Ulttyq salt – dástúrler túrleri: Besikke salý
Raıymbek aýdany, Kegen aýyly
«Balbóbek» bóbekjaı balalar baqshasy tárbıeshisi:
R. Baıbosynova.
Taqyryby: Ulttyq salt – dástúrler túrleri: Besikke salý
Maqsaty: Balalardy qazaqtyń ulttyq salt - dástúr túrlerimen, sonyń ishinde besikke salý dástúrimen tanystyra otyryp, balalardyń sózdik qoryna besik jabdyqtarynyń ataýlaryn, dene múshelerin durys ataı bilýge úıretý.
Mindetteri:
1. Qazaq tiline tán dybystardy durys ataı bilýge, tilderin taqpaqtar arqyly jetildirý
2. Oılaý, este saqtaý, qabyldaý qabiletterin damytý
3. Adamgershilikke, tazalyqqa, úlkendi syılaýǵa, kishige qamqorshy
bolýǵa, bir - birine kómektesýge tárbıeleý.
Sózdik jumys: shúmek, túbek, tyshtyma, jórgek, aıaq baý, qol baý.
Kórnekilikter: Besik, besik jabdyqtary, qýyrshaq, ulttyq burysh.
Ádis tásilder: 1. Besik jyrynan úzindiler oqý.
2. Besikke salý rásimin kórsetý.
3. Dene múshelerin ataý.
4. Suraq jaýap, túsindirý
Uıymdastyrý kezeńi:
Balalar mýzykamen kirip, sheńber jasap turady.
Tárbıeshi: Balalar búgin sender ádemi bolyp ketipsińder, sender bir birlerińmen dossyńdar. Sol dostyqty qımyl qozǵalyspen kórseteıikshi.
Shattyq sheńberi:
Balalar qol shapalaqtap, aıaq, arqa túıistirip bir biriniń qolyn alyp:
«Biz dospyz sizderge de dostyq tileımiz!» dep tilek aıtady.
Kórinis: «Besikke salý»rásimi.
Mýzyka zalynda tórde qazaq úı, onyń ishi ásem bezendirilgen.
Tórde tósek, sandyq, sadyq ústinde kórpesheler jınaýly, shymyldyǵy kómkerilgen dógelek ústel. Úıdiń keregesinde dombyra, aıaq qap, qorjyn ilýli tur. Dóńgelengen ústel aınalasynda kórpesheler jaıylǵan.
Kıiz úıdiń ishinde besik janynda ene otyr, qolyna qushaqtaǵan balasy bar kelini otyr.
Osy sátte aýyldaǵy eń úlken áje shashý shasha kiredi.
Ene: Tórge shyǵyńdar qurmetti qonaqtar!
Jasy úlken áje: Shashý! Shashý! Shashý! toılaryńyz qutty bolsyn!
Náresteniń ómiri uzaq, baqytty bolsyn! Dúnıege kelgen náreste bir úıdiń ǵana emes, búkil aýyl qýanyshy. Biz búgin osy náresteni besikke salamyz.
Tárbıeshi: Balalarǵa besiktiń jabdyqtarymen tanystyrady.
Besikti kórgenderiń bar ma?
Aınur: Bizdiń úıde besik bar.
Ol ne úshin kerek?
Oljas: kishkentaı bópeler jatý úshin, meniń bóbegim besikke jatady, men ony terbetip uıyqtatamyn.
- Óte durys, Nuraı besikti jaqsy biledi eken.
«Besik»atam qazaq balasyn aǵash besikke salyp asyraıdy. Aǵash besik kóshpeli ómirge óte qolaıly, ıip keptirilgen taldan jasalady. Eki basyn qaıyń aǵashtan da shaýyp jasaıdy, astyna taqtaı salyp, dáret júretin jerin tesip oıyp qoıady. Oǵan kıizden túbek jasap kıgizedi. Balany oraıtyn keýdeshe, aıaq jaqty qymtaıtyn kórpeshe jastyqtar salady. Bala bólegen besikke jeti nárse jabady. Ár jabylǵan nárseniń ózindik máni bar. Eń birinshi besik kórpe, odan keıin shapan, júgen, qamshy, ton, shapan jabý kerek.
