Shaǵyn ortalyq qurylymynda pedagogıkalyq jańa ınovasıalyq tehnologıany endirý
İ. Kirispe bólim
Tárbıe men bilimniń alǵashqy dáni – mektepke deıingi tárbıe oshaǵy.
İİ. Negizgi bólim.
Shaǵyn ortalyq qurylymynda pedagogıkalyq jańa ınovasıalyq tehnologıany endirý.
Meniń is - tájirıbemnen
İİİ. Qorytyndy bólim
Órkenıet jolynda alǵa umtylǵan ult, eń aldymen keleshek urpaqqa oqý – bilim jáne tárbıe berý isin durys jolǵa qoıýy tıis. Ulttyń keleshegi, sóz joq tárbıeli urpaqqa baılanysty. Otbasynda ata - ananyń yqylasy men meıiriminen nár alǵan bala balabaqshada tárbıeshilerdiń shuǵylaly shýaǵyna bólenedi. Balanyń boıyndaǵy jaqsy qasıettermen múmkindikterdi ashyp, olardyń ónegeli de tárbıeli bolyp boı túzeýine balabaqshanyń mańyzy zor. Shaǵyn ortalyq – bul bala tulǵasymen sapasynyń damýy qýatty júretin, erekshe qundy qaıtalanbas kezeńi. Sondyqtanda balabaqshada bala tárbıelep, olarmen jumys isteý qıyn da jaýapty jumys. Balalardy sóıleý, qorshaǵan ortaǵa durys kózqarasta bolý, jaǵdaılardy obektıvti túrde baqylap, taldaý jasaýǵa úıretý, oıyn durys aıtýǵa, dáleldeýge, sóıleý mádenıetine úıretý tárbıeshiniń tálimine baılanysty. Árıne, olardyń zeıini turaqsyz, ımpúlsıvti qabyldaý múmkindikteri ártúrli. Degenmen ár balanyń ár nársege beıimi bolady. Balanyń tulǵalyq damýyna, qalyptasýyna baǵyt - baǵdar beretin jaǵdaılar jasaý arqyly basqarý bolyp tabylady.
Shaǵyn ortalyqtyń mindetteri:
Salaýatty ómir saltynyń qundylyǵyna balalardy qatystyrý;
Emosıonaldyq aman - saýlyǵyn qamtamasyz etý, ártúrli kórkemdik is - áreket túrine jaǵdaı jasaý;
Talabyn, bilýge qumarlyǵyn, erkindigin damytý;
Aınaladaǵy álem jaıynda bilimin qalyptastyrý;
Shaǵyn ortalyqtyń maqsattary:
Týǵan jerin, halqyn súıetin, tarıhyn, mádenıetin, ádet - ǵurpyn jaqsy biletin urpaq tárbıeleý;
Densaýlyǵyn saqtaý, nyǵaıtý;
Psıhologıalyq damýyna jaǵdaı jasaý (este saqtaý, oılaý, qabyldaý);
Mektepke oqýǵa daıyndyq (mektep, mektep erejesi, qońyraý, úzilis);
HHİ ǵasyr bilimdiler ǵasyry bolǵandyqtan, búgingi tańda zamanǵa saı zerdeli, oı - órisi joǵary, jan - jaqty damyǵan urpaq qalyptastyrý memleketimizdiń alǵa qoıǵan asa mańyzdy mindeti bolyp tur. Tárbıe men bilimniń alǵashqy dáni – mektepke deıingi tárbıe oshaǵynda beriledi. Qazaqstan Respýblıkasynyń 2015 jylǵa deıingi bilimdi damytý tujyrymdamasynda «mektepke deıingi tárbıe - úzdiksiz bilim berýdiń alǵashqy satysy»
