InfoHub Logo

Sovhozdan on úsh kisi — jigit-jeleń, jasóspirimder aǵash daıyndaýǵa jiberildi. Bular onda normany ábden oryndap bolǵansha úsh-tórt aptaǵa barady. Basqarýshy bolyp Aleksandr Shıbletov taǵaıyndaldy. Sovhoz dırektory bularǵa jol bolsyn aıta kelip:

— Demek, Shıbletov, sen endi Aısanyń ózisiń, al mynalar seniń qolastyńdaǵy áýlıeleriń, — dep ázildedi.

"Áýlıeler" dý kúldi. "Aısa" ushqyrlyq jasamaı, baısaldy túrde ezý tartty. Ol ózin kontordaǵylardyń basqarýshy etip tekten-tek taǵaıyndamaǵanyn sol arada-aq kórsetti.

— Erteń saǵat jetide mekteptiń janyna jınalamyz, — dedi ol salmaqpen. — Keshigý degen bolmasyn. Eshkimdi de aıaldap kúter jaıymyz joq.

Dırektor oǵan birshama tańyrqap qalǵan edi, "áýlıeler de" bir-birine qaraı qalysty... Shıbletov dırektorǵa "qosh-saý bolyńyz", dedi de, ózine qolaısyz mindet júktelgenin, biraq ony oryndaý kerek ekenin túsingen adamsha kontordan shyqty.

— Estidińder ǵoı, e-e... jumys bastan-aıaq tap-tuınaqtaı bolsyn, — dedi dırektor. — Bir aptadan soń sizderge ózim de kelip qaıtamyn.

"Áýlıeler" kontordan shyǵyp, úıdi-úıine tarar aldynda toqtaı qalysyp dálizde shylym shekti. Tıip-qashty áńgime bastaldy.

— Shıbletovti aıtamyn... kórdiń ǵoı? Álden-aq quıryǵyn qaıqaıtyp shyǵa keldi.

— Iá-á... Mansapqa jany qumar eken.

— Qyldan taıyp kettiń-aq qyryna alady, — dedi Slavka Baratýs, — qunys qatynnyń baıy, talpaq tanaý, tapal jigit.

— Onda sen bar da Elbrýstyń basyna shyq, — dedi Borıs Kýlıkov, Slavkaǵa tunjyraı qarap, bul ózi jaıbasar, deneli jigit bolatyn, eki ret sotqa júginýine sebep bolǵan kózsiz batyrlyǵymen aty shyqqan bolatyn.

— Sen aldymen bar da basyńdy jaz, — dep Slavka qaǵytty ony.

— Bul óte abzal sóz jáne ózi der kezinde aıtyldy. Borıs bir gúj ete qaldy da Dúkenge qaraı aıańdady.

Basqalary da bet-betine tarap ketti.

Saǵat jetide mektep mańyna Shıbletovtan basqa eshkim kelmedi. Aıaǵynda kıiz etigi bar, ústinde jyly astarlanǵan jan qaltaly sholaq shuǵa palto ("moskvıchka"), qorjyn shalbar, basynda bylǵary tysty qulaqshyn. Kún qaqaǵan aıaz. Shıbletov tońǵanyn bildirmeýge tyrysyp, jabyq mashınany tóńirektep árli-berli júrdi de qoıdy. Aldyn ala kabınadan ózine oryn saılaǵan edi, alyp shyqqan býynshaǵyn da sonda qoıdy.

Shıbletov Aleksandr Zaharovıch qyryq jasta, tyń ıgerýshilerdiń alǵashqy tobynda kelip, osynda birjolata qalyp qoıǵan. Birden memleketten qaryz alyp, ózine ózen jaǵasynan úı saldy. Jaz aılarynda oǵan áıeli kelip-ketip júredi... tek ol áıeli me, basqa ma osy jaǵy túsiniksizdeý bolatyn. Pasport boıynsha áıeli, is júzinde erimen jylyna bir jarym aı ǵana birge turady. Áıeli bolǵany sol ma? Aýyl adamdary túsine almaı júrdi, biraq suraý salyp ýshyqtyrǵan eshkim bolǵan joq. Keıde bireý-mireý mastyqpen:

— Sender búıtip qalaısha turasyńdar? — dep suraı qalǵanda:

— Osylaısha, — deı salady Shıbletov.Áıelim jaqsy qyzmette, sonysyn qıyp tastap kete almaı júr.