Er jetken bala halyqqa qadirli bolsyn degen tilek júgen, qamshy jabý, er qorǵaıtyn batyr bolsyn degen tilek.
Ata babamyzdan qalǵan osynaý dástúr osy ýaqytqa deıin saqtalyp kelgenin qýanysh etemiz.
Ene: Besik toıǵa yrym etip, aýylymyzdyń eń jasy úlken ájesin shaqyrdyq, mine apa tórde otyr. Ájemizden balany besikke bólep berýin suraımyz.
Ájeı: Rahmet, qaraqtarym, balalaryń ómirli, baqytty bolsyn, qazaq eliniń aıtýly bir azamaty bolyp óssin.
Besikti ashyp: Alas, alas, alas,
Ár páleden qalas.
Asqar, asqar taýmen ket,
Aǵyny qatty sýmen ket,
Tastaı qarańǵy túnmen ket,
Uıyqtap soqqan jelmen ket - dep alastaıdy.
Bissimillá balam, uıqyń tátti bolsyn, kúlkiń qatty bolsyn dep náresteni qolyna alady. Besik bala tárbıesine yńǵaıly.
Birinshiden: kóship qonǵanda qolaıly.
Ekinshiden: balanyń denesiniń tazalyǵyna, uıyqtaýyna qolaıly.
Denesi qurǵaq bosa, bala jáıli jatyp, tynysh uıyqtaıdy. Uıqysy tynysh balanyń denesi tez ósip jetiledi. Úlken áje eń aldymen besiktiń barlyq jabdyqtaryn orap orynǵa qoıyp, shashýǵa ákelingen qant kámpıtti ýystap alyp, besiktiń túbek qoıatyn tesiginen tómen ótkizip, «tyshtyma tyshtyma» yrymyn jasaıdy. Shashýyn otyrǵan qonaqtaryna beredi. Shashý úlestirip bolǵan soń, túbegin salady. Sodan keıin jórgekterin rettep, balany qolyna alyp, aıaq, qolyn jazyp ós, ós jasap, denesin sylap sıpap besikke jatqyzady. Anasy besikti terbetip otyryp, bóbegine degen ystyq sezimin jetkizedi.
«Besik jyry»
Áldı, áldı aq bópem
Aq besikke jat bópem
Jylama bópem, jylama
Jilik shaǵyp bereıin
Baıqutannyń quryǵyn
Jipke taǵyp bereıin.
Áldı, áldı appaǵym,
Qoıdyń júni qalpaǵyń.
Jurtqa jaman bola da,
Ózim súıgen appaǵym.
Áldı, áldı shyraǵym,
Kólge bitken quraǵym.
Japanǵa bitken teregim,
Janym meniń júregim.
Áldı, áldı aq bópem,
Aq besikke jat bópem.
Qonaq kelse qoı bópem,
Qoı toqtysyn soı bópem,
Quıryǵyna toı, bópem.
Al endi besik týraly kim tıym sózder aıtady.
Bos besikti terbetpe.
Besikti ashyq qaldyrma.
Besikti satpa.
Maqal - mátel: Besiksiz úıde bereke joq.
Balaly úı bazar, balasyz úı qý mazar.
Besiktegi bala bes túleıdi.
Artynda qyzy bardyń kózi bar, uly bardyń ózi bar
Degen tapqyr oılar balanyń kóp bolýyn tilegendik, perzentti baqyt sanaǵandyq. Balalardyń taqpaq, maqal mátel, tıym sózderi aıtylǵan soń enesi orynan turyp «Oramal tonǵa jarmaıdy, jolǵa jaraıdy»- degen sizdiń jasyńyzǵa jetsin. Sizdiń jolyńyzdy berin - dep ájege besikke salǵany úshin syı tartady.
Balalarǵa Nurbaı Samenovtyń «Ós - ós»óleńin aıtqyzyp, sabaqty barysynda jaqsy qatysqan balalardy madaqtap, kelgen qonaqtarǵa rızashylyq bildirip, sabaqty aıaqtaımyn.