Mektepke deıingi jáne jalpy bilim berýdiń baǵdarlamasynyń sabaqtastyǵy mynandaı:
Bolashaq balanyń tanymdyq belsendiliginiń negizi retinde mektepke deıingi balanyń bilýge degen qumarlyǵyn damytý;
Balanyń jeke basynyń damý baǵyttary retindegi shyǵarmashylyq qıalyn qalyptastyrý;
Shyǵarmashylyq jáne basqa mindetterdi óz betinshe sheshýdiń ádisteri, qyzmettiń ár túrinde, onyń ishinde oqý qyzmetinde tabysty bolýǵa múmkindik beretin quraldar retinde bala qabiletterin damytý;
Oqý qyzmeti tabystylyǵy sharttarynyń biri bolyp tabylatyn komýnıkatıvtilikti damytý;
Bizdiń balabaqshada mektepke deıingi balanyń zıatkerli damýyna erekshe kóńil bólinedi. Uıymdastyrylǵan is - áreket árbir tárbıeshiniń shyǵarmashylyq jumysy. Tárbıeshiniń kásibı jumysy qanshalyqty joǵary bolsa, ol oqytyp tárbıelegen tárbıelenýshi da sonshalyqty aqyl - oıy da damyǵan saýatty bolady. Kóp izdený, daıyndalý, qosymsha ádebıetterdi oryndy qoldana bilý tárbıeshiniń negizgi maqsaty.
Men ózim tárbıelep otyrǵan «Tolaǵaı» eresekter tobynda ótkizgen ádisterime toqtalar bolsam, bul ádister balalardyń aqyl - oılary men qıaldarynyń damýyna yqpal etedi.
«Sıqyrly butaq» ádisi: Tańerteńgilik bala qabyldanyp bolǵannan keıin balalardy túgeldeý maqsatynda men tárbıeshilerge myna «sıqyrly butaq» ádisin usynamyn. Bul ádis negizinen tárbıelenýshilerdiń kúndelikti balabaqshaǵa qyzyǵyp kelýine áser etedi. Meniń tárbıelenýshilerim kúnde tańerteń kelgen sátte ózderiniń sýreti bar taqıa men sáýkeleni qorapshadan alyp «Sıqyrly butaqqa» iledi. Bul butaqtyń sıqyrlylyǵy bir kúni butaqtaǵy sáýkele men taqıa túgel bolsa, bir kúni butaqtaǵy zattar azaıady. Sondyqtan da butaqty sıqyrly dep atadym. Bul ádisim meniń tobymdaǵy balalardy tez túgeldep alýyma kómegin tıgizedi. Bul balalar úshin de qyzyqty ádis. Nátıjesinde balalardyń balabaqshaǵa qyzyǵýshylyǵy oıanady.
Qolǵap teatry: Bul qolǵap teatryn kóbine kórkem ádebıet sabaǵynda paıdalandym. Qolǵap teatrynda túrli - tústi qaǵazdan keıipkerlerdiń beınesin jasap ony qolǵa kıý arqyly oınattym. Men osy tásildi paıdalanyp «úıshik» ertegisin ótkizdim. Munda jerteser tyshqan, baqyldaýyq baqa, sekek qoıan, jylmań túlki jáne de qorbańdaǵan aıýdy jasadym. Bul uıymdastyrǵan is - áreket qyzyqty da, áserli boldy. Nátıjesinde balalardy aýyzbirshilikke, dostyqqa, tatýlyqqa úıretedi.
