InfoHub Logo

Apyr-aı deseńshi, alty aı qys, alty aı jaz, lúp etken jelsiz, qaqyrata soǵar qara daýylsyz, azynaǵan aq tútek boransyz kún keship jatqandary mynaý. Kazarmadan shyǵa qalsa mańdaıyna tirelip, kóz aldyna kerilgen kók perdesin kóldeneń tartqan qalyń orman. Sol ormannyń arasynda ómir súrý kókjıekpen astasyp jatqandaı kórinetin baıtaq qyrda kindik kesip, saf aýasymen kókirek kere dem alyp, ulyly-kishili tóbeler  men taýlarǵa órmelep ósken aıdyn shalqarǵa qaz qonyp, úırek  ushqan.

Aıdyndardyń erkesi, aqqý, aıaldaǵan kólderge ózenderge shomylyp, at qulaǵynda oınap, erkin ósken qyr balasy  sol baıtaǵyn, qalaı saǵynbasyn, qalaı ańsamasyn? Talaı túnderde kirpik ilmeı, sol dalaǵa degen saǵynysh besiginde terbelgeni de kúni keshe. Sondyqtan da bolar ol qazaq kınostýdıasy jaryqqa shyǵarǵan  fılmdi kórýge asyǵyp yntyǵyp otyr. Fılm bastalmastan buryn bul týraly polk komandıriniń saıası jumysy jónindegi orynbasary (budan ári komandırdiń orynbasary): « Búgin sizder qalyptasqan dástúr boıynsha aıyna bir ret kórsetiletin odaqtas respýblıkalardyń biriniń kınofılmin kóresizder. Kezek – Qazaqstandiki. «Aldar kóse» fılminiki», – degen edi.

– Iá, keńes ókimeti ornaǵanǵa deıin ónerdiń kez kelgen salasynan onyń ishinde kıno túsirý ónerinen maqurym qalǵan qazaqtar búginde óz kınostýdıalarynda kıno túsirse. Bul– kóshbastaýshymyz komýnıstik partıanyń arqasy. Fılmdi jaqsylap kórińizder, fılmnen soń ony ádettegideı talqylaımyz. Lenıngradtyqtar talqylaýda ádettegideı belsendilik tanytatyna senemin, –dep sózin aıaqtaǵan.

Kıno bastalyp ketti. Bul Sháken Aımanovtyń Baıanaýyl jerinde «Aldar kóse» atty kınofılm túsirgenin baspasózden oqyǵanmen, kórmegen edi. Jurtpen birge ol da ekranǵa kóz saldy, jyrtyq shapandy, jaýyr atty «Aldar Kóse» Sháken aǵa, kádimgi Sháken Aımanov ekenin buryn sýretin kórgendikten bolar, birden tanydy.

Fılmniń bas rejıseri de –Sháken aǵa. Anaý tekshelenip qalanyp qalǵan sıaqty juqa tastar aspanǵa órlegen ulyly –kishili taýlar, tóbeler, jasyl quraq kózine birden jyly ushyrap sala berdi. Janaryna saǵynysh jasy úıirildi. Aınala tóńiregindegi kórermen soldattar kúlkiniń tıegin aǵytty-aı kelip, aǵytsyn-aı, kelip. Mynalar rıasyz kóńilden kúlip otyr ma eken, joq álde mazaq qylyp otyr ma? Joq, olaı emes sıaqty. Shyn kúlip otyrǵan tárizdi. Kóńilge uıalaǵan kúdikti qatarynda otyrǵan Aleksandrovtyń:

– Qam jeme, bári de retimen, – degen sózi birshama sergitkendeı edi. Degenmen ózderinen basqany jarata qoımaıtyn mynalarǵa unasa jarar edi-aý. Onyń esine budan bir aı buryn odaqtas Respýblıkalardyń birinde túsirilgen kartınany talqylaý kezinde lenıngradtyqtardyń fılmdi iske alǵysyz etkeni bylaı tursyn, ulttyń atyna aýyr sózder aıtyp,  rolderdi somdaǵan ártisterdi tilderi jetkenshe balaǵattaǵandary esine orala berdi...

