InfoHub Logo

«Aqjoldyń» bir nómirinde «Shegir» dep qol qoıǵan joldas meni qazaqtyń boıama qamqory, qazaqtyń bir qyzyn, bir qatynyn áýre qyldyń, sorlattyń dep aıyptaıdy.

Bul áńgime bylaı edi:

Men Arqadan Túrkistanǵa bet túzep júrgenimde menimen birge joldaǵy bir elde qaıtyp baryp otyrǵan (erte ólgen emes) jesiri bar Aqmolanyń 2—3 qazaǵy erip júrgeni ras. Bul jesiri ketken «Altaı» degen el, al jesir áıeldiń týǵan, qaıtyp baryp otyrǵan ákesiniń eli «Tama» degen el.

Jolshybaı Betpaqdala arqyly júrgende serik qoı dep hám bul eki el burynnan ózara jaýlasyp, soǵysyp júretin el bolǵandyqtan birge barsa jaýlaspaı qaıtar dep, men bulardy qasymnan qýyp jibergenim joq.

Bul ketken áıeldiń kúıeýi Shegirdiń jazǵanyndaı úlken emes, Aqmolada oqyp júrgen jas jigit eken. «Kúıeýim úıde otyrmaı, qalada oqyp júrip aldy», — dep, áıel qaınaǵasyna eregesip týǵan úıine, tórkinine ketken. Biz áıeldiń ákesiniń eline kelsek, bir juma buryn áıel halyq sotyna bara jatsa, jolshybaı tama Tólembek degen kisi áıeldikke, toqaldyqqa aǵalarynan alyp qalady.

Áıeldiń týǵandarymen, áıeldiń qalǵan qaınaǵasymen sóılesip, Mádibek, Ysmaǵul degen el adamdarynyń aldynda áıeldi ekinshi qaıta malǵa satpaǵandyǵyna áıeldiń qalǵan qaınaǵasyn sendirip, alǵan 100-den asa qalyńmaldy salaýat qylyp, eski qudaǵa 4 — 5 qara berip jóneltken. Bul — bir.

Ekinshi — Sarybas qyzy degen, bu da baıyn mensinbeı, úıine kelip otyrǵan qyz. Súıgenimen ketýge bizden jol suraǵan. Bizdiń keńesimiz boıynsha sol aýdannyń halyq sotyna (10-shy aýdan) zaıavlenıe qylyp, sot mekemesine kelip otyrǵan jerinde, ákesi kelip alyp ketkeni ras. Sáken kúıeý bolypty, toı bolypty degen sóz qate jáne gáp qyzdy kim alatynynda emes shyǵar deımin. Bul – eki.

Úshinshi – kele jatqan betimizde jolshybaı kez bolatyn, alǵashqy aıtylǵan, sotqa kele jatqanda bireý alyp qalatyn áıeldiń qaınaǵasy Arqadan bizben birge kele jatyp áıeldiń endigi otyrǵan aýlyna qondyq. Bizdi bir úıge túsirdi. Biz otyrysymen áıel kelip: «Meni yqtıarsyz aǵalarym qaldyryp ketken, meni qutqar» - dep jylady. (Gazettegideı baıy ólip kelip jatqan emes). Qaladan qashyq jer. Aıtqanǵa kónbeıdi. Tártipti tyńdamaıdy. Ásirese ózi kúshti, jýan jer.

Áıel jylap bolmaǵan soń shydamaı,erteń ol aýyldan júrip ketip (gazettegideı 2-3 kún jatyp «azǵyrǵanymyz» joq) jolda 3 kisi jiberdim. Erteń túninde jibergen kisilerim áıeldi alyp keldi. Maqsat – Túrkistannyń Sozaq qystaǵyndaǵy aýdandyq halyq sotyna ákelip, áıelge bostandyq áperý. Sozaqqa keshtetip keldik.

Bizden buryn túnde kelip mılısıa bastyǵyna Tólembekter jolyǵyp, erteńine mılısıa áıeldi kepilge berip sol jerden áıeldi halyq sotyna jibermesten kepilge alǵan kisi Tólembekke berip jibergen. Muny Sozaqtyń halyq soty biledi. Áıeldi qaǵazben mekemesine eki ret shaqyryp, onyń da qoly jete almaı qalǵan.