Motorıka: Mektep jasyna deıingi balalardyń saýsaq bulshyq etteriniń jaqsy damýy onyń sóıleý qabiletiniń óz deńgeıiniń damýyna jaqsy áserin tıgizetinin kóptegen ǵalymdar dáleldep otyr. Sondyqtanda jattyǵý jasap qana qoımaı, saýsaqtyń qımyl - qozǵalysynda qatar damytýdyń mańyzy zor. Saýsaq bulshyq eti, zeıini, oılaý, qıal, júris - turys, baqylaý, estip jáne kórip este saqtaý, tilmen óte tyǵyz baılanysta bolady. Ǵalymdar mynandaı zańdylyqty alǵa tartady: eger saýsaqtyń qımyl - qozǵalysy jas erekshelikterine sáıkes bolsa, onda tildiń damýy óz deńgeıinde bolady. Qoldyń qımylyn damytý únemi júrgizilip otyrýy kerek. Osyǵan súıene otyryp, «shyǵarmashylyq» bilim salasy boıynsha uıymdastyrǵan oqý is - áreketimde tis pastasyn paıdalana otyryp sýret salǵyzdym. Túrli – tústi paraqqa tis pastasymen, suq saýsaqtarymen qar ulpanyń sýretterin salǵyzdym. Nátıjesinde saýsaqtyń qımyl - qozǵalysy arqyly balanyń sýret salýǵa qyzyǵýshylyǵy artady jáne shattyqqa, qýanyshqa bóleıdi.
«Orıgamı» ádisi: Bul ádisti til damytý oqý is - áreketinde «Kóktem» taqyrybynda qoldandym. Birinshi top sýret salady, al ekinshi top orıgamı ádisimen jumys jasaıdy. Bir plakatty qoldana otyryp, sýretshiler plakattyń joǵarǵy jáne tómengi bóligine qalammen sýret salady, al ekinshi top daıyn sýretterdi ortańǵy bóligine jabystyrady. Joǵarǵy bóligine balalar bulttyń, kúnniń sýretin salady, al tómengi bóligine shóp pen gúldiń sýretin salady. Ekinshi top sýret arasynan aǵash úıdiń, tórt túlik maldyń, qoıshy atanyń sýretterin taýyp jabystyrady. Daıyn bolǵan jumystan kóktem mezgiliniń beınesi shyqty. Nátıjesinde balalar uıymshyldyqpen qyzyǵa jumys jasady. Balalar bir - birin tyńdaı bilýge, oılanyp áreket jasaýǵa daǵdylanady.
«Sýpermarket» oıyny: Bizdiń shaǵyn ortalyǵymyzda «Damytýshy ortalyq» buryshyn jasap qoıdyq. Bul buryshta jınalǵan zattarymyzdy balalar oıyn ústinde qoldanady. Mysaly, men «Sýpermarket» oıynyn japsyrý sabaǵynda qoldandym, onda balalardy topqa bólip ártúrli tapsyrmalar berdim. 1 - shi topqa kıimderdiń sýretin, İİ - shi topqa sýmkanyń, İİ - shi topqa dári - dármektiń, İÚ - shi topqa aıaq kıimniń, Ú - shi topqa opa, dalap, átir sýlardyń sýretin salýdy usyndym. Ár top óz salǵan sýretterin qıyp, meniń qolymdaǵy plakattyń qaltashalaryna kıimderdi bir bólek, sýmkany bir bólek, dárilerdi bir bólek, aıaq kıimdi bir bólek, átir sýlardy oryn - oryndaryna ornalastyrady. Munda bala qaı zatty salý kerektigin ózi tańdaıdy. Budan balalar durys oılaýǵa úırenedi. Bul oıyn arqyly balanyń qandaı zatqa qyzyǵýshylyǵy baryn anyqtaýǵa bolady. Bul oıyn balany shapshańdyqqa, jyldamdyqqa úıretedi.
Qýyrshaq teatry: Qýyrshaq teatryn kórkem ádebıet sabaǵynda jıi paıdalanamyn. «Aldar kóse men Shyq bermes Shyǵaıbaı» ertegisinde keıipkerlerdi qýyrshaq teatry arqyly rolge bólip balalardy oınattym. Bizde qazaqy buryshymyzda kóptegen qazaq halqynyń ulttyq kıimderin, ádet - ǵuryptaryn, salt - dástúrlerin turmystyq buıymdarmen tanysady. Osy zattardy uıymdastyrylǵan is - áreket barysynda qoldanyp otyrady.
