InfoHub Logo

Taktılldy sezimtaldyq

I

1. Jańasýǵa, sıpaýǵa, teris jane emosıonaldy  túrde mazasyzdyqty, agresıany kórsete otyryp, jaýap beredi. Denesine janasqan jerin ysqylaý baıqalady, jeńil jańasýdan aýlaq bolady.
2. Denege joǵarydan, arttan nemese tym jaqynnan janasýǵa, sondaı-aq onyń kórý aımaǵynan tys jerge qol tıgizýge, mysaly, kórpeniń nemese ústeldiń astyna bireýdiń aıaǵy tıip ketse, teris jáne emosıonaldy túrde áreket etedi.
3. Onyń betine tıip ketse qashqaqtaıdy, belsendi túrde qarsy turady, mysaly, jýyný  kezinde, shashty taraý, kesý kezinde.
4. Fızıkalyq aýrýǵa tym sezimtal,kishkene aýyrsyný sezimine shydaı almaý.­
5. Qalypty taktıldi áser etýge tym sezimtal. Dymqyl nemese las kıimge jáne terige janasýǵa shydamaıdy. Matalar, kórpeler, kilemder sıaqty belgili bir tekstýralardy ustaýdan qashqaqtaıdy.
6. Jańa,tar kıim, jaǵymsyz mata tekstýrasy bar, jeıdeniń jaǵasy, tize jastyqshalary, beldikter, serpimdi jolaqtar, bas kıimder jáne sharftar sıaqty kıimderdi kıgende qarsylyq tanytady.­­
7. Qytyrlaq nemese úgitilgen taǵamdar sıaqty belgili bir taǵamdyq tekstýralardy unady. Kishi kesekteri bar taǵamdardy jemeıdi.
8. Qolyn syrtqy áserlerden jasyrady jáne qorǵaıdy, lastanýy múmkin oıyndar men áreketterden aýlaq bolady (plasılın, qum, saýsaqpen boıaý). Óte qyrsyq, kirlegen qolyn tezirek jýýǵa asyǵady.

II

1. Janasý óte qarqyndy bolǵansha ony baıqamaıdy.
2. Betiniń lastanǵanyn baıqamaıdy, ásirese erni nemese murnynyń aınalasy: betindegi úgindilerdi nemese murynnan sý aǵýdy baıqamaıdy.
3. Kıiminiń las ekenin nemese shulyqtarynyń sýlanǵanyn, baýlarynyń sheshilgenin, belbeýiniń buralǵanyn, shulyq pen qolǵaptyń uqypsyz nemese durys kıilmegenin baıqamaıdy;
4. Deneniń kógerýine, bir jerin kesip alýyna, soqqylardan týyndaǵan aýyrsynýǵa baıaý nemese múlde jaýap bermeıdi, ol saýsaqtyń synǵanyn nemese synǵan súıekti baıqamaýy múmkin.
5. Túrli zattardy, ásirese beıtanys zattardy ustaýdy jáne qolǵa alýdy unatpaıdy nemese múldem ustamaıdy. Ol basqa balalarǵa unaıtyn oıynshyqtar men nárselerge qol tıgizbeıdi, oınamaıdy jáne qaramaıdy.
6. Oınap júrip, aınalasyndaǵylardy renjitip jatqanyn sezbeı, basqa balalar men janýarlardy urady.
7. Qoldarymen durys jumys jasaı almaıdy: zattardy – qasyqtardy, shanyshqylardy, qaryndashtardy, qaıshylardy ustaý jáne paıdalaný qıynǵa soǵady.
8. Óz betinshe kıine almaıdy, kıimge túımelerdi bekitýde qınalady.

III

1. Arqasynan qytyqtaýdy nemese sıpaýdy unatady (jeńil massaj).­
2. Ártúrli joǵarǵy betterge tıiskendi unatady,mysaly qabyrǵany jáne jıhazdy sıpalaý, aıaǵymen jáne qolymen ártúrli tekstýralarǵa janasýdy unatady.
3. Basqalardy ıterip, túrtip alǵandy ​​unatady, basqa balalarǵa tym jaqyndaıdy («jabysqaq» minez-qulyq), tipti qol tıgizý orynsyz bolsa da. Tipti tıýge tyıym salynǵan nársege de «tıisý kerek».
4. Tynyshtandyratyn taktıldi sezimder unaıdy, mysaly, súıikti kórpege, jumsaq kıimge janasý jáne t.b.
5. Óz terisin shamadan tys sıpaıdy nemese tipti tisteıdi.
6. Ol únemi birdeńeni myjyp otyrady, qolymen qumda oınaǵandy unatady, onyń kir ekenine nazar aýdarmaıdy jáne ony uzaq ýaqyt jasaı alady.
7. Tamaqty «sýǵa batyrady», aýzyn tamaqqa toltyrady.
8. Aýyzben tanys emes zattardy zertteıdi. (Ol barlyq nárseni dámin tatýǵa umtylady).

