaldaıaqov portreti, qanatty sózder, úntaspa, «Shámshi» jýrnaldary.
Barysy:
Muǵalim: Qurmetti ustazdar, qadirli oqýshylar, ándi qadir tutatyn aǵaıyn!
Bar qazaqty tamsandyrǵan,
Tańnan tańǵa án saldyrǵan,
Ózin ánmen qarsy aldyrǵan,
Án ómirinde jaryq juldyzdaı sáýle shashyp, aıryqsha iz qaldyrǵan, kúlli qazaq halqynyń ulttyq maqtanyshyna aınalǵan Shámshi Qaldaıaqovqa arnalǵan búgingi «Saǵynyshqa aınalǵan sazger.» atty ashyq tárbıe saǵatymyzdy ashyq dep jarıalaımyz.
Shámshi Qaldaıaqov – kúlli qazaq halqynyń ulttyq maqtanyshy. Arys ózeniniń Syrdarıaǵa quıatyn jerdegi qoınaýynda «Sarykól degen» shaǵyn kól bar eken. Bul qazir «Sháýildir» dep atalady. Mine osy jerde 1931 jyly Shámshi Qaldaıaquly dúnıege keledi.
Qaldaıaqtyń ózi tartarlardyń garmonyn, qazaqtyń qobyzy men dombyrasyn quıqyljyta tartatyn bolǵan.
- Oý, Qaldaıaq, uldy boldyń!- degen habardy estip, úıine asyǵa kelgen ákege jyrtyq shúberekke oraǵan náresteni ustata qoıypty.
Náreste bolsa da, eresek adamnyń qarýly qolyn seze qoıǵan bala shyr etedi. Basqa balalardaı shyńǵyryp jylymaı, bir túrli áýezdi yrǵaqqa uqsaıtyn ún shyǵarǵan ulyna qarap:
- Men seni qıssadaǵy Jámshıd patshanyń atymen ataǵaly júrmin, biraq myna daýysyń patshanikine emes, ánshinikine kóbirek uqsaıdy eken,- depti Qaldaıaq.
- Oý, Qaldaıaq, balań adamdardyń emes, ánniń patshasy bolsa da taqıańa tar kelmes,- depti oǵan Qudaıbergen degen qurdasy.
- Aıtqanyń kelsin, Jámshıd bolsyn,- depti sonda baladan basqa baılyǵy joq ári kedeı, ári ónerpaz áke.
Ákesiniń azan shaqyryp qoıylǵan aty Ánápıa eken, biraq jeńgeleri esimin atamaı, aıaǵyndaǵy kishkene qaldy kórip, Qalyaıaq dep ketse kerek. Shámshi mektepke baryp, «Álippe» ustaǵanda muǵalimder suraǵanda «Ákem aty – Qaldaıaq»,- dep jaýap beripti. Sonymen Qaldaıaqov bolyp ketipti.
Jámshıd atanǵan sol bala, sodan otyz jyl ótken soń, Shámshi bolyp ósip jetilip, «Válstiń patshasy» atanypty.
Ákesi on saýsaǵynan óner tamǵan usta, zerger bolǵanmen, ánshilikpen áýestigi joq boldy. Bul qasıet Shámshi boıyna sheshesinen, naǵashylarynan darysa kerek. Shámshi: «Tabıǵı darynymnyń ana sútimen kelgenine qýanbasam, renjimeımin» deıtin.
Amangeldi:
Án ómirinde juldyzdaı sáýle shashyp, aıryqsha iz qaldyrǵan Shámshi Qaldaıaquly - kúlli qazaq halqynyń ulttyq maqtanyshy. Sondyqtan da qyryq jyl boıy aspanymyzda mahabbatqa toly Shámshi áýenderi shyrqaldy. Qýanyshty dastarhan Shámshiniń áýezdi áýenderinsiz ótpeıdi. Ony shyrqaǵan ánshiler de, tyńdaǵan tyńdaýshylar da erekshe lázzat alyp, jigerlenedi, rýhyna rýh qosady.
Muǵalim: Shámshi óziniń ákesi qaıtys bolǵannan keıin basyna kesene ornatty.