Jigit shynyn aıtpaıdy, sondaǵy jasyratyny ne ekenin bir qudaıdyń ózi biledi. Jurt ony osyndaı tomaǵa-tuıyqtyǵy úshin jek kóretin. Shıbletov óz isine jetik avtomashına slesari, araq ishpeıdi, jıylystarda taýyp sóıleıdi, sóılegendi jaqsy kóredi, oǵan aldyn-ala daıyndalady. Sóılegende sıfrlar, dálelder keltire sóıleıdi. Sózinde famılıalardy, shynynda, saqtana sarań ataıdy da, kóbine "buǵan ózimiz kináli" degenge basa túsedi. Bastyqtardyń aldynda baısaldy, sypaıy. Jaramsaqtanbaıdy, atamańyz, al Qurmet taqtasynda turǵannan da góri odan úlkendeý birdeńe dámetkendeı bop júredi.

Óziniń basqarýshylyqqa ilikkeni de osy ǵana.

— Dostar asyǵar emes, — dedi Shıbletov.

— Keledi ǵoı, — dedi shopyr, sóıtti de býyndaryn sytyrlatyp raqattana kerildi. Osydan soń motorǵa ot berdi. — Ol arada tyqyrshyp tura bergenshe munda kelip jylyn.

— Keletinin bilemin, keler-aq. — Shıbletov kabınaǵa kirdi,biraq jetide dep aıtyldy ǵoı.

— Qazir keledi. Sen Brıgadır ekensiń ǵoı.

— Iá.

— Qazir keledi. Ánekı, kele jatyr!.. "Áýlıelerdiń" aldy kele bastady. Shıbletov kabınadan shyqty.

— Dostar!..Ol saǵatynyń áınegin suq saýsaǵynyń tyrnaǵymen tyqyldata turyp basyn shaıqady.

— Úlgeremiz ǵoı, — desti basqalary onyń kóńilin aýlap.

Kýlıkov eń sońynan keldi. Tárizi, júrer aldynda jaqsylap bas jazsa kerek, sańlaǵy kóterińki kórindi.

— Sálemetsińder me, qyrandar! — Ol bárine sálem berdi. Al Shıbletovke arnaıy túrde. — Shúıile ushatyn emes... shoqyp jeıtin qyrandar. — dedi.

— Otyryńdar mashınaǵa! ,dedi dep buıyrdy Shıbletov.

— Otyrmaı, qaıda ketetin edik, — dep Kýlıkov gúj ete qaldy. Shıbletovtiń tyjyrynǵanyna da qaramastan,Otyralyq... ǵazız jan úshin.

— Bárińe de aıtarym! — dedi Shıbletov qatqyl daýyspen, mashına ústindegilerge qarap. — Mundaı bassyzdyq budan bylaı qaıtalanbasyn!

"Áýlıeler" túsine almaı qaldy — neni qaıtalama deıdi?

— Men keshe saǵat jetide attanamyz dep eskerttim... Qazir on bes mınýty kem segiz. Men árbir keshikkendi budan bylaı tizimdep jazyp otyramyn. Túsinikti me?

"Áýlıeler" tań-tamasha bolyp ne derin bilmedi... Bári de Shıbletovke qarap qalǵan. Shıbletov bulardyń chaldondyq bastarymen oılanyp bop, berer jaýabyn kútpesten jalt burylyp, alaqanyn aýzyna tósep, bir jótkirdi de kabın aǵa kirdi.

— Kettik. Kettik.