«Jarqyrasyn juldyzyń» ıntellektýaldy oıyny: Balanyń oı - órisin, bilimin keńeıtý aıasynda «Jarqyrasyn juldyzyń» ıntellektýaldy oıynyn ótkizdim. Balalardy bes sala boıynsha ótken taqyryptardan suraqtar berip, bilimderin tıanaqtaý. Jarysqa negizi alty bala qatysady. Oıyn tórt týrdan turady. Ár týrdyń nátıjesin juldyzsha arqyly anyqtaımyn.
İ - týr – til damytý, aınalamen tanysý jáne matematıka sabaǵynan bolady. Mys: Bul qandaı ań?, Mynaý ne, túsi qandaı? Sýrette adamnyń qaı múshesi beınelengen?
İİ - týr – bir árip tańdatamyn sol áripke sáıkes birneshe sýret jáne ol áripke qatysy joq eki sýret beremin. «S» áripi berilse sol áripke baılanysty sýretterdi tabý kerek. Mys: saqına, sabyn, súlgi, sábiz, sandyq, sańyraýqulaq.
İİİ - týr – «Kim jyldam, kim tez qurastyrady». Geometrıalyq pishinderden beıne qurastyrý. Mys: aqqala, úıshik.
İÚ - týr – Jeńgen balaǵa logıkalyq tapsyrmalar beremin. Sońynda eki balanyń bireýi jeńiske jetedi. Jeńiske jetken balany «Juldyzyń jarqyraı bersin, árqashan bıikterden kórinip júr», - dep madaqtadym. Nátıjesinde balanyń sózdik qoryn molaıtyp, shapshańdyqqa, tez oılaǵyshtyqqa beıimdeledi. Men jumys tájirıbemde balalardy uıyqtatar aldynda únemi ertegi aıtyp uıyqtatamyn.
Kúnniń ekinshi jartysynda balalardy túski tynyǵý uıqylarynan oıatý kezinde mýzyka qosyp, mýzyka áýenimen oıatamyn. Uıqysynan oıanǵan balalar tósekte jattyǵý jasaıdy, odan keıin arnaıy jasalǵan túımeli joldan ótedi. Men túımeli joldy bosaǵan jemis shyryndarynyń qaqpaqtarynan jasadym. Balaǵa túımeli joldyń paıdasy óte kóp. Tabannyń durys bolýyna jáne titirkený arqyly boıyna jaǵymdy áser alady. Bala túımeli joldan ótkennen keıin keshke deıin ózin sergek sezinedi. Uıqysynan oıanǵannan keıin 3 lıtr sýǵa 1 ıod tamshy eritindisi qosylǵan sýmen balalardyń aýzyn shaıamyn. Bul ádis balalardy tumaý t. b. aýrýlardyń aldyn alýǵa septigin tıgizedi.
Shaǵyn ortalyǵymyzda uıymdastyrylǵan is - áreketten tys erteńgilikter de ótip turady. Altyn kúzge baılanysty «Kúz patshalyǵy» atty erteńgilik ótti. Táýelsizdiktiń 20 jyldyǵyna oraı «Táýelsizdik el tiregi» atty merekesin toıladyq. Onda balalar ózderin ár qyrynan tanytty.
Qoryta aıtqanda, tárbıeleý oqý úrdisinde bala men pedagogtyń tyǵyz baılanysy nátıjesinde mektepke deıingi bala adamgershilik tárbıe alady, til baılyǵy, sózdik qory damıdy, oı - órisi keńeıedi, jeke tulǵa bolyp damıdy. Ár tárbıeshi óz jumysyna qabiletti bolsa, onda bolashaqta Qazaqstan Respýblıkasynyń bolashaǵy kórkeıip, damyǵan elý eldiń qataryna qosylamyz. Ár bala tabıǵattyń tamasha jemisi.
Bala áýesqoı tynymsyz zertteýshi. Sondyqtanda qymbatty áriptester «Aǵashtan aǵash reń alady, adamnan adam tálim alady» degendeı búldirshinderimizdi ınabatty da, ónegeli etip tárbıeleıik.