Al anasyna arnap ánniń eń asylyn, názigin jazdy. Ol – «Ana týraly jyr». Bul ánniń de shyǵý tarıhy bar.
Jeńis: Jámshıd Shámshi atanyp, kompozıtorlyq ataǵy shyqqan kezde, anasy aıyqpas aýrýǵa shaldyǵady. Óziniń o dúnıelik ekenin sezgen anasy Almatydaǵy Shámshini shaqyrtyp:
- Balam, men ómirden jas kettim demeımin, nemere súıip, kelin kórýdi qudaı buıyrtpady. Taǵdyr solaı, qaıteıin! Bar tileýim Sen aman bol! Dúnıege kelgen ániń aıtylmaı jatyp úzilmesin, uzaqqa jetsin. Baqytty bol, balam!- deıdi.
Ananyń aq lebizin estigen Shámshi ózin sábıdeı sezinedi. Anasynyń eń jaqyn jan ekenin túsingen Shámshi:
- Ana, men seniń basyńa kesene, ǵımarat ornatam dep aıta almaımyn, biraq men saǵan ánniń eń asylyn, eń názigin arnap jazamyn, ol eshqashan da umytylmaıdy,- deıdi. Bul 1957jyldyń 4 qyrkúıegi bolatyn. Shámshi óziniń sózin 1961jyly oryndaıdy.
Án: «Ana týraly jyr»
Aısulý: Shámshi aǵa óziniń «Syǵan serenadasy» áni jaıly bylaı syr tolǵaıdy.
«Ár án ishimnen shyqqan balamen teń. 1959 jyly konservatorıadan shyǵyp qalyp, aýylǵa qaıtýdy ar sanap, jerles jastardyń úıin panalap júrdim. Jazdyń bir kúni. Almatynyń batys jaǵynda «Tastaq» atty bazar bar. Sol jerde bir top syǵandar gıtaraǵa qosylyp, máre-sáre bolyp jatyr eken. Qolym bos, ýaqytym mol erigip júrgen men jańaǵylardyń ónerin tamashalap biraz turyp qaldym. Syzylta salǵan kóńildi án, myń buralǵan bı janyma jaǵyp barady. Biraz ýaqyttan keıin meniń de qanym qyzyp, arqam qozyp, turǵan syǵan jigittiń qolyndaǵy gıtarasyn alyp, ózimniń taıaýda ǵana shyǵarǵan ánimdi aıtyp berdim. Meniń mundaı ónerimdi baıqaǵan olar: «Jigit, taǵy bir án, taǵy...» dep ár tustan qolqalaı bastady. Men qysylmaı taǵy bir ándi oryndap berdim. «Oı, mynaýyń keremet yrǵaq qoı, tamasha, jaraısyń!»- dep syǵandar meni ortaǵa alyp, ózderiniń Saıran kóliniń mańyndaǵy mekenine qonaqqa shaqyrdy. Keshke qaraı tabor shatyrlarynyń aldynda ot jaǵylyp, qazan kóterilip, keremet óner jarysy bastaldy. Ortaǵa shyqqan qyz ben jigitter alma kezek án aıtyp, bı bılep, keshti óner merekesine aınaldyryp jiberdi. Men de olardan qalyspaı án aıttym.
-«Olaı bolsa, sen bizben birge tura ber. Anaý shetkerek turǵan shatyr úı qonaqtar úshin arnaıy qoıylǵan. Soǵan túnep júre ber. Sendeı ónerli jigit bizge kerek»,- dep jyly yqylasyn bildirdi. Kúz kelip, kún yzǵaryna minip, syǵandar jyly jaqqa qonys aýdarýǵa daıyndaldy, men ne isterimdi bilmeı sastym. Syǵandar bolsa: «Shámshi, bizben júr, tabordaǵy óziń qalaǵan qyzdy al, sen sıaqty kóńildi, talantty adamǵa bir kisilik oryn bar»,- dep qolqa saldy. Men oılanyp, tátti qıalǵa berilmeı, esimdi jıyp Almatyda qalýdy jón kórdim. Biraq, shynymdy aıtaıyn, kóp ýaqytqa deıin kóńildi syǵandar ortasyn saǵynyp júrdim. Sol syǵan dostaryma degen saǵynyshtyń arqasynda «Syǵan serenadasy» ómirge kelgen edi».
