Sáýlesi men sanańnyń jigerlensin talabyń
Ashyq sabaqtyń taqyryby: Sáýlesi men sanańnyń jigerlensin talabyń
Maqsaty:
- oqýshylarǵa erik – jiger, kúsh – qýat, sana - sezim tárizdi qundylyqtardyń adam ómirindegi mańyzy týraly túsinik berý.
Mindetteri:
- Oqýshylardy óz ómirine jaýapkershilikpen qaraı alýǵa, kúsh - jigerin yryqty túrde tolyq paıdalana alýǵa úıretý;
- Oqýshylardyń erik - jigerin, kúsh - qýatyn sanaly túrde arttyra alý daǵdylaryn damytý;
- Oqýshylardyń tabandylyqqa, tózimdilikke, jigerlilikke, qajyrlyqqa, erik - kúshtiń myqtylyǵyna tárbıeleý.
Shattyq sheńberi:
Erlikke shaqyrý
Sózi men áni. M. Shahanovtiki
Mine, saǵan oılanatyn keldi kún,
Azamat bop atqa mindiń sen búgin.
Biraq atqa mingenińnen ne paıda,
Júregińde qalǵyp jatsa erligiń.
A - a - a
Bozbala,
Qanatyńdy taldyrma,
Alaı - túleı jańbyrda,
Tizginińdi berip qoıma taǵdyrǵa,
Qýanyshym.
Jan - tánińmen bir adamdy súımegeniń úshin,
Súıe almaǵanyń úshin
Tabıǵattyń aldynda kinálisiń
Mátinmen jumys:
Berilgen mátindi muǵalim úlken yqylaspen oqýdy usynady. Taqyryptyń mazmunyn ashatyn suraqtar arqyly oqýshylar mátindegi negizgi oıdy jınaqtap, olardyń qundylyqty mánin óz pikirimen paıymdaıdy. Oqýshylar jiger týraly óz oılaryn aıtyp, ańyz áńgimedegi árkimniń óz isine laıyq kúsh ıesi ekendigine nazar aýdarady. Eń bastysy dúnıedegi eń kúshtiniń adam ekendigin túsinedi. Mátindi úıde qaıtalap oqýdy tapsyrady.
Kúsh qaıdan keledi?
Avtor: Mal qaraı shyqqan bir bala jýan dóńniń etegindegi sazdyń qara batpaǵyna batyp jatqan taıynshany kóredi de, júgirip qasyna barady. Súımelep shyǵaryp alǵysy kelip edi, biraq qozǵaltýǵa shamasy jetpedi. Balanyń bul isin aǵashta qonaqtap otyrǵan bir quzǵyn kórip turǵan edi.
Bala: Joıqyn kúshim bolar ma edi, shirkin! Dúnıedegi naǵyz kúshti kim eken?.. Kúshti bolý úshin ne isteý kerek sonda?
Quzǵyn: Kúlli álemge jaryq seýip, tóbesinen qarap, baqylap turǵan Kúnnen kúshti kim bolýshy edi.
Bala: Eı, otty Kún!.. Sen aıtshy, asqan kúshti ekeniń ras pa?..
Kún: Joq, olaı emes, menen de kúshti bar.
Bala: Senen de kúshti kim ol?
Kún: Aspandy kezgen anaý kókala bulttar menen kúshti, syrǵyp kelip, betimdi jaýyp kólegeılese, ári qaraı qozǵaltyp jiberýge shamam jetpeıdi. Olar menen de qaıratty, jigerli - aý deımin.
Bala: O, jóńkigen bulttar, aıtyńdarshy, rasynda da sender kúshtisińder me?
Bult: Eger biz kúshti bolsaq, órekpi soqqan jeldiń qalaı bolsa solaı aıdaǵanyna kónbes edik qoı. Bizden jel kúshti. Onyń óz erki ózinde. Ne isteımin dese de ózi biledi.
Bala: O, aryny qatty erke Jel, aıtshy, sen kúshti ekensiń ǵoı, boıyńa sol kúshti qaıtip jınaısyń?.. Oǵan seniń jigeriń jete me?