Tárbıe men bilimniń alǵashqy dáni – mektepke deıingi tárbıe oshaǵy.
İİ. Negizgi bólim.
Shaǵyn ortalyq qurylymynda pedagogıkalyq jańa ınovasıalyq tehnologıany endirý.
Meniń is - tájirıbemnen
İİİ. Qorytyndy bólim
Órkenıet jolynda alǵa umtylǵan ult, eń aldymen keleshek urpaqqa oqý – bilim jáne tárbıe berý isin durys jolǵa qoıýy tıis. Ulttyń keleshegi, sóz joq tárbıeli urpaqqa baılanysty. Otbasynda ata - ananyń yqylasy men meıiriminen nár alǵan bala balabaqshada tárbıeshilerdiń shuǵylaly shýaǵyna bólenedi. Balanyń boıyndaǵy jaqsy qasıettermen múmkindikterdi ashyp, olardyń ónegeli de tárbıeli bolyp boı túzeýine balabaqshanyń mańyzy zor. Shaǵyn ortalyq – bul bala tulǵasymen sapasynyń damýy qýatty júretin, erekshe qundy qaıtalanbas kezeńi. Sondyqtanda balabaqshada bala tárbıelep, olarmen jumys isteý qıyn da jaýapty jumys. Balalardy sóıleý, qorshaǵan ortaǵa durys kózqarasta bolý, jaǵdaılardy obektıvti túrde baqylap, taldaý jasaýǵa úıretý, oıyn durys aıtýǵa, dáleldeýge, sóıleý mádenıetine úıretý tárbıeshiniń tálimine baılanysty. Árıne, olardyń zeıini turaqsyz, ımpúlsıvti qabyldaý múmkindikteri ártúrli. Degenmen ár balanyń ár nársege beıimi bolady. Balanyń tulǵalyq damýyna, qalyptasýyna baǵyt - baǵdar beretin jaǵdaılar jasaý arqyly basqarý bolyp tabylady.
Shaǵyn ortalyqtyń mindetteri:
Salaýatty ómir saltynyń qundylyǵyna balalardy qatystyrý;
Emosıonaldyq aman - saýlyǵyn qamtamasyz etý, ártúrli kórkemdik is - áreket túrine jaǵdaı jasaý;
Talabyn, bilýge qumarlyǵyn, erkindigin damytý;
Aınaladaǵy álem jaıynda bilimin qalyptastyrý;
Shaǵyn ortalyqtyń maqsattary:
Týǵan jerin, halqyn súıetin, tarıhyn, mádenıetin, ádet - ǵurpyn jaqsy biletin urpaq tárbıeleý;
Densaýlyǵyn saqtaý, nyǵaıtý;
Psıhologıalyq damýyna jaǵdaı jasaý (este saqtaý, oılaý, qabyldaý);
Mektepke oqýǵa daıyndyq (mektep, mektep erejesi, qońyraý, úzilis);
HHİ ǵasyr bilimdiler ǵasyry bolǵandyqtan, búgingi tańda zamanǵa saı zerdeli, oı - órisi joǵary, jan - jaqty damyǵan urpaq qalyptastyrý memleketimizdiń alǵa qoıǵan asa mańyzdy mindeti bolyp tur. Tárbıe men bilimniń alǵashqy dáni – mektepke deıingi tárbıe oshaǵynda beriledi. Qazaqstan Respýblıkasynyń 2015 jylǵa deıingi bilimdi damytý tujyrymdamasynda «mektepke deıingi tárbıe - úzdiksiz bilim berýdiń alǵashqy satysy»
Mektepke deıingi jáne jalpy bilim berýdiń baǵdarlamasynyń sabaqtastyǵy mynandaı:
Bolashaq balanyń tanymdyq belsendiliginiń negizi retinde mektepke deıingi balanyń bilýge degen qumarlyǵyn damytý;
Balanyń jeke basynyń damý baǵyttary retindegi shyǵarmashylyq qıalyn qalyptastyrý;
Shyǵarmashylyq jáne basqa mindetterdi óz betinshe sheshýdiń ádisteri, qyzmettiń ár túrinde, onyń ishinde oqý qyzmetinde tabysty bolýǵa múmkindik beretin quraldar retinde bala qabiletterin damytý;
Oqý qyzmeti tabystylyǵy sharttarynyń biri bolyp tabylatyn komýnıkatıvtilikti damytý;
Bizdiń balabaqshada mektepke deıingi balanyń zıatkerli damýyna erekshe kóńil bólinedi. Uıymdastyrylǵan is - áreket árbir tárbıeshiniń shyǵarmashylyq jumysy. Tárbıeshiniń kásibı jumysy qanshalyqty joǵary bolsa, ol oqytyp tárbıelegen tárbıelenýshi da sonshalyqty aqyl - oıy da damyǵan saýatty bolady. Kóp izdený, daıyndalý, qosymsha ádebıetterdi oryndy qoldana bilý tárbıeshiniń negizgi maqsaty.