Vestıbýlárlyq júıe

I

1. Terbelý, aınalý, syrǵanaqtan tómen syrǵytý sıaqty oıyn alańyndaǵy áreketterden qashady.
2. Baıaý jáne abaılap qozǵalady, kóbinese jaı ǵana otyrady, kez kelgen qaýipten saq bolady.
3. Ózi senetin eresekterdiń turaqty fızıkalyq kómegin qajet etedi.­
4. Lıftte nemese eskalatorda yńǵaısyzdyqty sezinedi, kólikte qozǵalysty unatpaıdy. Sonymen birge ol júrek aıný sezimin sezinýi múmkin.
5. Shyn máninde mundaı qaýip joq bolsa da, qulaýdan qorqady; qoryqqanynan birden eresek adamdy ustaýǵa tyrysady.
6. Ústige kóterilýge jáne órmeleýge qorqady,baspaldaqtan óte senimsiz túsedi jáne kóteriledi,osynyń áserinen qorshaýdan qatty ustap sekirýden jáne baspaldaqtan túsýge qorqady.
7. Bıiktikten qorqady. Jermen baılanysy úzilgen kezde mazasyzdanady (mysaly, eresek adam oınaý nemese kıim aýystyrý úshin kótergende);­
8. Tóńkerilgende nemese basy aınalǵanda, joǵary-tómen qozǵalǵanda, jaǵyna eńkeıgende qorqady.­

II

1. Ózi nysan bolyp tabylatyn kez kelgen qozǵalysty elemeıdi jáne oǵan qarsylyq bildirmeıdi.
2. Belsendi qozǵalystarǵa degen qajettilikti sezinbeıdi.
3. Bas aınalmaı uzaq terbele alady.­
4. Qulaý sezimin elemeıdi jáne aıaqtarynda turý úshin qoldar men aıaqtardy sozý arqyly qulaýdy boldyrmaý úshin sanaly túrde áreket etpeıdi.

III

1. Turaqty qozǵalys qajettiligin sezinedi, oǵan bir orynda otyrý nemese turý qıyn.
2. Únemi ol qandaı da bir qozǵalys jasaıdy: teńseledi, sekiredi, basyn alǵa-artqa jyljytady).
3. Únemi bir jerge órmeleý nemese basyn kóterip júgirýi kerek.
4. Jıi týystaryn ony kóterýdi, laqtyrýdy, tóńkerýdi, aınaldyrýdy, shaıqaýdy, ártúrli baǵytta oınatýyn suraıdy.
5. Ol terbeletin kresloda terbelgendi, jıhazǵa soqtyǵysqandy, aınalmaly oryndyqta aınalýdy, kezektesip kóterilýdi jáne qulaýdy nemese basyn edenge súıep, óz osiniń aınalasynda aınalýdy unatady.
6. Túrli oıyn alańyndaǵy jabdyqtarda jyldam qozǵalýdy nemese aınaldyrýdy unatady, sonymen qatar oıyn-saýyq saıabaǵynda jyldam jáne «qorqynyshty» atraksıondarǵa umtylady.
7. Ol basqa balalarǵa qaraǵanda átkenshekterdi, karýselderdi, batýttardy jáne  jaqsy kóredi.
8. Uzaq ýaqyt boıy jyldam aınaldyryp, aınaldyrǵannan keıin de basy aınalmaıdy.­

Proprıoseptıvtik sezimtaldyq

I

1. Qozǵalmaýdy jón kóredi.
2. Aıaq-qoldary pasıvti qozǵalǵanda mazasyzdyq sezimi týyndaıdy.
3. Bulshyqetterdi sozý kezinde mazasyzdanady.
4. Júgirý, sekirý, jorǵalaý, burylý, sekirý jáne kúshti bulshyqet sezimin týdyratyn basqa dene jattyǵýlary sıaqty salmaqty kóteretin qozǵalystardy boldyrmaıdy.
5. Tamaqty tańdap ishedi.