Án: «Syǵan serenadasy»
Sergitý sáti: «Qaıyqta» ániniń qaıyrmasyn oryndaý.
Muǵalim: Elýbaı «Ánim sen ediń» shyǵýy týraly áńgimeleıdi.
Elýbaı: Bir kúni Shámshi túrli kóńilsiz bolyp otyrǵanda Qalaýbek dosy kirip keledi.
- Men saǵan syrymdy aıtaıynshy. Meniń arqam qurystansa, men bir án kele jatqanyn sezemin. Men ándi bir-aq kúnde jazamyn. Al ekinshi kúni ózimniń júregime jaqyn oqıǵaǵa «Óleń jaz» dep beremin. Al úshinshi kúni daıyn óleńdi oryndaýshyǵa beremin. Ánim oryndaýshyǵa unasa, ol ándi ári qaraı alyp ketedi. Al án aqyn áni bolyp elestemese, ol ándi jaratpaı tastaımyn. Biraq jańa týǵan ár ánnen keıin ózimdi 60 tonna tas tasyǵandaı sezinemin jáne bul ómirdiń ádiletsizdigine janym kúıip, boıymnan álim ketip, keı kezderi óz atymdy umytyp qalýmen kúızelip júrmin. Meniń bul syrymdy bylaıǵy jurt bile bermeıdi. Shámshi baqytty dep oılaıdy.
Dál osy sátte Shámshi uıasynan qulap túsken qyzyl shaqa balapan sekildi dármensiz, qorǵansyz edi. Osyndaı ásem ánder jazyp júrgen aqynnyń ishki syryn estigen Qalaýbek ony ne dep jubataryn, ne aıtaryn bilmeı turyp qalady. «Ánim sen ediń» osylaı shyǵypty.
Jeńis: Shámshi óz ánderiniń qalaı jazylǵanyn aıtyp júretin, biraq ta «Arys jaǵasynda» ániniń qalaı jazylǵanyn aıtqan emes. Bir kúni odan jazýshy Orazbek Bodyqov osyny suraıdy. Sál jymıyp, biraz oılanyp bylaı deıdi. «Maǵan bir kúni qara tory jigit jolyqty da bylaı dedi:
- Ekeýmiz de bir ózenniń boıynda týyppyz, bir ózenniń sýyn ishippiz. Men osynda naq súıiktimdi, eń sulýymdy taýyppyn. Shámshi degen atyńyz bar, qalaısha sizge bir sulý jolyqpady?
- Nege olaı deısiń? Meniń qıalymdaǵy eń sulý osy jerde turady. - dedi Shámshi.
- Olaı bolsa, ánderińizdiń ishinde Arys joq, nege erke ózenniń sulýlaryn án etpedińiz?- deıdi álgi jigit.
Osylaısha álgi jigit sebep boldy».
Amangeldi: Ár adamnyń óz ómiri sekildi ár ániniń óz tarıhy bar. Men sizderge «Meniń Qazaqstanym» ániniń shyǵý tarıhyn aıtaıyn. Ol kezde Aqmolany Selınograd dep atap, bes oblysty bir ólke etip, ony Reseı jaqqa bermekshi bolyp júrgen edi. Sóıtip, qazaq jeri bólshktengeli jatqanda onyń asqaqtyǵyn jyrlaıtyn án kerektigin Shámshi sezedi. Sóıtip, «Meniń Qazaqstanym» áni týady. Óleńin Jumeken Nájimedenov jazady.
Osy án Qazaqstannyń ánurany bolady dep Shámshi aǵamyz bilip aıtqan eken. 1986jylyjeltoqsanda Almatydaǵy Respýblıka alańyna Qazaqstannyń jastary «Meniń Qazaqstanym»ánin shyrqap aıtyp shyǵady. Bir ǵajaby: osy shyǵarma elimiz bostandyq alǵannan beriburynǵydan da qymbat dúnıege aınalyp, táýelsiz aspanymyzda azat qustaı samǵap ushty.