Aıaq asty aýyryp qalǵan Aldar kósege dem salyp sarnap, bılep jyndaryn shaqyryp, eki kózi sharasynan shyǵyp, eki ezýinen aq kóbik aqtarylǵan baqsynyń (E.Ómirzaqov), aqyr sońynda, óziniń esten tanyp murttaı ushqanyn, jigitshilik qurmaq bop kelinshektiń dýalynan aýlasyna túsken baıdyń ıt talaǵanyn kórgen kórermenderdiń qyran-topan kúlkisi fılmniń kóńilden shyqqanyn ańǵartatyndaı. Kıno aıaqtaldy. Lenıngradtyqtar bularǵa qaraı bettep keledi.   Qarsy aldarynda turǵan bulardy kózge de ilmeı aspandap asqaqtaı qaraıdy.     

– Áı! –dedi solardyń biri bularǵa qarata sóz bastap: «Qarǵys atqyr shapandaryńdy qashanǵa deıin súırete bermeksińder. Eń aqyry, fılmderińde sol shapan... áldeneni esine túsirgisi keldi me sál irkilip qalǵan edi. Osy sátti tıimdi paıdalanǵan ol: « Siz jáne basqa jerlesterińiz kúndelikti ómirde kaftan kıgen bolsańyz jáne sol kaftandy orys ártisteri óz kınotýyndylarynda oryndy paıdalansa, men sókpegen bolar em. Óıtkeni ol– sizderdiń ulttyq kıimderińiz ǵoı. Osy sát bulardy aınala qorshap turǵandar qarqyldap kúle bastaǵan.

– Áı, shoshqalar! Sender nege kúlesińder, neni túsinip kúlesińder? – degen qyzaraqtap. – Sonan sol sen, ıttiń balasy, kaftandy qaıdan shyǵardyń? –dep aqyrǵan. Sol sát Aleksandrov, taǵy basqa orys soldattary

– Sen kaftandy bilmeısiń be? –dep saýal tastaǵan.

 Iá, bilmeımin, –degen anaý bir túrli yzalanyp. – Óıtkeni bul sizge jala jaýyp tur.

Osy sát Aleksandrovtyń:

– Sen ózi ne bilesiń? Sózińe qaraǵanda, Tolstoıdyń «Birinshi Petr» romanyn oqymaǵan sıaqtysyń ba?

– Qaıdaǵy Tolstoı?  Álgi saqaldy ... Osy sát komandırdiń orynbasary: «Seni men dál mundaı taıaz eken dep oılamaǵan edim. Sen tipti orys ádebıetin de Lev Tolstoı, Alekseı Tolstoı syndy uly jazýshylar  bar ekenin bilmeıdi ekensiń ǵoı, uıat eken munyń».

– Siz ámanda lenıngradtyqtar deısiz de turasyz. Al osylar áskerge shaqyrylǵanǵa deıin qaı teatrda boldy eken? Qoıylymnyń avtory kim? aıtsynshy káne.

– Jaýap berińder! degen komandır qatqyl únmen. Lenıngradtyqtar mundaı saýal qoıylady dep kútpese kerek. Jarytyp jaýap bere almady. Áldenelerdi aıtyp mińgirleýmen boldy.

– Jaqsy fılm jaıly men ózim pikirimdi aıtaıyn, – dedi komandırdiń orynbasary. – Óte kúlkili, mazmundy fılm. Ártister– naǵyz sahna sheberleri, osyǵan kelisesińder me? –dedi ol soldattarǵa qarap.

– Kelisemiz, – desti olar. Sol sát: « Sapqa turyńdar!» – degen buıryq estildi.

– Jaradyń dep áldekimder munyń qolyn alyp jatty.  ...Sháken basqan topyraqty basyp, Sháken shólin qandyrǵan móldir bastaýdan qanyp ishkeni, Sháken kıno túsirgen qyrlardy óz kózimen kórip qana qoımaı, asyr salyp taý tóbelerdiń basyna shyqqany esine túsip, bir beımálim qýanyshqa bólengen edi ol. Al munyń ar jaǵynda Sháken aǵaǵa, ol týdyrǵan ólmes týyndylarǵa  sheksiz maqtanysh, rızashylyq sezimi jatyr edi.

---