Men ózim tárbıelep otyrǵan «Tolaǵaı» eresekter tobynda ótkizgen ádisterime toqtalar bolsam, bul ádister balalardyń aqyl - oılary men qıaldarynyń damýyna yqpal etedi.
«Sıqyrly butaq» ádisi: Tańerteńgilik bala qabyldanyp bolǵannan keıin balalardy túgeldeý maqsatynda men tárbıeshilerge myna «sıqyrly butaq» ádisin usynamyn. Bul ádis negizinen tárbıelenýshilerdiń kúndelikti balabaqshaǵa qyzyǵyp kelýine áser etedi. Meniń tárbıelenýshilerim kúnde tańerteń kelgen sátte ózderiniń sýreti bar taqıa men sáýkeleni qorapshadan alyp «Sıqyrly butaqqa» iledi. Bul butaqtyń sıqyrlylyǵy bir kúni butaqtaǵy sáýkele men taqıa túgel bolsa, bir kúni butaqtaǵy zattar azaıady. Sondyqtan da butaqty sıqyrly dep atadym. Bul ádisim meniń tobymdaǵy balalardy tez túgeldep alýyma kómegin tıgizedi. Bul balalar úshin de qyzyqty ádis. Nátıjesinde balalardyń balabaqshaǵa qyzyǵýshylyǵy oıanady.
Qolǵap teatry: Bul qolǵap teatryn kóbine kórkem ádebıet sabaǵynda paıdalandym. Qolǵap teatrynda túrli - tústi qaǵazdan keıipkerlerdiń beınesin jasap ony qolǵa kıý arqyly oınattym. Men osy tásildi paıdalanyp «úıshik» ertegisin ótkizdim. Munda jerteser tyshqan, baqyldaýyq baqa, sekek qoıan, jylmań túlki jáne de qorbańdaǵan aıýdy jasadym. Bul uıymdastyrǵan is - áreket qyzyqty da, áserli boldy. Nátıjesinde balalardy aýyzbirshilikke, dostyqqa, tatýlyqqa úıretedi.
Motorıka: Mektep jasyna deıingi balalardyń saýsaq bulshyq etteriniń jaqsy damýy onyń sóıleý qabiletiniń óz deńgeıiniń damýyna jaqsy áserin tıgizetinin kóptegen ǵalymdar dáleldep otyr. Sondyqtanda jattyǵý jasap qana qoımaı, saýsaqtyń qımyl - qozǵalysynda qatar damytýdyń mańyzy zor. Saýsaq bulshyq eti, zeıini, oılaý, qıal, júris - turys, baqylaý, estip jáne kórip este saqtaý, tilmen óte tyǵyz baılanysta bolady. Ǵalymdar mynandaı zańdylyqty alǵa tartady: eger saýsaqtyń qımyl - qozǵalysy jas erekshelikterine sáıkes bolsa, onda tildiń damýy óz deńgeıinde bolady. Qoldyń qımylyn damytý únemi júrgizilip otyrýy kerek. Osyǵan súıene otyryp, «shyǵarmashylyq» bilim salasy boıynsha uıymdastyrǵan oqý is - áreketimde tis pastasyn paıdalana otyryp sýret salǵyzdym. Túrli – tústi paraqqa tis pastasymen, suq saýsaqtarymen qar ulpanyń sýretterin salǵyzdym. Nátıjesinde saýsaqtyń qımyl - qozǵalysy arqyly balanyń sýret salýǵa qyzyǵýshylyǵy artady jáne shattyqqa, qýanyshqa bóleıdi.