— Osy Kýlıkovtyń ishpeı júretin kúni bar ma eken? — dedi Shıbletov.

— Sen ony ózinen sura, — shopyr turpaıy jaýap berdi. — Jaýabyn ózi aıtady. Bulaısha syrttan anyqtama júrgizý degen qaıdan shyqqan. Ol tiri adam, naq janyńda keledi, sura ózinen.

Shıbletov úndemedi. Alǵa, jol boıyna kóz jiberdi, baısaldy, oıly pishinde keledi.

Selodan shyǵa bere-aq shaıhananyń tusyna kelgende mashına ústindegiler kabınany qaqty.

— Bularǵa ne kerek? — Shıbletov eleń ete qaldy.

— Jylynǵylary keledi de. — Shopyr shaıhanaǵa qaraı oıysa bastady, — bul ara jyly bolǵanymen mashına ústindegiler tońady emes pe, jol uzaq.

— Toqtama munda! — dep buıyrdy Shıbletov. Shopyr onyń betine qarap kúldi, eshnárse demesten kabınadan shyǵyp, esikti sart etkizip japty. Mashına ústindegiler sekirip-sekirip túse qalyp, kóterińki kóńilmen jamyraı sóılep, shaıhananyń esigine qaraı bettedi.

Shıbletov te jalma-jan kabınadan shyǵa kele adymdaı basyp, "áýlıelerdi" basyp ozǵan boıy shaıhanaǵa kirdi. Shaıhana jańa ǵana ashylǵan eken, ishi muzdaı sýyq, bir táýiri buryshta pesh mazdap janyp tur, tútin, shala janǵan qaraǵaı ıisi ańqıdy, pesh aýzynda jatqan keldekterden burqyraǵan bý syzdyqtaı sozylyp pesh kómeıine ketip jatyr.

Býfet qyzmetshisi kúlimdegen qara kózdi súıkimdi jas kelinshek ózine burynnan tanys jigitterdi terezeden kóre sala:

— Qalyń tobyr kele jatyr. — —dedi.

Shıbletov soki aldyna jetip kelip:

—Araq satylmasyn. Tipti, bolmaǵan kúnde — bir staqannan sharap bosatylsyn, — dep buıyrǵanda kelinshek qatty qaıran qaldy.

Tobyr lap bere shaıhanaǵa kelip kirdi. Qym-qýyt, dyrdý. Áldekim úlken taqtaǵa jazylǵan: "Mas bop iship aǵashty ol qıratty, múlde umytyp jurt aldynda uıatty" degen sózdi daýystap oqyp tur. Jazýdan joǵaryraq jip-jińishke qaıyńdy syndyryp alyp jylap otyrǵan usqynsyz bir maskúnemniń sýreti turdy.

— Qaıǵyryp otyr! Aıanyshty-aq.

— Munda moınyń úzilse de aıaıtyn eshkim joq, — deıdi Borka Kýlıkov, bir staqan araqqa dep bir som men birneshe tıyndy jaıalyqtaı alaqanyna salyp sanap jatyp.

Bári de Galámen jaırańdaı amandasyp, qaltalaryna qol salýda.

— Jigitter, senderge araq satýǵa ruqsat etpeıdi. — Galá qý qasaqana bárine birdeı estirte daýystady.

— Kim? — Birneshe daýys birden shyqty.

— Myna bir joldas... Senderdiń ústińnen kim qaraıtynyn men qaıdan bileıin, sattyrmaıdy.

— Dostar. — dedi Shıbletov "áýlıelerge",bir staqannan sharap ishýge ruqsat! Jolǵa shyǵar aldyndaǵy dástúrdi buzbaı-aq qoıalyq. Ol úshin qyzyl da jarap jatyr.

Borka Kýlıkov alaqanyndaǵy tıyndaryn sanaǵan boıy basyn kótermesten, Shıbletovke tesile qarady. Onyń bul sózin aqylǵa syıǵyza almaı tur.

— Nemene, ne dediń?