«Balbóbek» bóbekjaı balalar baqshasy tárbıeshisi:
R. Baıbosynova.
Taqyryby: Ulttyq salt – dástúrler túrleri: Besikke salý
Maqsaty: Balalardy qazaqtyń ulttyq salt - dástúr túrlerimen, sonyń ishinde besikke salý dástúrimen tanystyra otyryp, balalardyń sózdik qoryna besik jabdyqtarynyń ataýlaryn, dene múshelerin durys ataı bilýge úıretý.
Mindetteri:
1. Qazaq tiline tán dybystardy durys ataı bilýge, tilderin taqpaqtar arqyly jetildirý
2. Oılaý, este saqtaý, qabyldaý qabiletterin damytý
3. Adamgershilikke, tazalyqqa, úlkendi syılaýǵa, kishige qamqorshy
bolýǵa, bir - birine kómektesýge tárbıeleý.
Sózdik jumys: shúmek, túbek, tyshtyma, jórgek, aıaq baý, qol baý.
Kórnekilikter: Besik, besik jabdyqtary, qýyrshaq, ulttyq burysh.
Ádis tásilder: 1. Besik jyrynan úzindiler oqý.
2. Besikke salý rásimin kórsetý.
3. Dene múshelerin ataý.
4. Suraq jaýap, túsindirý
Uıymdastyrý kezeńi:
Balalar mýzykamen kirip, sheńber jasap turady.
Tárbıeshi: Balalar búgin sender ádemi bolyp ketipsińder, sender bir birlerińmen dossyńdar. Sol dostyqty qımyl qozǵalyspen kórseteıikshi.
Shattyq sheńberi:
Balalar qol shapalaqtap, aıaq, arqa túıistirip bir biriniń qolyn alyp:
«Biz dospyz sizderge de dostyq tileımiz!» dep tilek aıtady.
Kórinis: «Besikke salý»rásimi.
Mýzyka zalynda tórde qazaq úı, onyń ishi ásem bezendirilgen.
Tórde tósek, sandyq, sadyq ústinde kórpesheler jınaýly, shymyldyǵy kómkerilgen dógelek ústel. Úıdiń keregesinde dombyra, aıaq qap, qorjyn ilýli tur. Dóńgelengen ústel aınalasynda kórpesheler jaıylǵan.
Kıiz úıdiń ishinde besik janynda ene otyr, qolyna qushaqtaǵan balasy bar kelini otyr.
Osy sátte aýyldaǵy eń úlken áje shashý shasha kiredi.
Ene: Tórge shyǵyńdar qurmetti qonaqtar!
Jasy úlken áje: Shashý! Shashý! Shashý! toılaryńyz qutty bolsyn!
Náresteniń ómiri uzaq, baqytty bolsyn! Dúnıege kelgen náreste bir úıdiń ǵana emes, búkil aýyl qýanyshy. Biz búgin osy náresteni besikke salamyz.
Tárbıeshi: Balalarǵa besiktiń jabdyqtarymen tanystyrady.
Besikti kórgenderiń bar ma?
Aınur: Bizdiń úıde besik bar.
Ol ne úshin kerek?
Oljas: kishkentaı bópeler jatý úshin, meniń bóbegim besikke jatady, men ony terbetip uıyqtatamyn.
- Óte durys, Nuraı besikti jaqsy biledi eken.
«Besik»atam qazaq balasyn aǵash besikke salyp asyraıdy. Aǵash besik kóshpeli ómirge óte qolaıly, ıip keptirilgen taldan jasalady. Eki basyn qaıyń aǵashtan da shaýyp jasaıdy, astyna taqtaı salyp, dáret júretin jerin tesip oıyp qoıady. Oǵan kıizden túbek jasap kıgizedi. Balany oraıtyn keýdeshe, aıaq jaqty qymtaıtyn kórpeshe jastyqtar salady. Bala bólegen besikke jeti nárse jabady. Ár jabylǵan nárseniń ózindik máni bar. Eń birinshi besik kórpe, odan keıin shapan, júgen, qamshy, ton, shapan jabý kerek.
Er jetken bala halyqqa qadirli bolsyn degen tilek júgen, qamshy jabý, er qorǵaıtyn batyr bolsyn degen tilek.