Aısulý: Shámshi qazaqtyń án mádenıetin tyń satyǵa kóterip, el kóńilin serpilte júrip zamandas, syrlas aqyndardyń aıbynyn asyrdy. Muzafardyń «Aq mańdaılymy», Nursultan Álimqulovtyń «Qaıyqtaǵysy», Muhtardyń «Arys jaǵasynda», Ǵafýdyń «Ana týraly jyr», Tumanbaıdyń «Ánim sen ediń» óleńderi aqyn esimderin árkimniń aýzyna salyp, asyl yrǵaǵyn júrek lúpiline úndestirip aspandatty. Alpysynshy jyldar aýqymynda osy aqyndar naǵyz alqymy ispes, tynysy keń ǵajaıyp tulpar ekenin tanytty.
Shámshi qarapaıym júrip ǵajaıyp ánder týǵyzdy, ólip - óship izdendi, qazaq ániniń syry men yrǵaǵyn eýropalyq bıik deńgeıge aspandatyp úlgerdi.
Shámshi daryny án ónerin zor bıikke kóterdi. Sosyn yrǵaqqa jan bitirdi. Súıispenshilik qushtarlyǵyn keńeıtti. Mýzyka áleminiń sary saharasyn sony lep jelpidi. Jas ta, jasamys ta eleńdesip, qulaq quryshyn qandyratyn ánge jelpindi.
Muǵalim: Shámshige zamandastary bylaı dep baǵa beredi:
«Shámshi taý bulaǵyndaı taza áýenimen án-jyrǵa sýsaǵan halyqtyń meıirin qandyrdy». (B.Tólegenova)
«Shámshi Qaldaıaqov – óz dáýiriniń de, bolashaqtyń da uly kompozıtory».
(T. Moldaǵalıev)
Elýbaı: Kúıip janǵan Mýzańnan tas erigen,
Arýlardyń balqyttyń ásemin eń...
Ádemi urpaq dúnıege kelip jatty,
Ánderińniń ádemi áserimen!
Shámshi Qaldaıaqovty «Án patshasy» etip halqynyń qurmetine bólegen, ár júrekke mahabbat otyn mazdatqan – onyń Arystyń erke tolqynyndaı, Kaspııdiń kógildir tunyǵyndaı sulý da syrly ánderi edi. Endi mine, Shámshiniń ózi, Shámshi degen esimniń ózi ólmes, óshpes ánge aınalyp ketti.
Aısulý:
Án erkesi
Ánder jazyp anaǵa,
Sezim berdiń sanaǵa,
Ándi súıip aıtady,
Bala menen dana da.
Taý men tasty eritken,
Tabıǵatty elitken.
Ániń ásem, Shámshi aǵa,
Endi ózińdeı jaısańdy,
Án erkesi asyldy
Qazaq eli taba ma?
Ǵashyqtardyń júregin
Jyrǵa bólep júr ediń,
Tolqyn jyrmen terbettiń
Sybyzǵyly Syr elin.
Janym búgin jaraly,
Boıyma dert tarady.
Qulazyǵan sekildi
Mahabbattyń araly.
Shámshi alystap barady,
Shámshi alystap barady.
(Qýanysh Tólemetov)
Sergit sáti: Shámshi ánderinen popýrı.
Qortyndy.
Muǵalim: Ánsiz ómir ómir me, qańsymaı ma,
Ózegińdi órtep dert janshymaı ma?!
Mahabbatqa arnap bir án shyǵarsyn,
Shámil - aý,
Shámshi qaıda,
Shámshi qaıda? – dep uly aqyn Muqaǵalı Maqataev izdegen Shámshi aǵa endi saǵynyshqa aınaldy.
Maqsaty: Bilimdilik: oqýshylarǵa birtýar uly kompozıtor Shámshi Qaldaıaqovtyń ómir jolymen tanystyrý;
onyń orasan zor eńbekterin nasıhattaý; belsendilikke, tapqyrlyqqa, óz betinshe kórkem sóıleýge baýlý.
Damytýshylyq: oqýshylardyń jan - jaqty oılaýyn, izdenýin damytý;
oı órisin keńeıtý; kórkem sózdermen óz tujyrymyn jasaı otyryp, sózderdi oryndy qoldaný daǵdylaryn jetildirý.
