Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 2 kún buryn)
Sarmattardyń sharýashylyǵy jáne turmysy
Qazaqstan tarıhy 6 - synyp
Sarmattardyń sharýashylyǵy jáne turmysy
Maqsaty: Mal sharýashylyǵy, eginshilik, sarmattardyń materıaldyq mádenıeti Qazaqstan jerindegi eskertkishteri týraly málimet berý.
Kútiletin nátıje: Qazaqstan terıtorıasyndaǵy alǵashqy memlekettik birlestikterdiń sharýashylyǵy men turmysyn salystyrady, meńgeredi.
Negizgi ıdeıalar
- Oqýshylardyń toptarda jumys isteýi arqyly birin - biri oqytýyn qalyptastyrý.
- Tapsyrmalardy oryndaýda ómirdegi bilimimen biletinine súıený
- Óz betimen bilim alýshylyq qabiletin qalyptastyrý.
Oqytýda qoldanylatyn ádis - tásilder:
Oqytý men oqýdaǵy jańa tásilder (dıalogtyq), synı oılaý (aınalmaly beket, ystyq oryndyq), Dıalogty oqytý, semantıkalyq karta, toptastyrý, bes jol óleń
Negizgi derek kózder nemese resýrstar: Ejelgi Qazaqstan tarıhy oqýlyǵy
Internet materıaldary. Qazaqstannyń tas dáýiri. Almaty 2008 j, muǵalimge arnalǵan nusqaýlyq (úshinshi deńgeı)
1. Sarmattar Qazaqstannyń qaı aımaqtaryn mekendegen? Kartadan kórset.
2. Savramattar men sarmattardyń baılanysy qandaı?
3. Sarmattar týraly jazǵan tarıhshylardy ata.
4. Sarmattarda áleýmettik – turmystyq teńsizdik bolǵanyn neden kóremiz?
5. Áskerı demokratıanyń máni nede?
6. Sarmattardyń quramyna engen taıpalar?
7. Sarmat qoǵamynyń satylaryn ata.
8. Sarmattarda áıelderdiń qoǵamdaǵy róli, orny qandaı boldy?
9. Sarmattar kimder? Olardyń tarıhyn oqýymyzdyń sebebi nede?

«KÓPİR» tapsyrmalary
Balama test (Iá, joq)
1 Arshakıdder áýleti bıliginiń negizin salǵan sarmat taıpasy saq - masagerter.
2. Gırkan sarmat dáýirindegi Kaspıı teńiziniń ataýy?
3. Tarıhshy Dıdordyń aıtýynsha savromattar «bıik týrlardyń baýyrynda» turǵan agıpeılermen kórshi.
4. Elimizde sarmattar qonystanǵan aımaq Ońtústik Qazaqstan.
5. Alandar B. z. b. 248 - 247 jyldary Parfıany basyp alǵan sarmat taıpasy
6. Sarmattar skıf tiline jaqyn tilde sóılegen.
7 B. z. b. Vİİİ ǵ.- b. z. V ǵ. sarmat taıpalarynyń ómir súrý merzimi.
8. Kaspıı jaǵalaýynda ómir súrgen sarmat taıpasy ısedondar.
9. "Sarmat" ataýy kóne dáýir avtorlarynyń eńbekterinde b. z. b. İV ǵasyrdan bastap kezdesedi..
10. Sarmattardyń qoǵamdyq basqarý qurylymy áskerı demokratıa.

Teorıasy:
«BİLÝ»
(Kim? Ne? Neni? Qashan? Qandaı? Qalaı? Ne istedi?)
İİ. Maǵynany taný. Aldyn ala berilgen tapsyrmalar boıynsha ozat oqýshylar murajaıdaǵy «zal tanystyrýshylary» qyzmetin atqarady.
Zalǵa enbes buryn 5 — synypta ótken «Tarıh», «Etnografıa», «Arheologıa» termınderiniń anyqtamasyn esimizge túsire qoıaıyq.
«Tarıh» degenimiz ne?
1 — zal. «Tarıh – óshpes mura» zaly. (Mal sharýashylyǵy. Eginshilik)
«Etnografıa» qandaı ǵylym?
2. Etnografıa zaly. (Sarmattardyń materıaldyq mádenıeti)
«Arheologıa» ǵylymy neni zertteıdi?
3. Arheologıa zaly (Arheologıalyq eskertkishter)
(Internet materıaly «Sarmat eskertkishteri»)

Teorıasy:
«TÚSİNÝ»
(Nege? Nelikten? Sebebi? Ne úshin?)