Ras, bul Tólembek Aqmolaǵa qaraıtyn japsar qazaqtyń 6-7 bolys elin ózine qaratqan ataly, kúshti kisi. Sol sebepti sol aýdannyń bári onyń sózin tastamaıtyny ras hám bizdiń áıeldi bosatýǵa shamamyz kelmeı qalǵany ras. Muny Sozaqtyń raıondyq mılıseıskıı pýnktiniń bastyqtary biledi, hám halyq soty biledi. Bulardyń bergen qaǵazdary da bar. Ózge «olaı bolǵan eken, bulaı eken» degen sózder qate. Bul eki áıeldi bosatýǵa kúsh kelmeı qalǵanǵa men aıypty emespin, jáne ekeýiń de bosanýǵa talpyna ǵoı dep, buryn bilmegen, ketip bara jatqan men azǵyrýǵa qısyny joq. Jáne áńgime bul ekeýin kim alatynynda emes, bosatýynda edi.

Qaladan óte qashyq, áıel bostandyǵyn kerek qylmaıtyn jerde bostandyq alýǵa talap qylǵan áıelge járdem qylam deýim ras «álimdi bilmegennen» boldy.

Jáne «Aqjol» basqarmasyna beretin meniń maǵlumatym mynaý: men «Úsh júz» partıasynda bolǵan joqpyn.

Meni «Úsh júz» partıasyn jasaýshylar syrttan jazǵanda men «Qazaq» basqarmasyna da hám «Tirshilik» gazetiniń betinde de «Úsh júzde» joq ekenimdi bildirgenmin.

Onan soń, meniń esh ýaqytta úsh qatynym bolmaıdy. Bolsyn dep oılaǵan da emespin. Qatyn alý, almaýy týraly bireýdiń bireýge esep bergeni orynsyz. Taǵy, oqýǵa barý úshin meniń qasyma ilesken Sapalaı buryn qazaqtyń barymtasyna qatysqan ba, joq pa, bilmeımin. Qatysqan jigit bolsa, qaladan alys jerdegi kúlli qazaqtyń báriniń ádetti isi. Árıne, bul júre qalatyn ádet.

1922 jyl.

Basqarma:

«Qatyn alý, almaý týraly bireýdiń bireýge esep bergeni orynsyz» ekenin biz de bilemiz, biraq bul bir qatynnan artyq alǵandar jazaly dep zań shyǵaryp turyp, aldymen sol zańdy ózi buzatyn úkimet músheleriniń sózi-aý deımiz. Áıel teńdigin oılap, músápirlerdi Sáken músirkegende, olardy gazet músirkeı almaı ma?!

Bul áńgimeniń neshe júzdi ekenin (eki júzdi me, úsh júzdi me?) bilmeı turǵanda halyqtyń kózin sózdiń anyǵyna jetkizý gazettiń mindeti. Shegir joldastyń mindeti. Shegir joldastyń Sákenniń júrip ketken jeri «zar jylap» otyr degeni bolmasa, kóp kúıingendeı is bolmasa, bizdiń Sákenmen jumysymyz joq.

Sarbastyń qyzy túgil, eki jigit jiberip aldyrǵan qatynnyń ózine de Sákenniń ǵashyq emes ekendigi anyqtalyp otyr. Biz de ol ekeýin áli kórgenimiz joq. Gazet jazǵanyn kóptiń maqsaty dep jazady, munan bylaı da tilegimizdi gazet júzine shyǵaryp turmaqpyz. Sáken joldastyń «Úsh júz» partıasynan burynnan-aq at-tonyn ala qashyp júrgeni, úsh qatyn almasqa áldeqashan ant berip qoıǵany ras bolsa, buǵan da súısinemiz. Sáken joldas óleń-móleń bolmasa, buryn, Táshkenge kelisimen, bul eki áıeldi músirkegenin gazetke jazbaq túgil, basqa adamǵa da aıtpaǵan sıaqty edi. Sákenge osy ishki syrynyń bárin aqtartyp, «qurmetti» basqarmaǵa jaýap jazdyryp otyrǵan gazet sirá tegin emes-aý deımiz.

20-mamyr, 1922 jyl

---