Tárbıelik: oqýshylardy adamgershilikke, ımandylyq pen ádeptilikke, uly adamdardyń salyp ketken sara jolyn ustanyp, olardy umytpaı este saqtaýǵa tárbıeleý.
Kórnekiligi: Shámshi Qaldaıaqov portreti, qanatty sózder, úntaspa, «Shámshi» jýrnaldary.
Barysy:
Muǵalim: Qurmetti ustazdar, qadirli oqýshylar, ándi qadir tutatyn aǵaıyn!
Bar qazaqty tamsandyrǵan,
Tańnan tańǵa án saldyrǵan,
Ózin ánmen qarsy aldyrǵan,
Án ómirinde jaryq juldyzdaı sáýle shashyp, aıryqsha iz qaldyrǵan, kúlli qazaq halqynyń ulttyq maqtanyshyna aınalǵan Shámshi Qaldaıaqovqa arnalǵan búgingi «Saǵynyshqa aınalǵan sazger.» atty ashyq tárbıe saǵatymyzdy ashyq dep jarıalaımyz.
Shámshi Qaldaıaqov – kúlli qazaq halqynyń ulttyq maqtanyshy. Arys ózeniniń Syrdarıaǵa quıatyn jerdegi qoınaýynda «Sarykól degen» shaǵyn kól bar eken. Bul qazir «Sháýildir» dep atalady. Mine osy jerde 1931 jyly Shámshi Qaldaıaquly dúnıege keledi.
Qaldaıaqtyń ózi tartarlardyń garmonyn, qazaqtyń qobyzy men dombyrasyn quıqyljyta tartatyn bolǵan.
- Oý, Qaldaıaq, uldy boldyń!- degen habardy estip, úıine asyǵa kelgen ákege jyrtyq shúberekke oraǵan náresteni ustata qoıypty.
Náreste bolsa da, eresek adamnyń qarýly qolyn seze qoıǵan bala shyr etedi. Basqa balalardaı shyńǵyryp jylymaı, bir túrli áýezdi yrǵaqqa uqsaıtyn ún shyǵarǵan ulyna qarap:
- Men seni qıssadaǵy Jámshıd patshanyń atymen ataǵaly júrmin, biraq myna daýysyń patshanikine emes, ánshinikine kóbirek uqsaıdy eken,- depti Qaldaıaq.
- Oý, Qaldaıaq, balań adamdardyń emes, ánniń patshasy bolsa da taqıańa tar kelmes,- depti oǵan Qudaıbergen degen qurdasy.
- Aıtqanyń kelsin, Jámshıd bolsyn,- depti sonda baladan basqa baılyǵy joq ári kedeı, ári ónerpaz áke.
Ákesiniń azan shaqyryp qoıylǵan aty Ánápıa eken, biraq jeńgeleri esimin atamaı, aıaǵyndaǵy kishkene qaldy kórip, Qalyaıaq dep ketse kerek. Shámshi mektepke baryp, «Álippe» ustaǵanda muǵalimder suraǵanda «Ákem aty – Qaldaıaq»,- dep jaýap beripti. Sonymen Qaldaıaqov bolyp ketipti.
Jámshıd atanǵan sol bala, sodan otyz jyl ótken soń, Shámshi bolyp ósip jetilip, «Válstiń patshasy» atanypty.
Ákesi on saýsaǵynan óner tamǵan usta, zerger bolǵanmen, ánshilikpen áýestigi joq boldy. Bul qasıet Shámshi boıyna sheshesinen, naǵashylarynan darysa kerek. Shámshi: «Tabıǵı darynymnyń ana sútimen kelgenine qýanbasam, renjimeımin» deıtin.
Amangeldi:
Án ómirinde juldyzdaı sáýle shashyp, aıryqsha iz qaldyrǵan Shámshi Qaldaıaquly - kúlli qazaq halqynyń ulttyq maqtanyshy. Sondyqtan da qyryq jyl boıy aspanymyzda mahabbatqa toly Shámshi áýenderi shyrqaldy. Qýanyshty dastarhan Shámshiniń áýezdi áýenderinsiz ótpeıdi. Ony shyrqaǵan ánshiler de, tyńdaǵan tyńdaýshylar da erekshe lázzat alyp, jigerlenedi, rýhyna rýh qosady.