«Orıgamı» ádisi: Bul ádisti til damytý oqý is - áreketinde «Kóktem» taqyrybynda qoldandym. Birinshi top sýret salady, al ekinshi top orıgamı ádisimen jumys jasaıdy. Bir plakatty qoldana otyryp, sýretshiler plakattyń joǵarǵy jáne tómengi bóligine qalammen sýret salady, al ekinshi top daıyn sýretterdi ortańǵy bóligine jabystyrady. Joǵarǵy bóligine balalar bulttyń, kúnniń sýretin salady, al tómengi bóligine shóp pen gúldiń sýretin salady. Ekinshi top sýret arasynan aǵash úıdiń, tórt túlik maldyń, qoıshy atanyń sýretterin taýyp jabystyrady. Daıyn bolǵan jumystan kóktem mezgiliniń beınesi shyqty. Nátıjesinde balalar uıymshyldyqpen qyzyǵa jumys jasady. Balalar bir - birin tyńdaı bilýge, oılanyp áreket jasaýǵa daǵdylanady.
«Sýpermarket» oıyny: Bizdiń shaǵyn ortalyǵymyzda «Damytýshy ortalyq» buryshyn jasap qoıdyq. Bul buryshta jınalǵan zattarymyzdy balalar oıyn ústinde qoldanady. Mysaly, men «Sýpermarket» oıynyn japsyrý sabaǵynda qoldandym, onda balalardy topqa bólip ártúrli tapsyrmalar berdim. 1 - shi topqa kıimderdiń sýretin, İİ - shi topqa sýmkanyń, İİ - shi topqa dári - dármektiń, İÚ - shi topqa aıaq kıimniń, Ú - shi topqa opa, dalap, átir sýlardyń sýretin salýdy usyndym. Ár top óz salǵan sýretterin qıyp, meniń qolymdaǵy plakattyń qaltashalaryna kıimderdi bir bólek, sýmkany bir bólek, dárilerdi bir bólek, aıaq kıimdi bir bólek, átir sýlardy oryn - oryndaryna ornalastyrady. Munda bala qaı zatty salý kerektigin ózi tańdaıdy. Budan balalar durys oılaýǵa úırenedi. Bul oıyn arqyly balanyń qandaı zatqa qyzyǵýshylyǵy baryn anyqtaýǵa bolady. Bul oıyn balany shapshańdyqqa, jyldamdyqqa úıretedi.
Qýyrshaq teatry: Qýyrshaq teatryn kórkem ádebıet sabaǵynda jıi paıdalanamyn. «Aldar kóse men Shyq bermes Shyǵaıbaı» ertegisinde keıipkerlerdi qýyrshaq teatry arqyly rolge bólip balalardy oınattym. Bizde qazaqy buryshymyzda kóptegen qazaq halqynyń ulttyq kıimderin, ádet - ǵuryptaryn, salt - dástúrlerin turmystyq buıymdarmen tanysady. Osy zattardy uıymdastyrylǵan is - áreket barysynda qoldanyp otyrady.