Araltóbe – sarmattar dáýirine jatatyn arheologıalyq eskertkish.
Atyraý oblysy Jylyoı aýdany Aqkıiztoǵaı aýylynan shyǵysqa qaraı Aqmeshit ǵıbadathanasynyń ońtústik - batysynda Qulshanata beıitine taıaý ornalasqan. 1989 j. Batys Qazaqstan arheologıalyq ekspedısıasy (jetekshisi Z. Samashev) ashqan. 1999 j. alǵashqy zertteý nátıjesinde úsh zırat qazyldy. Buryn tonalǵan alǵashqy eki zırattan máıit qańqalary men shyny monshaq, jebe, qanjar synyqtary tabyldy. Qorymnyń úsh zıraty tonalmaǵan. Zırat túbine shalqasynan, basy ońtústikke qaratyp jatqyzylǵan máıittiń janynan júzden asa jebe salǵan qoramsaq, qysh qumyra jáne temir qylysh tabylǵan. Bul eskertkishtiń qundylyǵy – buryn - sońdy sarmattar dáýiriniń (b. z. b. 4 – b. z. 2 ǵ - lar) eskertkishterinde qylysh emes, tek semser men qanjarlar ǵana tabylatyn, al qylyshtyń paıda bolý kezeńi Eýropadaalandar kezeńimen (4 – 5 ǵ - lar), al Azıada kóne túrki taıpalarynyń áskerı isteriniń damýymen baılanysty qarastyrylatyn. Demek, qaıqylaý qylyshtyń shyǵý kezeńi biraz tereńdetilip, ony alandar emes, osy kóne Atyraý óńirinde ómir keshken sarmat tektes halyqtardyń tarıhymen tikeleı baılanystyrýǵa múmkindik týyp otyr. Úshinshi qazylǵan zıratta sarmattar qoǵamynda joǵary laýazym ıesi, qolbasylyq pen abyzdyqty qatar atqarǵan adam men onyń áıeli jáne eki aty qosa jerlengen. Tonalǵanǵa deıin jerlengen adamdardyń kıim - keshegi óte baı asyl buıymdarmen, kórkem áshekeılermen bezendirilgen, qarý - jaraqtan basqa abyzdyń asataıaǵy, t. b. bolǵan.
Qaıta qalpyna keltirilgen Sarmat kóseminiń altyn kıimdi músini 2000 jyly ekspozısıadan oryn alyp, mýzeıdiń qundy jádigerleriniń birine aınaldy.

Praktıkasy:
«QOLDANÝ» (qarapaıym tapsyrmalar)
1. Sematıkalyq kartamen jumys.
Oqıǵalar ------------- Besoba --- Araltóbe --- Syntas --- Araltóbe --- Jaıyq --- Báıte
1 Sarmat eskertkishteriniń arasyndaǵy jaqsy zerttelgen qory
2 Abyz - áıelderi jerlengen qorym
3 Sarmat kósemi – ekinshi altyn adam
4 Minajat jasaý úshin salynǵan ǵıbadathan
5 Sarmattar mekendegen teńiz jaǵalaýy
6 1999 jyly zerttelgen qorǵan

2. Sóılemdi tolyqtyr.
Obalarda ___________ jasalǵan ydystar da kezdesen, biraq bul ydystardy olar ózderi jasamaǵan, _____________ elderinen alǵyzǵan.
Sarmattarda __________ jáne _________________________ turmyspen qatar ____________________ ta damydy.
Eskertkishterdiń kópshiligi _________, __________, ________ ózenderiniń boıynda.
Zertteýshilerdiń pikirine qaraǵanda _______-________________ otqa tabyný rásimi bolǵan.
Jaýaby: shynydan, shyǵys, kóshpeli, jartylaı kóshpeli, otyryqshylyq, Jaıyq, Elek, Jem, daı - masagetterde.
3. VENN dıagramsy
▪ Altyn adam saq
1. 1969 jyly Esik qalasyndaǵy «Esik obasynan» tabyldy
2. Merzimi b. z. b. 5 - 4 ǵǵ.
3. Arheolog K. Aqyshev ashqan
▪ Altyn adam sarmat.
1. 1999 jyly týǵan ólkemiz Atyraý oblysy Jylyoı aýdanynan tabyldy
2. Merzimi b. z. b. İİǵ
3. Arheolog Z. Samashev ashqan
▪ Uqsastyǵy
1. Ústem tap ókili
2. «Altyn adam»
3. Baǵa jetpes mura
4. Qazaq mádenıetiniń damyǵanynyń dáleli
5. Ultymyzdyń maqtanyshy