Jel: Mende qaıdaǵy kúsh?.. Naǵyz kúshtini bilgiń kelse – asqar Taýǵa bar. Ol ómiri maǵan jol bergen emes.
Bala: O, qudiretti Taý, qalaı, qaıtip kúsh jınaǵanyńdy aıtshy!..
Taý: Sen, Bala, naǵyz myqtyǵa jolyǵyp, boıyńa kúsh jınaýdyń tásilin bilgiń kelse, Qumyrsqaǵa bar. Odan asqan kúshti, jigerli eshkim joq. Meniń mynaý alpamsadaı denemdi úńgip, uıa salyp alady. Soǵan qarsylyq kórsetýge mende shama joq.
Avtor: Bala jalpaq betkeıdi japqan qalyń aǵashtardyń arasyndaǵy úı ornyndaı ashyq alańqaıǵa salynǵan Qumyrsqa ıleýin izdep taýyp alady. İshke kirip – shyǵyp, dán tasyp júrgen qumyrsqalar quj - quj qaınaıdy.
Bala: Súıkimdi qumyrsqalar, sender shynymen kúshtisińder me?..
Qumyrsqalar: Ia, biz kúshtimiz!..
Bala: Olaı bolsa aıtshy, boılaryńa kúshti qaıtip jınaısyńdar?
Qumyrsqalar: Onyń saǵan ne keregi ba?
Bala: Meniń de boıyma kúsh jınap, myqty bolǵym keledi...
Qumyrsqa: Talabyń taýdaı eken, sheginbe!.. Ol úshin aldymen ózińdi soǵan ázirle, oıyńdy bekit.
Bala: Qalaı, qaıtip? Ne isteýim kerek?
Qumyrsqa: Sanańnan jalqaýlyqty qýyp shyq ta, oıyńdy maqsatyńa baǵyndyr. Bulaı isteýge erik - kúshiń jete me?
Bala: Maqsat etken soń, sony oryndaýǵa jigerimdi jumsaımyn. Sodan keıin qaıtýim kerek?
Qumyrsqa: Kúnine úsh mezgil - tańerteń, túste jáne keshkisin úzbeı qımyl - qozǵalys jasap otyrýǵa daǵdylan. Ýaqytty bos ótkizbe. Kún saıyn bir jumys tyndyr. Qandaı sharýa isteseń de oılanyp, sanańmen sanasyp, paıymdap atqar. Eshqashan asyǵyp, aptyqpa, jigerińdi jasytpa. Sonda birte - birte aqylyń tolyǵady, boıyńdaǵy kúsh - qýatyń molyǵady. Sóıtip, tula boıyńa kúshtiń ornyǵýyna jaǵdaı jasalady. Sol jınalǵan kúshti tynymsyz qımyl - qozǵalys jasaý arqyly udaıy ústemelep otyrasyń.
Avtor: Bala solaı isteýge bekinip, óziniń oıyn júzege asyrýǵa kirisedi. Boıyna kúsh jınaý úshin qulshynyp, álgi qumyrsqa aıtqan sharttardy oryndaı júrip úı sharýasyna qaraılasady. Óz yqtıarymen áke - sheshesine qolqabys bere bastaıdy. Mal qaıyrady, shóp shabady, egin orady. Osylaısha balanyń birte - birte qabyrǵasy qataıady. Osydan keıin bala: “Kúsh – adamnyń boıyna úzdiksiz qımyl jasaý arqyly jınaqtalady eken - aý...”degen oı túıedi. Sóıtip, adam boıyna kúshtiń qalaı paıda bolatynyn uǵyp, muratyna jetedi.
• Nelikten adam bárinen kúshti dep oılaısyńdar?
• Balaǵa ózderiń qandaı aqyl qosar edińder?
Júrekten júrekke:
Jasymaıtyn jastyq jiger
Jasymaıtyn, jastyq jiger ór netken,
Júzip kelem, qulashymdy sermep keń.
Mahambettiń adyrnasyn móńiretken.
Onda jatyr meniń bala armanym,
Armandaǵan asqar taýdyń zańǵaryn.