Muǵalim: Shámshi óziniń ákesi qaıtys bolǵannan keıin basyna kesene ornatty.
Al anasyna arnap ánniń eń asylyn, názigin jazdy. Ol – «Ana týraly jyr». Bul ánniń de shyǵý tarıhy bar.
Jeńis: Jámshıd Shámshi atanyp, kompozıtorlyq ataǵy shyqqan kezde, anasy aıyqpas aýrýǵa shaldyǵady. Óziniń o dúnıelik ekenin sezgen anasy Almatydaǵy Shámshini shaqyrtyp:
- Balam, men ómirden jas kettim demeımin, nemere súıip, kelin kórýdi qudaı buıyrtpady. Taǵdyr solaı, qaıteıin! Bar tileýim Sen aman bol! Dúnıege kelgen ániń aıtylmaı jatyp úzilmesin, uzaqqa jetsin. Baqytty bol, balam!- deıdi.
Ananyń aq lebizin estigen Shámshi ózin sábıdeı sezinedi. Anasynyń eń jaqyn jan ekenin túsingen Shámshi:
- Ana, men seniń basyńa kesene, ǵımarat ornatam dep aıta almaımyn, biraq men saǵan ánniń eń asylyn, eń názigin arnap jazamyn, ol eshqashan da umytylmaıdy,- deıdi. Bul 1957jyldyń 4 qyrkúıegi bolatyn. Shámshi óziniń sózin 1961jyly oryndaıdy.
Án: «Ana týraly jyr»
Aısulý: Shámshi aǵa óziniń «Syǵan serenadasy» áni jaıly bylaı syr tolǵaıdy.
«Ár án ishimnen shyqqan balamen teń. 1959 jyly konservatorıadan shyǵyp qalyp, aýylǵa qaıtýdy ar sanap, jerles jastardyń úıin panalap júrdim. Jazdyń bir kúni. Almatynyń batys jaǵynda «Tastaq» atty bazar bar. Sol jerde bir top syǵandar gıtaraǵa qosylyp, máre-sáre bolyp jatyr eken. Qolym bos, ýaqytym mol erigip júrgen men jańaǵylardyń ónerin tamashalap biraz turyp qaldym. Syzylta salǵan kóńildi án, myń buralǵan bı janyma jaǵyp barady. Biraz ýaqyttan keıin meniń de qanym qyzyp, arqam qozyp, turǵan syǵan jigittiń qolyndaǵy gıtarasyn alyp, ózimniń taıaýda ǵana shyǵarǵan ánimdi aıtyp berdim. Meniń mundaı ónerimdi baıqaǵan olar: «Jigit, taǵy bir án, taǵy...» dep ár tustan qolqalaı bastady. Men qysylmaı taǵy bir ándi oryndap berdim. «Oı, mynaýyń keremet yrǵaq qoı, tamasha, jaraısyń!»- dep syǵandar meni ortaǵa alyp, ózderiniń Saıran kóliniń mańyndaǵy mekenine qonaqqa shaqyrdy. Keshke qaraı tabor shatyrlarynyń aldynda ot jaǵylyp, qazan kóterilip, keremet óner jarysy bastaldy. Ortaǵa shyqqan qyz ben jigitter alma kezek án aıtyp, bı bılep, keshti óner merekesine aınaldyryp jiberdi. Men de olardan qalyspaı án aıttym.
-«Olaı bolsa, sen bizben birge tura ber. Anaý shetkerek turǵan shatyr úı qonaqtar úshin arnaıy qoıylǵan. Soǵan túnep júre ber. Sendeı ónerli jigit bizge kerek»,- dep jyly yqylasyn bildirdi. Kúz kelip, kún yzǵaryna minip, syǵandar jyly jaqqa qonys aýdarýǵa daıyndaldy, men ne isterimdi bilmeı sastym. Syǵandar bolsa: «Shámshi, bizben júr, tabordaǵy óziń qalaǵan qyzdy al, sen sıaqty kóńildi, talantty adamǵa bir kisilik oryn bar»,- dep qolqa saldy. Men oılanyp, tátti qıalǵa berilmeı, esimdi jıyp Almatyda qalýdy jón kórdim. Biraq, shynymdy aıtaıyn, kóp ýaqytqa deıin kóńildi syǵandar ortasyn saǵynyp júrdim. Sol syǵan dostaryma degen saǵynyshtyń arqasynda «Syǵan serenadasy» ómirge kelgen edi».