«Jarqyrasyn juldyzyń» ıntellektýaldy oıyny: Balanyń oı - órisin, bilimin keńeıtý aıasynda «Jarqyrasyn juldyzyń» ıntellektýaldy oıynyn ótkizdim. Balalardy bes sala boıynsha ótken taqyryptardan suraqtar berip, bilimderin tıanaqtaý. Jarysqa negizi alty bala qatysady. Oıyn tórt týrdan turady. Ár týrdyń nátıjesin juldyzsha arqyly anyqtaımyn.
İ - týr – til damytý, aınalamen tanysý jáne matematıka sabaǵynan bolady. Mys: Bul qandaı ań?, Mynaý ne, túsi qandaı? Sýrette adamnyń qaı múshesi beınelengen?
İİ - týr – bir árip tańdatamyn sol áripke sáıkes birneshe sýret jáne ol áripke qatysy joq eki sýret beremin. «S» áripi berilse sol áripke baılanysty sýretterdi tabý kerek. Mys: saqına, sabyn, súlgi, sábiz, sandyq, sańyraýqulaq.
İİİ - týr – «Kim jyldam, kim tez qurastyrady». Geometrıalyq pishinderden beıne qurastyrý. Mys: aqqala, úıshik.
İÚ - týr – Jeńgen balaǵa logıkalyq tapsyrmalar beremin. Sońynda eki balanyń bireýi jeńiske jetedi. Jeńiske jetken balany «Juldyzyń jarqyraı bersin, árqashan bıikterden kórinip júr», - dep madaqtadym. Nátıjesinde balanyń sózdik qoryn molaıtyp, shapshańdyqqa, tez oılaǵyshtyqqa beıimdeledi. Men jumys tájirıbemde balalardy uıyqtatar aldynda únemi ertegi aıtyp uıyqtatamyn.
Kúnniń ekinshi jartysynda balalardy túski tynyǵý uıqylarynan oıatý kezinde mýzyka qosyp, mýzyka áýenimen oıatamyn. Uıqysynan oıanǵan balalar tósekte jattyǵý jasaıdy, odan keıin arnaıy jasalǵan túımeli joldan ótedi. Men túımeli joldy bosaǵan jemis shyryndarynyń qaqpaqtarynan jasadym. Balaǵa túımeli joldyń paıdasy óte kóp. Tabannyń durys bolýyna jáne titirkený arqyly boıyna jaǵymdy áser alady. Bala túımeli joldan ótkennen keıin keshke deıin ózin sergek sezinedi. Uıqysynan oıanǵannan keıin 3 lıtr sýǵa 1 ıod tamshy eritindisi qosylǵan sýmen balalardyń aýzyn shaıamyn. Bul ádis balalardy tumaý t. b. aýrýlardyń aldyn alýǵa septigin tıgizedi.
Shaǵyn ortalyǵymyzda uıymdastyrylǵan is - áreketten tys erteńgilikter de ótip turady. Altyn kúzge baılanysty «Kúz patshalyǵy» atty erteńgilik ótti. Táýelsizdiktiń 20 jyldyǵyna oraı «Táýelsizdik el tiregi» atty merekesin toıladyq. Onda balalar ózderin ár qyrynan tanytty.
Qoryta aıtqanda, tárbıeleý oqý úrdisinde bala men pedagogtyń tyǵyz baılanysy nátıjesinde mektepke deıingi bala adamgershilik tárbıe alady, til baılyǵy, sózdik qory damıdy, oı - órisi keńeıedi, jeke tulǵa bolyp damıdy. Ár tárbıeshi óz jumysyna qabiletti bolsa, onda bolashaqta Qazaqstan Respýblıkasynyń bolashaǵy kórkeıip, damyǵan elý eldiń qataryna qosylamyz. Ár bala tabıǵattyń tamasha jemisi.
Bala áýesqoı tynymsyz zertteýshi. Sondyqtanda qymbatty áriptester «Aǵashtan aǵash reń alady, adamnan adam tálim alady» degendeı búldirshinderimizdi ınabatty da, ónegeli etip tárbıeleıik.
You Might Also Like