Bilesiń ǵoı aıtqanyńa kónbeıtin,
Ár júrekte ózine tán zań baryn.
Maqsaty:
- oqýshylarǵa erik – jiger, kúsh – qýat, sana - sezim tárizdi qundylyqtardyń adam ómirindegi mańyzy týraly túsinik berý.
Mindetteri:
- Oqýshylardy óz ómirine jaýapkershilikpen qaraı alýǵa, kúsh - jigerin yryqty túrde tolyq paıdalana alýǵa úıretý;
- Oqýshylardyń erik - jigerin, kúsh - qýatyn sanaly túrde arttyra alý daǵdylaryn damytý;
- Oqýshylardyń tabandylyqqa, tózimdilikke, jigerlilikke, qajyrlyqqa, erik - kúshtiń myqtylyǵyna tárbıeleý.
Shattyq sheńberi:
Erlikke shaqyrý
Sózi men áni. M. Shahanovtiki
Mine, saǵan oılanatyn keldi kún,
Azamat bop atqa mindiń sen búgin.
Biraq atqa mingenińnen ne paıda,
Júregińde qalǵyp jatsa erligiń.
A - a - a
Bozbala,
Qanatyńdy taldyrma,
Alaı - túleı jańbyrda,
Tizginińdi berip qoıma taǵdyrǵa,
Qýanyshym.
Jan - tánińmen bir adamdy súımegeniń úshin,
Súıe almaǵanyń úshin
Tabıǵattyń aldynda kinálisiń
Mátinmen jumys:
Berilgen mátindi muǵalim úlken yqylaspen oqýdy usynady. Taqyryptyń mazmunyn ashatyn suraqtar arqyly oqýshylar mátindegi negizgi oıdy jınaqtap, olardyń qundylyqty mánin óz pikirimen paıymdaıdy. Oqýshylar jiger týraly óz oılaryn aıtyp, ańyz áńgimedegi árkimniń óz isine laıyq kúsh ıesi ekendigine nazar aýdarady. Eń bastysy dúnıedegi eń kúshtiniń adam ekendigin túsinedi. Mátindi úıde qaıtalap oqýdy tapsyrady.
Kúsh qaıdan keledi?
Avtor: Mal qaraı shyqqan bir bala jýan dóńniń etegindegi sazdyń qara batpaǵyna batyp jatqan taıynshany kóredi de, júgirip qasyna barady. Súımelep shyǵaryp alǵysy kelip edi, biraq qozǵaltýǵa shamasy jetpedi. Balanyń bul isin aǵashta qonaqtap otyrǵan bir quzǵyn kórip turǵan edi.
Bala: Joıqyn kúshim bolar ma edi, shirkin! Dúnıedegi naǵyz kúshti kim eken?.. Kúshti bolý úshin ne isteý kerek sonda?
Quzǵyn: Kúlli álemge jaryq seýip, tóbesinen qarap, baqylap turǵan Kúnnen kúshti kim bolýshy edi.
Bala: Eı, otty Kún!.. Sen aıtshy, asqan kúshti ekeniń ras pa?..
Kún: Joq, olaı emes, menen de kúshti bar.
Bala: Senen de kúshti kim ol?
Kún: Aspandy kezgen anaý kókala bulttar menen kúshti, syrǵyp kelip, betimdi jaýyp kólegeılese, ári qaraı qozǵaltyp jiberýge shamam jetpeıdi. Olar menen de qaıratty, jigerli - aý deımin.
Bala: O, jóńkigen bulttar, aıtyńdarshy, rasynda da sender kúshtisińder me?
Bult: Eger biz kúshti bolsaq, órekpi soqqan jeldiń qalaı bolsa solaı aıdaǵanyna kónbes edik qoı. Bizden jel kúshti. Onyń óz erki ózinde. Ne isteımin dese de ózi biledi.
Bala: O, aryny qatty erke Jel, aıtshy, sen kúshti ekensiń ǵoı, boıyńa sol kúshti qaıtip jınaısyń?.. Oǵan seniń jigeriń jete me?
Jel: Mende qaıdaǵy kúsh?.. Naǵyz kúshtini bilgiń kelse – asqar Taýǵa bar. Ol ómiri maǵan jol bergen emes.
