Shákárim Qudaıberdiuly óleńderi, ómirbaıany
Shákárim Qudaıberdiuly (1858 — 1931) — aqyn, jazýshy, aýdarmashy, kompozıtor, tarıhshy jáne fılosof.
Keıbir derekterde onyń esimin «Shahkárim» dep te kórsetedi.
Ómirbaıany
Týǵan jeri qazirgi Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Abaı aýdanyndaǵy Shyńǵystaý bókterinde 1858 j. shildeniń 11de dúnıege kelgen. Onyń ákesi Qudaıberdi Qunanbaıdyń úlken báıbishesi Kúnkeden týǵan, Abaımen ákesi bir, sheshesi bólek. Shákárim sonda Abaıǵa nemere ini bolyp keledi.
Qudaıberdi otyz jeti jasynda dúnıeden ótkende, atasy Qunanbaıdyń tárbıesinde bolǵan Shákárim jetimdik taýqymetin tarta qoımaǵan. Óziniń «Mutylǵannyń ómiri» atty ǵumyrnamalyq óleńinde bes jasynda aýyl moldasynan sabaq ala bastaǵanyn jazady. Atasy onyń kóńiline qaıaý túsirmeı, betinen qaqpaı, erkeletip ósiredi: ol jóninde aqynnyń ózi: «qajy marqum meni „jetim“ dep aıap, qysyp oqyta almaı, jetimdi syltaý etip, oıyma ne kelse, sony istep ǵylymsyz óstim» dep ókine eske alady. Alaıda aqyldy bala óse kele tez es jıyp, jeti jasynan bastap óleń sózge beıimdiligin tanytady.
Onyń erekshe zerektigin ańǵarǵan Abaı Shákárimdi óz qamqorlyǵyna alady, «molda sabaǵynan» basqa oryssha úırenedi. Bylaıǵy ómirin ǵylym bilim qýýmen qatar, dombyra tartý, garmonda oınaý, án salý, saıatshylyq qurý, sýret salý, t. b. ónerlerge arnaıdy. Onyń ónege kórgen ortasy Qunanbaı aýylynyń zıaly toby, uly Abaıdyń taǵylymy boldy. Ol jas Shákárimniń azamat jáne aqyn retinde qalyptasýyna erekshe áser etedi. Abaıdyń keńesimen ár túrli kitaptar oqýǵa mashyqtanǵan Shákárim aqyly kemeldenip, oı órisi tereńdep ósedi. Aqyndyq ónerin de tanyta bastaıdy.
Shyǵarmalary
«Túrik, qyrǵyz, qazaq hám handar shejiresi» atty tuńǵysh kitaby 1911 j. jaryq kórgen. Shákárimdi fılosof, tarıhshy, oıshyl retinde de tanytatyn «Úsh anyq», «Musylmandyq sharty» atty týyndylary, áleýmettik aǵartýshylyq arnadaǵy «Jolsyz jaza», «Qalqaman — Mamyr», «Láıli — Májnún» t. b. jyr jınaqtary men poemalary basylyp shyqqan. Onyń sezimdi júreginen «Bul án burynǵy ánnen ózgerek», «Jastyq týraly», «Anadan alǵash týǵanymda» sıaqty jıyrmaǵa tarta ásem áýezdi ánder týǵan.
Óleńder
Abaı marqum ótken soń ózime aıtqan jyrlarym
Adam nemene?
Adamnan artyq jándik jaralmaǵan
Adamshylyq
Ajalsyz ásker
Aqyl degen ólsheýsiz bir jaryq nur
Aqylshy torǵaı
Aqyndarǵa
Ana jyl ásker shyǵyp, ońnan - soldan
Anyq pen tanyq
Ańda júrip shóldegen Asham patsa
Araq, mastyq, jar, jan, shataq ımannyń sheshýi
Arman
Atanyń shahýatynyń kóp qoı máni
Ashý men ynsap
Bir Allaǵa syıynǵan adam ólmes
Bir handa eki ul bopty bir týysqan
Bir hannyń keýdesine jara shyqqan
Baı men kedeı
Baı men qonaq
Bas kózimen qarasań, nápsi – jalǵan
Baqanas, Baıqoshqardyń kóp sabazy
Báısheshek baqshasy
Beıis, dozaq molda aıtqan sıaqty emes
Beıiste bar sulý jar
Bostandyq týy jarqyrap
Boıaýly sýyr
Bul kezdegi dinderdiń bári – nashar
Bul án burynǵy ánnen ózgerek
Dostyńyz zor, duspanyń qor
Kóńil
«Qazaq» gazeti men «Aıqap» jýrnalyna sóz jazýshylarǵa
Qumarlyq
«Tań» jýrnalyna jańa ánmen baıǵazy
Toıymsyz nápsi, turaqsyz dúnıe
Keıbir derekterde onyń esimin «Shahkárim» dep te kórsetedi.