Teorıasy:
«TALDAÝ»
4. «Bes shýmaq óleń». Oqýlyqtaǵy «Sarmat kósemi» sýretine qarap otyryp, ólketaný murajaıynan tamashalaǵan jádigerdi kóz aldymyzǵa elestete otyryp bes shýmaqty óleń qurastyrý.
Zat esim (Sarmat)
Syn esim (keremet, jeńimpaz)
San esim (b. z. b. İİ ǵ.)
Etistik (el basqarǵan)
Zat esimge sınonım (kósem)
İİİ. «Oı shaqyrý».
Atyraý oblysyndaǵy Qulsary qalasynda «Altyn adam» eskertkishi ashyldy. «Altyn adam» eskertkishiniń bıiktigi – 5 metr. Somdaǵan músinshi Serik Mátenıazov (slaıd)
Jylyoı aýdany ákimi Maqsym İzbasov ashylý saltanatynda.
“Araltóbe” qorymynan tabylǵan «Altyn adam» – kóshpendiler tarıhy men mádenıetiniń tym áriden bastalatynyn dáleldeıtin, sonaý dáýirden bizdiń zamanymyzǵa deıin - aq órkenıetti el bolǵanynyń belgisi. Osyndaı tarıhı qundy - lyǵymyzdy dáripteý jastardyń eli men jeriniń tarıhyn tereńirek tanýyna, eljandylyq pen ulttyq rýhanı maqtanysh sezimin qalyptastyrýǵa áseri zor bolatyny sózsiz»- dedi

Teorıasy:
«JINAQTAÝ»
«Oıǵa oı qosý» ádisi: Balalar Jyloı aýdany ákiminiń pikirine qandaı oı qosar edińizder?
1. Árbir óńir óz jerinnen tabylǵan tarıhı jádigerlerdi jas urpaqqa osylaı nasıhattaǵan jón. «Altyn adam» elordasy Astananyń da kórikti jerinde tursa nur ústine nur bolar edi. Anyqtamalyq úsh tilde jazylsa, ony Astana jurtshylyǵymen qatar álemniń túkpir - túkpirinen kelgen qonaqtardyń barshasy oqyp munaıly astana Atyraýymnyń baǵa jetpes qundy tarıhı eskertkishterge de baı ekendigine tań qalyp, tamsanar edi.
2. Men mol tarıhy bar ózimniń týǵan ólkem Atyraýymdy maqtan etemin jáne «Mádenı mura» baǵdarlamasynda atap aıtqandaı tarıhı jádigerlerdi kózdiń qarashyǵyndaı saqtaýǵa óz úlesimdi qosýǵa ýáde berip, barlyq synyptastarymnyń da sondaı pikirde bolatyndyǵyna tolyq senimdemin. Oqshylar sizderdiń qorymnan tapqan jádigerlerińizdi murajaıǵa tapsyramyz.
— Jádiger degen sózdi orys tiline aýdara qoıaıyq.
— Eksponat
— Eksponat sózinen týǵan elimizdi álemge áıgilendiretin Bolashaq qýaty — EKSPO týraly maǵlumat beremin. EKSPO – jer júzin mekendegen barsha halyqtardyń ómirdiń túrli salasyndaǵy qol jetkizgen jetistikterin, jádigerlerin kórsetetin alań.

Praktıkasy:
«BAǴA BERÝ»
Qaı top joǵary upaı jınasa sol top «bilim shyńyna» birinshi jetip 5 - tik baǵa alady.
Refleksıa
1. Meniń sabaqtaǵy kóńil - kúıim?
2. Meniń búgingi sabaqtan úırengenim?
3. Maǵan búgingi sabaqtan unaǵany?
4. Maǵan búgingi sabaqtan unamaǵany?

Úıge tapsyrma
«Sarmattardyń sharýashylyǵy men turmysy» taqyrybynyń sońyndaǵy suraqtar men tapsyrmalarǵa jaýap berý jáne test tapsyrmalaryn oryndaý.
«Sarmat kóseminiń qazaq tarıhyndaǵy mańyzdylyǵy» taqyrybyna esse jazý.

Atyraý oblysy, Jylyoı aýdany,
№3 jalpy orta bilim beretin mekteptiń tarıh páni muǵalimi
Mýhambedıarova Altyngúl Jolymbetqyzy

Tolyq nusqasyn júkteý

You Might Also Like

Jańalyqtar

Jarnama