II

1. Dene tonýsy tómen.
2. Tómen bulshyqet tonýsyn óteý úshin turǵanda tizelerdi qatty qysyp, jazý kezinde shyntaqty qysyp jaqyn ustaıdy.
3. Oıynshyqtardy, zattardy sondaı-aq jaryq qosqyshtary, shash qystyrǵyshtary, olardy qosýdy jáne ajyratýdy talap etetin oıynshyqtar sıaqty qarapaıym áreketterdi qajet etetin zattardy kezdeısoq syndyrady.
4. Qarapaıym kúndelikti daǵdylardy oryndaý úshin denemen, qolmen, aıaqpen belgili bir qalyptardy jáne qozǵalystardy qalaı oryndaý kerektigin túsinbeıtin sıaqty: qasyqty ustaý jáne tamaqtaný, dárethanaǵa barý, kıiný jáne sheshiný, bekitý túımelerin taǵý, aıaq kıimdi kıip, aıaq kıimdi sheshý sıaqty is-áreketterdi oryndaý ásirese qıyn bolýy múmkin, eger bala ne istep jatqanyn kórmese.
5. Ol qaryndashty tym bos ustaıdy, sondyqtan ol anyq syzyq syza almaıdy nemese ony únemi úzip tastaıtyndaı qatty ustaıdy. Ol sýret salǵanda nemese jazǵanda kóp jaǵylady. Kóbinese qaǵazda tesikter qaldyrady.
6. Shamadan tys kúshtep zattardy syndyrady, nemese sýy bar keseni az kúshpen ustap ony syndyryp alady.
7. Birkelki emes salmaqtaǵy zattardy kóterý jáne ustaý qıynǵa soǵady. «Aýyr» jáne «jeńil» degendi ajyrata almaıdy.

8. Belgili bir pozısıany ustaý qabileti nashar: oryndyqqa, ústelge, kilemge otyra almaıdy (qulap ketedi, jatady), ústelde basyn qolyna súıeıdi.

III

1. Aınaladaǵy zattardy ádeıi soǵyp, soqtyǵysyp, aınalasyndaǵylardyń bárin qıratady; qysymdy seziný úshin bıik qabyrǵalardan sekirýdi, jumsaq zattardyń (jastyqtar, japyraqtar) úıindilerine súńgýdi, baspanalarǵa, shuńqyrlarǵa (kúzenderge) kóterilýdi unatady.
2. Adamdardy ıterýdi, qushaqtaýdy, qatty qysýdy unatady
3. Qadamdy dybystap basyp shyǵarady nemese shapalaqtaıdy, júrý kezinde aıaǵyn súırep aparady;
4. Jaıaý júrgende ókshesin edenge nemese oryndyqqa soǵýdy, qabyrǵaǵa nemese qorshaýǵa taıaqshany nemese basqa zatty soǵýdy unatady.
5. Kóbinese óz erkimen aıaq-qoldy soza alady, búgip, eńkeıe alady, sekire alady (tikeleı, kerilgen aıaqtarmen), qatty shapalaqtaıdy, basyn soǵady, qulaǵyn qysa alady, tyrnaǵyn tisteı alady, saýsaqtaryn sorady, býyndaryn syqyrlata alady, birdeı dybystardy aıta alady, ysqyra alady t.b.
6. Jatar aldynda kórpege myqtap oralǵandy ​​nemese qatty qysylǵandy ​​unatady.
7. Ol baýlary men belbeýin myqtap baılap, bas kıimin basyna myqtap kıgendi ​​unatady.
8. Kóılek jaǵasy, galstýk, qaryndashtar, oıynshyqtar jáne rezeńke sıaqty zattardy únemi shaınaýy múmkin. Uzaq ýaqyt shaınaý kerek taǵamdy unatady nemese tamaqty uzaq shaınaıdy.