Ata babamyzdan qalǵan osynaý dástúr osy ýaqytqa deıin saqtalyp kelgenin qýanysh etemiz.
Ene: Besik toıǵa yrym etip, aýylymyzdyń eń jasy úlken ájesin shaqyrdyq, mine apa tórde otyr. Ájemizden balany besikke bólep berýin suraımyz.
Ájeı: Rahmet, qaraqtarym, balalaryń ómirli, baqytty bolsyn, qazaq eliniń aıtýly bir azamaty bolyp óssin.
Besikti ashyp: Alas, alas, alas,
Ár páleden qalas.
Asqar, asqar taýmen ket,
Aǵyny qatty sýmen ket,
Tastaı qarańǵy túnmen ket,
Uıyqtap soqqan jelmen ket - dep alastaıdy.
Bissimillá balam, uıqyń tátti bolsyn, kúlkiń qatty bolsyn dep náresteni qolyna alady. Besik bala tárbıesine yńǵaıly.
Birinshiden: kóship qonǵanda qolaıly.
Ekinshiden: balanyń denesiniń tazalyǵyna, uıyqtaýyna qolaıly.
Denesi qurǵaq bosa, bala jáıli jatyp, tynysh uıyqtaıdy. Uıqysy tynysh balanyń denesi tez ósip jetiledi. Úlken áje eń aldymen besiktiń barlyq jabdyqtaryn orap orynǵa qoıyp, shashýǵa ákelingen qant kámpıtti ýystap alyp, besiktiń túbek qoıatyn tesiginen tómen ótkizip, «tyshtyma tyshtyma» yrymyn jasaıdy. Shashýyn otyrǵan qonaqtaryna beredi. Shashý úlestirip bolǵan soń, túbegin salady. Sodan keıin jórgekterin rettep, balany qolyna alyp, aıaq, qolyn jazyp ós, ós jasap, denesin sylap sıpap besikke jatqyzady. Anasy besikti terbetip otyryp, bóbegine degen ystyq sezimin jetkizedi.
«Besik jyry»
Áldı, áldı aq bópem
Aq besikke jat bópem
Jylama bópem, jylama
Jilik shaǵyp bereıin
Baıqutannyń quryǵyn
Jipke taǵyp bereıin.
Áldı, áldı appaǵym,
Qoıdyń júni qalpaǵyń.
Jurtqa jaman bola da,
Ózim súıgen appaǵym.
Áldı, áldı shyraǵym,
Kólge bitken quraǵym.
Japanǵa bitken teregim,
Janym meniń júregim.
Áldı, áldı aq bópem,
Aq besikke jat bópem.
Qonaq kelse qoı bópem,
Qoı toqtysyn soı bópem,
Quıryǵyna toı, bópem.
Al endi besik týraly kim tıym sózder aıtady.
Bos besikti terbetpe.
Besikti ashyq qaldyrma.
Besikti satpa.
Maqal - mátel: Besiksiz úıde bereke joq.
Balaly úı bazar, balasyz úı qý mazar.
Besiktegi bala bes túleıdi.
Artynda qyzy bardyń kózi bar, uly bardyń ózi bar
Degen tapqyr oılar balanyń kóp bolýyn tilegendik, perzentti baqyt sanaǵandyq. Balalardyń taqpaq, maqal mátel, tıym sózderi aıtylǵan soń enesi orynan turyp «Oramal tonǵa jarmaıdy, jolǵa jaraıdy»- degen sizdiń jasyńyzǵa jetsin. Sizdiń jolyńyzdy berin - dep ájege besikke salǵany úshin syı tartady.
Balalarǵa Nurbaı Samenovtyń «Ós - ós»óleńin aıtqyzyp, sabaqty barysynda jaqsy qatysqan balalardy madaqtap, kelgen qonaqtarǵa rızashylyq bildirip, sabaqty aıaqtaımyn.
You Might Also Like
-
Maqsaty: a) bilimdiligi: Oqýshylardyń alǵan bilimderin pysyqtaý, sandy órnekter, sandardy salystyrý, esep shyǵarý, bilim - bilik daǵdylaryn bekitý.