— Araq ishýge ruqsat bermeımin.

Borka aqshasyn qaltasyna qaıta salyp, Shıbletovke tura umtyldy. Shamalap aıtqanda, ol sot kesigin osyndaı minezben arqalaıtyn. Onyń ber jaǵynda qarsy aldynda qansha adam turǵanyn bireý me, ekeý me, qaperge de almaıdy. "Áýlıelerdiń" arasyndaǵy jasy úlkeni Ivan Chernov Shıbletovti qoltyqtap shaıhanadan alyp shyǵyp ketti. Baspaldaqtan túse bere Shıbletov osy men de erkek emespin be degendeı, namystanyp qolyn bulqyna julyp aldy.

— Muny qalaı dep túsinse bolady? Jarymes pe ózi, nemene?

— Júr. — dedi Ivan ony mashınaǵa qaraı jetelep Onyń jyny ustasa, jarym da emes, tolyq esalań bop ketedi. Kabınaǵa bar da otyr. Bastyqsymaı-aq qoı, bári de júz elýden ishsin, men de ishemin.

— Nemene, úılerińde ishýge bolmady ma?

— Úıde ishe almadyq. Seniń neń ketip barady. Japadan-jalǵyz turasyń... Otyr aralaspaı... Sodan durysy joq.

Shıbletov búkil jol boıy úndemesten aldynan kóz almaı otyra berdi. Mashına ústinde Borka Kýlıkov aıǵaıǵa basyp keledi:

Bizdiń aılaq ǵajap sulý aımaqta,

Kemeler kep kirdi bizdiń aılaqqa.

Atamannyń saýlyǵyna taǵy iship,

Jigitter júr staqanyn qaǵysyp.

— Sibirdiń jyrtyq baıpaǵy, — yzaly Shıbletov kekeı kúbirledi. — Saırandap deıdi!.. Onyń ne ekenine túsinse eken-aý sonda.

Mashına ústinde aıǵaı údeı tústi:

Eki pyshaq jalt-jult kózge elestep,

Shyqty daýys: — Bizdiń adam emes, — dep.

— Ýa, Garı, kórsetemiz biz saǵan,

Aıbat shekti ózi mastaý ataman. —

— Berersiń jazasyn, berersiń, — dep kúbirledi Shıbletov. Barar jerge kelip jetip Jurt ondaı-mundaılaryn úıge kirgizisimen pesh jaǵyldy. Shıbletov:

— Qazir qysqasha óndiristik jınalys ótkizemiz! — dedi. Kelgenderdiń bári de Shıbletovti tyńdamaq bolyp sáki ústine jaıǵasty. Jınalystyń aty jınalys, basqa emes. Shıbletov dápteri men qalamyn (aldyn ala saılap qoıǵan bolatyn) ústel ústine qoıyp, qolyn aýzyna tósep bir jótkirinip aldy.

— Shopyr ázir qaıtpaı toqtaı tursyn, hattamany ala ketedi... Ony ózim jasaǵanym jón shyǵar. Qarsylyq joq pa?

— Tópeı ber.

Shıbletov taǵy da bir jótkirinip qoıdy.

— Jıylysymyzdyń kún tártibinde eki másele. Ret-retimen aıtaıyn. Birinshi másele: aldymyzdaǵy aǵash daıyndaý jumysyna baılanysty bizdiń mindetimiz. Ózderińiz de bilesizder, joldastar, biz aǵashty kesip qulatyp, butaýǵa tıispiz. Bylaısha aıtqanda, kóktemde aǵyzýǵa ázirleýimiz kerek. Bizge berilgen merzim tórt apta, ıaǵnı bir aı. Osymen baılanysty men sosıalısik mindetteme qabyldap, kerekti aǵashty tort emes, eki jarym aptada qulatyp bolýdy usynamyn...

— Oı-hoı dersiń!

— Qulata salatyn qatyn emes qoı ol

— Qansha qulatsaq, sonsha qulatamyz da. Kúni buryn bósýdiń qajeti ne?