Kórý

I

1. Kóbinese kózdiń sharshaýy (qysymy)bolady :kóz kóbinese qyzarǵan, qabynǵan, sýly nemese qyshynǵan bolady, bas aýrýy da kórinýi múmkin. Kózdi shamadan tys ýqalaý nemese jypylyqtaý baıqalady.
2. Kitapty tym jaqyn ustaý nemese ústelge tym tómen eńkeıý. Sýretterge qaraǵan kezde nemese betti oqyǵanda basyn burady nemese eńkeıtedi.
3. Qaraý kezinde bir obektiden ekinshisine ótýge qınalady, oqý nemese kóshirý kezinde syzyqtar jasaıdy jáne durys oryndy ustaý úshin saýsaǵyn paıdalanady.­
4. Qozǵalmaıtyn nysandarǵa nazar aýdarý jáne ústel tenısiniń doby sıaqty qozǵalatyn nysandy qadaǵalaý qıyn.
5. Jarqyn jaryqtan, kún sáýlesinen aýlaq bolady, obektilerge qaraǵan kezde kózdi jabady nemese qorǵaıdy, jan-jaǵyna qaraıdy.
6. Kózge tikeleı qaraýdan aýlaq bolady.
7. Qozǵalystaǵy zattardy nemese adamdardy kórgende ózin jaısyz sezinedi nemese qatty mazasyzdanady.
8. Dop nemese basqa bala sıaqty ózine qaraı qozǵalatyn zattardan jaltarady nemese qashady.

II

1. Qozǵalysty baıqamaıdy, jıi qozǵalatyn zattarǵa soǵylady, mysaly, átkenshekke soǵylýy múmkin.
2. Joldaǵy kedergiler sıaqty kórneki aqparatqa kesh jaýap beredi.
3. Ol jaryq pen qarańǵylyqtyń, shet pen shaǵylystyń qarama-qaıshylyǵyn baıqamaıdy.
4. Jarqyn jaryqty, tikeleı kún sáýlesin izdeıdi, jarqyraǵan zattarǵa qaraǵandy ​​unatady.
5. Uzaq ýaqyt boıy kóz aldynda saýsaqtardyń aınalýyn nemese bulǵaýyn baqylaı alady.
6. Kóz aldyndaǵy zattardy, sýretterdi basqa qyrynan qaraıdy (eńkeıtý, burý)
7. Jıi jáne uzaq ýaqyt boıy ol avtomobılderdiń dóńgelekteriniń aınalýyn, shyńdardy, basqa oıynshyqtardyń jáne turmystyq zattardyń (kir jýǵysh mashınanyń barabany) qozǵalysyn jáne t.b. baqylaı alady.
8. Ol shamdardyń qosylyp, sónip jatqanyn,  sý aǵyp jatqanyn, kilemderdiń órnekterin, kún sáýlesiniń nemese teledıdardaǵy jarqyraǵan sýretterin muqıat zerttegendi unatady (mazmunǵa emes, sýretke qyzyǵýshylyq baıqalady).

III

1. Monshaqtardy tigýde, órnekterdi belgili bir retpen ornalastyrýda, jol tabýda qıyndyqtar týyndaýy múmkin (bir jerden ekinshi orynǵa kóshkende, jańa jerde adasyp, jol tappaı qalady ).
2. Zattardy, sýretterdi, belgilerdi jáne sózderdi tańdaý jáne olardan aıyrmashylyqtardy izdeý qıyn, oǵan zattardyń tıesiligin ajyratý qıyn.
3. Sýretterdi qaraý, oqý nemese taqtadan tapsyrmalardy kóshirý kezinde zeıindi uzaq saqtaý qıyn. Kórgenin nemese oqyǵanyn vızýaldy este saqtaýdyń nasharlyǵy.
4. Turmystyq zattar men quraldardy tez jáne uqypty ustaýda jáne paıdalanýda, kıinýde, baspaldaqpen kóterilýde, sýret salýda, aplıkasıada, qaıshymen syzyqtar qıýda, jazýda, oqý tapsyrmalaryn oryndaýda qınalady (qol qozǵalysyn baqylaý úshin kózdi paıdalana almaıdy).
5. Qolyndaǵy dopty dál ustaı almaıdy, dopty tepkende jıi jiberip alady. Nysanaǵa soǵý oıyndarynda nysanaǵa tıgizý qıynǵa soǵady:dopty qorapqa laqtyrý, ilmek-magnıtten balyqty alý (oıynda)
6. Pıramıda saqınalaryn shtangaǵa tigý, jińishke zattardy tesikterge (mysaly, mozaıkaǵa) salý, jipti monshaqtar arqyly ótkizý qıynǵa soǵady.
7. Sýretti boıaǵan kezde syzyq shekaralarmen dál júrgize almaıdy, labırıntte syzyq syzý qıynǵa soǵady.
8. Sýret salý, árip jazý qıyn. Sýret salý jáne qoljazba ebedeısiz jáne qysqa bolýy múmkin. Paraqta nashar baǵdarlanǵan, jazý kezinde joldar joǵary nemese tómen jyljıdy.