Án: «Syǵan serenadasy»
Sergitý sáti: «Qaıyqta» ániniń qaıyrmasyn oryndaý.
Muǵalim: Elýbaı «Ánim sen ediń» shyǵýy týraly áńgimeleıdi.
Elýbaı: Bir kúni Shámshi túrli kóńilsiz bolyp otyrǵanda Qalaýbek dosy kirip keledi.
- Men saǵan syrymdy aıtaıynshy. Meniń arqam qurystansa, men bir án kele jatqanyn sezemin. Men ándi bir-aq kúnde jazamyn. Al ekinshi kúni ózimniń júregime jaqyn oqıǵaǵa «Óleń jaz» dep beremin. Al úshinshi kúni daıyn óleńdi oryndaýshyǵa beremin. Ánim oryndaýshyǵa unasa, ol ándi ári qaraı alyp ketedi. Al án aqyn áni bolyp elestemese, ol ándi jaratpaı tastaımyn. Biraq jańa týǵan ár ánnen keıin ózimdi 60 tonna tas tasyǵandaı sezinemin jáne bul ómirdiń ádiletsizdigine janym kúıip, boıymnan álim ketip, keı kezderi óz atymdy umytyp qalýmen kúızelip júrmin. Meniń bul syrymdy bylaıǵy jurt bile bermeıdi. Shámshi baqytty dep oılaıdy.
Dál osy sátte Shámshi uıasynan qulap túsken qyzyl shaqa balapan sekildi dármensiz, qorǵansyz edi. Osyndaı ásem ánder jazyp júrgen aqynnyń ishki syryn estigen Qalaýbek ony ne dep jubataryn, ne aıtaryn bilmeı turyp qalady. «Ánim sen ediń» osylaı shyǵypty.
Jeńis: Shámshi óz ánderiniń qalaı jazylǵanyn aıtyp júretin, biraq ta «Arys jaǵasynda» ániniń qalaı jazylǵanyn aıtqan emes. Bir kúni odan jazýshy Orazbek Bodyqov osyny suraıdy. Sál jymıyp, biraz oılanyp bylaı deıdi. «Maǵan bir kúni qara tory jigit jolyqty da bylaı dedi:
- Ekeýmiz de bir ózenniń boıynda týyppyz, bir ózenniń sýyn ishippiz. Men osynda naq súıiktimdi, eń sulýymdy taýyppyn. Shámshi degen atyńyz bar, qalaısha sizge bir sulý jolyqpady?
- Nege olaı deısiń? Meniń qıalymdaǵy eń sulý osy jerde turady. - dedi Shámshi.
- Olaı bolsa, ánderińizdiń ishinde Arys joq, nege erke ózenniń sulýlaryn án etpedińiz?- deıdi álgi jigit.
Osylaısha álgi jigit sebep boldy».
Amangeldi: Ár adamnyń óz ómiri sekildi ár ániniń óz tarıhy bar. Men sizderge «Meniń Qazaqstanym» ániniń shyǵý tarıhyn aıtaıyn. Ol kezde Aqmolany Selınograd dep atap, bes oblysty bir ólke etip, ony Reseı jaqqa bermekshi bolyp júrgen edi. Sóıtip, qazaq jeri bólshktengeli jatqanda onyń asqaqtyǵyn jyrlaıtyn án kerektigin Shámshi sezedi. Sóıtip, «Meniń Qazaqstanym» áni týady. Óleńin Jumeken Nájimedenov jazady.