Shıbletov qolyn kóterip jigitterge toqtaý aıtty.

— Sabyr, sabyr etińder. Túsindireıin: biz negizgi bazadan jyraq ketken kishkentaı ujym bolǵanymyzben, ol óziniń tártibi, shaǵyn bolsa da óziniń josparly júıesi bar ujym bolyp qala bermek. Bizdiń bul júıeni buzýymyzǵa eshkim de jol bermeıdi. Daýysqa qoıamyn.

Daýysqa salyndy. Qabyldandy.

— Ekinshi máselege kósheıik, — jınalystyń aıaq alysyna kóńili tolǵan Shıbletov sózin odan ári jalǵastyrdy. — Ol Kýlıkov týraly.

Úı ishi tym-tyrys bola qaldy.

Pesh janyna jaıǵasqan Kýlıkov boıy jylyp, qalǵı bastaǵan edi, selk ete qalyp, Shıbletovke qadala qarady.

— Ashyp aıtqanda: alǵash qadam basqannan-aq Kýlıkov bizdiń ujymda ózin durys alyp júre almady. Men ózim de appaq áýlıe emespin, biraq árbir basbuzarlyqtyń óziniń shegi bar. Kýlıkov muny umytty. Biz osyny eskertemiz oǵan. Sovet adamdaryna tán minez-qulyq qalpy bar, ony buzýymyzǵa eshkim de ruqsat bermeıdi, — Shıbletov shyrqaı tústi: sózderi emin-erkin úıdek-túıdek shyǵady. Ol kele-kele túımelerin aǵytyp, ústindegi paltosyn da sheship tastady. — Máselenkı, mynadaı bir jaǵdaıdy alaıyq: biz seń ústinde aǵyp kele jatyr ekenbiz. Ortamyzda basbuzar bir jeksuryn paıda boldy. Kópshilik durys baǵyt ustaýǵa jan salyp kele jatsa, álgi jeksuryn kórer kózge bóget jasaıdy. Basqalarǵa qaskúnemdik oılaıdy. Máseleni adalynan, ashyq qoıamyn: sol jeksurynǵa ne isteý kerek?

— Sýǵa toǵytý kerek. — dedi Slavka Bratýs.

— Toǵytý kerek. — Shıbletov qostaı ketti. — Basqalar óz basyn aman saqtap, durys baǵyt ustaý úshin kereksiz adamdy aıamaı, sýǵa laqtyrý kerek.

Jigitter keıinde osy jınalysty eske alyp: biz "qas qaǵyp" "esimizdi jıa almaı" qaldyq desip júrdi... Ótirik aıtady saıtandar. Iaǵnı, ótirik aıtaıyn dep aıtpaǵan Borka Kýlıkovtyń Shıbletovke sonshalyq shapshań jetip kelip: "Sýǵa toǵytpaǵyń men be?" dep ony jaqtan úsh ret qondyrǵanyn madaqtaımyz dep jurtty shatastyryp qoıǵan. Sonda Shıbletovtiń: "Aqymaq neme, bul sheshendik tásilmen aıtylǵan sóz emes pe" dep daýystaýǵa murshasy áreń kelgen-di. Alaıda, Borkanyń judyryǵyna toıtarys bere almaǵan. Jigitter jabylyp Borkany ázer toqtatty.

Shıbletov shopyr ekeýi seloǵa qaıtyp ketti de, sodan qaıtyp oralǵan joq. Sovhoz dırektory kelip "áýlıelerdi" árli-berli qýyryp, al Kýlıkovqa "jol azyǵyńdy ázirleı ber" — dedi. Munysy sottalasyń degeni edi. Biraq senbi kúni aǵash kesýshilerge tamaq ákelgende Shıbletovtiń isti sotqa bermegeni, óziniń taıaq jeýine sebepshi bolǵan sózderi dálme-dál jazylǵan hattamany... dırektorǵa bergeni habarlandy.

---