Estý

I

1. Kún kúrkireýi, sırenalar nemese jarylǵan shardyń dybysy sıaqty kenetten qatty jáne ótkir dybystardan qorqady (belgili yńǵaısyzdyqty sezinedi).
2. Ysqyryq, skrıpka, soprano nemese syqyrlaǵan bor sıaqty joǵary jıilikti dybystardy estise mazasyzdyq týyndaıdy.
3. Keıbir dybystardy unatpaıdy mysaly: jumys istep turǵan elektr aspaptary, metaldyq dybystar (ksılofonnan nemese kúmis as quraldarynyń shyryldaýynan), osy nemese basqa mýzyka, belgili bir jarnamanyń dybysy.
4. Belgili, biraq jalpy dybystardan yńǵaısyzdyqty seziný, onyń ishinde tynysh dybystar: sybdyr, tynysh fondyq mýzyka jáne t.b.
5. Myjylǵan qaǵazdyń, polıetılen paketterdiń sybdyrynyń dybys áserleri unaıdy.
6. Dybys effektisi bar oıynshyqtardan (mýzykalyq qoraptar, telefondar, kitaptar), mýzykalyq aspaptardan únemi dybys shyǵaryp alǵandy ​​unatady.
7. Mýzyka unaıdy, sonyń ishinde belgili bir janr (tanymal, klasıkalyq) nemese belgili bir ánshiniń ánderi.
8. Shýly, qatty yrǵaqty mýzyka estiletin jerlerde bolǵandy ​​unatady.

II

1. Baıaý, qorshaǵan orta dybystaryna birden jaýap bermeıdi. Jaqsy estıdi jáne tyńdaıdy, biraq óte baıaý, aıtylǵan sózdi birden qabyldamaıdy, mysaly, aýyzsha nusqaýlardy baıaý oryndaıdy, mysaly: «Kese alyp, as úıge apar»
2. Aıtqan sózge nazar aýdarmaıdy, tyńdamaıdy, aıtylǵan sózdi baıqamaıdy.
3. Keńistiktegi dybys kózin birden taba almaıdy (tapqansha basyn ár jaqqa burady) Jaqyndarynyń daýysy nemese turmystyq zattar men oıynshyqtardyń dybystary sıaqty ózine tán dybystardy taný jáne ajyratý qıynǵa soǵady.
4. Eresek adamnan býyndar, sózder, sóz tirkesterin qıynshylyqpen qaıtalaıdy. Sózdiń dybystyq – býyndyq quramyn buzady.
5. Qysqa mátinderdi, óleńderdi, ertegilerdi birden (qysqa merzimdi este saqtaý) jáne keıinirek (uzaq merzimdi este saqtaý) nashar este saqtaıdy.
6. Sóıleýdi az ýaqytqa qabyldaı alady, biraq tez umytady, qyzyǵýshylyǵyn joǵaltady, tyńdaýdy toqtatady, nazary basqasha bolady. Sóıleýdi qabyldaýǵa nazar aýdarý úshin eresek adam men balanyń ózinen úlken kúsh qajet.
7. Dybystardyń zattarmen nemese áriptermen baılanysy bar dybystar men dybystyq uqsas sózderdi ajyratý qıynǵa soǵady.
8. Bala shapalaqtaǵanda, sekirgende nemese soqpaly aspaptarda oınaǵanda yrǵaq sezimi nashar.

ATY-JÓNİ

KÚNİ

TAKTILDİ SEZİMTALDYLYQ

VESTIBÝLÁRLYQ JÚIE

PROPRIOSEPTIVTİ SEZİMTALDYLYQ

KÓRÝ

ESTÝ

1

2

3

4

5

6

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

4

5

6

7

1

2

3

4

1

2

3

4

5

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24