Bala: O, qudiretti Taý, qalaı, qaıtip kúsh jınaǵanyńdy aıtshy!..
Taý: Sen, Bala, naǵyz myqtyǵa jolyǵyp, boıyńa kúsh jınaýdyń tásilin bilgiń kelse, Qumyrsqaǵa bar. Odan asqan kúshti, jigerli eshkim joq. Meniń mynaý alpamsadaı denemdi úńgip, uıa salyp alady. Soǵan qarsylyq kórsetýge mende shama joq.
Avtor: Bala jalpaq betkeıdi japqan qalyń aǵashtardyń arasyndaǵy úı ornyndaı ashyq alańqaıǵa salynǵan Qumyrsqa ıleýin izdep taýyp alady. İshke kirip – shyǵyp, dán tasyp júrgen qumyrsqalar quj - quj qaınaıdy.
Bala: Súıkimdi qumyrsqalar, sender shynymen kúshtisińder me?..
Qumyrsqalar: Ia, biz kúshtimiz!..
Bala: Olaı bolsa aıtshy, boılaryńa kúshti qaıtip jınaısyńdar?
Qumyrsqalar: Onyń saǵan ne keregi ba?
Bala: Meniń de boıyma kúsh jınap, myqty bolǵym keledi...
Qumyrsqa: Talabyń taýdaı eken, sheginbe!.. Ol úshin aldymen ózińdi soǵan ázirle, oıyńdy bekit.
Bala: Qalaı, qaıtip? Ne isteýim kerek?
Qumyrsqa: Sanańnan jalqaýlyqty qýyp shyq ta, oıyńdy maqsatyńa baǵyndyr. Bulaı isteýge erik - kúshiń jete me?
Bala: Maqsat etken soń, sony oryndaýǵa jigerimdi jumsaımyn. Sodan keıin qaıtýim kerek?
Qumyrsqa: Kúnine úsh mezgil - tańerteń, túste jáne keshkisin úzbeı qımyl - qozǵalys jasap otyrýǵa daǵdylan. Ýaqytty bos ótkizbe. Kún saıyn bir jumys tyndyr. Qandaı sharýa isteseń de oılanyp, sanańmen sanasyp, paıymdap atqar. Eshqashan asyǵyp, aptyqpa, jigerińdi jasytpa. Sonda birte - birte aqylyń tolyǵady, boıyńdaǵy kúsh - qýatyń molyǵady. Sóıtip, tula boıyńa kúshtiń ornyǵýyna jaǵdaı jasalady. Sol jınalǵan kúshti tynymsyz qımyl - qozǵalys jasaý arqyly udaıy ústemelep otyrasyń.
Avtor: Bala solaı isteýge bekinip, óziniń oıyn júzege asyrýǵa kirisedi. Boıyna kúsh jınaý úshin qulshynyp, álgi qumyrsqa aıtqan sharttardy oryndaı júrip úı sharýasyna qaraılasady. Óz yqtıarymen áke - sheshesine qolqabys bere bastaıdy. Mal qaıyrady, shóp shabady, egin orady. Osylaısha balanyń birte - birte qabyrǵasy qataıady. Osydan keıin bala: “Kúsh – adamnyń boıyna úzdiksiz qımyl jasaý arqyly jınaqtalady eken - aý...”degen oı túıedi. Sóıtip, adam boıyna kúshtiń qalaı paıda bolatynyn uǵyp, muratyna jetedi.
• Nelikten adam bárinen kúshti dep oılaısyńdar?
• Balaǵa ózderiń qandaı aqyl qosar edińder?
Júrekten júrekke:
Jasymaıtyn jastyq jiger
Jasymaıtyn, jastyq jiger ór netken,
Júzip kelem, qulashymdy sermep keń.
Mahambettiń adyrnasyn móńiretken.
Onda jatyr meniń bala armanym,
Armandaǵan asqar taýdyń zańǵaryn.
Bilesiń ǵoı aıtqanyńa kónbeıtin,
Ár júrekte ózine tán zań baryn.
You Might Also Like