Osy án Qazaqstannyń ánurany bolady dep Shámshi aǵamyz bilip aıtqan eken. 1986jylyjeltoqsanda Almatydaǵy Respýblıka alańyna Qazaqstannyń jastary «Meniń Qazaqstanym»ánin shyrqap aıtyp shyǵady. Bir ǵajaby: osy shyǵarma elimiz bostandyq alǵannan beriburynǵydan da qymbat dúnıege aınalyp, táýelsiz aspanymyzda azat qustaı samǵap ushty.
Aısulý: Shámshi qazaqtyń án mádenıetin tyń satyǵa kóterip, el kóńilin serpilte júrip zamandas, syrlas aqyndardyń aıbynyn asyrdy. Muzafardyń «Aq mańdaılymy», Nursultan Álimqulovtyń «Qaıyqtaǵysy», Muhtardyń «Arys jaǵasynda», Ǵafýdyń «Ana týraly jyr», Tumanbaıdyń «Ánim sen ediń» óleńderi aqyn esimderin árkimniń aýzyna salyp, asyl yrǵaǵyn júrek lúpiline úndestirip aspandatty. Alpysynshy jyldar aýqymynda osy aqyndar naǵyz alqymy ispes, tynysy keń ǵajaıyp tulpar ekenin tanytty.
Shámshi qarapaıym júrip ǵajaıyp ánder týǵyzdy, ólip - óship izdendi, qazaq ániniń syry men yrǵaǵyn eýropalyq bıik deńgeıge aspandatyp úlgerdi.
Shámshi daryny án ónerin zor bıikke kóterdi. Sosyn yrǵaqqa jan bitirdi. Súıispenshilik qushtarlyǵyn keńeıtti. Mýzyka áleminiń sary saharasyn sony lep jelpidi. Jas ta, jasamys ta eleńdesip, qulaq quryshyn qandyratyn ánge jelpindi.
Muǵalim: Shámshige zamandastary bylaı dep baǵa beredi:
«Shámshi taý bulaǵyndaı taza áýenimen án-jyrǵa sýsaǵan halyqtyń meıirin qandyrdy». (B.Tólegenova)
«Shámshi Qaldaıaqov – óz dáýiriniń de, bolashaqtyń da uly kompozıtory».
(T. Moldaǵalıev)
Elýbaı: Kúıip janǵan Mýzańnan tas erigen,
Arýlardyń balqyttyń ásemin eń...
Ádemi urpaq dúnıege kelip jatty,
Ánderińniń ádemi áserimen!
Shámshi Qaldaıaqovty «Án patshasy» etip halqynyń qurmetine bólegen, ár júrekke mahabbat otyn mazdatqan – onyń Arystyń erke tolqynyndaı, Kaspııdiń kógildir tunyǵyndaı sulý da syrly ánderi edi. Endi mine, Shámshiniń ózi, Shámshi degen esimniń ózi ólmes, óshpes ánge aınalyp ketti.
Aısulý:
Án erkesi
Ánder jazyp anaǵa,
Sezim berdiń sanaǵa,
Ándi súıip aıtady,
Bala menen dana da.
Taý men tasty eritken,
Tabıǵatty elitken.
Ániń ásem, Shámshi aǵa,
Endi ózińdeı jaısańdy,
Án erkesi asyldy
Qazaq eli taba ma?
Ǵashyqtardyń júregin
Jyrǵa bólep júr ediń,
Tolqyn jyrmen terbettiń
Sybyzǵyly Syr elin.
Janym búgin jaraly,
Boıyma dert tarady.
Qulazyǵan sekildi
Mahabbattyń araly.
Shámshi alystap barady,
Shámshi alystap barady.
(Qýanysh Tólemetov)
Sergit sáti: Shámshi ánderinen popýrı.
Qortyndy.
Muǵalim: Ánsiz ómir ómir me, qańsymaı ma,
Ózegińdi órtep dert janshymaı ma?!
Mahabbatqa arnap bir án shyǵarsyn,
Shámil - aý,
Shámshi qaıda,
Shámshi qaıda? – dep uly aqyn Muqaǵalı Maqataev izdegen Shámshi aǵa endi saǵynyshqa aınaldy.
You Might Also Like
-
Armysyzdar qurmetti qonaqtar, ustazdar, oqýshylar!!!