Ómirbaıany
Týǵan jeri qazirgi Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Abaı aýdanyndaǵy Shyńǵystaý bókterinde 1858 j. shildeniń 11de dúnıege kelgen. Onyń ákesi Qudaıberdi Qunanbaıdyń úlken báıbishesi Kúnkeden týǵan, Abaımen ákesi bir, sheshesi bólek. Shákárim sonda Abaıǵa nemere ini bolyp keledi.
Qudaıberdi otyz jeti jasynda dúnıeden ótkende, atasy Qunanbaıdyń tárbıesinde bolǵan Shákárim jetimdik taýqymetin tarta qoımaǵan. Óziniń «Mutylǵannyń ómiri» atty ǵumyrnamalyq óleńinde bes jasynda aýyl moldasynan sabaq ala bastaǵanyn jazady. Atasy onyń kóńiline qaıaý túsirmeı, betinen qaqpaı, erkeletip ósiredi: ol jóninde aqynnyń ózi: «qajy marqum meni „jetim“ dep aıap, qysyp oqyta almaı, jetimdi syltaý etip, oıyma ne kelse, sony istep ǵylymsyz óstim» dep ókine eske alady. Alaıda aqyldy bala óse kele tez es jıyp, jeti jasynan bastap óleń sózge beıimdiligin tanytady.
Onyń erekshe zerektigin ańǵarǵan Abaı Shákárimdi óz qamqorlyǵyna alady, «molda sabaǵynan» basqa oryssha úırenedi. Bylaıǵy ómirin ǵylym bilim qýýmen qatar, dombyra tartý, garmonda oınaý, án salý, saıatshylyq qurý, sýret salý, t. b. ónerlerge arnaıdy. Onyń ónege kórgen ortasy Qunanbaı aýylynyń zıaly toby, uly Abaıdyń taǵylymy boldy. Ol jas Shákárimniń azamat jáne aqyn retinde qalyptasýyna erekshe áser etedi. Abaıdyń keńesimen ár túrli kitaptar oqýǵa mashyqtanǵan Shákárim aqyly kemeldenip, oı órisi tereńdep ósedi. Aqyndyq ónerin de tanyta bastaıdy.
Shyǵarmalary
«Túrik, qyrǵyz, qazaq hám handar shejiresi» atty tuńǵysh kitaby 1911 j. jaryq kórgen. Shákárimdi fılosof, tarıhshy, oıshyl retinde de tanytatyn «Úsh anyq», «Musylmandyq sharty» atty týyndylary, áleýmettik aǵartýshylyq arnadaǵy «Jolsyz jaza», «Qalqaman — Mamyr», «Láıli — Májnún» t. b. jyr jınaqtary men poemalary basylyp shyqqan. Onyń sezimdi júreginen «Bul án burynǵy ánnen ózgerek», «Jastyq týraly», «Anadan alǵash týǵanymda» sıaqty jıyrmaǵa tarta ásem áýezdi ánder týǵan.
Óleńder
Abaı marqum ótken soń ózime aıtqan jyrlarym
Adam nemene?
Adamnan artyq jándik jaralmaǵan
Adamshylyq
Ajalsyz ásker
Aqyl degen ólsheýsiz bir jaryq nur
Aqylshy torǵaı
Aqyndarǵa
Ana jyl ásker shyǵyp, ońnan - soldan
Anyq pen tanyq
Ańda júrip shóldegen Asham patsa
Araq, mastyq, jar, jan, shataq ımannyń sheshýi
Arman
Atanyń shahýatynyń kóp qoı máni
Ashý men ynsap
Bir Allaǵa syıynǵan adam ólmes
Bir handa eki ul bopty bir týysqan
Bir hannyń keýdesine jara shyqqan
Baı men kedeı
Baı men qonaq
Bas kózimen qarasań, nápsi – jalǵan
Baqanas, Baıqoshqardyń kóp sabazy
Báısheshek baqshasy
Beıis, dozaq molda aıtqan sıaqty emes
Beıiste bar sulý jar
Bostandyq týy jarqyrap
Boıaýly sýyr
Bul kezdegi dinderdiń bári – nashar
Bul án burynǵy ánnen ózgerek
Dostyńyz zor, duspanyń qor
Kóńil
«Qazaq» gazeti men «Aıqap» jýrnalyna sóz jazýshylarǵa
Qumarlyq
«Tań» jýrnalyna jańa ánmen baıǵazy
Toıymsyz nápsi, turaqsyz dúnıe
